1: Zasady działania i rodzaje banków

Instytucje gospodarki rynkowej
Notatka 1: Zasady działania i rodzaje banków
Cel ogólny notatki: poznanie zasad działania systemu bankowego w Polsce
System bankowy w Polsce działa na podstawie prawa bankowego. Ustala ono między innymi: rodzaje banków, zakres
ich czynności i odpowiedzialności, zadania nadzoru bankowego. Polski system bankowy jest dwustopniowy, dzieli się na
nadrzędny bank centralny (Narodowy Bank Polski) oraz działające na zasadach konkurencji banki komercyjne.
1. Powstanie i rozwój banków.
Pierwsze instytucje pełniące folę banków powstały już w starożytności w Babilonie, znali je też starożytni Grecy
i Rzymianie. Instytucje te zajmowały się głównie udzielaniem kredytów i wystawianiem weksli. Upadek kultury starożytnej
spowodował zanik usług bankowych, które odrodziły się wraz z rozwojem handlu w miastach włoskich w XI wieku naszej ery.
Kupcy, bojąc się podróżować z pieniędzmi, przechowywali je u złotników, którzy wystawiali pisemne pokwitowania przyjętych
depozytów. Pokwitowania te stały się środkiem rozliczenia w handlu i zaczęły pełnić funkcje pieniądza, były również
pierwowzorem pierwszych papierowych pieniędzy. Złotnicy rozliczali także transakcje handlowe, przenosząc pieniądze
z konta jednego swojego klienta na konto drugiego. W ten sposób został zainicjowany rozwój usług bankowych.
Historia rozwoju banków na ziemiach polskich. Założone w Warszawie w roku 1825 Towarzystwo Kredytowe Ziemskie
było pierwszą instytucją świadczącą usługi bankowe na ziemiach polskich. Towarzystwo udzielało kredytów dużym
gospodarstwom rolnym. W 1870 roku powstał, czynny do dnia dzisiejszego, Bank Handlowy SA w Warszawie. W okresie
międzywojennym rozpoczęło działalność wiele banków, między innymi: Polski Bank Przemysłowy, Krajowa Kasa Pożyczkowa,
Bank Polski SA, Pocztowa Kasa Oszczędności, Państwowy Bank Rolny, Bank Gospodarstwa Krajowego, Polska Kasa Opieki SA.
W tym czasie powołano również do istnienia banki prywatne oraz dużą liczbę wiejskich spółdzielni kredytowych, domów
bankowych i kantorów wymiany. Po II wojnie światowej banki zlikwidowano, pozostawiając jedynie bank Polska Kasa Opieki
SA. Na wzór Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich utworzono Narodowy Bank Polski (NBP) jako jeden główny bank
pełniący wszystkie funkcje. Na obszarach wsi zaczęły działać banki spółdzielcze skupione obecnie w Banku Gospodarki
Żywnościowej.
2. Podstawowe zasady działania i funkcje banków.
W 1989 roku rozpoczęto decentralizację systemu bankowego. Z Narodowego Banku Polskiego wyodrębniono szereg
mniejszych banków, które następnie w większości sprywatyzowano, a NBP zaczął pełnić tylko funkcje przypisane bankom
centralnym. Obecnie podstawowymi zasadami działania banków w Polsce są: uniwersalizm, samodzielność, konkurencyjność,
samofinansowanie i komercjalizm.
Zasada uniwersalizmu polega na ciągłym poszerzaniu zakresu czynności banków, między innymi o emisję papierów
wartościowych, stawanie się udziałowcami przedsiębiorstw, udzielanie poręczeń.
Samodzielność banku to możliwość autonomicznego podejmowania decyzji (w ramach prawa) oraz ponoszenie za nie
wszelkich konsekwencji.
Zasada konkurencyjności wynika z uniwersalizmu i samodzielności banków. Polega na przyciągnięciu jak największej
liczby klientów, atrakcyjnością udzielanych kredytów, solidnością i różnorodnością usług oraz sprawnością i szybkością obsługi
klientów.
Zasada samofinansowania oznacza konieczność pokrywania kosztów działalności i zobowiązań z kapitału własnego,
środków wypracowanych w trakcie działalności lub środków finansowych pozyskanych na określonych warunkach od innych
podmiotów.
Zasada komercjalizmu polega na dążeniu do maksymalizacji zysku przy minimalizowaniu kosztów działalności.
3. Rola Narodowego Banku Polskiego jako banku centralnego.
Narodowy Bank Polski jako bank centralny jest najważniejszą instytucją finansową w państwie. Odpowiada za stabilność
systemu finansowego państwa oraz kurs waluty narodowej w stosunku do innych walut. Do podstawowych funkcji banku
centralnego należą:
 emisja pieniądza gotówkowego;
 świadczenie usług na rzecz banków komercyjnych, czyli pełnienie funkcji „banku banków” przez udzielanie im
kredytów, zaopatrywanie w pieniądz gotówkowy, regulację wysokości rezerw
 prowadzenie rachunków i rozliczeń państwa; obsługa budżetu, pokrywanie zobowiązań zagranicznych państwa,
obsługa emisji papierów wartościowych emitowanych przez Skarb Państwa;

kontrola ilości pieniądza i wielkości kredytu w gospodarce, tak aby ich wartość odpowiadała potrzebom
gospodarki, a jednocześnie nie zwiększyła niebezpieczeństwa wzrostu inflacji.
4. Rada Polityki Pieniężnej.
Oddzielną rolę w systemie finansowym Polski ma, niezależna od Narodowego Banku Polskiego, Rada Polityki Pieniężnej.
Jest to zespół niezawisłych specjalistów, ustalających wysokość stopy procentowej, według której NBP udziela kredytów
i pożyczek bankom komercyjnym.
5. Zadanie domowe. Co to jest lichwa?