Kompensacja roszczeń wzajemnych w prawie

Windykacja.pl - Kompensacja roszczeń wzajemnych w prawie cywilnym
Kompensacja roszczeń wzajemnych w prawie cywilnym
Ostatnia zmiana: 2013-09-07 15:05:46
Kompensacja roszczeń jest bardzo interesującą instytucją prawną, często korzystają z niej doświadczeni i
posiadający sporą wiedzę prawniczą wierzyciele.
W praktyce dzięki kompensacji można płacić za swoje zobowiązania znacznie mniejsze kwoty, a tym samym
nieźle na tym zarobić. Instytucja kompensacji uregulowana została w kodeksie cywilnym, w praktyce nie
wymaga prowadzenia postępowania przed sądem, a jedynie sporządzenia pewnych dokumentów
księgowych potwierdzających dokonanie kompensacji.
Art. 498 kodeksu cywilnego stwierdza, że gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i
wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli
przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a
obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub innym organem państwowym.
Ten sam przepis stwierdza, że wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości
wierzytelności niższej.
Potrącenie wierzytelności spełnia następujące funkcje:
Zapłaty - w wyniku potrącenia umarzają się wzajemnie zobowiązania dłużników, w efekcie obaj
dłużnicy regulują wobec siebie zapłatę wierzytelności. Kompensacja wierzytelności jednego z
wierzycieli powoduje zwolnienie z długu.
Egzekucyjną - wierzyciel jednostronnie narzuca umorzenie swojego zobowiązania wobec swojego
wierzyciela, nawet jeśli ten nie zamierza wierzytelności uregulować. Jest to więc forma prywatnej
egzekucji bez angażowania w to sądów i komornika sądowego.
Gwarancyjną - daje pewność zaspokojenia wierzyciela w sytuacji gdy potrącenie stanie się
dopuszczalne czyli gdy zaistnieje stan potrącalności. Potrącenie powoduje zabezpieczenie
wierzytelności nawet gdy wierzytelność ulegnie przedawnieniu.
Potrącenie może mieć charakter umowny w oparciu o regułę swobody umów. W Przypadku potrącenia
umownego strony mogą dokonać ustaleń innych niż zgodnych z obowiązującymi w kodeksie cywilnym
przepisami, szczególnie jeżeli chodzi o kompensację wierzytelności niejednorodnych, niewymagalnych,
przyszłych (ekspektatywnych) i innych. W ramach potrącenia umownego może być dokonywane
przesunięcie majątku między stronami umowy np. wskutek przelewu wierzytelności, przejęcie długu lub
zwolnienia z długu. Umowy takie mogą mieć charakter umów wielostronnych.
W praktyce często stosuje się umowę z udziałem podmiotu trzeciego (pośrednika finansowego) co
dopuszcza możliwość potrącenia przez podmiot trzeci.
Ponieważ potrącenie wierzytelności traktuje się jako prawo podmiotowe (uprawnienie) nie dochodzi do
sytuacji automatycznego potrącenia wierzytelności wzajemnych w sytuacji gdy zachodzi stan potrącalności, a
jedynie w przypadku woli podmiotu zainteresowanego. Potrącenie wierzytelności nie jest obowiązkiem, więc
nie następuje z mocy przepisów prawa, przepisy kodeksu cywilnego maja charakter dyspozytywny (ius
dispositivum), a podmioty zainteresowane kompensacją mogą również zrzec się możliwości potrącenia
wierzytelności. Jednak w przypadku gdy potrącenie ustawowe ma charakter jednostronnej czynności prawnej
powinno się uważać, że potrącenie ma charakter przepisów bezwzględnie obowiązujących (ius cogens). W
http://www.windykacja.pl/poradnik,poradnik-dla-wierzycieli,kompensacja-roszczen-wzajemnych-w-prawie-cywilnym.html
1/2
2017-03-07 13:55:32
Windykacja.pl - Kompensacja roszczeń wzajemnych w prawie cywilnym
takim przypadku zainteresowany podmiot może skorzystać z instytucji kompensacji w przypadku, gdy
spełnione są wszystkie przewidziane przepisami przesłanki pozwalające na dokonanie potrącenia. Funkcji
egzekucyjnej potrącenia służy właśnie taka regulacja prawna.
Przesłanki do potrącenia wierzytelności:
zainteresowani są względem siebie zarówno wierzycielami jak i dłużnikami
przedmiotem potrącenia są pieniądze lub rzeczy takiej samej jakości oznaczone co do gatunku
obie wierzytelności są wymagalne,
obie wierzytelności mogą być dochodzone przed sądem,
Dla ważności potrącenia istnieje konieczność spełnienia wszystkich powyższych przesłanek łącznie.
Wierzytelności kwalifikujące się do potrącenia wzajemnego nie musza wynikać z tego samego stosunku
prawnego lub innych stosunków prawnych pozostających ze sobą w relacji wzajemnej. Dla potrącenia
wierzytelności mogą być to na przykład wierzytelności nabyte w drodze cesji, przejęcia przedsiębiorstwa,
spadkobrania. W praktyce wielu przedsiębiorców stosuje właśnie obrót wierzytelnościami w celu ich dalszej
kompensacji od dłużników, co zwiększa efektywność rozliczeń. Potrącanie roszczeń wzajemnych może być
opłacalnym interesem, bowiem dla wierzycieli wierzytelności, nawet które nie kwalifikowane jako trudne lub
stracone mają mniejszą wartość niż wartość nominalna wierzytelności. Wierzytelności nabywa się za procent
wartości, czasami są to ceny bardzo niskie poniżej 1% wartości wierzytelności, a znane są też przypadki
nabywania wierzytelności za cenę niższą niż 1 zł + VAT.
Oczywiście im trudniejsza do ściągnięcia wierzytelność tym jej cena jest niższa. Czysto hipotetycznie,
wierzyciel sprzedaje wierzytelności firmie windykacyjnej za określoną kwotę niższą niż wartość nominalna
wierzytelności, ta zaś po spełnieniu wszelkich wymagań przewidzianych w przepisach dotyczących przelewu
wierzytelności (np. poinformowania listem poleconym dłużnika o nabyciu wierzytelności) dokona zakupów u
dłużnika towaru na kwotę odpowiadającej wysokości roszczenia. Uzyskany w ten sposób towar może zostać
dalej odsprzedany natomiast zamiast zapłacić dłużnikowi za towar wierzyciel z kompensuje wzajemnie
wierzytelność z wierzytelności nabytej. Na instytucji potrącenia roszczeń wzajemnych opiera się w głównej
mierze faktoring oraz forfaiting, jednak trochę w zmienionej formie niż ta przytoczona powyżej. Ponieważ
cesji wierzytelności podlegają również wierzytelności ekspektatywne, czyli te które jeszcze nie powstały lecz
powstaną w przyszłości a przeniesione na nowego wierzyciela zostaną przeniesione gdy osiągną określony
stan prawny lub podjęte zostaną odpowiednie czynności windykacyjne w stosunku do dłużników, np. strony
mogą się umówić co do cesji wierzytelności ekspektatywnych, jednak nastąpi to w momencie gdy wierzyciel
pierwotny wyczerpie całą drogę sądową i egzekucyjną dla dochodzenia swoich wierzytelności.
Przy potrącaniu wierzytelności istnieje duże pole manewru i tak na dobrą sprawę poza ograniczeniami
ustawowymi ograniczeniem może być jedynie ludzka wyobraźnia i kreatywność. Do tego aby jednak dobrze i
rozsądnie obracać wierzytelnościami, które mają ulec kompensacji wymagana jest dobra i rozległa
znajomość przepisów prawa, bowiem istnieje szereg przepisów typu lex specialis na przykład w przypadku
kontaktów międzynarodowych lub przypadku kompensacji roszczeń wzajemnych nie ulegają roszczenia z
tytułu wynagrodzenia za pracę, zgodnie z przepisami kodeksu pracy art. 87-91 (por. wyrok Sądu
Najwyższego z 14 października 1998 r., I PKN 319/97). Z instytucji kompensacji roszczeń wzajemnych
najczęściej korzystają podmioty wyspecjalizowane w dziedzinie obrotu wierzytelnościami, nie zawsze są to
firmy windykacyjne lub firmy faktoringowe, dla których tego typu działania są typowe i wpisane w ich
podstawową działalność.
Autor: Marcin Łysuniec
http://www.windykacja.pl/poradnik,poradnik-dla-wierzycieli,kompensacja-roszczen-wzajemnych-w-prawie-cywilnym.html
2/2
2017-03-07 13:55:32