Wybrane jednostki strukturalne Sudetów na tle
Transkrypt
Wybrane jednostki strukturalne Sudetów na tle
BASENY ŒRÓDGÓRSKIE: KONTEKST REGIONALNY ŒRODOWISK I PROCESÓW SEDYMENTACJI Wybrane jednostki strukturalne Sudetów na tle trendu geomorfologicznego Jurand Wojewoda Inst., Nauk Geol., Uniwersytet Wroc³awski, Pl. Maksa Borna 9, 50-204 Wroc³aw; e-mail: [email protected] Zestawienie g³ównych elementów budowy geologicznej na tle powierzchni trendu 8-stopnia obszaru Sudetów sugeruje wyraŸny zwi¹zek elewacji, depresji oraz linii neutralnej z pasem strukturalnym – po³udniowosudeck¹ stref¹ œcinania (ISSZ). W obrêbie tego pasa wystêpuj¹ liczne charakterystyczne, typowe dla re¿imu przesuwczego, romboidalne zapadliska tektoniczne. Dwie elipsoidalne w zarysie elewacje na powierzchni trendu 8-stopnia - elewacja karkonosko-izerska (EKI) i elewacja orlicko-œnie¿nicka (EOS), oraz s¹siaduj¹ce z nimi obni¿enia, obejmuj¹ obszary bardzo zró¿nicowane litologicznie, zbudowane ze ska³ krystalicznych po osadowe. Tym samym ma³o prawdopodobne jest, aby te formy trendu morfologicznego w Sudetach powsta³y w nastêpstwie selektywnej denudacji. Obszary te wystêpuj¹ na tyle blisko siebie, ¿e mo¿na równie¿ wykluczyæ wp³yw zró¿nicowania klimatu zarówno w przesz³oœci, jak i obecnie na sposoby wietrzenia i erozji pod³o¿a. Zapadliska zlokalizowane w zachodnim segmencie ISSZ (baseny podkarkonoskie (PKB), basen Trutnova (TB), basen Nachodu (NB)) wype³nione s¹ utworami permo-triasu, kredy i neogenu. Kszta³t zapadlisk sugeruje prawoskrêtny re¿im przesuwaczy, a utwory permu i neogenu nawi¹zuj¹ zmiennoœci¹ facjaln¹ do ram zapadlisk (por. Martinek, 2007; Wojewoda, 2007 a & b). Z kolei zapadliska w segmencie wschodnim wystêpuj¹ przede wszystkim na obszarze rowu Górnej Nysy K³odzkiej (NTB) s¹ wype³nione utworami kredy i neogenu i wskazuj¹ na lewoskrêtny kierunek przemieszczeñ (Wojewoda, 2005). Sinistralny zwrot przemieszczeñ pod³o¿a potwierdza siê w miejscach, gdzie wspó³czeœnie obserwujemy wyraŸne anomalie kszta³tu doliny Nysy K³odzkiej ponad udokumentowanymi strefami uskokowymi (Wojewoda, 2004 and 2005 a). Przesuwaczy charakter ISSZ dokumentuj¹ struktury tektoniczne ni¿szego rzêdu wystêpuj¹ce w jej obrêbie. Wzd³u¿ osi ISSZ biegnie uskok ramowy zapadliska Kudowy – uskok Žïarky-Jakubowice, który stanowi naturalne przed³u¿enie strefy uskokowej Poøièi-Hronov (phf). Zjawiska strukturalne udokumentowane ostatnio w obrêbie tego uskoku jednoznacznie potwierdzaj¹ prawoskrêtny charakter uskoku oraz zwi¹zek kopu³y strukturalnej Pstr¹¿nej i granitoidu Kudowy z tym uskokiem (Wojewoda 2007 b & c). W obrêbie ISSZ wystêpuje niemal ca³y masyw Gór Sto³owych. Uskok ramowy zapadliska Kudowy przed³u¿a siê w kierunku wschodnim i na obszarze Gór Sto³owych wyznacza po³udniow¹ granicê rowu tektonicznego Czerwonej Wody o osi równoleg³ej do ISSZ. Rów tworzy pod³u¿ne obni¿enie, zlokalizowane centralnie w osi wododzia³u Gór Sto³owych (!) - dolinê potoku Czerwona Woda. W obrêbie rowu wystêpuj¹ romboidalne obszary podwy¿szonej akomodacji wype³nione utworami neogenu. Jednym z nich jest Wielkie Torfowisko Batorowskie, gdzie od plejstocenu odbywa siê sedymentacja fitogeniczna (Marek, 1998). Kszta³t zapadlisk, zniszczenia nawierzchni dróg ponad czynnymi wspó³czeœnie uskokami i wskaŸniki kinematyczne w ska³ach pod³o¿a sugeruj¹ przesuwczy charakter uskoków ramowych rowu Czerwonej Wody - prawoskrêtny w segmencie zachodnim i lewoskrêtny w segmencie wschodnim. Takie pozorne sprzeczne zachowanie kinematyczne w obrêbie tej samej strefy uskokowej mo¿na satysfakcjonuj¹co wyt³umaczyæ obecnoœci¹ poprzecznej strefy ekstensji w centralnej czêœci rowu Czerwonej Wody (œródsudecka strefa tensji (ITZ), Wojewoda, 2006). Inne oznaczenia: uskok sudecki brze¿ny (smf), uskok œródsudecki (isf). LITERATURA CYTOWANA Marek, S., 1998. Rozwój Wielkiego Torfowiska Batorowskiego w œwietle badañ biostratygraficznych, Szczeliniec, No. 4, 49-88. Martinek, K., 2007. Permian of the Krkonoše Piedmont Basin. In: J., Wojewoda, [ed.] – Review of Permian sedimentary successions of Boskovice Trough, Nachod Basin and Trutnov Basin, Sedimentologica, No.1 (1), 69-84. Wojewoda, J., 2007 b. Žïárky-Pstr¹¿na Dome: dextral strikeslip fault-related structure at the eastern termination of the Poøièi-Hronov Fault Zone (Sudetes, Góry Sto³owe Mts.), In: 12th Meeting of the Czech Tectonic Studies Group, April 11-14, 2007 Teplá, CGS, Prague, 93-96. Wojewoda, J., 2007 b. Palaeogeography and tectonic evolution of the Žernov-Nachod-Kudowa sedimentary area, In: 12th Meeting of the Czech Tectonic Studies Group, April 11-14, 2007 Teplá, CGS, Prague, 96-98. – 33 – Polska Konferencja Sedymentologiczna POKOS’3 [streszczenia] – 34 – Kudowa Zdrój, 15-21.09.2008