Zbigniew WASILEWSKI

Zbigniew WASILEWSKI
Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach, Zakad Uytków Zielonych
Al. Hrabska 3, Falenty, 05-090 Raszyn
e-mail: [email protected]
EVALUATION OF BOTANICAL COMPOSITION AND QUALITY OF GRAZED SWARD IN
THREE HABITAT GROUPS
Summary
Poland is seen as the country boasting a richness of quantitative and qualitative resources of widely understood biodiversity, especially on grasslands. This is part of objectives of the Common Agricultural Policy for the period after 2013 where
the high priority was given to maintain the richness of biodiversity. The easiest way to preserve and protect, especially in
extreme habitat conditions, is grazing by animals. This method of agricultural utilization of green areas is very effective,
cheap and simple to use. Abandoned and not utilized lands quickly undergo degradation process which involves weeds and
shrubs development that on major areas is already well advanced. The study was conducted on grasslands located in eight
habitats: three dry habitats, two post-peatland habitats and three flooded habitats. Grasses dominated in the sward of all
habitats, then herbs and weeds. The share of legumes was low. In case of dry and post-peatland habitats it were grasslands
communities and in case of flooded habitats - grass-rush communities. Using the phyto-indication method, the moisture
status of habitats was determined and they were qualified to fresh and moist and highly humid and wet. The calculated utilization value number (Lwu) of sward indicated that in terms of feed value the most valuable plant communities were found in
dry ground and post-peatland habitats (good utilization value) but of small value - in the flooded (poor value). Their value
resulting from chemical composition and especially from the content of crude protein and crude fiber shaped conversely.
Key words: meadow sward; habitats; botanical composition; field experimentation
OCENA SKADU BOTANICZNEGO I JAKOCI SPASANYCH RUNI
W TRZECH GRUPACH SIEDLISK
Streszczenie
Polska postrzegana jest jako kraj szczyccy si bogactwem ilociowym i jakociowym zasobów szeroko rozumianej biorónorodnoci, w tym zwaszcza na uytkach zielonych. Powysze wpisuje si w zaoenia Wspólnej Polityki Rolnej na lata po
2013 r. gdzie wysok rang nadano zachowaniu bogactwa biorónorodnoci. Najprostszym sposobem jej zachowania
i ochrony, zwaszcza w ekstremalnych warunkach siedliskowych, jest wypas zwierzt. Taki sposób rolniczego wykorzystania
terenów zadarnionych jest bardzo efektywny, tani i prosty w stosowaniu. Uytki porzucone i nie uytkowane szybko podlegaj procesowi degradacji wyraajcej si zachwaszczeniem i zakrzaczeniem runi, który na znacznych powierzchniach jest ju
mocno zaawansowany. Badania prowadzono na uytkach zielonych pooonych w omiu siedliskach: trzech grdowych,
dwóch pobagiennych i trzech gowych. We wszystkich siedliskach dominoway w runi trawy, nastpnie zioa i chwasty.
Udzia rolin bobowatych by niewielki. W przypadku siedlisk grdowych i pobagiennych byy to zbiorowiska rolinne trawiaste, a w przypadku gowych trawiasto-szuwarowe. Wykorzystujc metod fitoindykacji, okrelono stan uwilgotnienia
siedlisk i zakwalifikowano je do wieych i wilgotnych oraz do silnie wilgotnych i mokrych. Wyliczone liczby wartoci uytkowej runi (Lwu) wskazuj, e najwartociowsze, pod wzgldem paszowym, zbiorowiska rolinne stwierdzono w siedliskach
grdowych i pobagiennych (warto uytkowa dobra) natomiast maowartociowe w gowych (warto mierna). Odwrotnie ukadaa si ich warto na podstawie skadu chemicznego, a zwaszcza zawartoci biaka ogólnego i wókna surowego.
Sowa kluczowe: ru kowa; siedliska; skad botaniczny; badania polowe
• gospodarstwa rodzinne, z rónych wzgldów (politycznych, ekonomicznych), nie rozwijay si na wzór farmerski
(tworzenie wielkoobszarowych i specjalistycznych gospodarstw),
• wyjtkowe zrónicowanie siedliskowe naszych trwaych
k i pastwisk, w tym zwaszcza pod wzgldem jakoci gleb
(pooenie na wszystkich klasach bonitacyjnych) oraz warunków wilgotnociowych (od bardzo suchych a do bagiennych) co stao si podstaw wydzielenie a szesnastu
ich typowych rodzajów,
• rónorodno ich pooenia w topografii terenu, od k
polderowych, przez zmeliorowane torfowiska, doliny
rzeczne i midzymorenowe, wysoczyzny morenowe a do
hal wysokogórskich).
Zachowanie ich cennych walorów produkcyjnych i pozaprodukcyjnych jest cile uzalenione od ich gospodarczego wykorzystania. Nieuytkowane trac wszystkie
swoje najcenniejsze walory. Jednym z najprostszych sposo-
1. Wstp
Polska postrzegana jest jako kraj szczyccy si bogactwem ilociowym i jakociowym zasobów szeroko rozumianej biorónorodnoci, w tym zwaszcza na uytkach
zielonych. Powysze wpisuje si w zaoenia Wspólnej Polityki Rolnej na lata po 2013 r., gdzie wysok rang nadano
zachowaniu bogactwa biorónorodnoci. Bogactwo to jest
efektem specyficznych zaszoci zarówno ustrojowych, gospodarczych, jak i rodowiskowych, a zwaszcza:
• mimo socjalistycznego systemu ustrojowego, w drugiej
poowie XX wieku, zachowano rodzinne gospodarstwa rolne, które z rónych wzgldów, prowadziy w wikszoci
póintensywny sposób gospodarowania na uytkach zielonych (intensyfikowano produkcj w gospodarstwach pastwowych),
• gospodarstwa rodzinne nie podday si kolektywizacji
(tworzenie spódzielni produkcyjnych),
Z. Wasilewski
172
„Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering” 2012, Vol. 57(4)
bów ich uytkowania oraz zachowania i ochrony bogactwa
biorónorodnoci, zwaszcza w ekstremalnych warunkach
siedliskowych, jest wypas zwierzt [7]. Taki sposób uytkowania, pod wzgldem ich ochrony, jest bardzo efektywny
oraz tani i prosty w stosowaniu. Jego efektywno jest wypadkow cisego zwizku, jaki zachodzi midzy warunkami siedliskowymi a szat rolinn i zwierztami. Wypasane zwierzta bardzo intensywnie oddziauj na gleb,
dar i ru. Wpyw ten wyraa si m.in. nierównomiernym
zgryzaniem runi na spasanej powierzchni, wybiórczym zjadaniem rónych gatunków, w tym ich czci (organów),
rón intensywnoci poruszania si zwierzt, ugniataniem
wierzchniej warstwy gleby i tratowaniem rolinnoci, pozostawianiem odchodów itp.
Porzucone i nie uytkowane ki i pastwiska szybko
podlegaj procesowi degradacji wyraajcej si zachwaszczeniem runi, porastaniem krzewami, a nastpnie drzewami. Proces ten na znacznych powierzchniach jest ju mocno
zaawansowany. Jego zahamowanie jest moliwe przez
przywrócenie lub wprowadzenie ich uytkowania, prowadzc na nich wypas zwierzt, nawet bardzo ekstensywny.
Zwierztami najbardziej przystosowanymi do spasania
uytków zielonych pooonych w rónych, nawet trudnych
siedliskach jest bydo.
Celem bada bya ocena skadu botanicznego oraz jakoci spasanych runi uytków zielonych pooonych w trzech
rónych rodzajach siedlisk.
Skad chemiczny runi oznaczono metod NIRS na aparacie NIRFlex N-500 z zastosowaniem kalibracji firmy
INGOT.
Warunki wilgotnociowe siedlisk (liczby wilgotnociowe – Lw) okrelono metod fitoindykacji na podstawie
wskaników opracowanych przez Owita [5]. Badane siedliska zakwalifikowano do nastpujcych jednostek wilgotnociowych: A – 1, 2, 3, B – 2 i C – 2 – jako wiee i wilgotne (Lw od 5,2 do 6,6), B – 1, C – 1 i 3 – jako silnie wilgotne i mokre (Lw od 6,6 do 7,9).
Tab. 1. Liczby wilgotnociowe badanych siedlisk (Lw)
Table 1. Humidity numbers of examined habitats (Lw)
Wyszczególnienie
Lw
C
1
2
3
r.
1
2
r
1
2
3
r
5,3
5,2
5,3
5,3
7,4
6,5
7,0
7,5
5,6
7,2
6,8
3. Wyniki bada
3.1. Szata rolinna
Na badanych uytkach zielonych wyksztaciy si róne
fitocenozy (tab. 2). W kadym przypadku, gówn grup rolin stanowiy trawy. Znaczna ich dominacja wystpia w runi siedlisk A i B. Mona stwierdzi, e w miar zwikszania
si warunków wilgotnociowych siedliska, udzia traw w runi mala. O ile w siedliskach A ich udzia wynosi rednio
72,2% o tyle w B 68,4 i w C zaledwie 56,9% (tab. 2). Roliny bobowate oznaczono tylko w runi siedlisk grdowych
oraz pobagiennych. Zachwaszczenie runi rolinnoci dwulicienn byo do wysokie, sigajce ok. ¼ plonu w siedliskach A i B oraz mniejsze (r. 17%) w siedliskach gowych
(C). W runi tych siedlisk oznaczono znaczny udzia rolinnoci szuwarowej (18–35%), która pod wzgldem paszowym
praktycznie nie ma wartoci i naley j zaliczy do chwastów. Wobec tego, najbardziej zachwaszczona ru wystpowaa w siedliskach mokrych. czny udzia tych grup rolin
wynosi r. 43,1% masy plonu (tab. 2).
Zrónicowanie gatunkowe runi byo umiarkowane, poniewa w siedliskach A stwierdzono wystpowanie 20–24
gatunków rolin (rednio 22), w siedliskach B 13–19 (red.
16) oraz siedliskach C 13–22 gatunki (red. 18).
2. Metody bada i siedliska
Badania prowadzono w latach 2002-2004 na dolinowych uytkach zielonych pooonych w nastpujcych typach siedlisk (wg typologicznego podziau k) [2-4, 7]:
A – grdowych waciwych, B – pobagiennych waciwych
(murszowiska) i C – gowych waciwych. Ich pooenie
byo nastpujce:
A – 1 – krawd rodkowego odcinka doliny Raszynki,
2 – krawd rodkowego odcinka doliny Raszynki,
3 – krawd zmeliorowanego torfowiska Wizna,
B – 1 – zmeliorowane torfowisko Wizna,
2 – zmeliorowane torfowisko Wizna,
C – 1 – dolny odcinek doliny Biebrzy,
2 – rodkowy odcinek doliny Narwi,
3 – rodkowy odcinek doliny Narwi.
3.1.1. Trawy
Gatunkiem wystpujcym w runi na kadym siedlisku
bya Poa pratensis L. Równie powszechnie (w runi 7 siedlisk) wystpowa Alopecurus pratensis L., nastpnie Festuca rubra L., Festuca pratensis L. i Phalaris arundinacea
L. (w 5 siedliskach) (tab. 2). Nieco inaczej ksztatowa si
procentowy udzia tych gatunków w runi. Najwikszy
udzia miaa Poa pratensis L. (17,7%), nastpnie Phalaris
arundinacea L. (9,2%), Alopecurus pratensis L. (6,8%)
i Festuca rubra L. (5,2%). Pozostae gatunki wystpoway
rzadziej oraz z mniejszym udziaem (tab. 2). Zrónicowanie
udziau poszczególnych gatunków w runi w zalenoci od
rodzaju siedliska byo znaczne i uzalenione gownie od
uwilgotnienia gleb. Dominujcymi gatunkami traw (udzia
powyej 5%) byy:
- w siedliskach A – Poa pratensis L., Lolium perenne L.,
Festuca rubra L. i Dactylis glomerata L.;
- w siedliskach B – Phalaris arundinacea L., Alopecurus
pratensis L. i Poa pratensis L.;
- w siedliskach C – Agrostis stolonifera L., Glyceria maxima (Hartm.) Holmb., Poa pratensis L. i Phalaris arundinacea L.
Uytki zielone pooone w siedliskach A i B s pochodzenia antropogenicznego (zagospodarowane przed co najmniej dwudziestu laty). W okresie bada, w siedliskach A
i B stosowano nawoenie azotem dawk ok. 90 kg·ha-1 N,
natomiast w siedliskach pobagiennych ok. 30 kg·ha-1 N. Obsada zwierzt w siedliskach A i B wynosia od 1,5 do 3
DJP·ha-1. Uytki pooone w siedliskach C s naturalne, a ich
pastwiskowe uytkowanie ma na celu ochron fitocenoz
przed degradacj, zwaszcza przed zarastaniem krzakami
wierzby. Nigdy nie byy one zagospodarowane ani nawoone, a ich spasanie odbywao si i odbywa nadal bezplanowo.
Ich obsada bya trudna do ustalenia, poniewa zmienna bya
liczebno wypasanych stad, a powierzchnia spasana uzaleniona jest od dostpnoci dla zwierzt (zmienne uwilgotnienie gleby).
Skad botaniczny runi okrelano metod botanicznowagow na wieym materiale rolinnym. Warto uytkow runi (Lwu) wyliczono metod punktow wedug Filipka [1], która zawiera si w dziesiciopunktowej skali,
gdzie 8-10 pkt oznacza warto bardzo dobr, 6–7 dobr
i 3-5 miern oraz poniej 3 pkt ubog.
Z. Wasilewski
Siedlisko
B
A
173
„Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering” 2012, Vol. 57(4)
Tab. 2. Skad botaniczny spasanych runi (wartoci rednie z lat 2002–2004)
Table 2. Botanical composition of grazed sward (average value from 2002–2004)
Gatunek
Poa pratensis L.
Festuca pratensis L.
Festuca rubra L.
Dactylis glomerata L.
Phleum pratense L.
Agropyron repens (L.) Beauv
Alopecurus pratensis L.
Alopecurus geniculatus L.
Lolium perenne L
Agrostis stolonifera L.
Phalaris arundinacea L.
Deschampsia caespitosa (L.) P. Beauv.
Arrhenatherum elatius (L) P. Beauv. Ex
Presl et C. Presl.
Holcus lanatus L.
Bromus mollis L.
Festuca arundinacea L.
Agrostis gigantea L.
Glyceria maxima (Hartm.) Holmb
Glyceria fluitans (L.) R. Br.
Phragmites australis (Cav.) Trin. Ex Steud.
Trawy razem
Trifolium repens L.
Trifolium pratense L.
Trifolium hybridum L.
Bobowate razem
Taraxacum officinale F. H. Wigg.
Achillea millefolium L.
Plantago media L.
Rumex crispus L.
Ranunculus repens L. s. s.
Rumex obtusifolius L.
Potentilla anserina L.
Cirsium arvense (L.) Scop.
Lamium purpureum L.
Anthriscus sylvestris (L.) Hoffm.
Ranunculus acris L. s. s.
Heracleum sphondylium L.
Urtica dioica L.
Glechoma hederacea L.
Rumex acetosa L.
Cerastium holosteoides Fr. em. Hyl.
Veronica chamaedrys L.
Stelaria graminea L.
Capsella bursa-pastoris (L) Medik.
Cardamine pratensis L. s.s.
Leontodon autumnalis L.
Polygonum persicaria L.
Polygonum amphibium L.
Mentha aquatica L.
Epilobium palustre L.
Zioa i chwasty razem
Carex sp.
Juncus conglomeratus L. em. Leser
Acorus calamus L
Typha Latifolia L.
Turzyce, sity razem
Liczba gatunków
1
28,7
4,0
0,7
8,3
0,7
5,0
21,7
1,7
2,3
73,1
5,0
5,0
2,3
2,3
+
6,7
5,7
2,3
+
0,7
1,3
0,3
0,3
21,9
21
Siedliska A
2
3
rednio
1
1
Siedliska C
2
3
rednio
16,7
7,0
2,3
6,0
1,7
3,7
+
32,0
-
24,3
0,3
37,7
1,3
0,7
1,3
0,7
0,3
0,3
3,0
1,6
23,2
3,8
13,6
5,2
1,0
3,4
0,2
0,1
18,0
0,6
1,0
0,5
16,8
0,6
4,3
48,4
-
20,0
1,7
+
2,3
+
36,0
6,7
-
18,4
0,9
0,3
1,2
+
20,1
27,5
-
6,8
5,0
1,7
33,4
13,4
-
13,3
1,7
1,7
3,3
3,3
-
15,0
6,7
5,7
+
-
11,7
0,6
4,5
0,6
14,1
5,6
+
-
0,3
69,7
5,3
0,3
0,3
5,9
8,3
3,7
3,0
0,7
+
2,3
0,7
3,0
0,7
1,0
0,7
0,3
24,4
24
2,3
73,8
1,7
1,7
5,3
3,7
5,0
0,3
9,0
0,6
0,6
24,5
20
0,1
1,5
72,2
4,0
0,1
0,1
4,2
5,3
3,2
+
4,9
0.2
0,1
2,7
0,2
1,8
0,2
0,6
0,7
3,2
0,2
0,1
0,2
23,6
22
70,1
6,0
6,0
3,3
3,0
11,0
0,7
0,3
+
4,3
1,3
23,9
13
66,7
5,0
5,0
+
1,3
0,3
17,7
0,7
0,3
1,7
2,6
2,0
+
26,6
1,7
1,7
19
68,4
5,5
5,5
1,6
2,2
0,1
14,4
0,3
0,1
1,2
0,1
+
3,5
1,2
+
25,3
0,8
0,8
16
3,4
63,7
0,4
1,4
10,4
+
5,7
17,9
5,0
13,4
18,4
13
3,3
20,1
5,0
+
51,7
0,3
1,7
5,0
1,7
1,7
2,3
0,3
13,0
13,3
0,7
9,3
12,0
35,3
20
1,7
1,0
18,3
6,7
55,1
+
1,0
1,7
2,3
7,7
0,6
3,3
1,7
1,7
+
20,0
16,6
1,0
5,6
1,7
24,9
22
0,6
1,4
13,9
3,9
+
56,9
+
0,3
0,3
1,1
1,2
7,7
0,2
1,1
0,6
1,1
+
3,3
0,1
+
17,0
11,6
0,6
9,4
4,5
26,1
18
Taraxacum officinale F. H. Wigg., Achillea millefolium L.
i Ranunculus repens L. s. s., w B Ranunculus repens L. s.s.
i w C Potentilla anserina L.
3.1.2. Roliny bobowate
Wystpoway tylko w runi dwóch grup siedlisk tj. A i B.
Ich udzia wynosi od 1,7 do 6,0%. T grup rolin reprezentowaa Trifolium repens L.
3.1.4. Rolinno szuwarowa
3.1.3. Zioa i chwasty
Ta grupa rolin wystpowaa tylko w siedlisku C, mimo
i oznaczono niewielki udzia Carex sp. w siedlisku B-2.
We wszystkich trzech siedliskach C wystpoway Carex sp.
oraz Acorus calamus L. Równie udzia tych gatunków
w runi by najwikszy (tab. 2).
W omawianych siedliskach wyróniono nastpujce
zbiorowiska rolinne:
A – 1 i 2 - Poa pratensis - Lolium perenne, A – 3 - Festuca
rubra - Poa pratensis,
B – 1 - Phalaris arundinacea - Poa pratensis,
Z tej grupy rolin najpowszechniej wystpowa Ranunculus repens L. s. s. (w runi 7 siedlisk), nastpnie Potentilla anserina L. (w 6 siedliskach) oraz Taraxacum officinale F. H.
Wigg., Achillea millefolium L. i Urtica dioica L. (w 5 siedliskach). Tak sam kolejno stwierdzono w przypadku procentowego udziau w runi tj. Ranunculus repens L. s.s. (r.
5,9%), nastpnie Potentilla anserina L. (r. 3,0%), Taraxacum officinale F. H. Wigg. (2,4%), Achillea millefolium L.
(1,8%) i Urtica dioica L. (0,9%). W siedlisku A dominoway
Z. Wasilewski
Siedliska B
2
rednio
174
„Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering” 2012, Vol. 57(4)
B – 2 - Alopecurus pratensis - Poa pratensis,
C – 1 - Agrostis stolonifera - Acorus calamus,
C – 2 i 3 - Glyceria maxima - Carex sp. - Poa pratensis.
warto uytkowa. Zawarto biaka bya wysoka, wynosia
bowiem od najmniejszej 118,8 do najwikszej 217,3 g·kg-1
s.m. Najwicej tego skadnika oznaczono w runi siedlisk C
(o ok. 88 g·kg-1 s. m. wicej ni w runi w siedlisk B i o ok. 27 g
w runi siedlisk A). Odwrotnie ukadaa si zawarto wókna
surowego – najmniej tego skadnika oznaczono w runi siedlisk
C, wicej w A (o ok. 41 g) i najwicej w B (o 59 g). Zawartoci popiou surowego i tuszczu w runi siedlisk A i C ukaday
si na zblionym poziomie, natomiast w runi siedlisk B ich
zawarto bya znacznie mniejsza (tab. 4). Porównujc ocen
jakoci runi na podstawie liczb wartoci uytkowej oraz ich
skadu chemicznego najlepiej posugiwa si obiema metodami. Przy ocenie runi z siedlisk skrajnie mokrych, bardziej wiarygodna jest metoda z wykorzystaniem Lwu, natomiast oparcie wartoci na analizie chemicznej jest waciwsze dla siedlisk antropogenicznych i racjonalnie uytkowanych. Metoda
oparta na analizach chemicznych musi uwzgldnia skad botaniczny. Metoda ta nie uwzgldnia rónych cech i waciwoci wystpujcych w runi gatunków rolin, zwaszcza takich
jak: budowa morfologiczna (np. omszenie, pokrycie roliny
kolcami, kujco-parzcymi woskami, wysycenie krzemionk), nieprzyjemny dla zwierzt zapach, waciwoci trujce,
i inne, co uwzgldnia warto uytkowa poszczególnych gatunków wchodzcych w skad runi. W analizowanych warunkach rónice te najostrzej uwidoczniy si w grupie siedlisk
mokrych (C) pokrytych w duej czci rolinnoci niechtnie
lub cakowicie nie zjadan przez zwierzta, a mianowicie: Carex sp., Acorus calamus L., Typha Latifolia L., Juncus conglomeratus L. em. Leser, Cardamine pratensis L. s.s., Rumex
crispus i obtusifolius L., Polygonum persicaria i amphibium
L., Mentha aquatica L.
3. 2. Warto uytkowa runi
Wyliczone liczby wartoci uytkowej runi (Lwu) wskazuj, e spasane runie byy pod tym wzgldem mocno
zrónicowane. Poniewa o ogólnej wartoci runi decyduj
wartoci poszczególnych gatunków rolin oraz ich procentowy udzia stwierdzono, e w miar zwikszajcego si
uwilgotnienia siedlisk warto uytkowa malaa. O ile
w grupie siedlisk A wynosia 7,2 pkt (od 6,5 do 8,3 pkt.) to
w grupie B bya mniejsza o 0,3 pkt, a w grupie C a o 3,1
pkt. Równie rónica midzy siedliskami B i C bya znaczna - 2,8 pkt (tab. 3). Na takie wartoci zoya si wiksza
liczba gatunków o bardzo dobrej i dobrej wartoci uytkowej oraz ich procentowy udzia w runi (masie plonu). Najwiksz liczb gatunków o bardzo dobrej i dobrej wartoci
charakteryzowaa si ru w siedliskach grdowych (11-12
gat.), nastpnie pobagiennych (6-9 gat.) i gowych (4-5
gat.). Gatunki o bardzo dobrej i dobrej wartoci uytkowej
w siedliskach A stanowiy rednio 71% plonu (od 45 do
86%), w siedliskach B 77% (od 73 do 82%) i w siedliskach
C zaledwie 24% (od 23 do 25%) - tab. 3.
3. 3. Skad chemiczny runi
Skad chemiczny runi nie by tak zdecydowanie zrónicowany. Biorc za podstaw zawartoci najwaniejszych pod
wzgldem pokarmowym skadników, tj. biaka ogólnego
i wókna surowego, skad ten ukada si wrcz odwrotnie ni
Tab. 3. Warto uytkowa runi (Lwu)
Table 3. Utilization value of sward (Lwu)
Wyszczególnienie
r.
1
Siedlisko
B
2
7,2
6,7
7,2
A
1
2
3
Lwu
bardzo dobra
8,3
dobra
7,6
6,5
mierna
Liczba gatunków o wartoci uytkowej (szt.)
bardzo dobrej
7
9
8
dobrej
5
3
3
miernej
12
12
9
Procentowy udzia w runi gatunków o wartoci uytkowej
69
35
bardzo dobrej
711)
10
17
10
dobrej
19
14
55
miernej
1)
zaokrglono do 1%
C
r
6,9
1
2
3
r
4,2
3,9
4,2
4,1
8
4
11
3
3
7
5
4
10
4
3
9
2
1
10
4
1
15
3
1
18
3
1
14
58
13
29
27
55
18
65
8
27
46
31
23
12
13
75
20
3
77
23
2
75
18
6
76
Tab. 4. redni skad chemiczny spasanych runi (g·kg-1 s.m.) z lat 2002-2004
Table 4. Average chemical composition of grazed sward (g·kg-1 dry mass) from 2002-2004
Siedlisko
A
1
2
3
r.
171,1
216,9
185,4
191,1
284,4
270,4
267,9
274,2
34,0
35,6
33,0
34,2
67,3
73,8
60,9
67,4
443,2
Z. Wasilewski
403,3
452,8
433,1
B
2
r
Biako ogólne
141,9
118,8
130,4
Wókno surowe
279,9
305,4
292,6
Tuszcz surowy
31,5
29,8
30,7
Popió surowy
53,2
37,7
45,5
Bezazotowe substancje wycigowe
493,5
508,3
500,8
1
175
C
1
2
3
r
222,5
217,3
215,4
218,4
217,2
231,8
251,8
233,6
40,5
33,6
32,6
35,6
73,3
70,9
66,3
70,2
446,5
446,4
433,9
442,2
„Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering” 2012, Vol. 57(4)
w siedliskach grdowych oraz dobrej w pobagiennych
i miernej w gowych.
Skad chemiczny runi by mniej zrónicowany ni warto uytkowa, a z uwagi na zawartoci biaka ogólnego
oraz wókna surowego kwalifikowa j jako wartociow
pod wzgldem pokarmowym, w kolejnoci pogarszajcej
si – od siedlisk gowych przez grdowe do pobagiennych.
4. Podsumowanie i wnioski
Trwae uytki zielone w kraju stanowi niezwykle cenne obszary nie tylko pod wzgldem paszowym, ale równie
bogactwa biorónorodnoci. Niestety, znaczne ich powierzchnie s wyczone nie tylko z produkcji, ale z jakiegokolwiek uytkowania. Stan taki prowadzi do ich degradacji zarówno gospodarczej, jak i przyrodniczej.
Najprostszym sposobem ich uytkowania jest wypas
zwierzt. Jest to sposób tani, prosty w stosowaniu i pod
wzgldem ochronnym efektywny. Ze zwierzt gospodarskich, do takiego wypasu najlepiej nadaje si bydo. Ta
grupa zwierzt jest mao wybredna, zjada róne gatunki rolin, a ze wzgldu na swoje rozmiary i mas równie energicznie i zdecydowanie wpywa na ru (dua konsumpcja
paszy, zgryzanie rolin, tratowanie), dar (ugniatanie, przerywanie) i ogólnie siedlisko (pozostawianie odchodów).
Intensywno oddziaywania byda wzrasta wraz ze zwikszon wraliwoci poszczególnych siedlisk na spasanie.
Z badanych siedlisk, do prowadzenia intensywnej gospodarki pastwiskowej predestynowane s uytki grdowe
i pobagienne [4]. Natomiast ekstensywnie i okresowo mona spasa uytki zielone pooone w siedliskach gowych.
Wyliczone liczby wartoci uytkowej runi (Lwu) wskazuj, e najwartociowsze, pod wzgldem paszowym, zbiorowiska rolinne oznaczono w siedliskach grdowych i pobagiennych (warto uytkowa dobra) natomiast maowartociowe w gowych (warto mierna). Odwrotnie prezentujca si ich warto pod wzgldem skadu chemicznego,
zwaszcza pod wzgldem zawartoci biaka ogólnego
i wókna surowego nie przekadaa si na ich wartoci ywieniowe.
Uzyskane wyniki bada upowaniaj do wycignicia
nastpujcych wniosków:
Na rónych siedliskach wyksztaciy si charakterystyczne dla nich zbiorowiska rolinne z dominacj traw,
z których wyróniaa si Poa pratensis L. wystpujc w runi na wszystkich badanych siedliskach.
Zrónicowany skad florystyczny runi ksztatowa jej
warto uytkow odpowiednio od bardzo dobrej i dobrej
Z. Wasilewski
5. Bibliografia
[1] Filipek J.: Projekt klasyfikacji rolin kowych i pastwiskowych na podstawie liczb wartoci uytkowej. Postpy Nauk
Rolniczych, 1973, nr 4, s. 59-68.
[2] Grzyb S.: Typologiczny podzia k a fitosocjologiczny podzia zbiorowisk kowych. Zeszyty Problemowe - Postpy
Nauk Rolniczych, 1966, z. 66, s. 123-132.
[3] Grzyb S.: Typologiczny podzia uytków zielonych w Polsce
oraz charakterystyka i zasady identyfikacji waniejszych jednostek. [W:] Materiay Seminarium pt. Podstawy typologicznego podziau uytków zielonych i zasady ich inwentaryzacji.
Falenty: Wyd. IMUZ, 1996, s. 7-21.
[4] Grzyb S., Proczuk J.: Podzia i waloryzacja siedlisk kowych oraz ocena ich potencjau produkcyjnego. [W:] Kierunki
rozwoju karstwa na tle aktualnego poziomu wiedzy w najwaniejszych jego dziaach. Materiay Ogólnopolskiej Konf.
karskiej, Warszawa 27-28 wrzenia 1994. Warszawa: Wyd.
SGGW, 1994, s. 51-63.
[5] Owit J.: Identyfikacja warunków wilgotnociowych w siedliskach kowych za pomoc wskaników rolinnych (metoda
fitoindykacji). [W:] Hydrogeniczne siedliska wilgotnociowe.
Biblioteczka Wiad. IMUZ, 1992, nr 79, s. 39-67.
[6] Wasilewski Z.: Cechy charakterystyczne siedlisk wykorzystywanych pastwiskowo." Materiay Seminarium Metodyczno-Szkoleniowego nt. Podstawy typologicznego podziau
uytków zielonych i zasady ich inwentaryzacji. Wyd. IMUZ,
Falenty, 1996, s. 42-44.
[7] Wasilewski Z.: Charakterystyka typologiczna uytków zielonych oraz sposoby uytkowania priorytetowych zbiorowisk
rolinnych umoliwiajce zachowanie ich walorów przyrodniczych. W: Aktualne problemy mokrade. Walory przyrodnicze
mokrade a ich rolnicze uytkowanie. Woda, rodowisko, Obszary Wiejskie. Rozprawy naukowe i monografie. Wyd.
IMUZ, Falenty, 2002, nr 4, s. 62-81.
176
„Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering” 2012, Vol. 57(4)