a006 - Perkoz rdzawoszyi

Podiceps grisegena (Perkoz rdzawoszyi)
Tytu∏
Podiceps grisegena
A006
(Bodd., 1783)
Perkoz rdzawoszyi
Rzàd: perkozy, rodzina: perkozy
Status wyst´powania w Polsce
Nieliczny, lokalnie Êrednio liczny gatunek l´gowy.
Opis gatunku
Mo˝liwoÊç pomy∏ki z innymi
gatunkami
W upierzeniu godowym praktycznie jest nie do pomylenia
z innymi gatunkami – rdzawà szyj´ ma te˝ perkoz rogaty
Podiceps auritus (A007), ale u tego gatunku bok g∏owy jest
czarny ze z∏otà smugà biegnàcà od dzioba do potylicy,
a oczy sà czerwonawe.
W upierzeniu spoczynkowym istnieje mo˝liwoÊç pomy∏ki
z perkozem dwuczubym Podiceps cristatus (A005), lecz ten
ostatni ma czysto bia∏à szyj´, a oczy otoczone bia∏ymi piórami (u perkoza rdzawoszyjego oczy otaczajà czarne pióra).
Biologia
Tryb ˝ycia
Gatunek o aktywnoÊci dziennej, ale podczas w´drówki leci g∏ównie nocà. Na l´gowisku widywany jest pojedynczo
lub w parach i grupach rodzinnych, podczas w´drówek
i na zimowiskach widywany zarówno pojedynczo lub
w ma∏ych stadach, jak i w du˝ych, luênych zgrupowaniach,
liczàcych czasami setki osobników.
W okresie l´gowym jest terytorialny – nawet ptaki gniazdujàce w luênych koloniach budujà gniazda w odleg∏oÊci kilkunastu metrów od siebie.
L´gi
Gatunek monogamiczny, dojrza∏oÊç p∏ciowà uzyskuje
w wieku 2–3 lat, choç ju˝ roczne ptaki tworzà pary i zajmujà terytoria. Okres l´gowy trwa od kwietnia do sierpnia.
perkoz rdzawoszyi
Gniazdo stanowi p∏aski, p∏ywajàcy kopiec, o Êrednicy
do 45 cm, a wysokoÊci do 50 cm, wystajàcy zaledwie
3–4 cm nad powierzchni´ lustra wody, zbudowany
z gnijàcych liÊci roÊlin wodnych, umieszczony najcz´Êciej
wÊród wynurzonej roÊlinnoÊci wodnej, zwykle na p∏ytkiej
wodzie, o g∏´bokoÊci 40–70 cm, lecz czasami na wodzie g∏´bszej (do 150 cm). Gniazdo umiejscowione jest
zwykle na skraju trzcin lub pa∏ki, ale te˝ we wn´trzu luênych ∏anów szuwarów, czasami w zatopionych krzakach
wierzb, a nawet niemal zupe∏nie odkryte, np. wÊród
rdestu lub grzybieƒczyka. Jeden l´g w roku (wyjàtkowo
dwa), samica sk∏ada 2–6 (zwykle 4–5) lekko owalnych,
bia∏ych (z bladozielonkawym odcieniem) jaj. NajwczeÊniejsze l´gi spotyka si´ ju˝ w drugiej po∏owie kwietnia.
Wysiadywanie trwa 21–23 dni (podczas ch∏odnej pogody nawet 27 dni). W trakcie wysiadywania kolor jaj
zmienia si´ na skutek kontaktu z gnijàcà roÊlinnoÊcià na
brudnobràzowy. Po stracie jaj w poczàtkowym okresie
sezonu l´gowego, perkoz rdzawoszyi czasami ponownie przyst´puje do rozrodu.
Piskl´ta po wykluciu sà cz´sto sà noszone na grzbiecie rodziców. Usamodzielniajà si´ po 8–10 tygodniach i samodzielnie podejmujà w´drówk´ jesiennà na zimowiska.
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Ptak wielkoÊci krzy˝ówki, o d∏ugoÊci cia∏a 40–50 cm, rozpi´toÊci skrzyde∏ 77–85 cm, masie cia∏a 0,8–0,9 kg. Ptaki doros∏e
majà czarny wierzch g∏owy, bia∏awe policzki i ˝ó∏tà nasad´
dzioba oraz czarniawy grzbiet. W upierzeniu godowym samce
i samice majà charakterystycznà, rdzawoczerwonà szyj´, która w upierzeniu spoczynkowym jest szara. Osobniki m∏odociane ∏atwo rozpoznaç po bia∏ym policzku z dwoma ciemnymi,
pod∏u˝nymi paskami i bladordzawej szyi. Zarówno ptaki doros∏e, jak i noszàce szat´ m∏odocianà majà czarne oczy. Samce i samice sà ubarwione jednakowo, lecz samice sà nieco
mniejsze. Perkoz rdzawoszyi wydaje doÊç specyficzne g∏osy
przypominajàce kwiczenie, chrzàkanie lub gdakanie.
43
Ptaki (cz´Êç I)
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
A006
W´drówki
W´druje g∏ównie nocà, rzadziej o Êwicie, bàdê o zmierzchu. Wiosnà (po∏owa marca – prze∏om kwietnia i maja)
obserwowany jest rzadko, zazwyczaj pojedynczo, w parach
bàdê w niewielkich stadach. Podczas w´drówki jesiennej
(prze∏om lipca i sierpnia – po∏owa listopada) spotykany jest
cz´Êciej i w wi´kszych stadach (do 200 ptaków).
Zimowanie
Zimowiska populacji europejskiej zlokalizowane sà w zachodniej cz´Êci Ba∏tyku oraz na Morzach Pó∏nocnym, Âródziemnym
i Czarnym. Znaczna cz´Êç ptaków zimuje na Êródlàdowych
wodach Europy – Ârodkowej, Zachodniej i Po∏udniowej. Bardzo nielicznie zimuje w Europie Wschodniej.
W Polsce na Êródlàdziu i we wschodniej cz´Êci wybrze˝a
Ba∏tyku zimujà pojedyncze osobniki, zaÊ na wybrze˝u pomorskim przebywa zimà do 200 ptaków.
Pokarm
W okresie l´gowym (wiosna i lato) zjada g∏ównie wodne
bezkr´gowce, jak larwy wa˝ek i chrzàszczy (m.in. p∏ywaka
˝ó∏tobrze˝ka i ka∏u˝nicy), zaÊ drobne ryby stanowià podstaw´ po˝ywienia podczas w´drówek i na zimowisku. Zjada tak˝e niewielkie iloÊci roÊlin wodnych (ramienice, rdestnice). Na uwag´ zas∏uguje osobliwy zwyczaj po∏ykania
piór, notowany tak˝e u innych gatunków perkozów.
Wyst´powanie
Siedlisko
Siedliskiem perkoza rdzawoszyjego w Polsce (i Europie Ârodkowej) sà akweny na terenach nizinnych i wy˝ynnych. Preferuje stosunkowo niedu˝e (do 3 ha) i p∏ytkie (do 2 m g∏´bokoÊci) zbiorniki, z dobrze rozwini´tà roÊlinnoÊcià wynurzonà,
ale równoczeÊnie z obecnoÊcià otwartej wody. Zasiedla równie˝ starorzecza i torfianki, a tak˝e tak nietypowe akweny,
jak osadniki i wyrobiska w sàsiedztwie siedzib ludzkich.
W sezonie pozal´gowym, poza wodami Êródlàdowymi bogatymi w drobne ryby, zasiedla przybrze˝ne wody morskie.
Siedliska z za∏àcznika I Dyrektywy
Siedliskowej, które mogà byç istotne
dla gatunku
1150 Zalewy i jeziora przymorskie (laguny)
1160 Du˝e p∏ytkie zatoki
3150 Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne
ze zbiorowiskami z Nymphaeion, Potamion
Rozmieszczenia geograficzne
W Europie wyst´puje podgatunek P. g. grisegena zasiedlajàcy wi´kszoÊç Êrodkowej i wschodniej oraz cz´Êciowo pó∏nocnej i po∏udniowo-wschodniej cz´Êci kontynentu – gniazduje
od Uralu po Szwecj´, Holandi´, Niemcy, Austri´, BoÊni´, Macedoni´ i Bu∏gari´ oraz Krym. Od koƒca lat 70. pojedyncze
pary gnieêdzi∏y si´ w Szkocji, Francji, Belgii i S∏owenii. Podga-
44
tunek ten gnieêdzi si´ równie˝ w zachodniej i Êrodkowo-zachodniej Azji. Zimowiska zlokalizowane sà w zachodniej cz´Êci Ba∏tyku oraz na Morzu Pó∏nocnym, Âródziemnym, Czarnym, Kaspijskim i Jeziorze Aralskim. Znaczna cz´Êç ptaków zimuje na Êródlàdowych wodach Europy. Inny podgatunek
gniazduje na wschodzie Syberii, w Mand˝urii, pó∏nocnej Japonii, w zachodniej Kanadzie i pó∏nocno-zachodniej cz´Êci
USA; jego zimowiska rozciàgajà si´ od po∏udniowej Japonii
i Korei przez Aleuty do Kalifornii, a tak˝e na wschodnich wybrze˝ach USA do Florydy na po∏udniu.
Rozmieszczenie w Polsce
W Polsce gniazduje we wszystkich regionach, szczególnie
licznie na Pomorzu Szczeciƒskim, Âlàsku, Mazowszu,
w Wielkopolsce, w Ma∏opolsce i na Lubelszczyênie. Sporadycznie wyst´puje w pó∏nocno-wschodniej cz´Êci Pomorza
Zachodniego, na Suwalszczyênie oraz w Sudetach i Karpatach. Najwy˝ej po∏o˝one stanowiska l´gowe zlokalizowane
sà na Podhalu (610 m n.p.m.), u podnó˝a Karkonoszy
(350 m n.p.m.) i niedaleko Sanoka (340 m n.p.m.). Nieliczny jest na Pojezierzu Mazurskim, zaÊ w delcie Wis∏y nie
gnieêdzi si´ poza jez. Dru˝no. Nieliczne pary gniazdujà na
peryferiach osiedli ludzkich, nawet w obr´bie du˝ych miast
(Warszawa, Poznaƒ, Bytom).
Zimowanie perkoza rdzawoszyjego w kraju jest s∏abo zaznaczone. W ostatnich sezonach zimowych by∏ notowany
nieco liczniej na Êródlàdziu. Zimuje te˝ w znacznych iloÊciach na Zatoce Pomorskiej, ju˝ poza naszymi wodami terytorialnymi oraz wzd∏u˝ pomorskiego wybrze˝a Ba∏tyku.
Status ochronny
Ochrona gatunkowa w Polsce: gatunek obj´ty ochronà Êcis∏à (Dz U z 2004 r. Nr 220, poz. 2237)
Status zagro˝enia w Europie: S gatunek niezagro˝ony, którego status ochronny jest prawdopodobnie odpowiedni
BirdLife International: SPEC Dyrektywa Ptasia: Art. 4.2
Konwencja Berneƒska: za∏àcznik II
Konwencja Boƒska: za∏àcznik II
Porozumienie AEWA
Wyst´powanie gatunku
na obszarach chronionych
W Polsce na obszarach chronionych wyst´puje niewielka
cz´Êç krajowej populacji l´gowej (10–20 %). Stosunkowo
licznie perkoz rdzawoszyi wyst´puje na terenie PN UjÊcia
Warty oraz Biebrzaƒskiego, Narwiaƒskiego i Poleskiego,
a tak˝e w PK Dolina Baryczy.
Rozwój i stan populacji
WielkoÊç europejskie populacji l´gowej perkoza rdzawoszyjego szacowana jest na 31 000–140 000 p. Najlicz-
Podiceps grisegena (Perkoz rdzawoszyi)
Tytu∏
• intensyfikacja gospodarki stawowej prowadzàca do likwidacji roÊlinnoÊci wynurzonej;
• wiosenne wypalanie suchej roÊlinnoÊci (bezprawne);
• aktywne przeÊladowanie ze strony u˝ytkowników stawów
rybnych i jezior;
• stosowanie stawnych sieci rybackich w miejscach zimowych koncentracji;
• realizacja planów rozbudowy farm elektrowni wiatrowych na obszarze p∏ytkiego morza;
• dla ptaków zimujàcych na Ba∏tyku zagro˝eniem jest zanieczyszczenie wody substancjami ropopochodnymi; pobrudzenie piór tymi substancjami (zaraza oliwna) stanowi dla ptaków Êmiertelne niebezpieczeƒstwo.
A006
Propozycje odnoÊnie do zarzàdzania
Nale˝y:
• opracowaç i wdro˝yç mechanizmy rekompensowania ekstensywnych metod gospodarowania na stawach rybnych;
• opracowaç i wdro˝yç zasady przyjaznego ptakom pozyskiwania trzciny na zbiornikach wodnych;
• podjàç budow´ p∏ytkich, zaroÊni´tych zbiorników wodnych w ramach programu ma∏ej retencji. W Parnowie na
Pomorzu Zachodnim w 1976 r. zalano Êródpolne obni˝enie, tworzàc niewielki zbiornik retencyjny. W latach
1983–1988 gniazdowa∏o tam 8–12 par tego gatunku;
• podjàç redukcj´ drapie˝ników, zw∏aszcza norki amerykaƒskiej, jenota i lokalnie wrony siwej;
• uregulowaç zasady gospodarki rybackiej na obszarach
koncentracji ptaków wodnych (opracowaç i wprowadziç
przepisy precyzujàce czas i miejsce stosowania poszczególnych typów sieci rybackich);
• chroniç obszary morskie przed zanieczyszczeniami ropopochodnymi;
• odstàpiç od planów budowy elektrowni wiatrowych posadowionych na p∏ytkich akwenach morza (co najmniej
do izobaty 20 m).
Propozycje badaƒ
Nale˝y zbadaç:
• rozmieszczenie i liczebnoÊç krajowej populacji l´gowej;
• sukces rozrodczy;
• prze˝ywalnoÊç;
• rozmieszczenie zimowisk i tras przelotu krajowej populacji l´gowej;
• zagospodarowaç przy∏ów ptaków w sieci rybackie na
polskich obszarach morskich (badanie: sk∏adu pokarmu, ska˝enia Êrodkami chemicznymi, molekularne, wiadomoÊci powrotne o ptakach obràczkowanych).
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
niej gniazduje w Rosji (10 000–100 000 p.), na Ukrainie
(7000–12 000 p.) i w Finlandii (5000–7000 p.).
LiczebnoÊç zimujàcych ptaków, na podstawie liczebnoÊci populacji l´gowej, oceniana jest na oko∏o 90 000–140 000 os.
Cz´Êç z nich zimuje w pó∏nocno-zachodniej Europie, cz´Êç natomiast w basenie Morza Âródziemnego i Morza Czarnego.
W Europie liczebnoÊç gatunku jest stabilna, a na zachodzie
kontynentu zaznacza si´ zjawisko rozszerzania si´ area∏u.
O zmianach liczebnoÊci zachodzàcych w populacji l´gowej
perkoza rdzawoszyjego na obecnym terytorium Polski brak
szczegó∏owych informacji. Charakterystyczne dla gatunku
jest niesta∏e zajmowanie stanowisk: zanikanie lokalnych
populacji oraz kolonizowanie nowych akwenów.
W sprzyjajàcych okolicznoÊciach, np. podczas d∏ugo utrzymujàcych si´ wylewów rzek, gatunek mo˝e lokalnie mocno
zwi´kszaç liczebnoÊç, gniazdujàc w nietypowych siedliskach, np. na zalanych ∏àkach (np. dolina Odry przy ujÊciu
Stobrawy, dolina Warty ko∏o Konina). Znane sà zmiany liczebnoÊci, jakim podlega∏y lokalne populacje w niektórych
regionach w drugiej po∏owie XX w. I tak np. na terenie
obecnego PN UjÊcie Warty w 1978 r. do l´gów przystàpi∏o
160 p., w latach 1979 i 1987–1988 nie wi´cej ni˝ 30 p.
a w latach 1995–1997 do 60 p.; na Stawach Przygodzickich na poczàtku lat 80. gniazdowa∏o 23–28 p., w 1991,
1992 i 1993 odpowiednio 35, 70 i 135 p., ale w ostatnich
latach stwierdzono wyraêne zmniejszenie si´ liczebnoÊci; na
zb. Jeziorsko w 1989 r. gniazdowa∏y 3 p., w latach
1990–1991 30–39 p., a w latach 1993–1996 zaledwie
1–6 p.; na Stawach Milickich w latach 1982–1984 gnieêdzi∏o si´ odpowiednio 242, 230 i 198 p., a w latach
1992–1994 tylko 147, 139 i 120 p. LiczebnoÊç polskiej populacji l´gowej na prze∏omie XX i XXI w. oszacowana jest na
2000–3000 p., z czego na Âlàsku wyst´puje ok. 520–660 p.,
na Mazowszu i po∏udniowym Podlasiu ok. 520 p., w Wielkopolsce co najmniej 350 p., w Ma∏opolsce do 330 p. i na
Lubelszczyênie do 150 p. W latach 1990 i 2000. perkoz
rdzawoszyi wyst´powa∏ najliczniej w nast´pujàcych ostojach
ptaków: Dolina Baryczy (wraz ze Stawami Przygodzickimi
270 p. w 1993), Jezioro Âwidwie (40–70 p. w latach
1991–1997), Ostoja Iƒska (50–60 p. w 2002), UjÊcie Warty (28–60 p. w latach 1995–1997), Dolina Górnej Narwi
(do 60 p. w latach 1988–1994), Dolina TyÊmienicy (poni˝ej
40 p. w latach 1990–1995), Dolina Nidy (20–25 p.
w 1997), Stawy Przemkowskie (12–21 p. w latach
1997–1998), Jezioro Turawskie (do 21 p. w 1991).
Najwi´ksze liczebnoÊci zimujàcych perkozów rdzawoszyich
znane sà z pomorskiego wybrze˝a Ba∏tyku (do 200 os.)
oraz z obszaru Zatoki Pomorskiej (poza naszymi wodami
terytorialnymi, do 1275 ptaków).
Zagro˝enia
Gatunkowi zagra˝a w Polsce:
• osuszanie mokrade∏ i bagien;
• likwidacja starorzeczy;
Monitoring
• ocena liczebnoÊci populacji l´gowej w kluczowych ostojach
gatunku na terenie kraju co 3 lata. Metodyka do ustalenia;
45
Ptaki (cz´Êç I)
A006
• coroczny monitoring ptaków zimujàcych na polskich obszarach morskich. Metodyka do ustalenia;
• coroczny monitoring stopnia zanieczyszczenia ptaków
produktami ropopochodnymi na polskich obszarach
morskich. Metodyka do ustalenia.
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Bibliografia
46
ANTCZAK J. 1991. Ptaki l´gowe rezerwatu Parnowo pod Koszalinem i mokrade∏ pod Ko∏obrzegiem. W: Górski W. (red.) L´gowiska ptaków wodnych i b∏otnych oraz ich ochrona
w Êrodkowej cz´Êci Pomorza. S∏upsk, s. 65–76.
BAZA DANYCH OSO – NATURA 2000. Zak∏ad Ornitologii PAN.
BAZA DANYCH POLSKIEGO ATLASU ORNITOLOGICZNEGO.
Zak∏ad Ornitologii PAN.
BIRDLIFE INTERNATIONAL/EUROPEAN BIRD CENSUS COUNCIL. 2000. European bird populations: estimates and trends.
BirdLife Conservation Series No. 10. Cambridge, 160 s.
BUKACI¡SKI D., JAB¸O¡SKI P. 1992. Awifauna l´gowa jeziora
¸uknajno i terenów przyleg∏ych w latach 1982–1987. Not.
Orn., 33: 5–45.
CEMPULIK P., KROTOWSKI T. 1987. Awifauna l´gowa i zimujàca
wybranych zbiorników wodnych w krajobrazie przemys∏owym Górnego Âlàska. Ptaki Âlàska, 5: 63–74.
CZAPULAK A., ADAMSKI A., CIEÂLAK M., ZAWADZKI L. 1998.
Ptaki wodne rezerwatu „Stawy Przemkowskie” w latach 90.
Ptaki Âlàska, 12: 81–112.
DOMBROWSKI A., S¸UPEK J., KUCZBORSKI R., RZ¢PA¸A M., TABOR A. 1994. Zmiany liczebnoÊci ptaków wodnych gniazdujàcych na stawach rybnych Êrodkowej cz´Êci Niziny Po∏udniowopodlaskiej. Not. Orn., 35: 273–282.
DYRCZ A. 1991. Perkoz rdzawoszyi – Podiceps grisegena Bodd., 1783.
W: Dyrcz A., Grabiƒski W., Stawarczyk T., Witkowski J. (red.) Ptaki Âlàska. Monografia faunistyczna. Wroc∏aw, s. 45–47.
FLOUSEK J., GRAMSZ B. 1999. Atlas ptaków l´gowych Karkonoszy (1991–1994). Sprava Karkonosskeho narodniho parku.
Vrchlabi, 424 s.
GROMADZKI M., DYRCZ A., G¸OWACI¡SKI Z., WIELOCH M.
1994. Ostoje ptaków w Polsce. Gdaƒsk, 403 s.
HORDOWSKI J. 1991. Rozmieszczenie i liczebnoÊç ptaków l´gowych w województwie przemyskim. Bolestraszyce, 80 s.
JANISZEWSKI T., W¸ODARCZYK R., BARGIEL R., GRZYBEK J., KALI¡SKI A., LESNER B., MIELCZAREK S. 1998. Awifauna zbiornika Jeziorsko w latach 1986–1996. Not. Orn., 39: 121–150.
J¢DRASZKO-DÑBROWSKA D., CYGAN J. P. 1995. L´gowe i zimujàce
ptaki wodno-b∏otne Warszawy. Not. Orn., 36, 3–4: 241–271.
KRZANOWSKI Z. 1999. Perkoz rdzawoszyi – ginàcy ptak szuwarów. ¸owiec Polski, 10: 10.
KRZYÂKÓW T. 1995. Perkoz rdzawoszyi – Podiceps grisegena
(Bodd., 1783). W: Jermaczek A., Czwa∏ga T., Jermaczek D.,
KrzyÊków T., Rudawski W., Staƒko R. (red.) Ptaki Ziemi Lubuskiej. Monografia faunistyczna. Âwiebodzin, s. 20–21.
KUPCZYK M. 2000. Podiceps grisegena (Bodd., 1783) – Perkoz
rdzawoszyi. W: Bednorz J., Kupczyk M., Kuêniak S., Winiecki A. (red.) Ptaki Wielkopolski. Poznaƒ, s. 35–37.
KUREK H. 1993. Ptaki starorzecza Sanu w Hurku pod PrzemyÊlem. Badania nad ornitofaunà ziemi przemyskiej, 1: 59–72.
KUROCHKIN E. N. 1982. Seroshchekaja poganka. W: ILICHEV
V.D., FLINT V. E. (red.) Pticy SSSR. Istoria izuchenia. Gagary,
poganki, trubkonosye. Moskva, s. 321–333.
LLIMONA F., del HOYO J. 1992. Podicipedidae Grebes. W: del
Hoyo J., Elliott A., Sargatal J. (red.) Handbook of the Birds of the
World. Vol. 1. Ostrich to Ducks. Barcelona, s. 74–96.
LUNIAK M., KOZ¸OWSKI P., NOWICKI W. 2001. Ptaki Warszawy
1962–2000. Warszawa, 179 s.
MIELCZAREK P. 1992. Perkoz rdzawoszyi Podiceps grisegena. W:
WALASZ K., MIELCZAREK P. (red.) Atlas ptaków l´gowych
Ma∏opolski. 1985–1991. Wroc∏aw. s. 82–83.
¸AWNICZAK D. 1982. Z ekologii i biologii perkoza dwuczubego
(Podiceps cristatus [L.]), perkoza rdzawoszyjego (Podiceps
grisegena [Bodd.]) i zausznika (Podiceps nigricollis C.L.
Brehm) na stawach rybnych ko∏o Milicza. Acta Universitatis
Vratislaviensis. Prace Zoologiczne, 12: 63–81.
POLAK M., WILNIEWCZYC P. 2001. Ptaki l´gowe doliny Nidy.
Not. Orn., 42: 89–102.
PTASZYK J. 2003. Ptaki Poznania. Stan jakoÊciowy i iloÊciowy
oraz jego zmiany w latach 1850–2000. Poznaƒ, 508 s.
SIKORA A., MEISSNER W., SKAKUJ M. 1994. Rzadkie gatunki
ptaków obserwowane nad Zatokà Gdaƒskà w latach
1983–1989. Not. Orn., 35: 207–243.
STAJSZCZYK M. 1993. Krzy˝ówki, cyraneczki i inne. Uwagi i propozycje. ¸owiec Polski, 10: 18–19.
STAJSZCZYK M. Ptaki rozlewisk Odry na Ziemi Brzeskiej. Mscr.
STAJSZCZYK M., ANDRZEJCZYK A., ¸UCIW P. Walory przyrodnicze stawów w Niemilu. Mscr.
STASZEWSKI A., CZERASZKIEWICZ R. 2000. Awifauna l´gowa
rezerwatu „Âwidwie” i okolic w latach 1990–1998. Not.
Orn., 41: 115–138.
STAWARCZYK T., KARNAÂ A. 1992. Sukcesja l´gowych ptaków
wodno-b∏otnych na Zbiorniku Turawskim w latach
1977–1991. Ptaki Âlàska, 9: 1–15.
TOMIA¸OJå L. 1990. Ptaki Polski; rozmieszczenie i liczebnoÊç.
Warszawa, 462 s.
TOMIA¸OJå L., STAWARCZYK T. 2003. Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebnoÊç i zmiany. Wroc∏aw, 870 s.
WETLANDS INTERNATIONAL. 2002. Waterbird Population Estimates – Third Edition. Wageningen, The Netherlands, 226 s.
WINIECKI A., GRZYBEK J., KRUPA A., MIELCZAREK S. 1997. Awifauna l´gowa doliny Êrodkowej Warty. Not. Orn., 38: 87–120.
WITKOWSKI J., OR¸OWSKA B., RANOSZEK E., STAWARCZYK T.
1995. Ptaki doliny Baryczy. Not. Orn., 36: 5–74.
VLUG J. J. 1997. Podiceps grisegena Red-necked Grebe. W:
Hagemeijer W. J. M., Blair M. J. (red.) The EBCC Atlas of
European Breeding Birds: Their Distribution and Abundance. London, s. 10–11.
ZAWADZKA D., ZAWADZKI J. 1995. Wst´pna charakterystyka
awifauny Wigierskiego Parku Narodowego. Not. Orn., 36:
297–309.
Marek Stajszczyk