Pani Mariola Zawadzka p.o. Kierownika Miejskiego Ośrodka

Warszawa, 31 marca 2016 r.
WOJEWODA MAZOWIECKI
WPS-IX.431.2.4.2016.BKB
Pani
Mariola Zawadzka
p.o. Kierownika
Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej
w Halinowie
WYSTĄPIENIE POKONTROLNE
Na podstawie art. 197b w związku z art. 186 pkt 3 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu
rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2015 r. poz. 332 z późn. zm.), zwanej dalej ustawą,
zespół inspektorów Wydziału Polityki Społecznej Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego
w Warszawie: Beata Kosmalska-Balik - starszy inspektor wojewódzki i Małgorzata Małaczek –
starszy inspektor wojewódzki, przeprowadzili w dniach 02 – 04 marca 2016 r. kontrolę problemową
w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Halinowie z siedzibą przy ulicy Spółdzielczej 1,
zwanym dalej Ośrodkiem.
Zakres kontroli obejmował: zapewnienie rodzinie przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji
opiekuńczo-wychowawczych wsparcia i pomocy asystenta rodziny, w okresie od 1 stycznia 2015 r.
do dnia kontroli.
Wyniki kontroli zostały przedstawione w arkuszu ustaleń kontroli, podpisanym przez Panią bez
zastrzeżeń w dniu 25 marca 2016 r. Na podstawie art. 197d ww. ustawy oraz na podstawie
rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 21 sierpnia 2015 r. w sprawie
przeprowadzania
kontroli
przez
wojewodę
oraz
wzoru
legitymacji
uprawniającej
do
przeprowadzania kontroli (Dz. U. z 2015 r. poz. 1477) przekazuję niniejsze wystąpienie
pokontrolne.
Wstępne ustalenia
Obowiązki Kierownika Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Halinowie pełni Pani
od 1 października 2015 roku (do dnia zatrudnienia nowego kierownika) na podstawie Zarządzenia
Burmistrza Halinowa, w którym wcześniej była zatrudniona na stanowisku starszego specjalisty
pracy socjalnej. Poprzednim Kierownikiem Ośrodka była Pani Marianna Woźniak, na podstawie
umowy o pracę od 1 października 2014 r.
Uchwałą Nr XXXIII/285/09 Rady Miejskiej w Halinowie z dnia 30 października 2009 roku nadano
statut miejskiemu Ośrodkowi Pomocy Społecznej w Halinowie, w brzmieniu określonym
w załączniku do uchwały, do którego wprowadzono zmiany Uchwałą Nr XLIII.395.2014 z dnia 30
stycznia 2014 r. W statucie Ośrodka brak odniesienia do realizowania zadania, o którym mowa
w art. 10 ustawy1. Gdy podmiotem organizującym pracę z rodziną jest ośrodek pomocy społecznej,
to powierzenie tego zadania winno nastąpić w drodze dokonania stosownych zmian w statucie
Ośrodka.
Zarządzeniem nr 3/15 Kierownika Ośrodka z dnia 1 lipca 2015 r. ustalono Regulamin Miejskiego
Ośrodka Pomocy Społecznej w Halinowie. W § 5 Regulaminu Ośrodka uwzględniono stanowisko
asystenta rodziny, bez dostosowania tego dokumentu do przepisów ustawy o wspieraniu rodziny
i systemie pieczy zastępczej.
Poinformowała Pani, że w Ośrodku w okresie kontrolowanym nie przeprowadzano kontroli
w podobnym zakresie.
Uchwałą Nr XLVIII.441.2014 Rady Miejskiej w Halinowie z dnia 30 czerwca 2014 r. przyjęto
program wspierania rodziny w gminie Halinów na lata 2014-2016, w brzmieniu stanowiącym
załącznik do niniejszej uchwały. Wykonanie uchwały powierzono Burmistrzowi Halinowa.
Obowiązek opracowania i realizacji 3-letniego gminnego programu wspierania rodziny zapisano
w art. 176 pkt 1 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.
Należy podkreślić, że treść tego Programu powinna wynikać z dokonanej diagnozy problemu
w Gminie Halinów. W Programie dla Kierownika Ośrodka Pomocy Społecznej w Halinowie,
wyznaczono termin do przedłożenia sprawozdania z realizacji Programu z zakresu wspierania
rodziny oraz przedstawienia potrzeb w tym zakresie do końca czerwca każdego roku.
1
Art. 10.1. Pracę z rodziną organizuje gmina lub podmiot, któremu gmina zleciła realizację tego zadania na podst. Art. 190 .
2. W przypadku, gdy wyznaczonym na podstawie ust. 1 podmiotem jest ośrodek pomocy społecznej, w ośrodku można utworzyć
zespól do spraw asysty rodzinnej.
2
Natomiast z art. 179 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej wynika obowiązek
dot. składania przez wójta do 31 marca każdego roku radzie gminy rocznego sprawozdania
z realizacji zadań z zakresu wspierania rodziny oraz przedstawienia potrzeb związanych
z realizacją zadania. Za 2015 rok sprawozdanie w powyższym zakresie nie było jeszcze składane.
Ustalenia:

Ośrodek wykonuje zadanie, o którym mowa w art. 10 ustawy, bez dokonania zmiany
zapisów wcześniej uchwalonego statutu Ośrodka.

W § 5 Regulaminu Ośrodka uwzględniono stanowisko asystenta rodziny, bez dostosowania
tego dokumentu do przepisów ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.
Wojewoda Mazowiecki pozytywnie z uchybieniami ocenił sposób organizacji i realizacji przez
Ośrodek zadań wynikających z ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, w tym:
1. zapewnienie warunków organizacyjno-kadrowych do realizacji zadania z zakresu wspierania
rodziny;
2. prawidłowość, adekwatność i skuteczność udzielanej pomocy i wsparcia rodzinie przeżywającej
trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych przez działania prowadzone
w formie pracy z rodziną lub pomocy w opiece i wychowaniu dziecka.
1. Zapewnienie warunków organizacyjno-kadrowych do realizacji zadania z zakresu wspierania
rodziny
Posiadała Pani stosowne upoważnienie Burmistrza Halinowa z zakresu prowadzenia spraw
z zakresu wspierania rodziny. Z zapisu Regulaminu 2 wynika, że asystenci rodziny wchodzą w skład
Sekcji pomocy środowisko-usługowej. W 2015 roku w Ośrodku na stanowisku asystenta rodziny
zatrudniano dwie osoby w pełnym wymiarze czasu pracy w systemie zadaniowego czasu pracy.
Ustalenia:
 osoby zatrudnione na stanowisku asystenta rodziny posiadały kwalifikacje określone w art. 12
ust. 1 pkt 1 ustawy oraz uczestniczyły w szkoleniach i podnosiły swoje kwalifikacje w zakresie
pracy z rodziną, posiadały zakresy obowiązków wykonywanych na stanowisku asystenta rodziny.
2
Zarządzeniem nr 3/15 Kierownika Ośrodka z dnia 1 lipca 2015 r. ustalono Regulamin Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej
w Halinowie.
3

w Ośrodku prowadzono dokumentację na okoliczność ewidencjonowania czasu pracy
asystenta rodziny pod nazwą karta pracy asystenta rodziny. Z zapisu kart pracy wynikało, że
asystenci rodziny swoje działania prowadzili w godz. od 8.00 do 16.00.
2. Prawidłowość, adekwatność i skuteczność udzielanej pomocy i wsparcia rodzinie przeżywającej
trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych przez działania prowadzone w formie
pracy z rodziną lub pomocy w opiece i wychowaniu dziecka
Wspieranie rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych to
zespół planowych działań mających na celu przywrócenie rodzinom zdolności do wypełniania tych
funkcji3, dlatego w pierwszej kolejności konieczne jest rzetelne zdiagnozowanie problemu.
Na gminie skupia się nie tylko udzielanie pomocy rodzinie przeżywającej trudności, ale też
prowadzenie monitoringu sytuacji dziecka z rodziny zagrożonej kryzysem lub przeżywającej
trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczej.
W celu realizacji tego zadania istotne jest dokonywanie analizy i oceny zjawisk mających wpływ na
sytuację osób wymagających wsparcia w środowisku lokalnym, wykazanie aktywności przy
identyfikowaniu i monitorowaniu osób i rodzin wymagających pomocy, w szczególności:

ustalenie zasad postępowania odnośnie wymiany informacji dotyczącej rodzin
z problemami,

stosowanie procedur weryfikowania własnych informacji i ustalenia wspólnych działań,

wykorzystanie innych możliwości, odnośnie dotarcia do wszystkich osób potrzebujących
pomocy i wsparcia.
W Programie Wspierania Rodziny w Gminie Halinów na lata 2014 – 2016 wskazano zasoby
instytucjonalne zajmujące się pracą na rzecz rodzin oraz instytucje i organizacje pełniące funkcję
wspierającą w Gminie Halinów. Nie określono jednak zasad współpracy i sprawnej wymiany
informacji pomiędzy Ośrodkiem a poszczególnymi instytucjami i podmiotami zaangażowanymi
w udzielanie wsparcia rodzinom, a także mechanizmów służących zwiększeniu skuteczności
prowadzonych oddziaływań.
W Ośrodku nie przyjęto procedur weryfikowania własnych informacji i ustalania wspólnych
działań. Dla skuteczności udzielanej rodzinom pomocy istotne znaczenie ma rzetelne sporządzanie
rodzinnego wywiadu środowiskowego przez pracownika socjalnego. We wszystkich przypadkach
3
Art. 2 ust. 1 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.
4
przydzielenia rodzinie asystenta rodziny następowało po przeprowadzeniu rodzinnego wywiadu
środowiskowego przez pracownika socjalnego (dwie rodziny zobowiązane przez sąd do pracy
z asystentem rodziny) i dokonywaniu na tej podstawie analizy sytuacji rodziny. 4 Należy wskazać, że
informacje zawarte w rodzinnych wywiadach środowiskowych nie w każdym wypadku były
wyczerpujące, zawierały wszystkie istotne informacje na temat np. udzielanej już rodzinie pomocy
i wsparcia, specjalistycznego poradnictwa, edukacji dzieci, jak też nie w każdym przypadku ocena
sytuacji rodziny była pełna, wyczerpująca i nie pozostawiająca wątpliwości co do prowadzenia
sprawy danej rodziny.
Zgodnie z art. 9 ustawy: Rodzina może otrzymać wsparcie przez działania: 1) instytucji
i podmiotów działających na rzecz dziecka i rodziny; 2) placówek wsparcia dziennego; 3) rodzin
wspierających.
Zarządzeniem Nr 124.2015 Burmistrz Halinowa z dnia 28 lipca 2015 roku w sprawie: świetlic
środowiskowych w Halinowie i Okuniewie zarządzono, że z dniem 31 lipca 2015 r. zaprzestają
funkcjonowania świetlice środowiskowe w Halinowie i Okuniewie zorganizowane na podstawie
uchwały nr 79/91/02 Zarządu Miejskiego w Halinowie z dnia 12 września 2002 r. w sprawie
utworzenia świetlic środowiskowych w Halinowie i Okuniewie. Zarządzenie weszło w życie
z dniem podpisania. Kierownik Ośrodka przekazała informację pisemną z 04.03.2016 r. znak:
MOPS.081.191.2016.MZ. przygotowaną we współpracy z Referatem ds. Edukacji i Polityki
Społecznej UM w Halinowie: Obecnie Gmina Halinów nie planuje sama powoływać placówek
wsparcia dziennego, jednak nadal będzie poszukiwać organizacji, która podjęłaby się prowadzenia
świetlic środowiskowych w Halinowie w ramach współpracy z Gminą Halinów.
W 2015 roku gmina nie obejmowała rodzin przeżywających trudności w wypełnianiu funkcji
opiekuńczo-wychowawczych pomocą rodzin wspierających. 5 Kierownik Ośrodka wyjaśniła, że na
terenie Gminy Halinów nie nawiązano współpracy z rodzinami, które mogłyby stanowić rodzinę
wspierającą dla rodzin z problemami opiekuńczo-wychowawczymi.
4
Art. 11 ust. 3. Jeżeli z analizy wynika konieczność przydzielenia rodzinie asystenta rodziny, pracownik socjalny występuje do
kierownika ośrodka pomocy społecznej z wnioskiem o jego przydzielenie.
5
Art. 29 ust. 1. W celu wspierania rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych rodzina może
zostać objęta pomocą rodziny wspierającej. 2. Rodzina wspierająca, przy współpracy asystenta rodziny, pomaga rodzinie
przeżywającej trudności w: 1) opiece i wychowaniu dziecka; 2) prowadzeniu gospodarstwa domowego; 3) kształtowaniu
i wypełnianiu podstawowych ról społecznych.
5
Praca z rodziną, zgodnie z art. 8 ust. 2 pkt 1 ustawy, jest jedną z form wspierania rodziny. Artykuł
10 ust. 3 ustawy 6 przewiduje jednak dodatkowy podział pracy z rodziną, wymieniony w pkt 1-5.
W Ośrodku była zatrudniona na umowę zlecenie psycholog, która w 2015 roku prowadziła
konsultacje psychologiczne (8 rodzin), współpracowała z asystentami rodziny i pracownikami
socjalnymi (w celu zdiagnozowania sytuacji rodzin objętych pomocą, a także planowania
i monitorowania współpracy z rodzinami), spotykała się z kuratorami, pedagogami bądź
wychowawcami (w celu konsultacji dotyczących pracy z rodzinami).
Ponadto rodziny korzystały ze wsparcia: Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Sulejówku,
Punktu Wsparcia Rodziny z siedzibą: Długa Szlachecka, ul. Popiełuszki 53, Punktu Informacyjnego
do Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie (dyżur policjanta i pracownika socjalnego – środy
w godzinach 16.00 – 18.00 w Ośrodku w Halinowie).
W 2015 roku w Gminie Halinów wsparciem asystentów rodziny objęto 22 rodziny (wychowujących
68 dzieci do 18 r. ż.)7.
Sprawdzono dokumentację 22 rodzin wspieranych w 2015 roku przez asystentów rodziny.
Asystenci rodziny realizowali zadania, o których mowa w art. 15 ust. 1 ustawy, w tym:

opracowywali i realizowali plany pracy z rodziną,

udzielali pomocy rodzinom w rozwiązywaniu problemów socjalnych,

udzielali pomocy rodzinom w rozwiązywaniu problemów wychowawczych z dziećmi,

prowadzili dokumentację dotyczącą pracy z rodziną,

dokonywali okresowej oceny sytuacji rodziny,

współpracowali z instytucjami specjalizującymi się w działaniach na rzecz dziecka
i rodziny.
Praca asystenta rodziny służyła w szczególności: wzmocnieniu samodzielności rodzin,
motywowaniu rodziny do znajdowania samodzielnych rozwiązań w różnych sytuacji życiowych,
zrealizowaniu spraw urzędowych (asystent rodziny pomaga rodzinom w kontaktach między innymi
ze szkołą, poradnią, sądem) oraz rozwinięciu, w co najmniej dobrym stopniu umiejętności
6
Art. 10 ust. 3. Praca z rodziną jest prowadzona w szczególności w formie: 1) konsultacji i poradnictwa specjalistycznego; 2) terapii
i mediacji; 3) usług dla rodzin z dziećmi, w tym usług opiekuńczych i specjalistycznych; 4) pomocy prawnej, szczególnie w zakresie
prawa rodzinnego; 5) organizowania dla rodzin spotkań, mających na celu wymianę ich doświadczeń oraz zapobieganie izolacji, tzw.
grup wsparcia lub grup samopomocowych.
7
Asystenci rodziny wypełnili opracowane na potrzeby kontroli narzędzie pn. Analiza działań prowadzonych przez asystentów
rodziny od 01 stycznia 2015 r. do 29 lutego 2016 r.
6
opiekuńczo-wychowawczych. Przeciętny czas pracy asystenta rodziny z rodziną wynosił 6
miesięcy.8
Sprawdzona dokumentacja prowadzona przez asystentów rodziny w zakresie podejmowanych
działań w kontrolowanym okresie obejmowała 22 teczki (dla każdej rodziny dokumentacja
gromadzona była w indywidualnej teczce) i obejmowała w szczególności: kwestionariusz
rodzinnego wywiadu środowiskowego (zgodę na podjęcie współpracy rodziny z asystentem
rodziny), analizę sytuacji rodziny, plan pracy z rodziną, sprawozdanie półroczne z pracy asystenta
rodziny,
notatki asystenta rodziny, opinie na temat rodziny oraz inne dokumenty na temat
prowadzonej współpracy z instytucjami.
Ustalono, że w okresie kontrolowanym nie podejmowano działań w zakresie opracowania
i przyjęcia do stosowania wzorów dokumentów określających sposób diagnozy najczęściej
występujących negatywnych zdarzeń w rodzinach przeżywających trudności w wypełnianiu funkcji
opiekuńczo-wychowawczych, jak również określających formę, zakres i efekty udzielanego
wsparcia w zależności od skali zdiagnozowanych w tych rodzinach problemów.
Brak przyjętych do stosowania standardów postępowania w tym zakresie, uniemożliwia dokonanie
rzetelnej i obiektywnej oceny podjętych przez asystentów rodziny działań, w tym między innymi:

oceny stopnia podnoszenia lub wzmacniania danej umiejętności przez członka rodziny (np.
prawidłowego realizowania obowiązków na rzecz domu i rodziny, praca nad autorytetem
rodziców, praca nad umiejętnością gospodarowania budżetem domowym, praca nad higieną,
podnoszeniem umiejętności prowadzenia gospodarstwa domowego, zwiększanie poczucia
wartości, samodzielności, zaradności rodziców). Istotne będzie tutaj doprecyzowanie
i określenie poziomu określonej umiejętności na początku objęcia wsparciem danej rodziny
i późniejsze badanie jej postępów (przy dokonywaniu okresowej oceny sytuacji rodziny 9)
w celu określenia zmian poziomu rozwoju danej umiejętności członka rodziny w jego
samoocenie i ocenie asystenta rodziny.

skuteczności udzielanego wsparcia przez asystentów rodziny, biorąc pod uwagę brak
określenia czasu pracy z rodziną (wykonany przez asystenta rodziny zakres zadań, w tym: czas
poświęcony na bezpośrednią pracę z rodziną, bezpośrednią pracę z dzieckiem, działania
pośrednie realizowane na rzecz dziecka i rodziny).
8
Sprawozdanie rzeczowo-finansowe z wykonywania zadań z zakresu wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej za okres od
1 lipca do 31 grudnia 2015 r.
9
Art. 15 ust. 1 pkt 15 Do asystenta rodziny należy w szczególności: dokonywanie okresowej oceny sytuacji rodziny, nie rzadziej niż
co pół roku, i przekazywanie tej oceny kierownikowi jednostki organizacyjnej gminy, która organizuje pracę z rodziną.
7
Na podstawie art. 197d ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy
zastępczej (Dz. U. z 2015 r. poz. 332 z późn. zm.) oraz na podstawie rozporządzenia Ministra
Pracy i Polityki Społecznej z dnia 21 sierpnia 2015 r. w sprawie przeprowadzania kontroli
przez wojewodę oraz wzoru legitymacji uprawniającej do przeprowadzania kontroli
(Dz. U. z 2015 r. poz. 1477) i wobec stwierdzonych uchybień kieruję do Pani Kierownik
następujące zalecenie pokontrolne:

wprowadzić do stosowania procedury określające standardy pracy asystentów rodziny,
mając na względzie zadania asystenta rodziny określone w art. 15 ustawy.
Uwagi i wnioski
Ponadto zwracam uwagę na potrzebę:

dostosowania dokumentów organizacyjnych jednostki w związku z realizacją przez Ośrodek
zadania, o którym mowa w art. 10 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.
 w przypadku ewidencjonowania czasu pracy asystenta rodziny, doprecyzowania wymagają
procedury określające w szczególności:
- zadaniowy czas pracy asystenta (czas niezbędny asystentowi rodziny do wykonania
powierzonych zadań, uwzględniający wymiar czasu pracy wynikający z norm: 40-godzinny
tydzień pracy rozłożony według potrzeb asystenta rodziny i rodzin na dane dni tygodnia, przy
czym czas pracy powinien być ściśle określony),
- czas pracy z rodziną (oraz końca pracy),
- wykonany przez asystenta rodziny zakres zadań, w tym: czas poświęcony na bezpośrednią
pracę z rodziną, bezpośrednią pracę z dzieckiem, działania pośrednie realizowane na rzecz
dziecka i rodziny, organizację własnego warsztatu pracy.

wypracowania mechanizmów identyfikowania i monitorowania rodzin przeżywających
trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych, co wpłynie na rozwój systemu
opieki nad dzieckiem w gminie oraz pozwoli na podjęcie działań mających na celu zapewnienie
wsparcia i pomocy wszystkim rodzinom tego potrzebującym.
 przyjęcia zasad współpracy i sprawnej wymiany informacji pomiędzy Ośrodkiem
a poszczególnymi instytucjami i podmiotami zaangażowanymi w udzielanie wsparcia rodzinom,
8
jak również mechanizmów służących zwiększeniu skuteczności prowadzonych oddziaływań
w eliminowaniu zagrożeń zabrania dziecka z rodziny lub zapewnienia szybkiego powrotu
do rodziny dziecka, które ze względu na jego dobro zostało okresowo umieszczone w pieczy
zastępczej.
 podjęcia działań w celu nawiązania współpracy z rodzinami, które mogłyby stanowić rodzinę
wspierającą dla rodzin z problemami opiekuńczo-wychowawczymi.
Pouczenie
Zgodnie z art. 197d ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej
(Dz. U. z 2015 r. poz. 332 z późn. zm.) kontrolowana jednostka może, w terminie 7 dni od dnia
otrzymania zaleceń pokontrolnych, zgłosić do nich zastrzeżenia do Wojewody Mazowieckiego na
adres: Mazowiecki Urząd Wojewódzki, Wydział Polityki Społecznej, Plac Bankowy 3/5, 00-950
Warszawa.
W przypadku nieuwzględnienia przez Wojewodę Mazowieckiego zastrzeżeń oraz w przypadku nie
zgłoszenia zastrzeżeń do zaleceń, kontrolowana jednostka jest obowiązana w terminie 30 dni
powiadomić o sposobie realizacji zaleceń Wydział Polityki Społecznej Mazowieckiego Urzędu
Wojewódzkiego w Warszawie, a w przypadku ich uwzględnienia należy mieć na uwadze zmiany
wynikające z powyższego faktu.
STARSZY INSPEKTOR WOJEWÓDZKI
Beata Kosmalska-Balik
z up. WOJEWODY MAZOWIECKIEGO
Wiesława Kacperek-Biegańska
Dyrektor
STARSZY INSPEKTOR WOJEWÓDZKI
Wydziału Polityki Społecznej
Małgorzata Małaczek
9