Zarządzanie twórcze w spluralizowanym świecie
Transkrypt
Zarządzanie twórcze w spluralizowanym świecie
Artykuł pochodzi z publikacji: Zarządzanie wartościami niematerialnymi w erze gospodarki cyfrowej, (Red.) W. Harasim, Wyższa Szkoła Promocji, Mediów i Show Businessu, Warszawa 2015 Zarządzanie twórcze w spluralizowanym świecie Dariusz Tułowiecki Katedra Polityki Społecznej Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie Recenzja: Wiesław Harasim, Jacek Dziwulski, Zarządzanie twórcze, Wyższa Szkoła Promocji Mediów i Show Bisinessu, Warszawa 2015, ISBN: 978-83-60946-92-7 Zarządzanie twórcze jest nową dziedziną wiedzy w dziale nauk o zarządzaniu. Jako przedmiot nauczania wprowadzony został przez Tudora Rickardsa w roku 1984 w Manchester Business School i szybko znalazł uznanie w innych szkołach biznesu. Pierwszym polskim propagatorem tego segmentu wiedzy był krakowski uczony – doc. dr Tomasz Kocowski z Instytutu Psychologii UJ. Promował go w środowisku inżynierskim a jego wykłady zyskiwały rozgłos i uznanie. Współcześnie zarządzanie twórcze pojawia się jako kolejna dziedzina zarządzania. Po zarządzaniu jakością, zarządzaniu zmianą, zarządzaniu strategicznym, zarządzaniu personelem oraz potencjałem ludzkim, po technologii informatycznej w zarządzaniu, a także zarządzaniu wiedzą – jawi sie jako najnowsze i mające w przyszłości największe perspektywy. Z tymi wszystkimi dziedzinami ma wiele wspólnego, a nawet poniekąd z nich wywodzi. Wnosi jednak nową jakość do dziedzin nauki o organizacjach i zarządzaniu1. A. Mirski, Twórczość jako wyzwania i szansa dla współczesnego zarządzania, „Zarządzanie w kulturze” 2006/7, s. 71-72. 1 95 Owa „nowa jakość” to przede wszystkim skutek zachodzących zmian społecznych czasów globalizacji. Wnoszą one silne powiązanie pomiędzy społeczeństwem, ekonomią a zarządzaniem i pracą nowoczesnych menażerów2. Dają one także nową perspektywę sprawstwa i aktywności ludzkich naznaczonych emocjami, wymiernością jakości i refleksją nad konfliktem3. Ta nowa perspektywa to także odejście od eurocentryzmu w kulturze, a otwarcie na orientalizm. Tradycje Wschodu, szczególnie Chin i Japonii, wchodzą na stałe do kanonów zuniwersalizowanych przestrzeni kultury i ekonomii, w tym zarządzania i skuteczności pracy nowoczesnych menażerów4. Wszystkie te przemiany i nowe trendy w organizacji, zarządzaniu i pracy współczesnych menażerów uwzględniają i analizują autorzy znakomitego podręcznika „Zarządzanie twórcze” wydanego w 2015 roku przez Wyższą Szkołę Promocji Mediów i Show Bisinessu w Warszawie. Publikacja stworzona przez dwóch znakomitych akademików i dydaktyków: Wiesława Harasima i Jacka Dziwulskiego, jest nowoczesnym podręcznikiem stworzonym na poziomie najwyższego znawstwa tematu oraz nowych trendów w naukach społecznych. Interdyscyplinarność nadaje publikacji dodatkową wartość, a opracowanie naukowe z dziedziny teorii organizacji i zarządzania nabiera w szerokim ujęciu dodatkowych atrybutów. Szczególnie cenne jest wyjście autorów poza eurocentryczne spojrzenie na teorie zarządzania. Ukazanie perspektywy międzykulturowej, szczególnie wschodniej, czyni publikację dostosowaną do wymagać nauki we współczesnym, zglobalizowanym świecie, zaś studiującym zarządzanie – daje możność zdobycia optyki menażera-znawcy współczesnych modeli organizacji. Książka składa się z jedenastu rozdziałów. Każdy z nich stanowi metodologiczną całość a równocześnie teoretyczne wprowadzenie do kolejnej części. Pierwszy (s. 13-34) – to syntetyczna, ale nie pobieżna analiza pojęcia „organizacja”. Autorzy na najwyższym poziomie merytorycznym prezentują czytelnikowi definicje klasycznych i współczesnych autorów, różne podejścia teoretyczne do organizacji jako systemu oraz mechanizmy podejmowania decyzji w instytucjach. Rozdział drugi (s. 35-80) – to prezentacja zagadnienia szeroko pojętego zarządzania. Autorzy ukazuje istotę zarządzania, funkcje zarządcze, nowe paradygmaty zarządzania, analizę efektywności operacyjnej A. Giddens, Konsekwencja nowoczesności, Kraków2008, s. 29-30. por. M. S. Archer, Człowieczeństwo. Problem sprawstwa, Kraków 2013, s. 193-221. 4 por. I. Wallerstein, Europejski uniwersalizm. Retoryka władzy, Warszawa 2007, s. 47-48. 2 3 96 zależnej od strategii organizacyjnej. Powołują się przy tym na najważniejszych teoretyków, takich jak: Griffin, Taylor, Koźmiński, Lipiński, Zieleniewski, Drucker, Stoner, Fayol czy Manteuffel. Autorzy rozwijają zagadnienia szczególnie ważne dla menażerów: wykorzystanie potencjału intelektualnego pracowników, ich doświadczenie zawodowe, planowanie zarządzania kadrami, sposoby naboru oraz kierowanie ludźmi. Ważna częścią jest przydatna menażerom prezentacja wiedzy o zarządzaniu relacjami z klientami, w tym budowanie lojalności z klientem (Customer Relationship Manament) (s. 52-70) oraz zarządzaniu zasobami ludzkimi (s. 70-80). Kolejne rozdziały – trzeci (s. 81-105) i czwarty (s. 106-125) – autorzy poświęcają planowaniu w powiązaniu ze strategią organizacji oraz zarządzaniu strategicznemu. Rozdział trzeci to analiza jakości pracy kadry zarządzającej w gospodarce opartej na wiedzy. Ponieważ – jak twierdzą autorzy –powodzenie pracy we współczesnych organizacjach „nie może być przewidziane lub wyjaśnione tylko za pomocą podejścia ekonomicznego lub motywacyjnego”, kreślą obraz nowoczesnego menadżera wraz z jego kompetencjami, umiejętnością zarządzania własnymi atrybutami oraz autooceny. Analogicznie w rozdziale czwartym – autorzy dokonują, w oparciu o szeroką literaturę, zdefiniowania strategii, prezentują teoretyczne aspekty tworzenia strategii, wskazują warunki ich najwyższych skuteczności oraz kreślą zasady korekty wytyczonych planów strategicznych wobec zmieniającej sie rzeczywistości zewnętrznej i oporów wewnętrznych. Takie ujęcie daje perspektywę pełnego spojrzenia na kadrę zarządzającą na najwyższym szczeblu oraz stwarza pole wykorzystania szeroko rozumianej wiedzy indywidualnej i organizacyjnej. Takie dynamiczne ujęcie zarządzania – to także droga do wyższej skuteczności menażerskiej oraz wyników finansowych firmy. Kolejną grupą zagadnień podejmowanych przez autorów „Zarządzania twórczego” są procesy motywowania (s. 126-169), zjawisko konfliktów (s. 170-213) oraz kultura organizacyjna (s. 214-227). Część ostatnia jest uzupełniona o aspekt normatywny: kodeks etyki pracy menażera (s. 229-235) oraz o metodologię tworzenia innowacyjnej kultury organizacyjnej (s. 227-229). Aspekt ostatni nabiera szczególnej wartości w czasach globalizowania się wiedzy, także kultur organizacyjnych i teorii zarządzania organizacjami ukierunkowanymi na skuteczność „Właściwa kultura i etyka w organizacji przyczynią się 97 właściwego zarządzania przedsiębiorstwem, bez konieczności ciągłego kontrolowania pracowników. Firma powinna być zarządzana takimi wartościami, które propaguje kierownictwo. To właśnie w ten sposób powinna dominować etyczna moc menadżerów. W ich rękach leży cała moralność i etyka podejmowanych decyzji w imieniu organizacji. Ich obowiązkiem jest dotrzeć do do pracowników w taki sposób, aby w ich pracy przyświecała jako główny cel, moralna idea biznesu. Dlatego na stanowiskach kadry kierowniczej powinni znajdować się nie tylko ludzie dobrze wykształceni, ale i dojrzali moralnie, wciąż dążący w swych decyzjach do doskonałości” (s. 23-235). Teoretyczne ujęcie tych procesów przez autorów cechuje się spójnością wykładu, precyzją metodologiczną oraz wartą najwyższego uznania precyzją przekazu. Czytelnik otrzymuje wiedzę osadzoną w najnowszej literaturze specjalistycznej, ujętą w szerokim horyzoncie autorów oraz aspekcie międzynarodowych badań. Kolejny – ósmy już rozdział – autorzy podręcznika poświecili zarządzaniu jakością. Obok konceptualnej jasności zaganiania, czytelnik zostaje zaznajomiony z wieloma koncepcjami zarządzania jakością (także autorskimi), zintegrowanym systemem zarządzania w organizacji oraz metodami zarządzania jakością. Zła jakość zarządzania ma bowiem w przedsiębiorstwach wpływ na wzrost kosztów produkcji i obniżenie dochodów firm. „Zdaniem specjalistów od zarządzania to nie jakość, a brak jakości przyczynia się do wzrostu kosztów w przedsiębiorstwie” (s. 260). Brak troski o jakość jest natomiast jeszcze wyższa, niż koszty zarządzania jakością (s. 261). Na szczególną uwagę zasługują w książce dwa ostatnie rozdziały: „Międzykulturowe zarządzania” (s. 263-280) i „Dokąd zmierza świat organizacji?” (s. 312-326) rozdzielone kompleksową analizą wkładu kapitału intelektualnego w rozwój konkurencyjności organizacji (s. 281-311). Takie usytuowanie ostatnich bloków treści pozwala odkryć autorskie podejście autorów do przewidywanych przez nich kierunków przemian w teorii organizacji i zarządzania. Rozdział IX to szczególny wkład podręcznika w usytuowanie teorii zarządzania w zglobalizowanym i wielokulturowym świecie. Harasim i Dziwulski mają bowiem świadomość, że nie sposób pisać i mówić obecnie o teoriach zarządzania, teoriach organizacji czy teoriach strategii ekonomicznych w oderwaniu od tradycji Azji. „W tempie błyskawicznym narasta wzajemna zależność Wschodu i Zachodu. Gospodarcza siłą krajów basenu 98 Oceanu Spokojnego będzie wywierać wpływ na trendy globalizacyjne i rozwój całego świata. Dawniej zachodni przemysłowcy i naukowcy uważali dalekowschodnie metody za nieefektywne, niesprawne i przestarzałe. Nadal robią zestawienia nakazów i zakazów oraz zalet i wad tych systemów. Niektórzy Amerykanie i Europejczycy posuwają się nawet do stwierdzenia, że wziąwszy pod uwagę wzorce zachodnie, Azjaci niemal wszystko robią źle i ze chińskie przedsiębiorstwa są mało skuteczne – czy to według kryteriów bardziej abstrakcyjnych, czy według ilościowej skali afektywności. Ale wyniki tak krytykowanych przedsiębiorstw mówią same za siebie. Tempo wzrostu tylko przykładowych krajów nowo uprzemysłowionych [...] jest dwukrotnie wyższe niż krajów zachodnich. Sprawność każdej gospodarki jest taka, jaka sprawność poszczególnych firm, których działalność na nią się składa. A skuteczność przedsiębiorstw jest taka, jaka sprawność ich pracowników i efektywność stosowanych metod. Chińczycy ani Japończycy, ani inne kraje tego regionu nie mają jednego oznaczenia wyrazu „kryzys”. Jego oznaczeniem są dwa terminy: „niebezpieczeństwo” i „szansa”. Ma ono przypominać menażerom, że tam, gdzie pojawia się kryzys i niebezpieczeństwo, pojawia się również szansa” (s. 263). Zarysowane w rozdziale wschodnie podejście do zarządzania silnie oddziałuje na mentalność kadry menażerskiej, zaś wschodnie drogi skutecznej walki przeniknęły do światowych koncepcji walki o skuteczność organizacyjną i biznesową. W tym kontekście autorzy dokonują zestawień stylów, metod przewodzenia i dróg podejmowania decyzji biznesowych na Wschodzie i Zachodzie. Przywołują konkretne przykłady oraz drogi strategii biznesowych. Prezentują także swoisty opór Zachodu przed nieznaną wschodnią filozofią władzy i zarządzania społecznościami: „W istocie dla wielu zachodnich przemysłowców, którzy powinni to lepiej rozumieć, sama myśl zmiany stylu zarządzania jest czymś wstrętnym” (s. 280). Rozdział dziesiąty to charakterystyka organizacji doskonałej. Nieodłącznym i kluczowym elementem tej organizacji są zasoby ludzkie, w tym kapitał intelektualny i kapitał ludzki. Wiedza jest tu definiowana jako kluczowy zasób organizacji, zaś zarządzanie kapitałem intelektualnym – to zarządzanie najbardziej pożądanym „surowcem” współczesnego świata i „królem” ostatniej dekady minionego stulecia (s. 309). Dlatego autorzy słusznie poświęcają tę część zarządzaniu kapitałem intelektualnym i ludzkim, metodom ich pomiaru oraz drogom ich 99 pomnażania i ochrony. Ostatni rozdział jest autorskim pomyłem twórców podręcznika. Podsumowuje on zaprezentowaną w dziesięciu rozdziałach wiedzę oraz prezentuje pogląd Harasima i Dziewulskiego na prognozowane kierunki rozwoju organizacji. W tej części autorzy wykazują sie najwyższym poziomem znawstwa tematu, wysoką orientacją w stanie współczesnych badań oraz publikowanej literatury. Ich poglądy na temat kierunków rozwoju teorii organizacji oparte są o pogłębiona wiedzę specjalistyczną w wysokie wyczucie współczesnych przemian. „Zarządzanie organizacją traktują w sposób uniwersalny, czyli odnoszący się do wszystkich przedmiotów organizowanych. Podkreślają znaczenie rozwoju technologii cyfrowych stwarzających nowe warunki funkcjonowania organizacji w oparciu o wiedzę oraz nowoczesne rozwiązania techniczne i technologiczne. Profesjonalnemu menadżerowi przypisują rolę „kapitana statku”, którego zadaniem jest „utrzymywanie odpowiedniego kursu [...] organizacji” (s. 10-11). Autorzy w swej prognozie przemian uwzględniają – trafnie wyczuwając przemiany społeczne i cywilizacyjne – oddziaływanie dewastacji środowiska naturalnego, rolę zasobów naturalnych, ekonomiczne uzależnianie jednych podmiotów przez inne, wzrost znaczenia zorganizowanych patologii: terroryzmu i siatek przestępczych. W tak nakreślonych uwarunkowaniach społeczno-ekonomicznych Wiesław Harasim prezentuje własną teorię organizacji opartą na siedmiu filarach: praktyce zarządzania, upraszczaniu skomplikowanych rzeczy, odpowiedzialności liderów w organizacji, zarządzaniu kapitałem ludzkim, jakości obsługi klienta oraz osiąganie zamierzonych celów oparte o zintegrowaną wartość człowieka (s. 324-325). Ten antropologiczny komponent wydaje się dominować w podejściu Harasima: „Obecnie i w przyszłości najlepiej sobie radzą i radzić będą ludzie posiadający obie paradoksalne cechy: bycie obywatelem świata i bycie wizjonerem – stąpającym twardo po ziemi. Człowiek jako podmiot musi mieć zagwarantowaną możliwość rozwoju, a potem wykorzystanie w praktyce własnego myślenia, gdyż tak naprawdę to właśnie ono świadczy o jego egzystencji. Ludzka myśl jest dobrem najwyższego rzędu, najlepszą inwestycją i jednocześnie celem rozwoju społeczeństw, toteż jedynym słusznym działaniem jest to, które to myślenie wspiera i rozwija” (s. 325). Nowoczesne zarządzanie ma – zdaniem autorów - także fundament aksjologiczny: „Podstawą sukcesu każdej firmy są tradycyjne 100 wartości współczesnego przywództwa, a nade wszystko – uczciwość, rzetelność, szczerość, itd.” (s. 325). Jego fundamentem jest również nieodłączne powiązanie teorii i praktyki: „Związek pomiędzy teorią a praktyką polega na wzajemnym oddziaływaniu i praktyka jest w tym duecie aktualnie elementem silniejszym, bardziej aktywnym – aczkolwiek atak dzisiejszych teorii jest bardzo widoczny, lecz, niestety nie zawsze przekłada sie na praktykę” (s. 325). Opracowanie wzbogaca słownik pojęć z zakresu zarządzania i ekonomii (s. 327-365). Swoistą wartość publikacji stanowi spis bibliografii (s. 366-378) oraz literatury zalecanej (s. 379-386). Zestawienia te mogą stanowić odrębne źródło wiedzy na temat trendów w teoriach zarządzania, ekonomii i organizacji. Spis ten to ważna informacja dla korzystających z podręcznika a chcących rozszerzać własne spojrzenie na teorię zarządzania twórczego. Publikacja Wiesława Harasima i Jacka Dziewulskiego to niezwykle cenne kompendium wiedzy podręcznikowej o organizacji i zarządzaniu. Łączy w sobie przystępną dla czytelnika prezentację najważniejszych ujęć teoretycznych z dynamizmem zmian zachodzących w świecie. Pośród tych dynamizmów autorzy kreślą drogę – możliwą do odkrycia przez czytelnika – do skutecznego zarządzania przedsiębiorstwem oraz modelu nowoczesnego menadżera. Nowoczesny menażer, to nie tylko znawca klasycznych podejść teoretycznych, to przede wszystkim wizjoner i obywatel świata – z jednej strony realnie oceniający rzeczywistość, z drugiej – potrafiący sprostać wymaganiom stawianym przez organizacje przyszłości. Na tym polega tytułowa „twórczość” nowoczesnego zarządzania i skutecznego menadżera: odejście od skostniałych schematów i procedur, a wyjście w kierunku kreatywności, twórczych potencjałów jednostek i zespołów, interdyscyplinarność i szerokość opracowań teoretycznych oraz uwzględnienie zmian społeczno-ekonomicznych. Publikacja stanowi niepodważalny wkład w naukę o organizacji i zarządzaniu. Wzbogaca i porządkuje dotychczasowy stan wiedzy. W sposób komunikatywny oraz w pełni zachowując charakter naukowy – stanowi znakomicie napisany podręcznik dla studentów, źródło wiedzy dla menadżerów oraz dla praktyków, którzy na co dzień zarządzają organizacjami i zasobami ludzkimi. Może być on polecany także w sektorach pozaekonomicznych, które wypracowały wewnętrzne sposoby kierowania własną strukturą. Wiedza w publikacji prezento- 101 wana może być atrakcyjna nie tylko dla menadżerów, lecz także zarządzających urzędami, tworzących trzeci sektor, reaktywujących kapitał ludzki na drodze pracy socjalnej i polityki społecznej oraz kierujących organizacjami wyznaniowymi. Wszystkie te przestrzenie zmagają sie bowiem ze skutecznością swych działań, z zarządzeniem ludźmi, z reorganizacją ukierunkowaną na skuteczność, z kulturą organizacyjną oraz procesami globalizacji. „Zarządzanie twórcze” Harasima i Dziwulskiego może także dla nich okazać się pomocne. 102