1 Konspekt przygotowany przez animatora Pawła

Konspekt przygotowany przez animatora Pawła Malewicza - Diakonia Liturgiczna
1
1. Co to jest Eucharystia?
1) „Słusznie uważa się liturgię za wykonywanie kapłańskiego urzędu Jezusa Chrystusa; w niej przez
znaki widzialne wyraża się, i w sposób właściwy poszczególnym znakom urzeczywistnia
uświęcenie człowieka, a mistyczne Ciało Jezusa Chrystusa, to jest Głowa ze swymi członkami,
wykonuje całkowity kult publiczny.” Sobór Watykański II (1962-1965)
Jak rozumieć powyższe słowa? Otóż…
„Kapłański urząd Chrystusa” - w liście do Hebrajczyków możemy wyczytać, że Chrystus poprzez
doskonałe posłuszeństwo Bogu (por. Hbr 10, 5–7) polegające na przyjęciu ludzkiej natury i złożeniu
ofiary ciała (Hbr 10, 10) stał się najdoskonalszym pośrednikiem, „mostem” między Bogiem a ludźmi –
stał się Kapłanem „lepszego przymierza”. Jego kapłaństwo trwa na wieki, jest nieprzemijające. Złożył
jedną ofiarę ciała za grzechy i zasiadł po prawicy Ojca. Tę ofiarę nieustannie wspominamy w liturgii,
równocześnie mocą Ducha Świętego uobecniając to dzieło, co nazywamy wykonywaniem kapłańskiego
Urzędu Kościoła.
„Widzialne znaki wyrażające i urzeczywistniające uświęcenie człowieka” - człowiek nie jest w stanie
dogłębnie poznać Boga, zrozumieć Go czy nawet zobaczyć. Jednakże w duszy człowieka pozostaje silnie
pragnienie zgłębienia tajemnicy Boga. On jednak, zawsze objawiający się człowiekowi, pozostaje w
ukryciu. Pan Bóg jest taki wielki i nie chce nas przerażać więc pozostawia nam coś co możemy
odkrywać, aby go poznać. Te widzialne znaki mają podczas liturgii nowe znaczenie.
„Mistyczne Ciało Chrystusa wykonuje całkowity kult publiczny” - najprościej mówiąc Jezus Chrystus jest
rzeczywiście obecny podczas Liturgii; Kościół (czyli to Mistyczne Ciało Chrystusa, którego Głową jest
sam Chrystus) poprzez Eucharystię oddaje cześć Bogu. Kult publiczny dokonuje się tylko
w łączności z Kościołem i we wspólnocie Kościoła.
2) Soborowa Konstytucja „Sacrosanctum concilium” nazwała Liturgię „szczytem do którego zmierza
działalność Kościoła i jednocześnie źródłem, z którego wypływa cała jego moc” (zob. nr 10 SC).
Jak rozumieć powyższe słowa? Otóż Liturgia to:




Miejsce koncentracji formacji oazowej
Szczyt poznania miłości Boga
Źródło życia oazowego, codziennego itd.
Skarbiec łask
3) „Liturgia, zwłaszcza eucharystyczna, jest uprzywilejowanym miejscem spotkania z Chrystusem w
Duchu Świętym, znakiem objawiającym i urzeczywistniającym tajemnicę Kościoła wspólnoty oraz
źródłem i szczytem jego życia; dlatego chcę zawsze jak najpełniej w niej uczestniczyć, a moim
zaszczytem i radością jest służba w zgromadzeniu liturgicznym według wszelkich zaleceń
soborowej odnowy liturgii.” Drogowskazy Nowego Człowieka
2
2. Rok liturgiczny
Źródło: liturgia.wiara.pl
Rok Liturgiczny jest czasem, w którym żyją chrześcijanie i organizują w nim celebrację misteriów
Chrystusa. Posiada charakter spiralny tzn. nie wspominamy jakichś wydarzeń z przeszłości, tylko
Chrystus ciągle jest żywo obecny w Liturgii. W centrum Roku Liturgicznego stoją trzy święte dni
paschalne. Triduum Paschalne rozpoczyna Msza Wieczerzy Pańskiej, a kończą Nieszpory
Zmartwychwstania Pańskiego.
Adwent – ma podwójny charakter (przygotowanie do uroczystości Narodzenia Pańskiego i przez
wspomnienie pierwszego przyjścia Chrystusa zwrócenie uwagi na oczekiwanie powtórnego przyjścia
Pana). Są 4 niedziele Adwentu. III Niedziela Adwentu to Niedziela Gaudete (Niedziela Radości). Od I
Niedzieli Adwentu do 17 grudnia wierni przygotowują się zatem na powtórne przyjście Pana, a w czas
od 17 do 24 grudnia to bezpośrednie przygotowanie do uroczystości Narodzenia Pańskiego.
Okres Bożego Narodzenia – zaczyna się od I Nieszporów Narodzenia Pańskiego (tak w rzeczywistości to
od Wigilii) i trwa aż do niedzieli po Objawieniu Pańskim (do niedzieli po 6 stycznia włącznie).
Uroczystości tej towarzyszy oktawa. W niedzielę po 6 stycznia obchodzi się święto Chrztu Pańskiego.
Okres Wielkiego Postu – Służy przygotowaniu do obchodów Wielkanocnych. Trwa od Środy Popielcowej
3
do Mszy Wieczerzy Pańskiej. Od początku wielkiego Postu do Wigilii Paschalnej nie mówi się „Alleluja”.
W Środę Popielcową posypuje się głowy popiołem. IV Niedziela Wielkiego Postu to Niedziela Laetare.
VI Niedziela Wielkiego Postu to Niedziela Palmowa Męki Pańskiej. W wielki Czwartek rano biskup
koncelebruje Mszę Krzyżma.
Triduum Paschalne – rozpoczyna się Mszą Wieczerzy Pańskiej w Wielki Czwartek, kończy II Nieszporami
Niedzieli Wielkanocnej. W sformułowaniu „triduum” nie chodzi o wyliczenie trzech dni, lecz o kolejne
fazy misterium paschalnego: uczta pożegnalna i zarazem prorocza ofiary krzyżowej, śmierć na krzyżu,
spoczynek w grobie i zmartwychwstanie.
Okres Wielkanocny – głównie w tym okresie śpiewa się „Alleluja”. Okres ten kończy Niedziela Zesłania
Ducha Świętego. Osiem początkowych dni tego okresu stanowi Oktawę Wielkanocy. Dni powszednie po
Wniebowstąpieniu aż do soboty przed Zesłaniem Ducha Świętego przygotowują na przyjście Ducha
Świętego.
Okres Zwykły – Oprócz okresów mających własny charakter zostaje 34 tygodnie w ciągu cyklu rocznego.
Okres ten zaczyna się w poniedziałek, który następuje po niedzieli Chrztu Pańskiego i trwa do wtorku
przed wielkim Postem; następnie trwa od poniedziałku po niedzieli Zesłania Ducha Świętego i kończy
się przed I Nieszporami I Niedzieli Adwentu.
Święta nakazane:
 Uroczystość Świętej Bożej Rodzicielki Maryi - Nowy Rok (1 stycznia)
 Uroczystość Objawienia Pańskiego - Trzech Króli (6 stycznia)
 Wielkanoc
 Uroczystość Wniebowstąpienia Pańskiego - w VII Niedzielę Wielkanocy
 Uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa - Boże Ciało (czwartek po – Uroczystości Trójcy
Przenajświętszej)
 Uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny - Matki Boskiej Zielnej (15 sierpnia)
 Uroczystość Wszystkich Świętych (1 listopada)
 Uroczystość Bożego Narodzenia (25 grudnia)
3. Księgi liturgiczne
1) Lekcjonarz mszalny - jak sama nazwa wskazuje używany jest podczas Mszy św. Zwiera czytania
biblijne, psalmy responsoryjne, aklamacje przed czytaniem Ewangelii i Ewangelie.
 Tom I – Okres Adwentu i Bożego Narodzenia
 Tom II – Okres Wielkiego Postu i Wielkanocny
 Tom III – Okres Zwykły – Tygodnie I – XI
 Tom IV – Okres Zwykły – Tygodnie XII – XXIII
 Tom V – Okres Zwykły – Tygodnie XXIV – XXXIV
 Tom VI – Czytania w mszach o Świętych
 Tom VII – Czytania w mszach obrzędowych, okolicznościowych i wotywnych oraz czytania na
mszach za zmarłych
4
2) Mszał – księga zawierająca teksty Mszy Świętej:
 Ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego [14] - [74]
 Kalendarz diecezji polskich [75] - [87]
 Msze roku liturgicznego 2-281
 Obrzędy Mszy Świętej 1*- 393*
 Msze własne o Świętych – konkretne daty (uroczystości, święta i wspomnienia) 2 ' - 262'
 Msze wspólne, obrzędowe i w różnych potrzebach 2" - 202"
 Msze za zmarłych 204" - 242"
 Dodatek (2) - (36)
 Obrzędy Mszy Świętej po łacinie 3** - 58**
W Mszale Rzymskim są odpowiednio umiejscowione, umieszczone na stałe, małe prostokątne uchwyty
dla łatwiejszego korzystania z tej księgi, które umownie nazwiemy zakładkami.
I szereg zakładek:
1 zakładka - Obrzędy wstępne
2 zakładka - Liturgia Eucharystyczna
II szereg zakładek :
1. zakładka - I Modlitwa Eucharystyczna – Kanon rzymski
2. zakładka - II Modlitwa Eucharystyczna + Prefacja
3. zakładka - III Modlitwa Eucharystyczna
4. zakładka - IV Modlitwa Eucharystyczna + Prefacja
5. zakładka - V Modlitwa Eucharystyczna + Prefacje: A, B, C, D
6. zakładka - I Modlitwa Eucharystyczna o tajemnicy pojednania + Prefacja
7. zakładka - II Modlitwa Eucharystyczna o tajemnicy pojednania + Prefacja
8. zakładka - Modlitwy eucharystyczne w Mszach z udziałem dzieci
9. zakładka - I Modlitwa Eucharystyczna w Mszy z udziałem dzieci + Prefacja
10. zakładka - II Modlitwa Eucharystyczna w Mszy z udziałem dzieci + Prefacja
11. zakładka - III Modlitwa Eucharystyczna w Mszy z udziałem dzieci + Prefacja
12. zakładka - Obrzędy Komunii (4 zakładka od doku)
13. zakładka - Obrzędy zakończenia (3 zakładka od dołu)
14. zakładka - Msza Święta bez udziału ludu (2 zakładka od dołu)
15. zakładka - Uroczyste błogosławieństwa (1 zakładka od doku)
W Mszale używane są także, nazwane przez nas umownie, tasiemki. Jest ich przeważnie 6, lecz nie
wszystkie są używane jednocześnie. Przede wszystkim tasiemki służą do zaznaczenia tych tekstów,
które są "ruchome" i często mogą być zmieniane. Takim tekstem ruchomym jest formularz Mszy
Świętej, zawierający teksty odmawiane przez kapłana, przypisane do tajemnicy dnia. Formularz
zawiera przede wszystkim teksty: Kolekty, Modlitwy nad darami, Modlitwy po Komunii. Teksty te są
konieczne do sprawowania każdej Mszy Świętej. Formularz Mszy Świętej zawiera jeszcze: Antyfonę na
Wejście, Antyfonę na Komunię (używane podczas Mszy św. bez śpiewu), czasem informację o Prefacji,
o odmawianiu Chwała i Credo, krótki rys historyczny życia Świętego (Msze o Świętych), krótką historię
powstania święta lub uroczystości oraz myśl teologiczną.
5
Źródło: bielawa.archidiecezja.wroc.pl
4. Zadania ceremoniarza (podczas mszy pontyfikalnej)














przed procesją wejścia: nałożenie mitry
przed Mszą św. (po zasypaniu kadzidła): podanie do lewej ręki pastorału
przed ucałowaniem ołtarza: odebranie insygniów
na czytania: podanie mitry
przed Ewangelią (po zasypaniu kadzidła i błogosławieństwie czytającego): odebranie mitry
po słowach „Słowa Ewangelii według...”: podanie pastorału
przed homilią: podanie mitry (gdy biskup nie głosi homilii, oddaje pastorał)
po kazaniu: odebranie insygniów
jeśli jest procesja z darami, biskup odbiera dary w mitrze
przed prefacją: zdjęcie piuski
po Komunii i puryfikacji: podanie piuski
biskup może również chcieć mitrę na koniec (pożegnanie, życzenia itp.)
przed błogosławieństwem: podanie mitry; przed znakiem krzyża podanie pastorału
po Eucharystii: odebranie insygniów i przekazanie ich sekretarzowi biskupa
Źródło: ddl.org.pl
5. Części Mszy Świętej
I Obrzędy wstępne:
1) Procesja wejścia
2) Pozdrowienie ołtarza
3) Znak krzyża i pozdrowienie ludu
4) Wprowadzenie do liturgii dnia
5) Akt pokuty zakończony absolucją
 Spowiedź powszechna („Spowiadam się Bogu Wszechmogącemu…”)
 Dialog („Zmiłuj się nad nami Panie…”)
 Tropy („Panie, który…”)
 Aspersja (stosowana w niedziele i w Okresie Wielkanocnym)
6) Kyrie – „Panie, zmiłuj się…”
7) Gloria – „Chwała na wysokości Bogu…” (niedziele poza Adwentem i Wielkim Postem a także
uroczystości i święta)
8) Kolekta zakończona konkluzją trynitarną
II Liturgia Słowa:
1) I czytanie
2) Psalm
3) II czytanie
4) Sekwencja do Ducha Św. (Wielkanoc,
Zesłanie Ducha Św.) – opcjonalnie
5) Aklamacja Alleluja lub Chwała
Tobie Słowo Boże/Królu wieków
6
6)
7)
8)
9)
(Wielki Post)
Ewangelia
Homilia/kazanie
Credo (niedziele i uroczystości)
Modlitwa powszechna obejmująca następujące intencje:
 W potrzebach Kościoła
 Za rządzących państwami i o zbawienie całego świata
 Za ludzi doświadczonych różnymi trudnościami
 Za miejscową wspólnotę
III Liturgia Eucharystyczna:
1) Przygotowanie darów
2) Modlitwa nad darami zakończona konkluzją krótszą
3) Modlitwa eucharystyczna – dziękczynienie + uświęcenie
a) Dialog przed prefacją
b) Prefacja – dziękczynienie
c) Aklamacja Sanctus – złączenie z mocami niebios
d) Postsanctus („Zaprawdę święty jesteś Boże…”) ze wspomnieniem tajemnicy dnia
e) Epikleza („Uświęć te dary…”) – błaganie o zesłanie Ducha św. na dary chleba i wina
f) Opowiadanie o ustanowieniu i konsekracja
g) Aklamacja po przeistoczeniu
 Tajemnica Wiary
 Oto wielka tajemnica wiary
 Wielka jest tajemnica naszej wiary
 Uwielbiajmy tajemnicę wiary
h) Anamneza (od gr. anamnesis - uobecnienie) – sprawowanie pamiątki samego Chrystusa
i) Modlitwa ofiarnicza i modlitwy wstawiennicze – zjednoczenie z całym Kościołem
j) Doksologia końcowa –uwielbienie Boga
4) Obrzędy Komunii Świętej:
a) Modlitwa Pańska
b) Embolizm („Wybaw nas Panie…”) – błaganie o uwolnienie od zła
c) Znak pokoju
d) Łamanie chleba i zmieszanie postaci – zjednoczenie Ciała i Krwi w dziele zbawienia
e) Komunia Święta
f) Modlitwa po Komunii Świętej zakończona konkluzją krótszą
IV Obrzędy zakończenia:
1) Ogłoszenia
2) Kapłańskie pozdrowienie
i błogosławieństwo
3) Rozesłanie
4) Ucałowanie ołtarza
5) Procesja wyjścia
7
6. Naczynia i szaty liturgiczne
Naczynia liturgiczne:
a) Ampułki - szklane albo metalowe, w kształcie małych dzbanuszków. Podaje się w nich wino i wodę
podczas Eucharystii.
b)Kielich: (gr. poterion, łac. calix) - najważniejsze naczynie liturgiczne, do którego wlewa się wino.
W typowym kielichu wyróżnia się 3 podstawowe części: stopa, tron, czara.
Symbolika kielicha: jest to znak Nowego Przymierza oraz gotowości przyjęcia i wypełnienia woli Ojca do
końca (Ogrójec); (Łk 22, 42). Bieliznę kielichową stanowią: puryfikaterz, palka i korporał.
c)Patena (gr. patene- miska, półmisek). Istnieje również inna interpretacja nazwy, która pochodzi
od pati, patein- cierpieć. Jest naczyniem na hostię. Patenę i kielich (przede wszystkim te, które
zawierają dary eucharystyczne) stawia się na korpolale. Puszki i inne pateny zawierające komunikanty,
a nie zostały przyniesione w darach można ustawić obok korporału lub jeśli jest możliwość należy
rozłożyć więcej koroporałów.
d) Puszka - zwana także cyborium (cibus- pokarm) służy do przechowywania Hostii do Komuni św.
chorych i adoracji Najświętszego Sakramentu.
e) Monstrancja - służy do uroczystego wystawienia, publicznej adoracji i błogosławieństwa (warto
powiedzieć, że po nim powinno wykonać znak krzyża, bo nie wszyscy o tym wiedzą). Monstrancja
pojawiła się dopiero w drugim tysiącleciu chrześcijaństwa, a miało to związek z rozwojem kultu
Eucharystii.
f) Melchizedek - otwierany uchwyt w kształcie księżyca do przetrzymywania Hostii w kustodii
i monstrancji.
g) Kustodia - naczynie, w którym przechowuję się Hostię przeznaczoną do wystawienia w monstrancji.
h) Vasculum - małe naczynie zaopatrzone w przykrywkę, stojące obok tabernakulum, a służące
do obmycia rąk kapłana z drobinek Hostii
i) Lawaterz - naczynie z wodą służącą do obmycia rąk kapłana podczas Eucharystii.
j) Trybularz (kadzielnica) - metalowe naczynie umocowane na łańcuszkach, zamykane perforowaną
pokrywką w którym spala się kadzidło. Używane podczas wystawień Najświętszego Sakramentu
i uroczystych Mszy Świętych.
k) Łódka - naczynie w kształcie łódki, przeznaczone do przechowywania kadzidła. Powinna być w nim
również łyżeczka do sypania kadzidła do trybularza. Używana razem z trybularzem.
l) Kociołek - naczynie z uchwytem przeznaczone na wodę święconą używaną do poświęceń i aspersji.
Razem z kociołkiem używa się kropidła.
Szaty liturgiczne:
a) Humerał - nawiązuje do chusty, którą zakłada się pod szyję. Nazywano go strażnikiem głosu,
ponieważ zakładano go w celu okrycia szyi w zimnych i wilgotnych kościołach. W zimie chroniła ona
przed chłodem, w lecie zaś przed potem. Początkowo biskup, kapłan, diakon wkładali go na albę,
z czasem pod albę. OWMR 298 mówi o humerale: Jeśli alba nie osłania dokładnie zwykłego stroju koło
szyi, przed włożeniem alby należy nałożyć humerał.
b) Alba - najstarsza szata liturgiczna. Wywodzi się od rzymskiej tuniki. Dała ona początek sutannie. Albę
zwykle przepasuje się paskiem (cingulum), co w symbolice oznacza powściągliwość i czystość.
8
Biorąc pod uwagę symbolikę białej szaty, przypominającą chrzest i czystość duszy, a także fakt, że
nosimy ją podczas sprawowania najświętszych tajemnic, należy dbać o to, aby alba była zawsze białą
szatą, a nie ciemną od brudu lub pomiętą. Przechowujemy ją w odpowiednim miejscu, starannie
składając lub na wieszakach.
c)Komża- powstała ze skrócenia alby, ponieważ jej wkładanie na grube odzienie było uciążliwe. Obecne
prawo liturgiczne mówi, że albę można zastąpić komżą, ale nie wtedy, gdy wkłada się ornat lub
dalmatykę lub, gdy zamiast ornatu czy dalmatyki używa się samej stuły. Ma ona podobną symbolikę do
alby.
d) Ornat (łac. ornare- ozdabiać) - Jest symbolem ciężaru służby Bożej. Obecnie wraca się do ornatu
obszernego, bez przesadnych ozdób. Ponieważ ornat wkłada się na wszystkie poprzednio włożone
szaty, dlatego w obrzędach święceń uchodził zawsze za symbol miłości pokrywającej grzechy (1 P 4,8).
e) Dalmatyka - Wcześniej ubierał ją biskup, dopiero papież Sylwester IV w. przyznał ją diakonom. Nosili
oni białe dalmatyki. Podkreślała ona związek z biskupem Rzymu. W XI w. przyznano ją jako powszechną
szatę diakońską w Kościele. Dalmatyka jest szatą wasalną diakona, który wkłada ją na albę i stułę; gdy
dalmatyki brak lub gdy obrzędy są mniej uroczyste, diakon może jej nie wkładać (OWMR 338).
Modlitwa kościelna przedstawia ją jako szatę radości i symbol nadprzyrodzonej sprawiedliwości
f) Stuła - jest długą, szeroką wstęgą, lekko rozszerzoną na obu końcach, uszytą z tej samej tkaniny,
co ornat. Biskup i kapłan noszą stulę zawieszoną na szyi i zwisającą swobodnie obu końcami z przodu.
Diakon natomiast zakłada stułę na sposób szarfy z lewego ramienia ukośnie do prawego boku.
W starożytności była oznaką urzędu i godności. W liturgii symbolizuje władzę i godność urzędu
kapłańskiego.
Elementy stroju biskupa:
a) Pastorał - ukazuje biskupa jako pasterza powierzonej mu owczarni
b ) Mitra - Nawiązuje do nakrycia głowy arcykapłanów Starego Testamentu.
c) Pierścień - znak zaślubin z diecezją, wcześniej służył jako pieczęć.
d) Piuska - symboliczne nakrycie głowy. Jest ona zdejmowana na czas Liturgii Eucharystycznej.
e) Pektorał - Krzyż noszony na piersiach, wcześniej noszono w nim relikwie.
Kolory szat liturgicznych (dni i okresy, kiedy kolorów się używa - OWMR 346).
Kolor biały – kolor światła, radości i niewinności, a nade wszystko chwały uwielbionego Chrystusa.
Można nim zastąpić wszystkie inne kolory.
Kolor czerwony – kolor ognia i krwi, ale również miłości. Kolor ten oznacza również godność królewską.
Kolor zielony – Zauważony w Księdze Syracha (40, 22): „Wdzięk i piękność pociągają oko, a nad jedno i
drugie zieleń zasiewów.” Jest to kolor nadziei, zasiewy symbolizują plon.
Kolor fioletowy – wyraża pokutę, powagę, umartwienie i oczekiwanie przeniknięte nadzieją.
Kolor czarny – kolor nocy, wyniszczenia, grzechu, śmierci.
Kolor różowy – jako rozjaśniony fiolet symbolizuje radość w okresie pokuty i oczekiwania.
Kolor złoty – Kolor, którym można zastąpić inne, gdy zachodzi taka potrzeba. Odmiana koloru białego,
bardziej uroczysta.
Kolor niebieski – nie jest to kolor stricte liturgiczny, ale jest kojarzony z Maryją. Zazwyczaj jest łączony
z kolorem białym.
9