Chwytaj każdy oddech

Chwytaj
każdy oddech
Poradnik edukacyjny dla pacjentów
dotyczący astmy i POChP
Współpraca merytoryczna: prof. Marek L. Kowalski i prof. Tadeusz Pietras
Oddajemy w Państwa ręce poradnik dla pacjentów, u których istnieje ryzyko
wystąpienia astmy i POChP, ale i do tych, których te choroby już dotknęły.
Dokładna diagnoza, wczesna edukacja pacjenta i skuteczna współpraca z lekarzem,
w przypadku tych schorzeń są czynnikami warunkującymi skuteczną kontrolę
choroby. W codziennej pracy z pacjentami chorymi na astmę i POChP niezwykle
ważną rolę pełni dokładne zapoznanie ich ze specyfiką schorzenia, zaplanowanie
indywidualnego planu leczenia i omówienie aspektów samokontroli choroby.
Poradnik odpowie Państwu na najważniejsze pytania dotyczące istoty astmy i POChP,
a zawarte w nim porady, mamy nadzieję, ułatwią Państwu rozmowę z lekarzem,
a jemu postawienie postawienie trafnej diagnozy.
Zapraszamy do lektury
Prof. Marek L. Kowalski
alergolog
Prof. Tadeusz Pietras
pulmonolog
ASTMA
Co to jest astma?
Astma jest przewlekłą chorobą oskrzeli, czyli dolnych dróg oddechowych. Podczas
procesu zapalnego wzrasta liczba komórek układu odpornościowego, a wydzielane
przez nie substancje prowadzą do skurczu oskrzeli. Utrzymujący się proces zapalny
prowadzi do nadreaktywności oskrzeli (czyli zwiększonej wrażliwości na drażniące
działanie takich substancji jak np. dym, spaliny, zimne powietrze) oraz do stopniowego
pogrubienia ich ścian.
Czy wiesz, że…
Na astmę oskrzelową i przewlekłą obturacyjną chorobę
płuc choruje w Polsce ponad 6.000.000 osób.
Piotr Dąbrowiecki w: Strategia współpracy z pacjentem
> Porównanie dróg oddechowych osoby zdrowej i chorej na astmę
Oskrzela u osoby
zdrowej
Oskrzela u osoby
chorej na astmę
Mięśnie
Obkurczone
drogi
oddechowe
(utrudniony
przepływ
powietrza)
Ściśnięte
mięśnie
Zgrubiała
ściana
dróg
oddechowych
Ściana
oskrzeli
Wydzielina
Przerost
mięśni
gładkich
Mięśnie
Ściana
oskrzeli
Zgrubiała
ściana
oskrzeli
Wydzielina
3
Objawy astmy
> napady duszności o różnym nasileniu
> świsty podczas oddychania
> kaszel, zwykle rano i wieczorem
> ucisk w klatce piersiowej
> uczucie ścisku gardła
> poczucie zmęczenia i braku energii
Przyczyny choroby
Przyczyny astmy nie są do końca poznane. Naukowcy wyróżniają czynniki genetyczne
oraz środowiskowe, które mogą mieć wpływ na pojawienie się choroby:
> tendencja od rozwoju alergii, zwana atopią
> rodzice z astmą
> częste infekcje dróg oddechowych w dzieciństwie
> kontakt z alergenami
Czynniki wyzwalające astmę
W otoczeniu istnieje wiele czynników, które prowadzą do wystąpienia ataków astmy.
Ich wyeliminowanie pozwala na zmniejszenie częstości zaostrzeń.
4
Poniżej znajduje się lista sytuacji, których należy unikać:
> infekcje górnych dróg oddechowych
> palenie tytoniu, dym papierosowy
> alergeny (roztocza kurzu, grzyby pleśniowe, sierść zwierząt
domowych, pyłki kwiatów i traw)
> zanieczyszczenie powietrza
> chemikalia
> leki takie jak aspiryna i inne niesteroidowe leki
przeciwzapalne
Leczenie astmy
Niezwykle istotna jest dobra kontrola choroby, która oznacza:
> zapobieganie chronicznym i uciążliwym objawom, jak kaszel i trudności
w oddychaniu
> redukcję konieczności stosowania doraźnych leków
> utrzymanie prawidłowej funkcji płuc
> utrzymanie aktywności codziennego życia oraz dobrej jakości snu
> zapobieganie atakom astmy i wizyt na oddziałach szpitalnych
W leczeniu astmy stosuje się leki, które:
A pozwalają na szybkie uczucie ulgi i łatwość oddychania
B w sposób długoterminowy hamują i łagodzą przebieg choroby, redukując stan zapalny,
co pomaga zapobiegać kolejnym napadom astmy.
Leki te nie przynoszą szybkiej ulgi i potrzebują więcej czasu na działanie;
aby przyniosły ochronę i były efektywne muszą być stosowane CODZIENNIE.
Niezwykle istotne w leczeniu astmy jest stosowanie się
do zaleceń lekarza, codzienne przyjmowanie leków według
zaproponowanego schematu leczenia oraz prawidłowa
obsługa inhalatora.
Sygnały pogorszenia choroby
> objawy pojawiają się częściej i są bardziej uciążliwe
> objawy ograniczają codzienną aktywność
> stosowane leki niedostatecznie działają
> istnieje potrzeba częstszego stosowania leków doraźnych
Przy wystąpieniu co najmniej jednego z powyższych objawów, skontaktuj się
z lekarzem.
5
PRZEWLEKŁA OBTURACYJNA CHOROBA PŁUC – POChP
Co to jest POChP?
Przewlekła Obturacyjna Choroba Płuc (POChP) jest to choroba, która charakteryzuje
się ograniczonym przepływem powietrza przez drogi oddechowe oraz uczuciem
duszności.
Jest chorobą postępującą, związaną z nadmierną reakcją zapalną w oskrzelach
i płucach w odpowiedzi na szkodliwe działanie gazów i pyłów – w szczególności
dymu tytoniowego.
Czy wiesz, że…
Na szybkie rozprzestrzenianie się astmy i POChP mają wpływ
czynniki cywilizacyjne: rozwój przemysłu, motoryzacji,
zanieczyszczenie powietrza, praca w środowisku o dużym
poziomie zapylenia i zadymienia.
> Porównanie dróg oddechowych osoby zdrowej i chorej na POChP
Oskrzela u osoby
Oskrzela u osoby
zdrowej
chorej na POChP
Przewlekłe zapalenie oskrzeli
Stan zapalny
oraz
zwiększona
ilość
wydzieliny
Rozedma płuc
Pęcherzyki płucne
u osoby zdrowej
6
Pęcherzyki płucne
u osoby z POChP
tracą kształt
i elastycznośc
Jakie zmiany wywołuje POChP w układzie oddechowym?
W błonie śluzowej oskrzeli zwiększa się liczba komórek zapalnych a wydzielane przez
nie substancje powodują utrzymywanie się procesu zapalnego w obrębie dróg
oddechowych. Proces zapalny powoduje nieodwracalne zmiany w ścianie oskrzeli
i miąższu płuc. Zwiększa się również ilość produkowanego śluzu przy jednoczesnym
uszkodzeniu funkcji rzęsek. Prowadzi to do nieodwracalnego zwężenia oskrzeli
utrudniając tym samym oddychanie i powodując duszność.
Przyczyny POChP
> palenie papierosów – zarówno czynne, jak i bierne – odpowiada za około 80%
przypadków POChP
> zanieczyszczenie w miejscu zamieszkania lub pracy:
pyły, gazy, spalanie produktów ropopochodnych oraz węgla, spaliny samochodowe,
związki chemiczne itp.
> częste infekcje dróg oddechowych
> czynniki genetyczne
Typowe objawy POChP
> poranny kaszel, odksztuszanie plwociny – jest to pierwszy objaw, zwłaszcza
u osób palących papierosy (tzw. „kaszel palacza”)
> duszności oraz zmęczenie, które początkowo pojawiają się podczas wysiłku
fizycznego. W miarę postępu choroby i podczas jej zaostrzeń, duszność może być
również odczuwana w spoczynku
> furczenia i świsty, które stwierdza się głównie w okresie zaostrzeń choroby
7
Profilaktyka
> zaprzestanie palenia – zaprzestanie palenia jest najskuteczniejszą metodą leczenia,
zerwanie z nałogiem zapobiega postępowi choroby
> ograniczenie szkodliwego wpływu środowiska – chorzy powinni unikać
zadymionych, zakurzonych i zanieczyszczonych pomieszczeń
> szczepienia ochronne – coroczne szczepienia przeciw grypie, szczepienia przeciw
Streptococcus pneumoniae
Jak żyć mając zdiagnozowane POChP?
> przestrzeganie zaleceń lekarza – niezwykle ważna jest współpraca pacjenta
z lekarzem, regularne przyjmowanie leków, prawidłowa obsługa inhalatora
(w przypadku leków wziewnych) oraz kontrolowanie przebiegu choroby
> aktywność fizyczna – zachowanie sprawności fizycznej jest elementem leczenia,
który może ograniczyć występowanie objawów POChP
> zmiana stylu życia, prawidłowe odżywianie
> leczenie tlenem – w przypadku pacjentów z bardzo ciężką postacią POChP
> leczenie operacyjne
8
KTO PYTA – NIE BŁĄDZI!
Co oznacza zły wynik badania spirometrycznego?
Spirometria jest badaniem czynnościowym układu oddechowego. Nieprawidłowy
wynik może oznaczać wystąpienie zaburzeń w pracy płuc. Prawidłowej jego interpretacji może dokonać tylko lekarz specjalista, który na jego podstawie postawi
wstępną diagnozę i prawdopodobnie zleci wykonanie innych badań.
Czy badanie spirometryczne jednoznacznie potwierdzi wystąpienie astmy?
Do postawienia prawidłowej diagnozy potrzebne jest kilka elementów. Najważniejszy jest wywiad lekarski, w trakcie którego lekarz zadając pacjentowi pytania sprawdza wystąpienie objawów choroby ich częstotliwość i nasilenie. Badanie spirometryczne jest badaniem dodatkowym potwierdzającym rozpoznanie. Zwykle wykonuje się również zdjęcie radiologiczne klatki piersiowej.
Czy astma jest wyleczalna?
Astma jest chorobą, której nie można wyleczyć, ale którą można skutecznie opanować za pomocą odpowiednio dobranej terapii, regularnego i stałego przestrzegania zaleceń lekarskich oraz wprowadzenia zmian w stylu życia.
Kto najczęściej choruje na astmę?
Na astmę może zachorować każdy. Jej mechanizm nie jest do końca odkryty, ale najnowsze badania wskazują, że może ona mieć np. podłoże genetyczne i być chorobą dziedziczną. Może na nią zachorować zarówno dziecko, jak i osoba starsza, bez
względu na wiek. U dzieci jest ona trudna w diagnozie ze względu na praktyczną
niemożliwość wykonania poprawnie spirometrii. W młodszym wieku ma ona podłoże atopowe i jest związana z podatnością na różnego rodzaju alergeny.
Czy mając astmę mogę uprawiać sport?
Poprawnie leczona astma pozwala na prowadzenie aktywnego trybu życia oraz
uprawniania czynnego sportu. Niektóre osoby, mogą jednak odczuwać podczas
uprawiania sportu lub tuż po treningu duszności. Należy o tym natychmiast powiedzieć swojemu lekarzowi, który wspólnie z pacjentem ustali przyczynę tych objawów. Bezpiecznym sportem jest pływanie, czy jogging. Jeśli sport jest ważnym elementem Twojego życia, powiedz o tym lekarzowi, który uwzględni to w procesie
leczenia.
Czy astma wyklucza posiadanie zwierząt?
Generalnie astma nie stanowi przeszkody w posiadaniu domowego zwierzyńca
z wyjątkiem sytuacji, w której domownik, u którego stwierdzono chorobę jest uczulony na alergeny, które może zawierać np.: sierść czy ślina zwierzęcia. Należy w tym
kierunku wykonać odpowiednie testy. Jeśli ich wynik będzie ujemny – nie ma przeciwskazań do posiadania zwierzęcia w domu.
9
Czy alergia może być przyczyną astmy?
W przypadku kontaktu z alergenem mogą wystąpić napadowe objawy astmy. Jeśli
objawy te pojawiają się w konkretnych sytuacjach, w kontakcie np. z kurzem domowym, sierścią zwierząt lub pyłkami roślin, a ustępują lub łagodnieją po eliminacji alergenu – wówczas możemy podejrzewać astmę alergiczną. Należy wtedy wykonać testy potwierdzające, na jaki alergen chory jest uczulony. U wszystkich chorych konieczne jest unikanie ekspozycji na dany alergen, a u niektórych możliwe jest odczulanie.
ZDANIEM EKSPERTA
prof. Marek L. Kowalski
Nieleczona lub niewłaściwie leczona alergia, zwłaszcza alergia górnych dróg oddechowych
może prowadzic do wystąpienia astmy. Astmie mogą również towarzyszyć atopowe zapalenie
skóry, alergiczny nieżyt błony śluzowej nosa czy zapalenie spojówek oczu, które powinny być
leczone równocześnie. Dlatego bardzo ważne jest informowanie lekarza o wszystkich
występujących objawach i regularne wykonywanie badań kontrolnych. Dobra współpraca
pacjenta z lekarzem w procesie leczenia, wzajemne zaufanie umożliwiają utrzymanie choroby
w ryzach i pomagają pacjentowi w utrzymaniu dobrej jakości życia.
Czy POChP jest chorobą uleczalną?
Wczesne rozpoznanie POChP daje szanse na odwrócenie zmian w płucach, które
mogą być przyczyną późniejszych duszności, np. w trakcie wysiłku fizycznego. Późno zdiagnozowana choroba może spowodować nieodwracalne zmiany w płucach,
tj.: zwężenie oskrzeli.
Co jest przyczyną wystąpienia POChP?
W zdecydowanej większości przyczyną wystąpienia choroby jest palenie papierosów. U osób, u których palenie tytoniu nie było bezpośrednią przyczyną choroby,
zdecydowanie przyśpieszało jej rozwój i nasilało objawy. Dlatego pierwszym, najważniejszym zaleceniem w przypadku zdiagnozowanej POChP jest całkowite zaprzestanie palenia.
ZDANIEM EKSPERTA
KONTROLA CHOROBY JEST NAJWAŻNIEJSZA!
Prof. Tadeusz Pietras:
Uzyskanie kontroli nad astmą i POChP jest procesem, w którym kluczową rolę odgrywa
współpraca lekarza i pacjenta. Powinna polegać ona na szczegółowym omawianiu celu badania
oraz postępów w leczeniu oraz na edukacji pacjenta. Warto opracować tzw. indywidualny plan
samodzielnego postępowania (guided self-management).
Edukacja pacjenta powinna obejmować naukę sposobu podawania leku, ale również
informację o możliwości wystąpienia skutków ubocznych i sposobów postępowania w takiej
sytuacji. Aktywne włączenie pacjenta w proces leczenia pozwoli mu zrozumieć swoją chorobę
i kontrolować we współpracy z lekarzem oraz zniwelować ryzyko wystąpienia skutków
ubocznych.
Czy wiesz, że…
Edukacja chorego i jego współpraca z lekarzem są kluczowymi czynnikami
skutecznego leczenia chorób płuc, a w szczególności astmy i POChP.
10
NA CZYM POLEGA WSPÓŁPRACA Z LEKARZEM W PROCESIE LECZENIA?
1
Po pierwsze – pytaj. Lekarz powinien udzielić Ci informacji na temat rodzaju
zaleconej terapii. Zrozumienie mechanizmu jej działania pozwoli Ci na lepsze
stosowanie się do zaleceń lekarza i kontrolowanie choroby. Poproś lekarza
o dokładne wyjaśnienia dotyczące działania terapii.
2
Nie modyfikuj sam zaleceń lekarskich. Nigdy nie dokonuj samodzielnie zmian
w terapii ani zaleceń lekarskich. Nie modyfikuj częstotliwości przyjmowania leku
ani wielkości dawki zaleconej przez lekarza. Trzymaj się wytycznych dotyczących
stylu życia. W razie wątpliwości, natychmiast zgłoś się do specjalisty i skonsultuj
z nim swoje wątpliwości w trakcie wizyty.
3
Rozmawiaj z lekarzem. Informuj go o wszystkich objawach, złym samopoczuciu.
Nie ukrywaj informacji – każda z nich jest ważna, aby dopasować najskuteczniejszą
terapię i uzyskać kontrolę nad chorobą. Staraj się sumiennie notować wszystkie
objawy swojej choroby, aby lekarz był świadomy przebiegu Twojej choroby.
4
Nie słuchaj doradców. W procesie leczenia astmy i POChP bardzo ważna jest
indywidualizacja leczenia oparta o plan samodzielnego postępowania, który
umożliwia codzienne kontrolowanie choroby. Zalecenia dane innemu pacjentowi,
czy osobie bliskiej, czy przypadkowo znalezione w internecie porady dotyczące
zmiany stylu życia czy terapii, które im pomagają – nie muszą być dobre dla Ciebie.
Pamiętaj, że opinie osób Ci bliskich lub innych pacjentów nigdy nie powinny
być dla Ciebie wytyczną do postępowania w Twojej chorobie. Zaufaj swojemu
lekarzowi i stosuj się do jego zaleceń.
Czy wiesz, że…
Badania* potwierdzają, że dla ponad 2/3 pacjentów lekarz specjalista
- pulmonolog, alergolog czy lekarz POZ jest najbardziej zaufanym źródłem
informacji na temat stosowanej terapii. Zawsze stosuj się do zaleceń lekarza.
* Raport Oczekiwania polskich pacjentów w zakresie terapii astmy i POChP, badanie zrealizowane
przez SW Research w marcu 2013 r. wśród pacjentów chorych na astmę i POChP w Polsce, N=186.
11
O programie
Chwytaj każdy oddech to ogólnopolski projekt informacyjno-edukacyjny.
Jego celem jest edukacja polskiego społeczeństwa: pacjentów, ich rodzin w zakresie
chorób płuc – ze szczególnym uwzględnieniem profilaktyki, roli wczesnej
diagnostyki i zasad współpracy pacjenta i lekarza w trakcie leczenia astmy i POChP.
www.chwytajoddech.pl