LEGAL ASPECTS OF THE NATIONAL DNA DATABASE IN POLAND*

LEGAL ASPECTS OF THE NATIONAL DNA DATABASE
IN POLAND*
Józef WÓJCIKIEWICZ
Institute of Forensic Research, Cracow
ABSTRACT: The paper deals with the legal aspects of obtaining biological samples
from suspects and accused persons in Polish criminal proceedings as well as the legal
possibilities of creating a national DNA database. Some necessary amendments to
the Code of Criminal Procedures concerning the use of reasonable force when obtaining samples were proposed and the legal conditions of the creation of the DNA database were formulated.
KEY WORDS: DNA database; Polish law; European Convention on Human Rights.
Z Zagadnieñ Nauk S¹dowych, z. XLI, 2000, 141–149
Received 28 March 2000; accepted 8 May 2000
Before 1990 all police databases in Poland were, in fact, illegal since there
was no proper legal basis for their establishment and use, although the Civil
Code of 23 April 1964 guaranteed the protection of personal values such as
health, freedom, surname, etc. [4]. It was only the Police Act of 6 April 1990
(Dziennik Ustaw, no. 30, item 179), which created a legal basis for such police activity. Namely art. 20 authorised the police to obtain, gather, check
and process information. However, that outline regulation turned out to be
insufficient in the light of international standards.
The Police Act was amended on 21 July 1995 (Dziennik Ustaw, no. 104,
item 515). Two sections were added to art. 20. Section 2 is as follows: “The
police may collect, gather and use, in detection and identification work, fingerprints, photographs and other data relating to persons suspected of committing an intentional offence, prosecuted by the public prosecutor, and also
relating to persons whose identity has not been established or who are trying to conceal their identity”. The phrase “other data” undoubtedly encompasses DNA profiles as well. Section 3 gives the Chief Police Commander the
powers to determine the mode of database maintenance and use, as men-
*
Paper presented at the DNA Experts Seminar, Cracow, 27–29 March, 2000.
142
J. Wójcikiewicz
tioned in Section 2, and put into force by the Commander on 9 February
1996.
However, very soon after, in 1998, the Personal Data Protection Act of 29
August 1997 went into force (Dziennik Ustaw, no. 133, item 883). Art. 27
sec. 1 bans, among other things, the processing of data about “genetic code”.
In sec. 2 there are, of course, some exceptional situations, which justify processing this data, for example with the written consent of the person in question or, even without his/her consent, if another act allows the processing
and creates full guarantees of data protection.
No such specific act enabling the creation of a national DNA database has
been passed so far. Therefore the creation of any DNA database in Poland is
currently impossible.
A DNA database built using only evidential samples collected from crime
scenes would be severely limited in scope. Obviously, such a database also
has to include profiles derived from comparative samples, obtained from
suspects or accused people. According to art. 74 § 2 and 3 of the Code of Criminal Procedure of 6 June 1997, the suspect, the accused and secondary suspects are obliged to make themselves available for collection of comparative
material for identification. The blood and secretions of the suspected person
may be taken only with his/her consent. The convict is not obliged to provide
any samples.
However, the Code does not include any rule on the exercising of police
powers in case of a refusal to provide a sample. Only the decree by the Minister of Justice of 9 January 1999 on the mode and conditions of examining the
accused and the suspected persons (Dziennik Ustaw, no. 7, item 63) allows
the use of physical force in such cases (§ 5 and § 11).
On the other hand, art. 8 of the European Convention on Human Rights
confirms that everyone has the right to respect for his/her private life. According to resolution no. 428 of the Parliamentary Assembly of the Council of
Europe of 1970 that right also relates to physical inviolability. The European Commission of Human Rights in its pronouncement of 13 December
1979 ruled that the collection of blood and secretions without a clear legal
basis in the form of an act violates the right to respect for privacy [3]. Moreover, the Commission noted that compulsory medical intervention, even if it
is of minor importance, must be considered as an interference with the right
to respect for private life as guaranteed under art. 8 of the Convention. It
must therefore be examined in the light of the requirements under art. 8
sec. 2 of the Convention whether the interference is justified or not. There
should be a certain number of guarantees, which exclude arbitrary decisions
or abuse [1].
Art. 8 sec. 2 states that interference by a public authority with the exercise of this right is justified only when it is in accordance with the law and is
Legal aspects of the national DNA database ...
143
necessary in a democratic society in the interests of national security, public
safety, for the prevention of disorder or crime, for the protection of health or
morals, or for the protection of the rights and freedoms of others.
From the legal point of view the interpretation of the phrase “in accordance with the law” is vital. The concept of legality under the Convention applies to all types of domestic laws: administrative, statutory, and constitutional, written and unwritten (Sunday Times v. United Kingdom, 1979;
Golder, Silver and Others v. United Kingdom, 1983) [2]. However, in the official Polish text of the Convention the word “law” was translated into ustawa
(act), so the phrase “in accordance with the law” has become “in accordance
with an act”! So, the use of physical force during the obtaining of samples
from a suspect, a secondary suspect and the accused would be inadmissible if
only justified by a decree and not by a parliamentary act. The justification
for such a position can also be found in art. 31 sec. 3 of the Polish Constitution of 2 April 1997. Namely, only a parliamentary act, and only when it is
necessary in a democratic state for its safety or public order, may introduce
any limitations to exercising constitutional rights and freedoms. In my opinion, the problem should be solved in a similar way to the English Police and
Criminal Evidence Act 1984, in which paragraph 117 allows a police officer
to use reasonable force if any provision of the Act confers a power on him/her
and does not provide that the power may only be exercised with the consent
of the person in question. A detailed analysis of these notional discrepancies
and their legal consequences would, however, be beyond the scope of this paper.
Let us return to the DNA database instead. “The establishment and operation of any DNA file for the purpose of investigation and prosecution of
criminal offences should be regulated by law” [5, p. 9]. This also relates to the
Polish DNA database. So let us consider what features such an act should
have.
Above all it ought to be in accordance with international standards, especially with those formulated in the Recommendation of the Committee of
Ministers of the Council of Europe of 10 February 1992, on the use of DNA
analysis in the criminal justice system [5]. They are as follows:
1. Samples taken from individuals for DNA analysis should not be kept
after the rendering of the final decision in the case, unless it is necessary for purposes directly linked to those for which they were collected.
The results of DNA analysis and the information so derived may be retained where the individual concerned has been convicted of serious offences against the life, integrity and security of persons. In such cases
domestic law should define strict storage periods.
2. Samples, or the information derived from them, may be stored for longer periods when the person concerned so requests or when the sample
144
J. Wójcikiewicz
cannot be attributed to an individual; for example, when it is found at
the crime scene. Where the security of the state is involved, domestic
law may permit retention of the samples, the results of DNA analysis
and the information so derived even though the individual concerned
has not been charged or convicted of an offence. In such cases strict
storage periods should also be defined by domestic law. Since the primary aim of the collection of samples and the carrying out of DNA
analysis on such samples is the identification of offenders and exoneration of innocent persons, the data should be deleted once persons have
been cleared of suspicion [1].
It seems that the Minister of Justice would be the best guarantor of the
proper administration of the DNA database. The police (being in Poland under the aegis of the Minister of the Interior) should, of course, have access to
it. Profiles of convicts would be kept there for a length of time, depending on
the period after which an entry in the register of convictions is erased. Other
profiles could be kept for a determined period. The framework for such a database could be the National Penal Register. The lower chamber of Parliament passed the National Penal Register Act on 24 May 2000. At the present
moment it is awaiting the signature of the President. According to this Act,
the Information Bureau, subordinate to the Minister of Justice, is to process
personal data, and to protect them. In the register data concerning the following will be collected:
– convicts;
– “convicted” juveniles;
– temporarily detained;
– juveniles detained in shelters;
– wanted persons.
It seems that there are no obstacles to creating the national DNA database along these lines of incorporating it into such a register.
CONCLUSIONS
1. Art. 74 of the Code of Criminal Procedure should be amended in such
a way as to become a clear legal basis enabling the use of reasonable
force if necessary during collection of comparative identification material from the accused, the suspect, and (conditionally) secondary suspects.
2. The creation of a national DNA database in Poland requires a special
act.
3. In the prospective DNA Database Act the following issues should especially be covered:
Legal aspects of the national DNA database ...
145
– the kinds of crimes concerned (including burglary);
– the period of profile retention;
– the administrator (the Minister of Justice).
4. A panel of experts (lawyers, forensic scientists, and police officers)
should be convened under the auspices of the Institute of Forensic Research to prepare a draft of the DNA Database Act.
References:
1. Draft explanatory memorandum, Council of Europe, Strasbourg 1993.
2. G o m i e n D ., Short guide to the European Convention on Human Rights, Council of Europe, Strasbourg 1995.
3. H o f m a ñ s k i P ., Konwencja Europejska a prawo karne, TNOiK, Toruñ 1995.
4. L i s i e c k i M . , K u d r e l e k J ., Nowe uprawnienia kryminalistyczno-operacyjne
policji, Jurysta 1996, nr 5, s. 18–21.
5. Recommendation no. R (92) 1 of the Committee of Ministers to member states on
the use of analysis of deoxyribonucleic acid (DNA) within the framework of the
criminal justice system, Council of Europe, Strasbourg 1993.
PRAWNE ASPEKTY KRAJOWEJ REGISTRATURY DNA
W POLSCE*
Józef WÓJCIKIEWICZ
Przed rokiem 1990 wszystkie policyjne registratury w Polsce by³y w istocie nielegalne, jako ¿e nie istnia³a odpowiednia podstawa prawna ich utworzenia i korzystania z nich, chocia¿ kodeks cywilny z 23 kwietnia 1964 roku gwarantowa³ ochronê
dóbr osobistych takich jak zdrowie, wolnoœæ, nazwisko itp. [4]. Dopiero ustawa o policji z 6 kwietnia 1990 roku (Dz.U. Nr 30, poz. 179) stworzy³a podstawy prawne dla
dzia³alnoœci policji w tym zakresie. Mianowicie art. 20 ustawy upowa¿ni³ policjê do
uzyskiwania, gromadzenia, sprawdzania i przetwarzania informacji. Ta ramowa regulacja okaza³a siê jednak rych³o niewystarczaj¹ca w œwietle miêdzynarodowych
standardów.
Ustawa o policji zosta³a znowelizowana 21 lipca 1995 roku (Dz.U. Nr 104,
poz. 515). Do art. 20 dodano dwa ustêpy. Ustêp 2 brzmi nastêpuj¹co: „Policja mo¿e pobieraæ, gromadziæ i wykorzystywaæ w celach wykrywczych i identyfikacyjnych odciski linii papilarnych, zdjêcia oraz inne dane o osobach podejrzanych o pope³nienie
przestêpstw umyœlnych, œciganych z oskar¿enia publicznego, a tak¿e o osobach o nie
ustalonej to¿samoœci lub usi³uj¹cych ukryæ swoj¹ to¿samoœæ”. Zwrot „inne dane”
niew¹tpliwie dotyczy tak¿e profili DNA. Ustêp 3 przyznaje zaœ komendantowi g³ównemu policji prawo do okreœlenia sposobu prowadzenia zbiorów danych identyfikacyjnych, o których mowa w ust. 2, co te¿ komendant uczyni³ w dniu 9 lutego
1996 roku.
Jednakowo¿ w 1998 roku wesz³a w ¿ycie ustawa o ochronie danych osobowych
z 29 sierpnia 1997 roku (Dz.U. Nr 133, poz. 883). W art. 27 ust. 1 zakazuje ona, miêdzy innymi, przetwarzania danych o „kodzie genetycznym”. W ust. 2 wymieniono jednak szereg sytuacji, w których przetwarzanie danych jest dopuszczalne, na przyk³ad
za pisemn¹ zgod¹ osoby, której dane dotycz¹, albo je¿eli przepis szczególny innej
ustawy zezwala na przetwarzanie takich danych bez zgody osoby, której dane dotycz¹ i stwarza pe³ne gwarancje ich ochrony. Jak dot¹d, ¿adna taka ustawa umo¿liwiaj¹ca utworzenie krajowej registratury DNA nie zosta³a jednak uchwalona.
W zwi¹zku z tym utworzenie bazy danych DNA w Polsce jest w aktualnym stanie
prawnym niemo¿liwe.
Baza danych DNA zawieraj¹ca tylko profile uzyskane z próbek dowodowych zabezpieczonych na miejscu zdarzenia by³aby u¿yteczna w mocno ograniczonym zakre-
*
Referat wyg³oszony na Miêdzynarodowym Seminarium Ekspertów DNA, Kraków,
27–29 marca 2000 r.
Prawne aspekty krajowej registratury DNA w Polsce
147
sie. Taka registratura musi zawieraæ tak¿e profile otrzymane z próbek porównawczych pobranych od podejrzanego albo oskar¿onego. Zgodnie z art. 74 § 2 i 3 kodeksu
postêpowania karnego z 6 czerwca 1997 roku, podejrzany, oskar¿ony i osoba podejrzana s¹ zobowi¹zani poddaæ siê pobraniu próbek porównawczych w celu identyfikacji. Pobranie krwi i wydzielin osoby podejrzanej mo¿e byæ dokonane tylko za jej
zgod¹. Skazany nie ma obowi¹zku dostarczania ¿adnych próbek.
Kodeks postêpowania karnego nie zawiera jednak ¿adnych przepisów reguluj¹cych sposób egzekucji uprawnieñ policji w przypadku odmowy przez zobowi¹zane osoby dostarczenia próbki. Na u¿ycie w takich przypadkach przymusu bezpoœredniego zezwala tylko, w § 5 i § 11, rozporz¹dzenie ministra sprawiedliwoœci
w sprawie szczegó³owych warunków i sposobu dokonywania badañ oskar¿onego oraz
osoby podejrzanej z 9 stycznia 1999 roku (Dz.U. Nr 7, poz. 63).
Z drugiej strony, art. 8 Europejskiej Konwencji Praw Cz³owieka potwierdza prawo ka¿dego do poszanowania ¿ycia prywatnego. W œwietle rezolucji nr 428 Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy z 1970 roku, prawo to dotyczy tak¿e nietykalnoœci cielesnej. Europejska Komisja Praw Cz³owieka w orzeczeniu z 13 grudnia
1979 roku stwierdzi³a, i¿ pobranie krwi i wydzielin narusza prawo do poszanowania
¿ycia prywatnego, je¿eli jest dokonywane bez wyraŸnej podstawy ustawowej [3]. Co
wiêcej, Komisja uzna³a, ¿e ka¿da przymusowa interwencja o charakterze medycznym, nawet nieznaczna, musi byæ traktowana jako naruszenie prawa do prywatnoœci
gwarantowanego przez art. 8 Konwencji. Powinny zatem istnieæ pewne gwarancje,
które wy³¹cza³yby arbitralne decyzje w tym zakresie [1].
Decyduj¹ce znaczenie ma niew¹tpliwie art. 8 ust. 2 Konwencji, który dopuszcza
ingerencjê w³adzy publicznej w korzystanie z prawa do poszanowania ¿ycia prywatnego, je¿eli jest to przewidziane przez ustawê i konieczne w demokratycznym
spo³eczeñstwie z uwagi na bezpieczeñstwo pañstwowe, bezpieczeñstwo publiczne
lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronê porz¹dku i zapobieganie przestêpstwom,
ochronê zdrowia i moralnoœci lub ochronê praw oraz wolnoœci innych osób.
Z prawnego punktu widzenia istotne znaczenie ma rozumienie zwrotu „in accordance with law” (czyli „w zgodzie z prawem”) w oryginalnym tekœcie angielskim Konwencji. W jej œwietle legalnoœæ dotyczy wszystkich rodzajów prawa krajowego: administracyjnego, konstytucyjnego, ustawowego, pisanego i zwyczajowego (Sunday Times v. United Kingdom, 1979; Golder, Silver and Others v. United Kingdom,
1983) [2]. Jednak w polskim oficjalnym tekœcie Konwencji s³owo „law” jest t³umaczone jako „ustawa”! Skoro tak, u¿ycie przymusu bezpoœredniego podczas uzyskiwania
próbek porównawczych od podejrzanego, osoby podejrzanej i oskar¿onego jest niedopuszczalne jako dozwolone jedynie przez rozporz¹dzenie ministra, a nie przez ustawê. Uzasadnienie takiego stanowiska mo¿na znaleŸæ równie¿ w art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 roku. Otó¿ w myœl tego przepisu,
ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolnoœci i praw mog¹ byæ
ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy s¹ konieczne w demokratycznym
pañstwie dla jego bezpieczeñstwa lub porz¹dku publicznego. Wydaje siê, ¿e problem
powinien byæ rozwi¹zany w podobny sposób, jak w angielskiej Police and Criminal
Evidence Act z 1984 roku, której paragraf 117 dozwala policjantowi na zastosowanie
przymusu bezpoœredniego w rozs¹dnych granicach, je¿eli odnoœny przepis przyznaje
mu uprawnienia w³adcze, a nie zastrzega, ¿e mog¹ byæ one realizowane jedynie za
148
J. Wójcikiewicz
zgod¹ osoby, której dotycz¹. Szczegó³owa analiza tych kwestii i ich prawnych konsekwencji wykracza³aby jednak poza ramy tego artyku³u.
Powróæmy zatem do problematyki registratury DNA. „Utworzenie i dzia³alnoœæ
bazy danych DNA dla celów postêpowania karnego powinno byæ regulowane przez
prawo” [5, s. 9]. Dotyczy to tak¿e polskiej registratury DNA. Zastanówmy siê wiêc, jakie cechy powinna mieæ taka ustawa.
Przede wszystkim musi ona byæ zgodna z miêdzynarodowymi standardami,
a zw³aszcza z tymi, które sformu³owa³a rekomendacja Komitetu Ministrów Rady Europy w sprawie u¿ycia analizy DNA w wymiarze sprawiedliwoœci w dniu 10 lutego
1992 roku [5, s. 9]. S¹ one nastêpuj¹ce:
1. Próbki pobrane od osób dla celów analizy DNA nie powinny byæ przetrzymywane po zapadniêciu koñcowej decyzji w sprawie, chyba ¿e jest to konieczne dla
celów bezpoœrednio zwi¹zanych z tymi, dla których zosta³y one pobrane. Wyniki analizy DNA i informacje uzyskane na ich podstawie mog¹ byæ przechowywane, jeœli osoba zosta³a skazana za powa¿ne przestêpstwo przeciwko ¿yciu,
integralnoœci lub bezpieczeñstwu cz³owieka. W tych przypadkach prawo krajowe powinno okreœliæ œcis³e okresy przechowywania.
2. Próbki lub informacje uzyskane na podstawie ich badania mog¹ byæ przechowywane przez d³u¿szy czas, je¿eli dana osoba prosi o to, albo gdy próbka nie
mo¿e byæ przypisana ¿adnej osobie, na przyk³ad kiedy pochodzi z miejsca przestêpstwa. W przypadku, gdy w grê wchodzi bezpieczeñstwo pañstwa, prawo
krajowe mo¿e zezwoliæ na przechowywanie próbek, wyników analizy DNA
oraz informacji t¹ drog¹ uzyskanych nawet wówczas, kiedy dana osoba nie zosta³a oskar¿ona b¹dŸ skazana. W takich sprawach okresy przechowywania danych powinny byæ dok³adnie okreœlone przez prawo krajowe. Z uwagi na to, i¿
naczelnym celem pobierania próbek i przeprowadzania analizy DNA jest identyfikacja sprawców przestêpstw i eliminacja osób niewinnych, dane powinny
byæ usuniête, gdy osoba zostaje oczyszczona z podejrzeñ [1].
Wydaje siê, ¿e minister sprawiedliwoœci by³by najlepszym gwarantem w³aœciwego administrowania baz¹ danych DNA. Policja, bêd¹ca w Polsce w strukturze Ministerstwa Spraw Wewnêtrznych i Administracji, powinna mieæ oczywiœcie dostêp do
takiej registratury. Profile skazanych by³yby w niej przechowywane w zale¿noœci od
okresu zatarcia skazania. Inne profile znajdowa³yby siê tam przez okreœlony czas.
Ram¹ dla takiej bazy danych móg³by byæ Krajowy Rejestr Karny. Sejm uchwali³
ustawê o Krajowym Rejestrze Karnym w dniu 24 maja 2000 roku; czeka ona na podpis prezydenta. Wed³ug tej ustawy, Biuro Informacyjne podleg³e ministrowi ma za
zadanie przetwarzanie i ochronê danych osobowych. W rejestrze bêd¹ m.in. gromadzone dane o:
– skazanych;
– „skazanych” nieletnich;
– tymczasowo aresztowanych;
– nieletnich umieszczonych w schroniskach dla nieletnich;
– poszukiwanych listem goñczym.
Wydaje siê, ¿e nie ma przeszkód, aby krajow¹ bazê danych DNA utworzyæ na podobnych zasadach i w³¹czyæ j¹ do tego rejestru.
Na podstawie powy¿szych rozwa¿añ mo¿na sformu³owaæ nastêpuj¹ce wnioski:
Prawne aspekty krajowej registratury DNA w Polsce
149
1. Art. 74 kodeksu postêpowania karnego powinien byæ znowelizowany w ten
sposób, aby stanowi³ wyraŸn¹ ustawow¹ podstawê do stosowania w razie koniecznoœci przymusu bezpoœredniego podczas pobierania materia³u porównawczego do identyfikacji od podejrzanego, oskar¿onego oraz (warunkowo)
osoby podejrzanej.
2. Utworzenie krajowej bazy danych DNA w Polsce wymaga specjalnej ustawy.
3. W przysz³ej ustawie o registraturze DNA powinny byæ unormowane w szczególnoœci nastêpuj¹ce zagadnienia:
– rodzaje przestêpstw, których dotyczy (wœród nich kradzie¿ z w³amaniem);
– okresy przechowywania profili;
– administrator registratury (minister sprawiedliwoœci).
4. Pod auspicjami Instytutu Ekspertyz S¹dowych powinien byæ powo³any panel
ekspertów z³o¿ony z prawników, przedstawicieli nauk s¹dowych i policjantów,
w celu przygotowania projektu ustawy o krajowej registraturze DNA.