Polityka 10 kor 2.indd

bliższym czasie fundamentalne znaczenie zarówno
z punktu widzenia wydatków w systemie opieki zdrowotnej, jak i zdrowia jednostki czy populacji.
LITERATURA
Baker D.W., Parker R.M., Williams M.V., Clark W.S. (1998),
Health literacy and the risk of hospital admission, „Journal of General Internal Medicine” nr 13, s. 791–800.
Baker D.W., Wolf M., Feinglass J., Thompson J., Gazmararian J., Huang J. (2007), Health Literacy and Mortality
Among Elderly Persons, „Archives of Internal Medicine”
nr 167(14), s. 1503–1509.
Commission of the European Communities (2007), Together
for Health: A Strategic Approach for the EU 2008–2013,
dostępny na stronie: http://ec.europa.eu/health-eu/doc/
whitepaper_en.pdf.
Commission of the European Communities (2009), Solidarity
in Health: Reducing Health Inequalities in the EU.
EEC (1985), On Specific Community Action to Combat Poverty (Council Decision of 19 December 1984) 85/8/EEC,
Official Journal of the EEC, 2/24.
Eichler K., Wieser S., Brügger U. (2009), The costs of limited
health literacy: a systematic review, „International Journal of Public Health”, dostępny na stronie: http://www.
springerlink.com/content/n7327r1tl81665t3/fulltext.pdf.
Friedman M. (2001), How to cure health care, „Public Interest” nr 142, s. 3–32.
Fuchs VR. (2010), Government Payment for Health Care –
Causes and Consequences, „The New England Journal
of Medicine” nr 363(23), s. 2181–2183.
GUS (2010), Budżety gospodarstw domowych w 2009 r.,
Warszawa.
Health literacy: a prescription to end confusion (2004), Board
on Neuroscience and Behavioral Health, Institute of Medicine Washington, DC, National Academies Press.
Heneghan C., Alonso-Coello P., Garcia-Alamino J., et al.
(2006), Self-monitoring of oral anticoagulation: a systematic review and meta-analysis, „Lancet” nr 367, s. 404–
–411.
Mackenbach J.P. (2006), Health inequalities: Europe in profile, Department of Public Health Erasmus MCUniversity
Medical Center.
Mackenbach J.P., Huisman M., Andersen O., Bopp M., Borgan
J.K., Borrell C. et al. (2004), Inequalities in lung cancer
mortality by the educational level in 10 European populations, „European Journal of Cancer” nr 40(1), s. 126–135.
Mackenbach J.P., Meerding W.J., Kunst A.E. (2007), Economic implications of socio-economic inequalities in health
in the European Union, European Commission, Health
nad Consumer Protection Directorate-General. Department of Public Health.
Misiuna M. (1994), Styl życia a zdrowie, „Promocja Zdrowia.
Nauki Społeczne i Medycyna” nr 1(1–2), s. 99–111.
Nutbeam D. (1998), Health promotion glossary, Division of Health Promotion, Education and Communications. WHO.
Nutbeam D. (2000), Health literacy as a public health goal:
a challenge for contemporary health education and communication strategies into the 21st century, „Health Promotion International” nr 15(3), s. 259–267.
OECD (2010), Health Policy Studies. Value for Money in
Health Spending, OECD Publishing.
Ostrowska A. (2000), Styl życia a zdrowie-bilans dekady, w:
H. Domański, A. Ostrowska, A. Rychard, Jak żyją Polacy,
Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, s. 101–120.
Słońska Z. (2000), Promocja zdrowia w Polsce. Rozwiązania
systemowe a rzeczywistość, „Promocja zdrowia. Nauki
Społeczne i Medycyna” nr VII (19), s. 18–33.
Sowa A. (2007), Nierówności zdrowia. Analiza wpływu zmiennych społeczno-ekonomicznych, w: S. Golinowska (red.),
Polityka zdrowotna wobec dostępności opieki zdrowotnej, wykluczenia oraz nierówności w zdrowiu, Warszawa:
IPiSS, s. 168–192.
Szukiełojć-Bieńkuńska A. (2010), Ubóstwo w Polsce na tle
krajów Unii Europejskiej w świetle Europejskiego Badania Dochodów i Warunków Życia – EU-SILC 2008, Warszawa: GUS.
Tarkowska E. (2007), Oblicza polskiej biedy, Warszawa: IFiS
PAN.
von Wagner C., Knight K., Steptoe A., Wardle J. (2007), Functional health literacy and health promoting behaviour in
a national sample of British adults, „Journal of Epidemiology and Community Health” nr 61.
WHA 62.14 (2009), Reducing health inequities through action on the social determinants of health.
WHO (2008), Closing the gap in a generation: Health equity
through action on the social determinants of health,
Commission on Social Determinants of Health.
WHO Copenhagen (2005), The European health report 2005.
Public health action for healthier children and populations,
dostępny na stronie: http://www.euro.who.int/Information
Sources/Publications/Catalogue/20050909_1.
WHO Geneva (2005), Preventing chronic diseases: A vital investment, dostępny na stronie: (http://www.who.int/chp/
chronic_disease_report/full_report.pdf)
SUMMARY
Increasing percentage of old population and main causes of morbidity and mortality in European countries
clearly indicate great importance of the effective health promotion and noncommunicable disease prevention
interventions. Numerous research, conferences and policies of European Union and WHO suggest that elimination of social inequalities are crucial for reducing health inequalities. Low health literacy is linked to poorer
health status and higher rates of hospital admission, less likely adherence to prescribed treatments and care
plans, experience of more drug and treatment errors, and less use of preventive services. Thus, health literacy
is necessary for adequate patient engagement in health promotion action.
Wszelkie prawa zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości bądź części niniejszej publikacji, niezależnie od zastosowanej techniki
reprodukcji (drukarskiej, totograficznej, komputerowej i in.), wymaga pisemnej zgody Wydawcy
UMOWA O DZIEŁO JAKO PODSTAWA ZATRUDNIENIA
Urszula Brońska-Matula
Sąd Rejonowy w Krakowie
WPROWADZENIE
Jedną z najpopularniejszych umów cywilnoprawnych, na podstawie których możliwe jest wykonywanie pracy, stanowi umowa o dzieło. Należy ona do
umów nazwanych objętych regulacją kodeksu cywilnego.
Umowa o dzieło jest bardzo często wykorzystywana w szeroko pojętych stosunkach zatrudnienia.
Dotyczy to zwłaszcza tzw. freelancerów, którzy nie
Polityka Społeczna nr 10/2011
chcą wiązać się z żadnym konkretnym pracodawcą
umową o pracę, wykonują więc zamówienia od różnych kontrahentów. Umowy o dzieło są szczególnie
powszechne w branży medialnej oraz reklamowej
i stanowią podstawową formę zawierania umów na
stworzenie filmów i materiałów reklamowych przez
podwykonawców lub firmy zewnętrzne (Sęktas i in.
2007, s. 19).
Celem niniejszego artykułu jest charakterystyka
umowy o dzieło jako podstawy zatrudnienia oraz po11
równanie jej ze stosunkiem pracy, a także wskazanie
wad i zalet tego typu zatrudnienia.
KONSTRUKCJA I CECHY UMOWY
Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie
zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła
na rzecz zamawiającego, a zamawiający zobowiązuje
się ze swej strony do zapłaty wynagrodzenia. Umowa
o dzieło jest więc umową, na podstawie której jedna
strona zobowiązuje się do osiągnięcia w przyszłości
indywidualnie oznaczonego rezultatu, druga zaś zobowiązuje się do zapłaty odpowiedniego wynagrodzenia w pieniądzach lub w naturze (Gersdorf 1993,
s. 65). Stronami tej umowy są przyjmujący zamówienie, czyli ten, czyim wysiłkiem, pracą i staraniem dzieło ma być wykonane oraz zamawiający, czyli ten dla
kogo dzieło ma zostać wykonane. Pomiędzy stronami
nie ma stosunku podporządkowania, charakterystycznego dla umowy o pracę, ani też innego stosunku zależności (Stojek-Siwińska 2008, s. 117).
Najistotniejszymi cechami umowy o dzieło jest to,
iż jest to umowa zobowiązująca, mająca charakter
wzajemny. Jest to także umowa konsensualna, gdyż
do jej zawarcia wystarczające są zgodne oświadczenia zamawiającego i przyjmującego zamówienie. Odpłatność natomiast należy do elementów przedmiotowo istotnych umowy (Zagrobelny 2006, s. 1039).
Podkreślić należy, że cechą wyróżniającą umowę
o dzieło jest osiągnięcie z góry oznaczonego rezultatu. Cechę tę podkreślił Sąd Apelacyjny w Rzeszowie
w wyroku z dnia 21 grudnia 1993 r., stwierdzając, że
umowa o dzieło wymaga, by starania przyjmującego
zamówienia doprowadziły do konkretnego, w przyszłości indywidualnie oznaczonego rezultatu1.
CEL, FORMA I CZAS TRWANIA UMOWY
Celem umowy o dzieło jest wykonanie na zamówienie konkretnej rzeczy lub innego przedmiotu
zamówienia. Umowa o dzieło realizowana jest na rachunek i na odpowiedzialność przyjmującego zamówienie. Dotyczy to także sytuacji, gdy przyjmujący
zamówienie jest zobowiązany do stosowania się do
wskazówek i uwag zamawiającego co do sposobu
wykonania dzieła (Wąsowska 2008, s. 12).
Kodeks cywilny nie przewiduje wymogu zachowania żadnej szczególnej formy przy zawieraniu umowy o dzieło. Może ona być więc zawarta w dowolnej
formie. Od strony formalnej umowa o dzieło może
zatem przybrać formę ustną lub pisemną. Jednakże
dla bezpieczeństwa lepiej jest, gdy jest ona sporządzona w formie pisemnej (Wąsowska 2008, s. 13).
Jest to wskazane dla celów dowodowych, a także
dla uniknięcia wątpliwości (Suknarowska-Drzewiecka, Anyszka 2003, s. 27). Warto przytoczyć orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 10 grudnia
2003 r. W wyroku tym SA orzekł, iż do zawarcia umowy o dzieło stosuje się ogólne zasady dotyczące zawierania umów konsensualnych. W kodeksie cywilnym nie ma szczególnych postanowień odnoszących
się do zawarcia umowy o dzieło. Nie wymaga ona
zachowania formy szczególnej. Do zawarcia umowy
może dojść także ustnie, a nawet w sposób dorozumiany2.
Warto też pamiętać, że w przypadku umowy o dzieło będące rzeczą ruchomą, zawartej przez przedsiębiorcę z konsumentem, czyli osobą fizyczną, w celu niezwiązanym z jej działalnością gospodarczą ani
zawodową, zastosowanie mają odpowiednie przepi12
sy o sprzedaży konsumenckiej. Jeśli chodzi o formę
oznacza to, że przyjmujący zamówienie powinien
potwierdzić na piśmie wszystkie istotne postanowienia umowy (Niedzielska-Jakubczyk 2007, s. A10).
Taki obowiązek ciąży na przyjmującym zamówienie
w przypadku, gdy wartość umowy przekracza 2000 zł
oraz w każdym innym przypadku na żądanie konsumenta.3
Umowę o dzieło zawiera się zwykle na wykonanie
jednorazowego dzieła. Jednak nie ma przeszkód, aby
strony zawarły umowę o dzieło na określony czas, np.
na rok, i umówiły się, że wykonawca będzie periodycznie, np. raz na miesiąc wykonywał dane dzieło
na rzecz zamawiającego (Suknarowska-Drzewiecka,
Anyszka 2003, s. 28).
PRZEDMIOT UMOWY I SPOSÓB WYKONANIA DZIEŁA
Przedmiotem umowy jest wykonanie dzieła, będącego osiągnięciem z góry określonego przez strony
rezultatu. Za dzieła mogą być uznane zarówno dobra
materialne, jak i niematerialne. Do dóbr materialnych
można zaliczyć np. zbudowanie garażu, naprawę rzeczy, wykonanie nagrobka, uszycie ubrania, czy też
wykonanie biżuterii na indywidualne zamówienie. Do
drugiej kategorii należy np. namalowanie obrazu czy
zrobienie fotografii. Dzieło musi mieć swój indywidualny charakter, powinno odpowiadać osobistym potrzebom i wymaganiom zamawiającego (Zimny 1996,
s. 15). Indywidualizacji dzieła można dokonać przez
odwołanie się do obowiązujących norm czy standardów. Niekiedy konieczne będzie sięgnięcie do panujących zwyczajów.
Efekty umowy natomiast są uzależnione od sumienności, nakładu pracy oraz wiedzy wykonawcy.
W przypadku gdyby osiągnięcie efektów umowy było
uzależnione w przeważającym stopniu od sił niezależnych od stron zobowiązania, np. od sił przyrody, to
umowa o takie świadczenie nie byłaby kwalifikowana
jako umowa o dzieło. Podobna sytuacja miałaby miejsce, gdyby przedmiot umowy zależał od cech czy
kwalifikacji osób trzecich (Niedzielska-Jakubczyk 2007,
s. A9). Takie też stanowisko zajął SN w wyroku z dnia
22 października 1957 r. stwierdzając, że skoro umowa
o dzieło jest umową rezultatu zależnego od pracy,
sumienności i wiedzy wykonawcy, to jeśli ten rezultat
zależy również w poważnym stopniu od czynników
leżących poza samym zobowiązanym, np. od sił przyrody, to wówczas nie mamy do czynienia z umową
o dzieło4.
Umowa o dzieło nie musi być wykonywana osobiście przez przyjmującego zamówienie, lecz dopuszczalne jest jej wykonanie przez pomocników lub
inne osoby. Jeżeli jednak jej wykonanie zależy od
osobistych przymiotów wykonawcy, wówczas istnieje
obowiązek osobistego wykonania dzieła, np. wykonanie koncertu przez konkretnego skrzypka, uszycie
garnituru przez krawca, opracowanie programu naprawczego firmy przez ekonomistę, czy też wykonanie fryzury przez fryzjera (Gujski 2008, s. 301). Umowa
o dzieło charakteryzuje się znaczną swobodą i samodzielnością wykonawcy w zakresie wykonywania
umówionego dzieła, nie podlega on bowiem bezpośrednim poleceniom przełożonego, jak to ma miejsce
w przypadku umowy o pracę.
Warto zwrócić uwagę, że o ile umowa o pracę ma
charakter ciągły, gdyż zawierana jest na pewien czas
określony lub nieokreślony, o tyle umowa o dzieło jest
zasadniczo umową jednorazową, dotyczącą wykonania konkretnego dzieła (Małecka i in. 2003, s. 53).
Polityka Społeczna nr 10/2011
USTALENIE WYNAGRODZENIA
Jeżeli chodzi o kwestię wynagrodzenia przysługującego wykonawcy, to należy rozpocząć od stwierdzenia, że umowa o dzieło jest umową odpłatną, co
oznacza, iż wynagrodzenie jest koniecznym elementem umowy. Wynagrodzenie określają same strony
w sposób, który im odpowiada, w tym również przez
wskazanie podstaw do jego ustalenia (Pisarczyk 2003,
s. 101). Najlepsza sytuacja występuje wtedy, gdy wynagrodzenie jest uregulowane w umowie. W razie
gdy strony nie ustalą w umowie wynagrodzenia, ani
też nie wskażą podstaw do jego ustalenia, to w przypadku zaistnienia wątpliwości, jakie wynagrodzenie należy się wykonawcy, przyjmuje się, że chodziło
o zwykłe, a więc zwyczajowe, przeciętne wynagrodzenie za dzieło tego rodzaju. W takiej sytuacji przy
określaniu wynagrodzenia należałoby się odwołać do
zwykłych stawek rynkowych należnych za wykonanie
dzieła takiego samego lub podobnego rodzaju, albo
też do wcześniejszych tego rodzaju umów zawieranych przez strony na wykonanie tego samego lub
podobnego dzieła.
Podobnie należy postąpić w przypadku zaistnienia
wątpliwości co do wysokości ustalonego wynagrodzenia lub sposobu jego obliczenia. Gdyby i w ten
sposób ustalenie wynagrodzenia nie było możliwe,
to należy kierować się zasadami uczciwości. Należy
się więc wynagrodzenie odpowiadające uzasadnionemu nakładowi pracy oraz innym nakładom przyjmującego zamówienie (Wąsowska 2008, s. 13).
Reguły ustalania wynagrodzenia podkreślił Sąd
Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 10 grudnia
2003 r. W wyroku tym SA stwierdził, że w umowie
o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się
do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do
zapłaty wynagrodzenia, przy czym do zawarcia umowy nie jest konieczne, aby strony określiły w niej wysokość należnego wynagrodzenia – nawet przez
wskazanie tylko podstaw do jego ustalenia. W braku
tego rodzaju postanowień umownych, zgodnie z regułą interpretacyjną art. 628 § 1 k.c. należy przyjąć, że
strony miały na myśli zwykłe wynagrodzenie za dzieło
tego rodzaju. Jeżeli także w ten sposób nie da się ustalić wysokości wynagrodzenia, należy się wynagrodzenie odpowiadające uzasadnionemu nakładowi pracy
oraz innym nakładom przyjmującego zamówienie.5
Warto także zwrócić uwagę, że o ile w przypadku
umowy o pracę wynagrodzenie ma charakter okresowy i jest z reguły wypłacane co miesiąc, to w przypadku umowy o dzieło, wynagrodzenie co do zasady jest
wypłacane jednorazowo po zakończeniu dzieła (Sadlik 2003, s. 32).
ZATRUDNIENIE NA PODSTAWIE UMOWY O DZIEŁO
A STOSUNEK PRACY
Przedstawiona powyżej charakterystyka umowy
o dzieło pozwala na wskazanie różnic i podobieństw
między umową o dzieło a stosunkiem pracy. Rozróżnienie pracy wykonywanej na podstawie umowy o dzieło
od stosunku pracy ma bardzo istotne znaczenie.
Do najbardziej oczywistych różnic pomiędzy zatrudnieniem na podstawie umowy o dzieło a zatrudnieniem na podstawie umowy o pracę należy to, iż zawarcie umowy o dzieło powoduje powstanie stosunku cywilnoprawnego, zaś zawarcie umowy o pracę kreuje
stosunek pracy. Podobnie oczywista wydaje się kwestia stron umowy. Stronami bowiem umowy o dzieło są
zamawiający i wykonawca dzieła, zaś stronami umowy
Polityka Społeczna nr 10/2011
o pracę są zawsze pracodawca i pracownik. Zauważyć
można również różnice w kwestii formy obydwu umów.
Umowa o pracę powinna być zawarta w formie pisemnej. Niezachowanie takiej formy powoduje konieczność jej potwierdzenia. Z kolei zawarcie umowy
o dzieło nie wymaga żadnej szczególnej formy, może
ona być bowiem zawarta w dowolnej formie.
W przypadku dokonywania zmian umowy o pracę
po jej zawarciu wymagana jest forma pisemna. Natomiast przy umowie o dzieło zmiana wymaga takiej
formy, w jakiej została ona zawarta.
W przypadku ustnej umowy o pracę istnieje obowiązek pisemnego potwierdzenia przez pracodawcę,
nie później niż w dniu rozpoczęcia pracy przez pracownika ustaleń co do stron umowy, rodzaju umowy
i jej warunków. Z kolei ustna umowa o dzieło nie rodzi
takiego obowiązku.
Pracownikiem może być tylko osoba fizyczna.
Przyjmującym zamówienie natomiast może być zarówno osoba fizyczna, jak i prawna. W kodeksie pracy
został sformułowany normatywny katalog podstawowych obowiązków stron stosunku pracy. W razie wykonywania pracy na podstawie umowy o dzieło brak
jest tak sformułowanego katalogu obowiązków stron
umowy o dzieło (Gujski 2008, s. 308).
Umowa o dzieło, w przeciwieństwie do umowy
o pracę, w ogóle nie podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu, chyba że jest zawarta z własnym pracownikiem (Gersdorf, Rączka 2006, s. 31–32).
Umowa o dzieło jest umową rezultatu, co oznacza,
że w wykonaniu tej umowy najważniejsze jest nie
samo działanie, ale osiągnięcie rezultatu, co jest równoznaczne z wykonaniem przez przyjmującego zlecenie określonego dzieła, czyli określonego efektu wykonanych przez niego usług. Fakt, że umowa o dzieło
jest umową rezultatu odróżnia tę umowę od typowej
umowy o pracę, ponieważ ta druga wymaga od pracownika wykonywania w sposób staranny działań
i dążenia do osiągnięcia celu, a nieosiągnięcie tego
celu nie jest równoznaczne z niewykonaniem umowy,
tak jak to ma miejsce w przypadku umowy o dzieło
(Kowalska i in. 2009, s. 26). Różnica ta ma najistotniejsze znaczenie przy dokonywaniu rozgraniczenia zatrudnienia na podstawie umowy o dzieło od stosunku
pracy. W przypadku umowy o dzieło całkowite ryzyko
spoczywa na wykonawcy dzieła. Przy zatrudnieniu
pracowniczym ryzyko takie obciąża pracodawcę (Bąk
2009, s. 79).
W przypadku stosunku pracy pracownik jest ściśle
podporządkowany pracodawcy, ma obowiązek wykonywania jego poleceń. Występuje także podległość
służbowa co do miejsca, sposobu, terminu świadczenia pracy. W razie zatrudnienia na podstawie umowy
o dzieło mamy do czynienia ze znacznie większą swobodą i autonomią wykonawcy dzieła. Przyjmujący zamówienie swobodnie dysponuje swoim czasem i samodzielnie decyduje np. o metodzie wykonania czy
zastosowanej technice. Wiąże się z tym także kwestia
odpowiedzialności. Wykonawca odpowiada bowiem
za szkodę wyrządzoną zamawiającemu w pełnej wysokości, która obejmuje nie tylko straty rzeczywiste, ale i utracone korzyści. Z kolei odpowiedzialność
pracownicza w większości wypadków jest ograniczona do wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia
i obejmuje tylko rzeczywiste straty, chyba że chodzi
o mienie powierzone, a także szkodę wyrządzoną
z winy umyślnej (Gujski 2008, s. 308).
W przypadku zatrudnienia na podstawie umowy
o dzieło zamawiający ma prawo kontroli sposobu
wykonywania umowy, co oznacza, że ma możliwość
13
doglądania, czy przyjmujący zamówienie rzetelnie
wykonuje dzieło, a także czy nie zachodzi obawa niedotrzymania przez przyjmującego zamówienie terminu wykonania dzieła.
Należy jednak podkreślić, iż takie sprawowanie
kontroli nie jest adekwatne ze sprawowaniem stałego nadzoru przez pracodawcę przy umowie o pracę
na podstawie kodeksu pracy. Pracownik, co do zasady, podlega stałej kontroli pracodawcy. Pracodawca
może weryfikować wywiązywanie się pracownika z powierzonych mu obowiązków w zasadzie na każdym
etapie wykonywanej pracy i kontrola ta ma szerszy
zakres od nadzoru sprawowanego przez zamawiającego przy umowie o dzieło. Zamawiający może zbadać, na jakim etapie jest wykonywanie dzieła, może
sprawdzić, z jakich materiałów jest wykonywane, jednak kontrola ta jest sporadyczna i nie ma charakteru stałego. Przyjmujący zamówienie posiada bowiem
znacznie większą swobodę w wykonywaniu dzieła
od pracownika zatrudnionego na podstawie umowy
o pracę (Kowalska i in. 2009, s. 30).
Dalszym przymiotem odróżniającym umowę o pracę od umowy o dzieło jest charakter świadczenia pracy. Stosunek prawny powstały w wyniku zawarcia
umowy o pracę ma zasadniczo charakter stosunku
trwałego, ciągłego. Stosunek prawny powstały zaś na
podstawie umowy o dzieło właściwości takiej nie
posiada, bowiem świadczenie przyjmującego zamówienie przeważnie jest jednorazowe. Dlatego też ustawodawca, zakładając trwałą więź między stronami
umowy o pracę chroni życie, zdrowie pracownika, przyznaje mu prawo do płatnych urlopów, otacza ochroną
trwałość stosunku prawnego. Takich uprawnień natomiast pozbawieni są przyjmujący zamówienie na
dzieło (Gersdorf 1993, s. 68). Z istotą ciągłości wiąże
się także kwestia zakończenia stosunku prawnego.
Stosunek prawny powstały z umowy o dzieło kończy
się z chwilą wydania rezultatu swojej pracy przez wykonawcę. W stosunkach pracy, jak już wspomniano, generalnie mamy do czynienia ze stałym i ciągłym związaniem obu stron zawartą umową (Zimny 1996, s. 11).
W razie wykonywania pracy na podstawie umowy
o dzieło przyjmujący zamówienie nie ma obowiązku
osobistego wykonywania pracy, chyba że tak zastrzegą strony w umowie lub wynika to z natury zobowiązania. Pracownik natomiast musi osobiście wykonywać
pracę i nie może powierzyć jej wykonania innej osobie
(Stojek-Siwińska 2008, s. 120).
Bardzo istotne różnice dotyczą również kwestii
wynagrodzenia za wykonaną pracę. Wynagrodzenie
za pracę świadczoną w ramach stosunku pracy powinno być godziwe i odpowiadać kryteriom wynikającym z kodeksu pracy, tj. ilości, jakości, rodzajowi
pracy oraz kwalifikacjom pracownika. Obowiązek stosowania takich kryteriów nie występuje w przypadku
zatrudnienia na podstawie umowy o dzieło. Wynagrodzenie za pracę świadczoną w ramach stosunku pracy podlega także szczególnej ochronie przewidzianej
w kodeksie pracy. Ochrona ta polega na tym, że pracownik nie może zrzec się prawa do wynagrodzenia,
ani przenieść tego prawa na inną osobę. Państwo
gwarantuje również minimalny jego poziom. Ochrona
taka nie przysługuje osobom wykonującym pracę na
podstawie umowy o dzieło. Wynagrodzenie za dzieło
nie ma charakteru okresowego i nie musi być oznaczone w pieniądzu, podczas gdy wynagrodzenie ze
stosunku pracy jest świadczeniem okresowym i w
swej podstawowej części musi być oznaczone w pieniądzu (Rączka 1996, s. 46).
14
Roszczenia wynikające ze stosunku pracy ulegają
przedawnieniu z upływem lat 3 od momentu, gdy
stały się wymagalne, z kolei roszczenia z umowy
o dzieło ulegają przedawnieniu z upływem 2 lat od
dnia oddania dzieła, a jeśli dzieło nie zostało oddane,
od dnia w którym zgodnie z treścią umowy miało być
oddane. W razie zaistnienia sporów wynikających ze
stosunku pracy, sądem właściwym do ich rozpoznania jest sąd pracy, zaś sądem właściwym do rozpoznania spraw z umowy o dzieło jest sąd cywilny.
Wiąże się z tym także fakt, iż pracownik dochodzący
roszczeń z zakresu prawa pracy nie ponosi kosztów
sądowych, z zastrzeżeniem art. 35 ustawy z dnia
28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych.6 W przypadku umowy o dzieło koszty uiszczają jej strony (Gujski 2008, s. 309–310).
Zatrudnienie na podstawie umowy o dzieło wykazuje podobieństwo do zatrudnienia na podstawie umowy o pracę w kwestii odpłatności umowy. Przy obydwu
umowach wypłata wynagrodzenia za wykonaną pracę
jest obowiązkowa, bowiem za wykonane dzieło należy się wynagrodzenie. Zamawiający ma obowiązek
je uiścić z chwilą odbioru dzieła, chyba że strony zawarły w umowie inne postanowienia. Ponadto pracownik ma prawo do świadczeń w określonych sytuacjach, kiedy pracy nie wykonuje, np. urlop wypoczynkowy czy choroba. W przypadku zaś zatrudnienia na
podstawie umowy o dzieło nie ma obowiązku takich
świadczeń.
Generalnie przy rozgraniczaniu zatrudnienia na
podstawie umowy o dzieło od zatrudnienia na podstawie umowę o pracę nie ma większych trudności.
Wiąże się to z podstawową różnicą, jaką jest to, iż
umowa o pracę jest umową starannego działania, zaś
umowa o dzieło umową rezultatu. Różnica ta jest najistotniejsza.
ZALETY I WADY UMOWY O DZIEŁO
JAKO PODSTAWY ZATRUDNIENIA
Niewątpliwą zaletą zatrudnienia na podstawie
umowy o dzieło jest swoboda co do czasu, miejsca
i sposobu wykonania świadczenia. Wiążący w zasadzie jest tylko termin. W zakresie sposobu wykonania
pracy ważnym plusem takiego zatrudnienia jest fakt,
że przyjmujący zamówienie zobowiązuje się jedynie
do osiągnięcia oznaczonego rezultatu. Sposób wykonania dzieła jest więc pozostawiony uznaniu przyjmującego zamówienie. Przyjmujący zamówienie musi
się liczyć z istotną wadą zatrudnienia na podstawie
umowy o dzieło, gdyż nie mają do niej zastosowania
przepisy kodeksu pracy dotyczące ochrony wynagrodzenia. Brak jest więc przywilejów pracowniczych.
Oznacza to, że przyjmujący zamówienie ma prawo
tylko do wynagrodzenia, które jest określone w umowie. Nie przysługują mu natomiast żadne uprawnienia
w zakresie świadczeń gwarancyjnych, np. za czas
choroby czy przestoju.
Nie należy również do zalet cecha umowy o dzieło, polegająca na możliwości niewykonania dzieła
osobiście przez przyjmującego zamówienie pod warunkiem, że nie zostanie to zastrzeżone w umowie
w sytuacji, gdy i tak cała odpowiedzialność za wykonanie i jakość dzieła obciąża zawsze przyjmującego zamówienie. Zatrudnienie na podstawie umowy o dzieło jest coraz częściej stosowane, a wynika
to przede wszystkim ze swobody i elastyczności
kształtowania przez strony określonych warunków
umowy.
Polityka Społeczna nr 10/2011
Dodatkowym atutem jest fakt, że zatrudnienie na
podstawie umowy o dzieło generalnie nie podlega
obowiązkowi odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne, co niewątpliwie z punktu widzenia
interesu ekonomicznego jest korzystne dla pracodawcy.
Zawarcie umowy o dzieło może również okazać
się korzystne ze względów podatkowych. Aby tak się
stało, przedmiotem umowy powinien być utwór w rozumieniu prawa autorskiego. Jeśli wykonawca przenosi na zamawiającego prawa autorskie do wykonanego dzieła, wówczas koszty uzyskania przychodu
określone są na poziomie 50%. Umowa o dzieło ceniona jest przede wszystkim przez artystów i innych
przedstawicieli tzw. wolnych zawodów.
PODSUMOWANIE
Praktyka życia gospodarczego wskazuje na coraz
większe zainteresowanie wykonywaniem pracy na
podstawie umowy o dzieło. Zainteresowanie to widać
szczególnie u pracodawców, którzy dążą do obniżenia kosztów zatrudniania pracowników, zwłaszcza
w dobie kryzysu gospodarczego.
Można zauważyć, że wykonywanie pracy na podstawie umowy o dzieło ma swój cel i swoje społeczno-gospodarcze przeznaczenie. Przyczynia się ono
bowiem do ogólnego wzrostu zatrudnienia. Forma ta
może być atrakcyjna, szczególnie jeśli chodzi o emerytów i rencistów, a także uczniów i studentów, którzy
niekoniecznie są zainteresowani świadczeniem pracy na podstawie umowy o pracę. Wykonywanie pracy na podstawie umowy o dzieło jest formą bardziej
elastyczną. Poważnym atutem tego typu zatrudnienia jest swoboda co do czasu i miejsca wykonania
dzieła, która umożliwia pogodzenie wykonywania
pracy z innymi obowiązkami. Nie ulega wątpliwości,
że ustawodawca, wprowadzając możliwość wykonywania pracy na podstawie umowy o dzieło, dostrzegał jej przydatność w stosunkach zatrudnienia. Nie
wydaje się więc celowym rezygnacja z tej formy wykonywania pracy.
Należy podkreślić, iż sytuacja prawna osób wykonujących pracę na podstawie umowy o dzieło jest
znacznie słabsza od sytuacji pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę. Nie ma bowiem w przypadku zatrudnienia na podstawie umowy o dzieło uprawnień ochronnych przy wypowiadaniu
takich umów, brak jest także ochrony wynagrodzenia.
Osoby wykonujące pracę na podstawie takiej umowy nie mają prawa do urlopów wypoczynkowych, nie
przysługuje im wynagrodzenie za godziny nadliczbowe, za czas choroby. Z kolei z punktu widzenia podmiotu zatrudniającego forma ta jest bardziej dogodna,
głównie ze względu na możliwość obniżenia kosztów
pracy.
Należałoby postulować wprowadzenie pewnych
regulacji ochronnych dla osób wykonujących pracę
na podstawie umowy o dzieło. Chodzi tu w szczególności o ochronę kobiet w ciąży oraz o zapewnienie
pewnych regulacji wprowadzających obowiązek zawierania takich umów w formie pisemnej.
Warto zwrócić uwagę, iż od 1 stycznia 2011 r. weszła w życie ustawa z dnia 3 grudnia 2010 r.7 o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie
równego traktowania. Ustawa ta określa obszary i sposoby przeciwdziałania naruszeniom zasady równego
traktowania ze względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, religię, wyznanie, światopogląd,
niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną
oraz organy właściwe w tym zakresie. Bardzo istotne
jest, że ustawa ta ma zastosowanie do osób wykonujących pracę na podstawie umów cywilnoprawnych,
a więc również do umowy o dzieło. Wprawdzie ustawa nie daje tak szerokiej ochrony, jak kodeks pracy,
ponieważ wprowadza zamknięty katalog przyczyn dyskryminacji, jednakże regulację tę należy oceniać pozytywnie w zakresie zwiększenia ochrony osób wykonujących pracę na podstawie umów cywilnoprawnych,
w szczególności umowy o dzieło.
Należy przypuszczać, iż w najbliższym czasie zainteresowanie wykonywaniem pracy na podstawie umowy o dzieło będzie wzrastać.
1
2
3
4
5
6
7
Wyrok SA w Rzeszowie z dnia 21 grudnia 1993 r., III Aur
357/93 OSP z 1994 r. nr 6, poz. 49.
Wyrok SA w Poznaniu z dnia 10 grudnia 2003 r., I Aca
1144/03, OSA z 2005 r. nr 3, poz. 14.
DzU z 2002 r., nr 141, poz. 1176.
Wyrok SN z dnia 22 października 1957 r., 2 CO 10/57 OSN
z 1958, nr II, poz. 59.
Wyrok SA w Poznaniu z dnia 10 grudnia 2003 r., I Aca
1144/03, OSA z 2005 r. nr 3, poz. 14.
DzU z 2005 r., nr 167, poz. 1398.
DzU z 2010 r. nr 254, poz. 1700.
LITERATURA
Bąk E. (2009), Nietypowe formy zatrudnienia na rynku pracy,
Warszawa: C.H. Beck.
Gersdorf M. (1993), Umowa o pracę, umowa o dzieło, umowa
zlecenia, Warszawa: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Gersdorf M., Rączka K. (2006), Prawo pracy. Podręcznik
w pytaniach i odpowiedziach, Warszawa: Lexis Nexis.
Gniewek E., red. (2006), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa: C.H. Beck.
Gujski W. (2008), Kontrakty menedżerskie. Umowy cywilnoprawne o świadczenie pracy z wzorami, Warszawa: Lexis
Nexis.
Kowalska A., Szafran A., Czeredys-Wójtowicz M., Kowalski A.
(2009), Szczególne formy zatrudnienia, Warszawa: Difin.
Małecka M., Radzisław A., Sadlik R. (2003), Jak zatrudnić?
Etat czy współpraca, Warszawa: INFOR.
Niedzielska-Jakubczyk D. (2007), Umowa rezultatu, czyli
o dzieło, „Prawo i Życie”, „Gazeta Prawna” nr 24.
Pisarczyk Ł. (2003), Różne formy zatrudnienia, Warszawa:
„ABC”.
Rączka K. (1996), Stosunek pracy a cywilnoprawne umowy
o świadczenie pracy, „Praca i Zabezpieczenie społeczne” nr 11.
Sadlik R. (2003), Umowa o dzieło, „Prawo Pracy” nr 7/8.
Sęktas A., Karwat P., Kądziela A., Dynowski P., Kaczmarek Sz.,
Reszka M. (2007), Zatrudnienie cywilnoprawne z praktycznym komentarzem, Warszawa: Infor.
Stojek-Siwińska M.(red), (2008), Prawo pracy mini meritum,
Warszawa: Wolters Kluwer Polska.
Suknarowska-Drzewiecka E., Anyszka E. (2007), Umowy cywilnoprawne w zatrudnieniu, Warszawa: C.H. Beck.
Zimny A. (1996), Umowa o dzieło, Łódź.
SUMMARY
One of the most popular civil law contracts which are the basis of employment is a task-specific contract.
It is a useful agreement, convenient for a lot of people. The purpose of this article is to characterize task-specific contract as the basis of employment and to compare it with a work relationship as well as to point out advantages and disadvantages of such employment.
Polityka Społeczna nr 10/2011
15