docBariery zastosowania zasad polityki bilansowej w badanych
download 
Reklamacja Transkrypt
Bariery zastosowania zasad polityki bilansowej w badanych
Bariery zastosowania zasad polityki bilansowej w badanych przedsiębiorstwach Barbara Czerniachowicz Uniwersytet Szczeciński, Instytut Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstw Zakład Ekonomiki Przedsiębiorstwa Marcin Kaczmarek Uniwersytet Szczeciński, Katedra Rachunkowości 1. Wstęp Zmiany warunków funkcjonowania przedsiębiorstw prowadzą do zmiany priorytetu czynników sukcesu w długookresowej strategii ich rozwoju. Jednak ciągle zasadniczym zadaniem zarządu przedsiębiorstwa jest realizacja wytyczonych celów gospodarczych. Osiągniecie celów ogólnej polityki przedsiębiorstwa możliwe jest dzięki wykorzystaniu odpowiedniego narzędzia jakim jest polityka bilansowa. Narzędzie to powinno być stosowane przez osoby pracujące w dziale księgowości upoważnione przez zwierzchników. Powstaje zatem pytanie: w jakim stopniu osoby odpowiedzialne za politykę bilansową potrafią i chcą stosować to narzędzie? Można przyjąć założenie, że przyczyną nie wykorzystywania lub minimalizowania stosowania zasad polityki bilansowej przez działy księgowe może być obawa przed ich wykorzystaniem lub brak dostatecznej wiedzy w tym zakresie. W referacie zaprezentowano wyniki badania ankietowego, które miało na celu stwierdzenie jak polityka bilansowa jest postrzegana przez służby księgowe. Sprawdzono również poziom jej wykorzystania w praktyce gospodarczej. Kwestionariuszem skierowanym do osób odpowiedzialnych za realizację polityki bilansowej objęto w sumie 134 przedsiębiorstw. W pracy przedstawiono jedynie cząstkowe wyniki przeprowadzonych w trakcie badań analiz. Autorzy opracowania dokonali również próby analizy możliwości stosowania rachunkowości kreatywnej przez pracowników badanych podmiotów gospodarczych. W tym celu zebrano dane dotyczące wykorzystywanej wiedzy i umiejętności w pracy przez pracowników działów księgowych, stosowania przez nich narzędzi informatycznych czy korzystania z umiejętności interpersonalnych i komunikacji w komórkach organizacyjnych. Badania objęły dodatkowo 605 pracowników. 2. Wyniki badań Osobom odpowiedzialnym za politykę bilansową w badanych przedsiębiorstwach (głównym księgowym, dyrektorom finansowym) zadano pytanie: „Czy możliwe jest realizowanie celów polityki przedsiębiorstwa za pomocą narzędzi polityki bilansowej?” Uzyskanie odpowiedzi na to pytanie 1 prezentuje schemat 1. Na 134 pytanych księgowych, znacząca większość (80 j.g. - 60 %) potwierdza możliwość wykorzystania polityki bilansowej w ogólnej polityce firmy. 41 z nich (30 %) twierdzi, że narzędzia polityki bilansowej nie mają zastosowania w realizacji celów przedsiębiorstwa. Część respondentów, 13 księgowych (10 %), nie ma zdania na ten temat. Schemat 1. Wykorzystanie narzędzi polityki bilansowej w realizacji celów polityki przedsiębiorstwa 80 70 Liczba przedsiębiorstw 60 50 40 30 20 10 0 tak nie nie wiem Źródło: Opracowanie własne. Odpowiedzi na pytanie o cele stawiane polityce bilansowej, księgowi zostały przedstawione za pomocą schematu 2. Analiza pokazuje, że wśród celów stawianych przed polityką bilansową przeważają dwa: oddziaływanie na korzystne dla firmy zachowania użytkowników sprawozdań oraz ograniczenie obciążeń podatkowych. Schemat 2. Struktura celów polityki bilansowej w badanych jednostkach 2 Pr od uk cy jn e Pr du od że uk cy jn e m H ał an e dl ow e du H że an dl ow e m U ał sł e ug ow e du U że sł ug ow e m ał e In ne du że In ne Za m gr ał an e ic zn e Za du że gr an ic zn e m ał e Ranga celów 5,00 4,50 4,00 3,50 3,00 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 - oddziaływ anie na pożądane zachow ania odbiorców spraw ozdań w pływ na w ypłaty z zysku na rzecz udziałow dców obniżanie obciążeń podatkow ych Źródło: Opracowanie własne. Polityka bilansowa spełnia swoje zadanie wówczas, gdy jest wykorzystywana przez dział księgowy oraz kierownictwo firmy w sposób świadomy. Sposób wykorzystania polityki bilansowej w jednostkach przedstawia schemat 3. Schemat 3. Stopień wykorzystania narzędzi polityki bilansowej w badanych firmach 14 10 8 6 4 2 tak raczej tak niew iem In ne Za m ał gr e an ic zn e du Za że gr an ic zn e m ał e In ne du że 0 Pr od uk cy jn e du Pr że od uk cy jn e m ał H e an dl ow e du że H an dl ow e m ał U e sł ug ow e du że U sł ug ow e m ał e Liczba przedsiębiorstw 12 raczej nie nie 3 Źródło: Opracowanie własne. Polityka bilansowa jest wykorzystywana do realizacji celów stawianych przed bilansem handlowym i podatkowym. Struktura wykorzystania rodzaju polityki bilansowej, została przedstawiona na schemacie 4. Jak widać na schemacie, głosy księgowych rozkładają się w równym stopniu między politykę bilansu handlowego i podatkowego. Szczegółowa analiza pozwala stwierdzić, że działy księgowe w przedsiębiorstwach dużych kładą większy nacisk na politykę bilansu handlowego. W przypadku księgowości w małych przedsiębiorstwach sytuacja jest odwrotna. Schemat 4. Rodzaj wykorzystywanej polityki bilansowej 18 16 Liczba przedsiębiorstw 14 12 10 8 6 4 2 Polityka bilansu handlow ego In ne Za m ał gr e an ic zn e du Za że gr an ic zn e m ał e du że In ne Pr od uk cy jn e du Pr że od uk cy jn e m ał H e an dl ow e du że H an dl ow e m ał U e sł ug ow e du że U sł ug ow e m ał e 0 Polityka bilansu podatkow ego Źródło: Opracowanie własne. Zakres regulacji prawnych i obszary wyboru stwarzają możliwości kreowania sprawozdań finansowych. Postrzeganie przez badanych możliwości wykorzystania polityki bilansowej do kreowania sprawozdań finansowych przedstawia schemat 5. 62 % pytanych księgowych (83 j.g.) stwierdza, że możliwości kreowania sprawozdań finansowych jest ograniczona. Jedynie 8 % respondentów (10 j.g.) uważa że jest możliwe dowolne kształtowanie sprawozdań. Pozostałe osoby nie widzą możliwości fryzowania sprawozdań. Podsumowując, w większości przedsiębiorstw uważa się, że polityka bilansowa może być wykorzystywana do realizacji ogólnej polityki gospodarczej. Do głównych celów polityki gospodarczej firm należą: maksymalizacja sprzedaży, odpowiedni poziom zysku, przetrwanie firmy, stabilizacja przychodów. Główne cele stawiane przed polityką bilansową to: obniżanie obciążeń podatkowych oraz oddziaływanie na korzystne dla firmy zachowania adresatów sprawozdań. 4 Kształtowanie obrazu firmy, przez politykę bilansową, uzależnione jest głównie od potrzeb oraz odbiorców. Dominującą konsekwencją polityki jest pozytywny wizerunek firmy. W opinii firm narzędzia polityki są wykorzystywane w zależności od bieżącej sytuacji gospodarczej oraz są zorientowane na przyszłe zdarzenia. Firmy zaczynają stosować politykę bilansową na początku roku gospodarczego oraz w trakcie tego okresu. Jednak jej możliwości są w dużym stopniu ograniczone. Do głównych odbiorców sprawozdań finansowych przedsiębiorstwa zaliczają: urząd skarbowy, urząd statystyczny, zarząd firmy, kredyto- i pożyczkodawców oraz inwestorów. Schemat 5. Możliwości kreowania sprawozdań na tle przepisów prawa jest możlliw e dow olne kształtow anie spraw ozdań 8% brak możliw ości fryzow ania spraw ozdań finansow ych 30% możliw ość kreow ania spraw ozdań jest ograniczona 62% Źródło: Opracowanie własne. Konfrontując przeprowadzone badania ankietowe z teoretycznym zakresem polityki bilansowej, można dojść do wniosku, iż polskie przedsiębiorstwa stosują politykę bilansową w ograniczonym zakresie, wykorzystując wybrane instrumenty materialne wpływające na zawartość sprawozdań. Główną przyczyną takiej sytuacji jest ograniczona wiedza służb finansowo – księgowych na temat możliwości stosowania polityki bilansowej w praktyce. Wynika to często z ograniczenia ewidencji księgowej do informacji wymaganych przez prawo podatkowe. Szczególnie wyraźne jest to w przypadku małych i średnich przedsiębiorstw. Kolejną przyczyną, hamującą wykorzystanie polityki bilansowej jest konieczność zastosowania bardziej skomplikowanych rozwiązań księgowych. Przykładowo, dualne ujęcie amortyzacji (w wersji bilansowej i podatkowej), spowoduje konieczność wykazania w ewidencji 5 księgowej różnic przejściowych. Dlatego w praktyce w takim przypadku amortyzacja podatkowa jest prowadzona pozaksięgowo. Ponadto przedsiębiorstwa nie wykorzystują polityki bilansowej obawiając się przekroczenia granicy między rachunkowością kreatywną w sensie pozytywnym a rachunkowością kreatywną w sensie negatywnym (rachunkowością agresywną), wykraczającą poza ogólnie przyjęte normy. Obawa ta wiąże się z konsekwencjami kontroli skarbowej, negatywnej opinii biegłego rewidenta czy też braku akceptacji sprawozdań przez innych adresatów sprawozdań. Analizując możliwość stosowania rachunkowości kreatywnej przez pracowników działów księgowych w badanych przedsiębiorstwach należy określić stopień przygotowania zatrudnionych w komórkach organizacyjnych do realizacji takich zamierzeń. Wykorzystywanie wiedzy i umiejętności w pracy przez pracowników działów finansowo-księgowych zostało zaprezentowane na schemacie 6. Schemat 6. Wykorzystanie wiedzy i umiejętności w pracy przez pracowników działów księgowych 60% nie wykorzystywane w pracy 50% wykorzystywane sporadycznie procent 40% czasami wykorzystywane 30% często wykorzystywane 20% bardzo często wykorzystywane (zawsze) 10% brak odpowiedzi 0% wiedza merytoryczna umiejętności praktyczne znajomość języków obcych Źródło: Opracowanie własne. Badani pracownicy z działów księgowych w przeważającej większości twierdzą, iż są odpowiednio przygotowani do realizacji założeń polityki bilansowej. Aż 70% osób z tej grupy zawodowej twierdzi, iż ma wiedzę merytoryczną do stosowania instrumentów tej polityki oraz aż około 80% zatrudnionych w badanych jednostkach uważa, że posiada konkretne przygotowanie praktyczne w tym kierunku. W kwestionariuszu ankietowym skierowanym do pracowników badanych podmiotów, ujęto również zagadnienie dotyczące korzystania ze znajomości języków obcych. Umiejętności lingwistyczne są częstym elementem występującym w procedurze doboru do organizacji, zatem także warunkiem koniecznym przy staraniu się o przyjęcie kandydata do pracy. Fakt ten należy oceniać pod kątem potrzeby kontaktów przedsiębiorstwa z podmiotami funkcjonującymi na rynkach 6 międzynarodowych. Jednakże ankietowani wskazali, że w ponad 50% badanej grupy nie korzystają wcale z tej umiejętności. Stosowanie instrumentów polityki bilansowej w pracy w dziale księgowym wymaga korzystania z narzędzi informatycznych. Stopień używalności komputerów na stanowiskach pracy oraz poszczególnych typów oprogramowania został zaprezentowany na schemacie 7. Schemat 7. Zastosowanie narzędzi informatycznych na stanowiskach pracy w działach księgowych 90% 80% nie wykorzystywane w pracy 70% wykorzystywane sporadycznie procent 60% 50% czasami wykorzystywane 40% 30% często wykorzystywane 20% bardzo często wykorzystywane (zawsze) 10% 0% obsługa komputera znajomość systemu finansowoksięgowego znajomość innych programów i systemów znajomość edytora znajomość arkusza tekstu (np. word) kalkulacyjnego (np. excel) brak odpowiedzi Źródło: Opracowanie własne. Praca w dziale księgowości nieodłącznie kojarzy się z pracą z wykorzystaniem komputerów. Ponad 85% badanych pracowników wskazuje na konieczność pracy na komputerze w codziennym wykonywaniu swoich obowiązków na stanowisku pracy. Ze znajomości systemu finansowoksięgowego zawsze korzysta 22 % badanych osób, natomiast tylko 10% zatrudnionych przyznaje, że używa bardzo często innych programów i systemów. 20% ankietowanych twierdzi, iż na co dzień wykorzystuje edytor tekstu, a 17% objętych kwestionariuszem pracowników informuje, że bardzo często pracuje na arkuszu kalkulacyjnym. W prawidłowym realizowaniu założeń polityki bilansowej istotne mogą być relacje między pracownikami w danej grupie organizacyjnej, zarówno formalnej, jak i grupach nieformalnych. Umiejętność korzystania uczestniczących w badaniu pracowników ze zdolności interpersonalnych i komunikacji w komórkach organizacyjnych przedstawiono na schemacie 8. Schemat 8. Wykorzystanie umiejętności interpersonalnych i komunikacji w pracy przez pracowników pionów księgowych 7 35% nie wykorzystywane w pracy 30% wykorzystywane sporadycznie procent 25% czasami wykorzystywane 20% 15% często wykorzystywane 10% bardzo często wykorzystywane (zawsze) brak odpowiedzi 5% 0% umiejętności interpersonalne umiejętności komunikacji Źródło: Opracowanie własne. Analizy wskazują, że badani pracownicy przyznają, że praca w dziale księgowości opiera się na odpowiedniej komunikacji i tworzeniu odpowiednich stosunków interpersonalnych, budujących wartościową kulturę organizacyjną. Ponad 65% badanych osób twierdzi, że na co dzień wykorzystują posiadane umiejętności komunikacji, a około 40% ankietowanych pracowników wskazuje na konieczność systematycznego używania umiejętności interpersonalnych w wykonywaniu zadań i obowiązków na stanowiskach pracy. 3. Uwagi końcowe Przytoczone wyniki badań pokazują wyraźnie, że w opinii kierowników jednostek gospodarczych polityka bilansowa stanowi ważny element polityki gospodarczej przedsiębiorstwa lecz nie wykorzystywany w pełnym zakresie. Przytoczone w referacie wnioski zdają się tłumaczyć te rezultaty. Przytoczone wnioski badawcze kadry pracowniczej dotyczące wykorzystania wiedzy, umiejętności, narzędzi informatycznych, umiejętności interpersonalnych podczas stosowania rachunkowości kreatywnej utwierdza w przekonaniu, iż wymienione cechy są niezmiernie ważne i powinny być brane pod uwagę w procesie naboru pracowników do realizacji tego typu zadań. 8
