Przebitka umożliwiająca turystyczne

dr inż. Tadeusz GŁOWACKI
Politechnika Wrocławska, Instytut Górnictwa
Przebitka umożliwiająca turystyczne wykorzystanie Sztolni Czarnej w
byłej kopalni złota w Złotym Stoku
STRESZCZENIE
Kopalnia złota w Złotym Stoku to najstarsza kopania złota w Polsce. Eksploatowana była do
początku lat 60-tych XX wieku, następnie zamknięta na 30 lat. Obecnie udostępniona w części
do zwiedzania przez turystów. Pomiar geodezyjny Sztolni Czarnej umożliwia inwentaryzację
części kopalni w celu zagospodarowania i udostępnienia dla zwiedzających coraz większej
liczby szybów i wyrobisk. Przebitka, omówiona w artykule umożliwia przejście pomiędzy
górną a dolną częścią Sztolni Czarnej - najpiękniejszej sztolni kopalni złota.
1. Wstęp
Kopalnia Złota w Złotym Stoku została zamknięta na początku lat 60-tych XX wieku.
Większość sztolni i komór została zalana lub zasypana w czasie II wojny światowej i po
zamknięciu zakładu górniczego. Kilkanaście lat temu obiekty kopalni zostały ponownie
otwarte, tym razem, dla ruchu turystycznego. Udostępniono kilka sztolni i budynków zakładu
górniczego. W prezentowanym artykule opisana została inwentaryzacja geodezyjna
wyrobiska Sztolnia Czarna, oraz projekt i realizacja przebitki przez zawał w wyrobisku.
Przebitka otwiera przejście, które będzie w najbliższym czasie wykorzystane turystycznie,
umożliwi przejście pomiędzy górną i dolną częścią sztolni.
2. Charakterystyka obiektu
Najstarsza w Polsce kopalnia złota znajduje się w Złotym Stoku w Górach Złotych.
Powstała ona w XIII wieku, a jej głębokie i rozległe korytarze wykuto ręcznie w silnie
spękanym i zdeformowanym masywie twardych skał metamorficznych. Dominują wśród nich
różne odmiany gnejsów i łupków łyszczykowych, ale dość powszechnie spotyka się też
serpentynity i krystaliczne wapienie. Budowa geologiczna Gór Złotych jest dość złożona.
W części północno-zachodniej występują sjenity, wapienie krystaliczne i amfibolity, w
których, w okolicach Złotego Stoku, znajduje się w niewielkich ilościach złoto. W części
południowo-wschodniej przeważają skały metamorficzne: gnejsy, łupki krystaliczne, którym
towarzyszą wylewne bazalty (Góry Złote 2003). Zróżnicowana budowa geologiczna
spowodowała, że Góry Złote od dawna były terenem penetracji górniczej, zaś w okolicach
Złotego Stoku od dawna wydobywano złoto, a później rudy arsenu. Złotostocka kopalnia
funkcjonowała do 1962 r., kiedy to została zamknięta i zlikwidowana. W takim stanie
pozostawała przez 34 lata. Po wcześniejszych przygotowaniach i spełnieniu wymaganych
formalności w maju 1996 r. otwarto Podziemną Trasę Turystyczną „Kopalnia Złota”, a przy
niej Muzeum Górnictwa i Hutnictwa w Złotym Stoku. Z olbrzymiego labiryntu około 300 km
podziemnych korytarzy rozmieszczonych na 21 poziomach, obecnie do zwiedzania
udostępnione są dwie sztolnie. Jedna z nich to transportowa „Sztolnia Gertruda”, długości 2
km, z czego turyści odwiedzają tylko jej początkowy 500-metrowy odcinek. Tutaj
wyeksponowana jest bogata kolekcja unikalnych map i planów kopalni z okresu od XVIII do
XX wieku, a także dawnych narzędzi górniczych. Można tu też podziwiać rzadko spotykane
tygle i formy odlewnicze, a także piec muflowy, w którym wytapiano złoto. Dalsza część
sztolni „Gertruda” pozbawiona jest oświetlenia i częściowo zalana wodą, a niewielki jej
odcinek można po uprzednim zgłoszeniu zwiedzać, ale tylko z własnymi latarkami i to
wyłącznie na łodzi.
Do zwiedzania udostępniony jest też fragment „Sztolni Czarnej Górnej”. Przemierzając
200 metrów sztolni jednego z bocznych chodników, przewodnik objaśnia stosowane
w przeszłości metody obudowywania wyrobisk oraz ręcznego kruszenia skał i drążenia
chodników w poszukiwaniu radu. W głębi sztolni znajduje się XVII-wieczny szyb, którym
trasa turystyczna prowadzi 25 m w dół. Schody kończą się na głębokości 23 metrów, skąd
krótki bardzo kręty chodnik wiedzie do wysokiej podziemnej komory. Tutaj kaskadą
wysokości 8 m, spływa po skałach piękny, jedyny w Polsce i unikalny w skali europejskiej
podziemny wodospad. Kopalnia na bieżąco urozmaica i wzbogaca zestaw turystycznych
atrakcji udostępniając do zwiedzania coraz to inne fragmenty sukcesywnie oczyszczanych
wyrobisk.
3. Inwentaryzacja geodezyjna
3.1.Osnowa pomiarowa
Charakterystyka kopalni wyznacza jednocześnie zastosowanie metod pomiarowych
do inwentaryzacji geodezyjnej. Brak widoczności, zawały i zapadliska bardzo często
determinują wykorzystanie sprzętu pomiarowego w czasie prac. Geodezyjne pomiary
inwentaryzacyjne w sztolni Kopalni Złota w Złotym Stoku wykonane zostały w oparciu
o osnowę pomiarową założoną w tym celu na terenie kopalni. Osnowa pomiarowa składa się
z dwóch ciągów wiszących dowiązanych do punktów GPS na powierzchni, których pomiar
wykonano metodą statyczną w godzinnych sesjach pomiarowych. Współrzędne ich
wyznaczono w układzie WGS – 84 w nawiązaniu do najbliższych punktów precyzyjnej sieci
geodynamicznej, a następnie za pomocą programu Unitrans przeliczone do układu „2000”.
Pierwszy ciąg wiszący założony został w Sztolni Czarnej Dolnej i biegnie od terenu kopalni,
gdzie założone zostały punkty GPS poprzez wejście przy zabudowaniach kopalni,
aż do pierwszego skrzyżowania w końcu chodnika. Na rozwidleniu założone zostały punkty
kierunkowe nawiązujące do punktów znajdujących się po przeciwległej stronie zawału.
Drugi ciąg wiszący założony został w Sztolni Czarnej Górnej i dowiązany do punktów
GPS zastabilizowanych na terenie kamieniołomu w Złotym Jarze. Ciąg pomiarowy biegnie od
punktów GPS poprzez sztolnie i szybik ze schodami do podziemnego wodospadu, a następnie
jeszcze niżej, na poziom zalanego chodnika. Współrzędne punktów wyznaczone zostały
metodą Weisbacha (Chwastek 1980). W spągu szybiku, poniżej wodospadu, znajduje się
chodnik, który łączy się z szybami Sztolni Czarnej Dolnej. Na rysunku poniżej przedstawiono
schematycznie przebieg ciągów pomiarowych w Sztolni Czarnej. Na rysunku obok numerów
punktów opisane zostały wysokości stropu pomierzone w miejscu stabilizacji punktów
pomiarowych.
Rys.1. Szkic osnowy pomiarowej Sztolni Czarnej
Większość punktów osnowy pomiarowej założona została w stropie wyrobiska,
co zabezpiecza je w znacznym stopniu przed zniszczeniem, w niektórych miejscach
wykorzystano stare, poniemieckie punkty pomiarowe.
3.2. Projekt przebitki udostępniającej
Współrzędne punktów pomiarowych osnowy geodezyjnej w kopalni wyznaczone były w
jednolitym układzie współrzędnych. Pozwoliło to na opracowanie danych – w szczególności
kierunków prac eksploatacyjnych. Rysunek 2 przedstawia mapę wyrobisk Sztolni Czarnej z
zaznaczonym zawałem i kierunkiem wydobycia powstałego zapadliska.
Rys. 2 Miejsce zawału i opracowania przebitki
Na podstawie wykonanych pomiarów i obliczeń określono następujące wartości: długość
zawału 6,05m, różnica poziomów 0,35m, spąg wznosi się w kierunku planowanej
eksploatacji. Uzyskane wyniki pozwoliły na podjęcie prac. Przeprowadzone pomiary
pozwoliły na określenie bezpieczeństwa w trakcie wydobycia.
Aktualnie możliwe jest przejście pomiędzy górną i dolną częścią Sztolni Czarnej w kopalni
złota w Złotym Stoku.
Literatura
Góry Złote (praca zbiorowa) 2003. Wyd. Pascal.
Chwastek J. 1980: Miernictwo górnicze i ochrona terenów w górnictwie. Wyd. Polit. Wr.
New digging tunnel for touristic traffic in old gold mine in Złoty Stok
The mine gold in Zloty Stok is the oldest gold miner in Poland. The exploitation stops in the beginning of
60’th of XX century. Next was closed for 30 years. Now is open for tourists. In the paper author is writing about
geodesy survey of mine. In the mine was digging a new tunnel between Upper and Lower Black Tunnel – the
most beautiful tunnel in mine.