Potrzeba edukacji w społeczeństwie dążącym do wiedzy Rafał

Potrzeba edukacji w społeczeństwie dążącym do wiedzy
Rafał Leśniak
Społeczeństwo dążące do wiedzy – to społeczeństwo znajdujące się lub
wchodzące w trzecie stadium cywilizacyjne, oparte na podglebiu społeczeństwa
agrarnego (przedprzemysłowego) i przemysłowego. To społeczeństwo odchodzące
od gospodarki opartej na pracy i wkraczające do gospodarki opartej na wiedzy,
gdzie podstawową rolę w polityce, ekonomii czy kulturze odgrywa informacja.
Wprowadzenie „wolnego rynku” oraz nowych technologii produkcji
opartych o wiedzę, sprawiło, że kluczowego znaczenia nabiera kapitał ludzki,
a wyzwania rynku pracy nakładają obowiązek podejmowania różnych działań:
społecznych, ekonomicznych, prawnych, politycznych oraz edukacyjnych.
Mechanizmy rynkowe stały się w znaczącym stopniu inspiracją w naszym
społeczeństwie świadomości potrzeb edukacyjnych. Powszechne staje się
przekonanie, że poziom życia, wysokość zarobków, warunki zatrudnienia oraz same
szanse zdobycia pracy są uzależnione od poziomu wykształcenia.
Powiązanie potrzeb edukacyjnych i rynku jest niezwykle uzasadnione. Można
bowiem znaleźć wiele wspólnych obszarów, łączących te dwie dziedziny, które
wymagają zarówno koordynacji działań, jak i przyjęcia określonej strategii
i rodzaju racjonalności społecznej. Szczególnie wyraźnie kwestie te uwidaczniają
się w kontekście rynku pracy, zwłaszcza rynku polskiego, który wskazuje
wielorakie, często wzajemnie wykluczające się cechy i właściwości, ale
równocześnie jest rynkiem bardzo dynamicznym, w coraz większym stopniu
odzwierciedlającym tendencje charakterystyczne dla europejskich rynków pracy.
W okresie stabilizacji potrzeby, również edukacyjne, zmieniają się powoli,
zaczynają gwałtownie narastać i modyfikować się w sytuacji dynamicznych zmian
społecznych, gospodarczych i ekonomicznych. Odzwierciedleniem tego jest jak
podaje C. Banach - ośmiokrotny wzrost zasobów wiedzy ludzkiej w ostatnich
trzydziestu latach73.
73
C. Banach, Wyzwania dla edukacji w świetle międzynarodowych raportów, [w:] Edukacyjne drogi
i bezdroża, R. Kwiecińska, S. Kowal, (red.), Wydawnictwo Naukowe AP, Kraków 2002, s. 32.
1
Jedną z wyraźnie akcentowanych potrzeb jest potrzeba bezpieczeństwa, która
w warunkach gospodarki rynkowej mogła zostać zachwiana. Duże tempo zmian,
stale rosnące oczekiwania klientów, recesja, spowodowały wzrost wymagań
kompetencyjnych względem pracowników. Proces przeobrażeń gospodarczych,
spowodował występowanie lęku głównie przed zagrożeniami ekonomicznymi jak
np. bezrobocie.
Dlatego osoby mające świadomość swoich potrzeb kształcenia, dokształcania
i doskonalenia zawodowego formułują oczekiwania wobec edukacji nie tylko
dotyczące zdobycia określonej wiedzy, nabycia kwalifikacji, ale przede wszystkim
uzyskania zawodu dającego szansę na rynku pracy i możliwość własnego rozwoju.
Wynika to z chęci zaspokojenia potrzeby bezpieczeństwa by dalsza edukacja
umożliwiała dorosłym zmianę zawodu, uczyła przedsiębiorczości i samodzielnego
organizowania swoich sposobów na zdobywanie środków do życia.
Czy zatem współczesne życie, strach przed utratą pracy powodują, że
potrzeby poznawcze ludzi ulegają polaryzacji a przeważająca większość
społeczeństwa redukuję swoją chęć poznawania lub zmieniania ją w wartość
utylitarną, a więc ludzie traktują wiedzę jako środek w walce o pracę, zarobki
i awans?
Według danych Centrum Badania Opinii Społecznej74 z 2004 roku, 65 %
Polaków dąży do wyższego wykształcenia ze względu na wysokie zarobki, a 17 %
odpowiedziało, że zależy im na rozwoju intelektualnym. Można zinterpretować to
tak, że społeczeństwo polskie nie dąży do wiedzy przez duże „W”, ale można i tak,
że wiedza stała się nowym czynnikiem produkcji i składnikiem bogactwa w skali
całego społeczeństwa.
Jak pisze K. Denek – wzrost wykształcenia przez podniesienie kwalifikacji
i wydajności pracy jednostek prowadzi do zwiększenia dochodu narodowego. Natomiast
dla jednostki lepsze wykształcenie najczęściej wiąże się z poprawą sytuacji materialnej
(zarobki, dochód na osobę w rodzinie, sytuacja mieszkaniowa). Dlatego jednostki
74
CBOS, Komunikat z badań, Wzrost aspiracji edukacyjnych Polaków w latach 1993-2004, Warszawa,
2004.
2
wybierając kształcenie myślą z reguły o jego rezultacie instrumentalnie, kierując się
jego opłacalnością75.
Nie ulega wątpliwości, że Polacy chcą się kształcić. Według danych CBOS
76 % ankietowanych wyraża tę opinię w sposób zdecydowany, 17 % z pewnym
wahaniem. O pożytkach płynących z wykształcenia przekonani są równie często
ludzie młodzi i starsi, kobiety i mężczyźni. Jednak wartość kształcenia się
najbardziej podkreślają ci, którzy zdobyli wyższe wykształcenie oraz osiągnęli
wysoki status materialny. Za najważniejszy motyw wykształcenia badani
niezmiennie uznają wysokie zarobki. Drugim według częstotliwości wskazań
powodem kształcenia się jest obecnie możliwość uniknięcia bezrobocia. Co szósty
przypisuje zdobycie wykształcenia kierując się potrzebą samodoskonalenia i
rozwoju intelektualnemu. Tyle samo osób uważa, że ludzie kształcąc się liczą na
możliwość pracy „na swoim” lub uzyskania pracy za granicą. Mniej ważne wydają
się powody, jak wzgląd na związany z wykształceniem wzrost prestiżu
społecznego, szacunek, uznanie. Szczegółowe powody dla których ludzie dążą do
zdobycia wiedzy ilustruje tabela.
trudno powiedzieć
udział we władzy
lekką pracę
uznanie szacunek za strony inny ch ludzi
możliwość pracy za granicą
możliwość pracy na swoim
rozwój intelektualny , samodoskonalenie
iezależność, samodzielność
łatwiejsze ży cie
interesujący zawód
uniknięcie bezrobocia
wy sokie zarobki
0
10
20
30
XI 1993
40
X 2002
50
60
70
80
IV 2004
źródło: CBOS, Warszawa 2004
75
K. Denek, Ku dobrej edukacji, Wydawnictwo Edukacyjne Akapit, Toruń-Leszno, 2005, s. 95.
3
Doczekaliśmy czasów, w których o sile stanowi dostęp do informacji
i umiejętność jej spożytkowania. Dzisiaj świat promuje ludzi posiadających
najnowszą wiedzę, takich, którzy wypracowali najbardziej przydatne umiejętności,
co przy szybkim postępie odkrywania tajemnic świata oznacza potrzebę ciągłego
uczenia się, ciągłego weryfikowania wiedzy już posiadanej i wzbogacania jej
o nowo odkrytą, ciągłego trenowania nowych umiejętności.
Oczywiście nie wszyscy muszą się uczyć, ciągła edukacja jest wymogiem
koniecznym dla tych, którzy pragną być w czołówce, pragną korzystać z atrakcji
życia dających poczucie satysfakcji, ale również dla tych, którzy są świadomi, że
ciągłe uczenie się to poszukiwanie prawdy, odkrywanie samego siebie i stawanie
się lepszym. Od nas zależy czy mamy zrozumienie dla wartości wiedzy i czy
czujemy potrzebę, aby się ciągle uczyć, ciągle rozwijać i doskonalić, dążyć do tego,
aby mieć siłę i dzięki niej być wsparciem dla innych, których kochamy, których
szanujemy, i z którymi żyjemy w społeczeństwie dążącym do wiedzy.
4