Legalność zatrudnienia imigrantów w Polsce Legal aspects of

Economic, Social and Legal Problems of Demographic Development
Legalność zatrudnienia imigrantów w Polsce
Legal aspects of employing immigrants in
Poland
Krzysztof Pawlicki1, Krzysztof Wątorek2
Abstrakt
Autorzy artykułu przedstawia problematykę imigrantów na przykładzie Polski.
Wskazują przy tym na prawne aspekty pobytu tych grup na terenie Polski, jak
również na uwarunkowania migracyjne w Polsce po wejściu w życie nowej ustawy
o cudzoziemcach. Szczegółowo prezentują formy pomocy udzielanej cudzoziemcom
ze strony państwa Polskiego, charakteryzują najczęściej reprezentowane grupy
etniczne oraz przedstawiają ich obraz statystyczny. W artykule zwrócono uwagę
na przyczyny imigracji zarobkowej i potrzebę wypracowania spójnego planu obejmującego pomoc dla tych cudzoziemców. Pokazano przy tym źródła prawne praw
i obowiązków obcokrajowców w Polsce. We wnioskach końcowych przedstawiono
propozycję przedsięwzięć w celu wsparcia pomocowego.
Abstract
The authors of this article present the issue of refugees and immigrants on the
example of Poland. They point out both the legal aspects of their stay in Poland
as well as the migratory conditions in Poland after the new Act on foreigner’s
entry into force. They give a detailed presentation of the aid that foreigners receive
from the Polish government and the characteristics of the most numerous ethnic
groups together with statistical data concerning these groups. The article points
out the reasons for economic migration as well as the need to work out a coherent
assistance plan for these foreigners. The authors also listed the international and
national laws that regulate the rights and obligations of foreigners in Poland. In
1 MA in political studies, long-time employee of the Office for Combating Organized Crime
and the Central Bureau of Investigation of the Police Headquarters, participant in numerous
international conferences on combatting money laundering and organised crime, co-author of
monographs and many scientific articles on fighting organised crime.
2
Polish lawyer, PhD in legal studies, specialising in criminal law, academic teacher at the School
of Economics, Law and Medical Sciences in Kielce, dean of the faculty of law since 2010, vice-rector since October 2015, formerly working for the Office for Combating Organized Crime of
the Police Headquarters, specialised in research in regard to combatting corruption, author of
three monographs and numerous articles on legal issues.
214
Ekonomické, sociální a právní problémy demografického vývoje
the conclusion, the authors present proposed actions for the support of immigrants
in Poland.
Klíčová slova
Imigranci, bezpieczeństwo, prawo, zatrudnienie, struktura.
Key words
Immigrants, security, law, employment, structure.
I. Wprowadzenie
Polska stała się krajem, do którego coraz liczniej przyjeżdżają cudzoziemcy. Cele
ich przyjazdu są bardzo różne. Dla jednych jesteśmy krajem bezpiecznego pobytu,
w którym można uzyskać międzynarodową ochronę prawną, dla innych Polska
stanowi miejsce osiedlania się celem podwyższenia ich statusu ekonomicznego.
Kolejni spostrzegają nasz kraj jako dogodne miejsce do inwestowania i kształcenia,
a jeszcze inni traktują Polskę wyłącznie jako kraj tranzytowy migracji zarobkowej.
Bez względu na cel pobytu często podejmują zatrudnienie w różnych sektorach
naszej gospodarki. Niestety, bardzo często zatrudniani są nielegalnie, w szczególności w rolnictwie przy jednoczesnym łamaniu ich podstawowych praw jako
pracownika. Zapominamy, że już Karta Narodów Zjednoczonych z 1945 roku na
wstępie wskazywała, że „ma ona na celu przywrócić wiarę w podstawowe prawa
człowieka, w godność i wartość człowieka, w równouprawnienie mężczyzn i kobiet,
w równość narodów dużych i małych”3. Podobnie jak Powszechna Deklaracja Praw
Człowieka z 1946 roku w której czytamy: „wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi
pod względem swej godności i swych praw. Są oni obdarzeni rozumem i sumieniem
i powinni postępować wobec innych w duchu braterstwa”4.
Nielegalność zatrudniania cudzoziemców następuje przy obopólnej zgodzie (pracodawca – pracownik), bo każda ze stron czerpie z tego tytułu odpowiednie korzyści materialne. Jedni nie ponoszą kosztów na świadczenia pracownicze, drudzy nie
płacąc podatków pozostają w szarej strefie. Co prawda ostatnie lata, to zauważalna
poprawa w ograniczeniu nielegalnego zatrudniania cudzoziemców m. in. dzięki
działaniom profilaktycznym Państwowej Inspekcji Pracy podnoszącym świadomość prawną polskich pracodawców, jednakże problem w dalszym ciągu istnieje,
KARPEN, U. Migracja a prawa człowieka. Wyzwania i możliwości , (w:). S. Trociuk (red.),
Przestrzeganie praw cudzoziemców w Polsce, Biuletyn Rzecznika Spraw Obywatelskich 2012
nr 11, s. 11.
4
Tamże., s. 11.
3
215
Economic, Social and Legal Problems of Demographic Development
co słusznie zauważa J. Czyż stwierdzając „problematyka zawierania umów o pracę
i wynikające z tego konsekwencje w dalszym ciągu stanowią w Polsce zasadniczy
problem społeczny”5.
W tym miejscu wypada zwrócić uwagę na fakt, że problem nielegalnego zatrudnienia obcokrajowców próbowano w sposób radykalny rozwiązać już w 1999 r.
przed wizytą Papieża Jana Pawła II w Polsce na terenie powiatu sandomierskiego
w województwie świętokrzyskim. Region ten nierozerwalnie związany i kojarzony
jest z uprawą owoców i warzyw przy zbiorze których zatrudnianych jest setki imigrantów przede wszystkim z terenu Ukrainy. Działania mające na celu deportacje
nielegalnie zatrudnionych obcokrajowców pozostawiły jednak pewien niesmak, co
do sposobu jego rozwiązania6. Analogiczne działania w tym samym okresie czasu
prowadzone były również na terenie powiatu ostrowieckiego.
Warto zatem poszerzyć wiedzę na temat konsekwencji procesów migracyjnych
w naszym kraju, w kontekście nielegalnego zatrudnienia obcokrajowców poznając
przy tym ich odmienność kulturową.
Z tych powodów kluczowym celem artykułu jest przedstawienie podstawowych
informacji na temat cudzoziemców przebywających w Polsce i ich przesłanek
zatrudniania. Artykuł stanowi też próbę pokazania, co w kontaktach z cudzoziemcami może nas najbardziej zaskoczyć i jaka nam jest potrzebna wiedza, aby zminimalizować ryzyko ewentualnego antagonizmu z osobami pochodzącymi z odmiennej kultury.
II. Procesy migracyjne w Polsce
Przemiany demokratyczne przełomu lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych
dwudziestego wieku miały kluczowe znaczenie dla procesów migracyjnych
w Polsce. Zniesienie ograniczeń związanych z przemieszczaniem się osób i otwarcie
granic doprowadziło do pojawienia się w Polsce pierwszych grup cudzoziemców, a
przede wszystkim zachęciło do przyjazdu wielu imigrantów zza wschodniej granicy
do podejmowania nielegalnie działań związanych z drobnym handlem i usługami.
Położenie geograficzne Polski pomiędzy blokiem dawnych republik radzieckich tj.
Wspólnotą Niepodległych Państw a majętnym zachodem Europy sprawiło, że nasz
kraj stał się uczęszczanym szlakiem tranzytowym. Polska w porównaniu z innymi
krajami Europu Środkowo-Wschodniej była postrzegana jako kraj charakteryzujący się stabilnością polityczną i korzystną sytuacją ekonomiczną, co czyniło ją
atrakcyjną dla imigrantów.
CZYŹ, J. Słowo wstępne, (w:) FREY, R. (red.) Świadczenie pracy jako przedmiot zobowiązania
umownego, Kielce 2013, s. 5.
5
6
216
Ekonomické, sociální a právní problémy demografického vývoje
Wejście Polski do Unii Europejskiej w maju 2004 r. oraz następujące w krajach
zachodnich stopniowe otwieranie rynków pracy dla obywateli nowych państw
członkowskich spowodowało pojawienie się nowych zjawisk, m.in. zarobkowych
migracji cyrkulacyjnych. Obejmują one zarówno Polaków wyjeżdżających do pracy
do państw zachodnich, takich jak Niemcy, Wielka Brytania czy Irlandia, jak i obywateli krajów spoza UE, w większości z obszaru byłego Związku Radzieckiego,
przyjeżdżających do Polski w poszukiwaniu pracy sezonowej. Wraz z postępowaniem procesu integracji europejskiej Polska staje się coraz mocniej związana przepisami prawa unijnego, w ramach którego Unia dąży do ujednolicenia przepisów
dotyczących kwestii migracyjnych i azylowych oraz polityki wizowej. Wiąże się to
również z dołączeniem Polski w 2007 r. do strefy Schengen – obszaru swobodnego
przepływu osób między państwami członkowskimi, w obrębie którego zniesiona
została kontrola osób przekraczających granice. Polska stała się granicznym krajem w obszarze tej strefy, co oznacza, że wschodnia granica państwa stanowi tym
samym zewnętrzną granicę UE7.
Migracja do Polski jest w znacznej części związany z jej położeniem, a nie z odbiorem naszego kraju jako państwa przyjaznego imigrantom. Niemniej jednak Polska
jako kraj unijny zapewne będzie stopniowo przekształcać się z kraju emigracji
i tranzytu w atrakcyjne państwo docelowe migracji. Obecnie jak i podczas całej
swej powojennej historii, Polska pozostaje krajem z którego więcej osób emigruje,
niż do niej przyjeżdża.
Historie migracyjne osób, które zaczęły przyjeżdżać do Polski we wczesnych latach
90 w celach zarobkowych, były zróżnicowane, chociaż łączył je pewien wspólny
element: pochodzili oni z krajów, które w tamtym czasie prosperowały ekonomicznie na dużo gorszym poziomie niż Polska. Pośród nich byli imigranci krótkoterminowi z krajów poradzieckich, zajmujący się różnymi rodzajami działalności
gospodarczej, oraz imigranci nieregularni (nieposiadający wymaganych zezwoleń
na pobyt i pracę), którzy trafiali do Polski w drodze na zachód Europy. Częste
były też przyjazdy osób na podstawie wiz turystycznych w faktycznym celu wykonywania pracy, polegającej przede wszystkim na drobnym handlu (w tym handlu
przemycanym towarem, który z początku łatwo było przewozić przez nieszczelne
granice). Typowy przykład takich migracji zarobkowych zapoczątkowanych w
latach 90 stanowią migracje Ormian, Wietnamczyków i Ukraińców. Obecnie na
polskim rynku pracy daje się zauważyć dwie grupy imigrantów. Pierwsza z nich to
osoby o wysokich kwalifikacjach: właściciele lub pracownicy międzynarodowych
spółek, inwestorzy czy specjaliści, tacy jak lekarze i informatycy. Imigranci z tej
ŁYSIENIA, M. (red.), Cudzoziemcy w Polsce, Podręcznik dla funkcjonariuszy publicznych,
Warszawa 2015 r., s.14.
7
217
Economic, Social and Legal Problems of Demographic Development
grupy pochodzą przeważnie z państw Europy Zachodniej. Druga grupa, znacznie
liczniejsza, to imigranci słabiej wykształceni, podejmujący (często nielegalnie)
zatrudnienie w zawodach gorzej opłacanych, niecieszących się popularnością
wśród pracowników polskich. Do grupy tej należą przede wszystkim cudzoziemcy
zza wschodniej granicy: Białorusini i Ukraińcy. Stanowią oni tanią siłę roboczą,
zatrudniają się w sektorze budowlanym, przy pracach sezonowych w ogrodnictwie
i rolnictwie oraz jako pomoce domowe i opiekunki dzieci oraz osób starszych8.
Należy podkreślić, że próba oszacowania liczby cudzoziemców przebywających
w Polsce jest zadaniem trudnym. Powodem tego jest fakt, że instytucje opracowujące takie dane, m.in. Główny Urząd Statystyczny i Urząd do Spraw Cudzoziemców,
w odmienny sposób gromadzą dane dotyczące imigrantów i inaczej przedstawiają
informacje. Kolejnym czynnikiem utrudniającym dokładne szacunki jest fakt, że
znaczna część migracji do Polski ma charakter cyrkulacyjny. Ponadto mamy do
czynienia również z migracją nieregularną, która sama w sobie jest bardzo trudna
do zmierzenia, ponieważ obecność takich imigrantów nie pozostawia śladów
w rejestrach i dokumentach9.
III. Uwarunkowania migracyjne w Polsce po wejściu w życie
nowej ustawy o cudzoziemcach
W dniu 1 maja 2015 roku minął rok od wejścia w życie nowej Ustawy o cudzoziemcach. Opublikowany akt prawny uprościł procedury ubiegania się obcokrajowców
o zezwolenia na pobyt w Polsce, a także wprowadził zmiany w dotychczasowym
nazewnictwie i tak m.in. zamieszkanie na czas oznaczony zastąpił pobyt czasowy,
a osiedlanie się zastąpiono pobytem stałym. Ponadto ustawa dała cudzoziemcom
szereg udogodnień takich jak: jedno zezwolenie na pobyt i pracę, ułatwienia
dla cudzoziemców studiujących w Polsce oraz absolwentów polskich uczelni,
możliwość ubiegania się o pobyt stały na terytorium Polski przez osoby posiadające Kartę Polaka, wydłużono czas składania wniosków o przedłużenie wizy oraz
zezwoleń na pobyt, wydłużono z 2 do 3 lat maksymalny okres, na który będzie
mogło być udzielone zezwolenie na pobyt czasowy. Działania te spowodowały
wzrost zainteresowania obcokrajowców różnymi formami legalizacji pobytu.
Zestawiając ostatni rok obowiązywania „starej” ustawy (od 01.05.2013 r. do
30.04.2014 r.) i pierwszy rok po wprowadzeniu „nowej” (od 01.05.2014 r. do
8
9
Tamże, s. 17.
Tamże, s. 15.
218
Ekonomické, sociální a právní problémy demografického vývoje
30.04.2015 r.) można zaobserwować 76 % wzrost w zakresie wszystkich złożonych
wniosków w sprawach o legalizację pobytu10.
Największy wzrost liczby składanych wniosków nastąpił w województwach:
mazowieckim (33 % ogółu), dolnośląskim (15 % ogółu) i małopolskim (11 %
ogółu). Najmniejszy nastąpił w województwach: warmińsko-mazurskim (0,8 %),
świętokrzyskim (0,4 %) i podlaskim (0,2 %). Pozostałe województwa na tle kraju
odnotowały średni wzrost w przedziale 3 – 8 %ogółu.
Spośród wszystkich rodzajów pozwoleń pobytowych cudzoziemcy wg liczebności
ubiegają się kolejno o następujące rodzaje zezwoleń: na pobyt czasowy, na pobyt
stały i pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej. Powyższa kolejność
po rozpoczęciu obowiązywania nowych przepisów nie zmieniła się, natomiast
odnotowano zmiany w udziale procentowym poszczególnych zezwoleń w stosunku
do łącznej liczby złożonych wniosków. Po wprowadzeniu w życie „nowej” ustawy
nastąpił:
•
•
•
4 % wzrost udziału procentowego wniosków na pobyt stały z 10 % na
14 %,
2 % spadek wzrostu procentowego wniosków na zamieszkanie na pobyt
czasowy z 85 % na 83 % oraz
2 % spadek wzrostu procentowego wniosków dotyczących pobytu rezydenta długoterminowego UE z 5 % na 3 %.
Na przestrzeni roku obowiązywania znowelizowanej ustawy nastąpił wzrost liczby
wniosków pobytowych i tak:
•
•
•
o zezwolenie na pobyt czasowy o 71 %,
o zezwolenie na pobyt stały o 140 %,
o zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego UE o 27 %.
Najliczniejszą grupą wnioskodawców odnośnie wszystkich zezwoleń są obywatele
Ukrainy. Ich udział wynosi obecnie 52 %.
Zliberalizowane przepisy składania wniosków skutkowały tym, że liczba wniosków
na pobyt czasowy w związku z pracą wzrosła o 68 %, a w związku z edukacją o 42
%. W zakresie wniosków motywowanymi innymi powodami nastąpił wzrost o 60
%.
Największą grupą osób wnioskujących o pobyt stały w Polsce stanowili posiadacze
Karty Polaka. Wnioski takie złożyło 4179 osób tj. 38 % ogółu wnioskujących
(w roku poprzedzającym tego typu wnioski złożyło w sumie 4631 cudzoziemców).
Zob. Broszura podsumowująca rok obowiązywania ustawy o cudzoziemcach, Warszawa, czerwiec 2015 r., s. 2.
10
219
Economic, Social and Legal Problems of Demographic Development
Sytuację migracyjną w Polsce przede wszystkim zdominował zwiększony napływ
obywateli Ukrainy, natomiast największą grupę uchodźców stanowili Rosjanie
głównie pochodzenia czeczeńskiego.
O ochronę międzynarodową ubiegali się głównie Rosjanie. Trend ten utrzymuje
się od ponad dwudziestu lat. Dominującą rolę migracyjną odgrywał jednak wzrost
liczby obywateli Ukrainy. Zdecydowana większość cudzoziemców przybywających do Polski z tego kraju wnioskowała ostatecznie o zezwolenie na pobyt
umożliwiający podjęcie pracy i samodzielne utrzymanie rodziny. Ukraińcy, którzy
przez wiele lat zamieszkiwali w Polsce na podstawie zezwoleń na pobyt czasowy
zdecydowali się na pozostanie w naszym kraju na stałe, przy czym 91 % to osoby
polskiego pochodzenia z których 2 397 osób posiadało Kartę Polaka. W ramach
planu wdrażania dokumentu pod nazwą „Polityka Migracyjna Polski” planuje się
przyjęcie kompleksowych rozwiązań w odniesieniu do integracji cudzoziemców
pozostających poza systemem ochrony międzynarodowej, przy jednoczesnym
wprowadzaniu „systemu bodźców” zachęcających do udziału w programach,
również z uwzględnieniem możliwości nabycia obywatelstwa polskiego.
Zupełnie inaczej przedstawia się obraz integracji imigrantów. Nie istnieje odrębny
system wypracowany na potrzeby tej grupy cudzoziemców. Imigranci, niezależnie,
czy przybywają do Polski w celach edukacyjnych, zarobkowych, czy z powodów
rodzinnych, aby uzyskać prawo pobytu, w większości przypadków muszą wykazać
się możliwością pokrycia kosztów swojego utrzymania na poziomie przekraczającym kryterium dochodowe uprawniające do świadczeń z pomocy społecznej. Studenci dodatkowo zobowiązani są do przedstawienia środków na pokrycie kosztów
biletu powrotnego do kraju pochodzenia i kosztów studiów. W praktyce oznacza to,
że nawet jeśli ich sytuacja finansowa gwałtowanie ulegnie pogorszeniu, nie mają
możliwości uzyskania wsparcia instytucjonalnego. Ponadto również w innych
obszarach, np. w zakresie dostępu do opieki medycznej czy szkoleń zawodowych
i językowych, nie istnieją w tej chwili centralne narzędzia integracyjne dla migrantów. Wobec braku zinstytucjonalizowanego systemu narzędzi integracyjnych
dla tej grupy cudzoziemców inicjatywę w tym zakresie przejęły inne podmioty.
Na wielu uczelniach zapraszających zagranicznych studentów istnieją organizacje lub zrzeszenia studentów, a także instytucja mentora, których zadaniem jest
wsparcie cudzoziemca przy legalizacji pobytu, uzyskaniu ubezpieczenia, a także
w procesie zdobywania wykształcenia w polskich szkołach wyższych. Wychodząc
naprzeciw oczekiwaniom cudzoziemców, organizacje pozarządowe na terenie
całego kraju przygotowały szeroką ofertę wsparcia integracyjnego, wypełniając
tym samym lukę systemową w obszarze narzędzi integracyjnych dla regularnych
imigrantów. Grupą, do której kierowana jest najmniejsza liczba działań z zakresu
220
Ekonomické, sociální a právní problémy demografického vývoje
integracji, są imigranci zarobkowi, gdyż, jeśli nie mają wsparcia od rodaków przebywających w Polsce, to praktycznie muszą liczyć tylko na siebie. W nielicznych
przypadkach pomocni są pracodawcy, jednak zdecydowana większość nie ingeruje
w sprawy pracownika, a często to właśnie od cudzoziemca wymaga się załatwienia wszelkich formalności związanych z pobytem i pracą w Polsce. Imigranci tym
samym są w Polsce w dużej mierze pozostawieni sami sobie. Wsparcie organizacji
pozarządowych jest niestabilne i nieregularne, gdyż zależy od zdobycia przez nie
odpowiednich środków na sfinansowanie ich działalności11
IV. Charakterystyka najczęściej reprezentowanych grup
cudzoziemców przebywających w Polsce
4.1. Rosjanie
Cudzoziemcy z rosyjskim obywatelstwem stanowią od lat jedną z najliczniejszych
grup wnioskodawców ubiegających się o udzielenie ochrony w Polsce. W końcu
2013 r. karty pobytu w Polsce posiadało 12 645 obywateli rosyjskich, co stanowi
około 10 % wszystkich kart pobytu wydanych cudzoziemcom12.
Rosjanie przebywający w Polsce to zazwyczaj osoby przyjeżdżające w celach
zarobkowych, związanych z nauką lub połączeniem z rodziną oraz ci imigranci,
którzy otrzymali pozytywne decyzje o objęciu ochroną międzynarodową. Niebagatelną większość wśród nich stanowią obywatele Federacji Rosyjskiej narodowości
czeczeńskiej.
Jednym z najistotniejszych czynników wpływających na tak liczną obecność imigrantów z Kaukazu w Polsce jest położenie geograficzne Polski. Istnieje bowiem
wiele kanałów migracyjnych łączących ten region z Europą Zachodnią poprzez
tereny Ukrainy Białorusi i Polski. Kolejnym istotnym czynnikiem jest fakt, że Polska jest pierwszym „bezpiecznym krajem” na drodze ze Wschodu na Zachód oraz
to, że Polska przyznała ochronę międzynarodową pewnej liczbie uchodźców czeczeńskich w przeszłości. Miało to miejsce po pierwszej i drugiej wojnie czeczeńskiej
w latach 1994 -1996 oraz 1999 – 2009. Polska bardzo często nie jest przez osoby
poszukujące ochrony postrzegana jako miejsce docelowe. Także w przypadku
Czeczenów celem jest zazwyczaj przedostanie się do zamożniejszych krajów europejskich, takich jak Niemcy, Austria czy Francja.
Bardzo ważne w przypadku imigrantów przymusowych, jakimi są Czeczeni, jest
pamiętanie o tym, że sytuacja wieloletniego konfliktu w kraju pochodzenia, decyzja
Tamże, s. 124.
Urząd do Spraw Cudzoziemców, Statystyki, Dostępne w Internecie: http://udsc.gov.pl/statystyki/raporty-okresowe/zestawienia-roczne [dostęp: 11.08.2015 r.].
11
12
221
Economic, Social and Legal Problems of Demographic Development
o ucieczce i, wreszcie, konieczność przystosowania się do życia w nowym, obcym
kulturowo środowisku może mieć wpływ na normy i tradycje kulturowe Czeczenów i prowadzić do nieraz gwałtownych przemian w systemie wartości. Na przykład trudności związane z odmiennym statusem społecznym mężczyzny w wyniku
znalezienia się w sytuacji uchodźctwa w Polsce, bezrobociem bądź niemożnością
wykonywania wyuczonego zawodu podważają autorytet Czeczena jako żywiciela
rodziny. Sytuacje, kiedy kobieta czeczeńska decyduje się podjąć zatrudnienie, a jej
mąż wyraża na to zgodę, należą do rzadkości. Te problemy prowadzą do narastania
złości i poczucia bezradności wśród Czeczenów i niejednokrotnie stanowią źródło
ich roszczeniowych postaw wobec polskich instytucji. Mimo tych trudności osoby
doskonale znające Czeczenów i ich kulturę uważają, że uchodźcy czeczeńscy chcą
i potrafią integrować się ze społeczeństwem polskim, jeżeli spotkają się z życzliwością i choćby minimalnym poszanowaniem dla swojej kultury i tradycji13.
4.2. Ukraińcy
Ukraińcy przebywający w Polsce to przede wszystkim pracownicy (w dużej mierze
sezonowi) oraz studenci. W 2013 r. kartę pobytu (imigranci długoterminowi) posiadało ponad 37 600 osób. Od 2014 r. w Polsce przebywa również grupa obywateli
ukraińskich, w tym około 8 % to osoby narodowości innej niż ukraińska (tatarskiej,
ormiańskiej, rosyjskiej), która ubiegających się o ochronę międzynarodową14.
Ma to związek z sytuacją na południu i wschodzie kraju, przede wszystkim na Krymie i w regionie Donbasu. Niemniej jednak poza nielicznymi wyjątkami, Polska
nie udziela obecnie ochrony międzynarodowej obywatelom Ukrainy z uwagi na to,
iż konflikt nie obejmuje całego terytorium Ukrainy, a tym samym zachowana jest
możliwość przeniesienia się w inny, bezpieczny region tego kraju.
Polska jest od lat atrakcyjnym miejscem dla ukraińskich imigrantów zarobkowych.
Po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej objęci zostali oni, razem z obywatelami
Armenii, Białorusi, Gruzji, Mołdowy i Federacji Rosyjskiej, specjalnymi ułatwieniami proceduralnymi. Mogą podjąć zatrudnienie w Polsce bez konieczności ubiegania się o zezwolenia na pracę: od 2007 r. wolno im było w ten sposób pracować
3 miesiące w ciągu 6 miesięcy, a od 2008 r. 6 miesięcy w ciągu roku na podstawie
specjalnego oświadczenia pracodawcy. Ukraińcy często podejmują pracę w rolnictwie czy na budowach (mężczyźni) oraz jako pomoce domowe i opiekunki
CHRZANOWSKA, A. Kulturowe uwarunkowania funkcjonowania imigrantów przymusowych
na polskim rynku pracy na przykładzie społeczności czeczeńskiej, [w:] W. Klaus (red.), Imigranci
na polskim rynku pracy. Rzeczywistość, problemy, wyzwania, Warszawa 2007, s. 127.
14
Urząd do Spraw Cudzoziemców, Statystyki, Dostępne w Internecie: http://udsc.gov.pl/statystyki/raporty-okresowe/zestawienia-roczne, [dostęp: 11.08.2015 r.].
13
222
Ekonomické, sociální a právní problémy demografického vývoje
do dzieci czy osób starszych (kobiety). Według niektórych danych istnieje około
60-procentowa przewaga liczebna kobiet wśród imigrantów z Ukrainy. Bardzo
często w przypadku tej grupy obserwowana jest zmiana charakteru migracji:
z początkowo sezonowej pracy i czasowego pobytu na podstawie wizy w pobyt
nielegalny, często trwający przez wiele lat. Między innymi z myślą o tej grupie
przeprowadzono w Polsce trzykrotnie (w latach 2003, 2007 i 2012) akcje regularyzacyjne, tzw. abolicje, umożliwiające pod pewnymi warunkami uregulowanie
pobytu osobom przybywającym w Polsce nielegalnie. W ramach abolicji z 2012 r.
ponad 1500 Ukraińców zalegalizowało w ten sposób swój pobyt w Polsce15.
W związku z wydarzeniami na Ukrainie w 2014 r. polskie Ministerstwo Nauki
i Szkolnictwa Wyższego ogłosiło stworzenie na lata 2014 - 2015 specjalnej oferty
stypendialnej „Polski Erasmus dla Ukrainy”. Obecnie studenci z Ukrainy stanowią
najliczniejszą grupę obcokrajowców studiujących w Polsce: 42 %. W roku akademickim 2013/2014 w naszym kraju studiowało 15 000 obywateli Ukrainy. Polski
Erasmus dla Ukrainy skierowany jest do mieszkańców całej Ukrainy. Pierwszeństwo
mają wnioski osób z terenów objętych działaniami militarnymi, które straciły źródło utrzymania. Program stypendialny zbudowany jest na podobnym założeniu jak
europejskie programy Erasmus i Erasmus +, które pozwalają na odbycie części studiów w jednym z państw Unii Europejskiej. Stypendyści programu Polski Erasmus
dla Ukrainy będą bezpłatnie studiować w Polsce dwa semestry. Dodatkowo otrzymają 900 zł stypendium na utrzymanie się. Koszt programu to ponad 10,7 mln zł.
Skorzysta z niego łącznie 550 osób – 500 studentów oraz 50 doktorantów. Dofinansowanie polskiego rządu obejmie studia licencjackie, magisterskie i doktoranckie
na polskich uczelniach oraz koszty utrzymania w czasie rocznego pobytu w Polsce.
Studenci ukraińscy studiować będą przede wszystkim: zarządzanie, europeistykę,
ekonomię, informatykę, transport, inżynierię środowiska, mechanikę i budowę
maszyn oraz automatykę i robotykę16.
Ze względu na podobieństwa językowe i kulturowe Ukraińcy są zazwyczaj dobrze
zintegrowani z Polakami. Wielu Ukraińców angażuje się w działalność społeczną,
tworząc różnego rodzaju organizacje i stowarzyszenia, m.in. promujące kulturę
ukraińską i udzielające pomocy ukraińskim imigrantom.
15
ŁYSIENIA, M. (red.), Cudzoziemcy w Polsce, Podręcznik dla funkcjonariuszy publicznych,
Warszawa 2015 r., s.21.
16
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Rozpoczęto program Polski Erasmus dla Ukrainy, 20 listopada 2014 r., Dostępne w Internecie: http://www. nauka.gov.pl/aktualnosci-ministerstwo/rozpoczął-się-program-erasmus-dla-ukrainy,akcje,print.html, [dostęp: 25.08.2015 r.].
223
Economic, Social and Legal Problems of Demographic Development
4.3. Wietnamczycy
Wietnamczycy stanowią drugą pod względem liczebności, po Ukraińcach grupę
cudzoziemców – obywateli państw trzecich zamieszkujących w Polsce. Według
danych Urzędu do Spraw Cudzoziemców karty pobytu w 2013 r. posiadało prawie
13 500 Wietnamczyków17.
Według dostępnych szacunków, w Polsce przebywa około 30 tysięcy osób pochodzenia wietnamskiego, z czego około 10 tysięcy osób nie posiada określonego statusu, pracują oni głównie w sektorze handlowym i gastronomicznym18.
Sami Wietnamczycy szacują liczbę wietnamskich imigrantów w Polsce na około
20 000 - 25 000 osób, jednocześnie przyznając, że około jedna trzecia Wietnamczyków to osoby o nieudokumentowanym statusie przebywający w Polsce nielegalnie19.
Przeciętny Wietnamczyk – imigrant z kraju zacofanego ekonomicznie, o bardzo niskim PKB w przeliczeniu na głowę mieszkańca – realnie może dostać się do Europy
tylko nielegalnie, gdyż względy polityki wizowej odcinają go od legalnych kanałów
migracji. Aby sfinansować swój przerzut, musi zadłużyć się i zaufać organizatorom przerzutu, iż ci doprowadzą go do ustalonej „ziemi obiecanej”. Jeśli dotrze
do kraju docelowego, jego dalsze losy wyznaczą dwa czynniki: dług do spłacenia
i nielegalny pobyt, czyniący zeń w oczach państwa cudzoziemca niepożądanego
na terytorium państwa. Wskutek nielegalnego przekroczenia granicy państwowej,
Wietnamczyk ma zamkniętą drogę do legalizacji pobytu i w konsekwencji także
legalnego zatrudnienia, ukrywa się przed organami państwa. Jednocześnie musi
pracować, by spłacać dług20.
Jest to grupa szczególna, dla większości z nich powrót do kraju jest niemożliwy
albo ryzykowny. Grupa ta jest dobrze zorganizowana. Istnieje w niej wewnętrzny
obieg gospodarczy, w konsekwencji czego Wietnamczycy poszukują możliwości
samorealizacji w ramach własnej grupy etnicznej. Obydwa te czynniki są ważnymi
krokami w tworzeniu się getta. Pierwsi Wietnamczycy pojawili się w Polsce pod
koniec lat sześćdziesiątych na mocy umów o wymianie studentów z innymi kraUrząd do Spraw Cudzoziemców, Statystyki, Dostępne w Internecie: http://udsc.gov.pl/statystyki/raporty-okresowe/zestawienia-roczne, [dostęp: 14.08.2015 r.].
18
Wyniki badań Instytutu Spraw Publicznych nad integracją społeczności azjatyckiej w Polsce,
Dostępne w Internecie: https://www.emn.gov.pl/esm/publikacje/pozostałe-publikacje/9, [dostęp:
15.08.2015 r.].
19
Zob. WYSIEŃSKA, K. Organizacje wietnamskie i chińskie w Polsce. Wstępna analiza instytucjonalnej kompletności społeczności wschodnioazjatyckich w Polsce, Warszawa 2011. s. 24.
20
DĄBROWSKI, P. (red.), Praca przymusowa imigrantów w Polsce: Analiza na przykładzie
społeczności ukraińskiej i wietnamskiej, Ośrodek Badań nad Migracjami 58/116, lipiec 2012 r.,
s. 57, Dostępne w Internecie; www.migracja.uw.edu.pl/publikacja/1870, [dostęp: 15.08.2015 r.].
17
224
Ekonomické, sociální a právní problémy demografického vývoje
jami socjalistycznymi. Studiowali głównie na kierunkach technicznych takich jak:
górnictwo, geologia, budowa okrętów, żegluga i transport morski. Cześć z tych
osób po ukończeniu studiów podjęła decyzję o pozostaniu w Polsce i sprowadzeniu
członków swoich rodzin21.
Znacząco większą skalę miała fala migracji Wietnamczyków do Polski we wczesnych latach dziewięćdziesiątych. Różniła się ona istotnie od migracji studentów.
W przeciwieństwie do pierwszej grupy głównym powodem przyjazdu do Polski
tych Wietnamczyków był czynnik ekonomiczny. Osoby te, nawet jeżeli pozostały
w Polsce na stałe, z oczywistych względów posługiwały się językiem polskim na
dużo słabszym poziomie niż ci Wietnamczycy, którzy odbyli studia w języku polskim. Wzrost liczby obywateli Wietnamu przybywających do Polski we wspomnianym okresie miał związek z nielegalną migracją z krajów byłego Związku Radzieckiego, którą ułatwiały nieszczelne granice, a także umowy o readmisji podpisane
przez Polskę z Niemcami. Na mocy tych umów Polska jako „bezpieczny kraj
trzeci” przyjęła w 1995 r. około 40 000 Wietnamczyków, byłych robotników kontraktowych, którzy do 1989 r. pracowali w byłej Niemieckiej Republice Demokratycznej i po zakończeniu kontraktów nie powrócili do kraju22.
Wietnamczycy w Polsce stanowią w Polsce dobrze zorganizowaną grupę imigrancką, jednak wewnętrznie podzieloną. Są społecznością endogamiczną – mieszane
małżeństwa należą raczej do rzadkości. Drugie pokolenie imigrantów jest dużo
lepiej zintegrowane z polskim społeczeństwem niż pokolenie rodziców m.in. dzięki
edukacji odebranej w polskich szkołach. Nastoletni Wietnamczycy wychowani
w Polsce zwykle perfekcyjnie posługują się językiem polskim, mają polskich
przyjaciół i są zintegrowani z polskim społeczeństwem. Nierzadko także posiadają
już polskie obywatelstwo. Na terenie Polski funkcjonuje kilka stowarzyszeń wietnamskich, których celem jest organizowanie nauki języka polskiego, prowadzenie
działalności społecznej i kulturalnej, pomoc rodakom w trudnej sytuacji, udzielanie
porad prawnych oraz prowadzenie akcji charytatywnych nie tylko na rzecz członków wspólnoty wietnamskiej, ale także społeczeństwa polskiego.
Zob. HALIK, T. Migrancka społeczność Wietnamczyków w Polsce w świetle polityki państwa
i ocen społecznych, Poznań 2006. s. 32.
22
Zob. Wydział Analiz Migracyjnych, Departament Polityki Migracyjnej, Ministerstwo Spraw
Wewnętrznych i Administracji, Społeczność wietnamska w Polsce. Polityka migracyjna Wietnamu – Raport, Warszawa, czerwiec 2007, s. 38, Dostępne w Internecie: https://www.emn.gov.
pl/dowload/74/12059/wietnamraport, [dostęp: 15.08.2015 r.].
21
225
Economic, Social and Legal Problems of Demographic Development
4.4. Chińczycy
Migracje chińskie mają wielowiekową historię, a jej dzisiejszy wymiar jest rezultatem powojennej zmiany polityki migracyjnej państw docelowych dla imigrantów
z Chin oraz głębokich zmian politycznych i ekonomicznych w samych Chinach
w latach osiemdziesiątych XX wieku. Współczesne migracje tej grupy imigrantów mają głównie ekonomiczny charakter. Polska zaliczane jest do grupy nowych
państw imigracji Chińczyków, co w dużej mierze jest wynikiem nasycenia rynku
w Europie Zachodniej oraz stanowi próbę eksploatacji nowych rynków zbytu.
W zależności od sukcesu pionierów liczba imigrantów z tego kraju będzie rosnąć
lub spadać. Migracja Chińczyków do Polski jest zjawiskiem stosunkowo nowym
i wyraźnie nasiliła się dopiero po wejściu Polski do Unii Europejskiej (w 2004
roku liczba zezwoleń na pracę dla obywateli Chin wynosiła 104, a w roku 2011
– 5 854, ponadto w 2011 roku 3 821 Chińczyków posiadało ważną kartę pobytu)
i należy spodziewać się wzrostu liczby imigrantów z Chin do Polski. Na przestrzeni ostatnich kilku lat widoczna jest zmiana struktury wydawanych Chińczykom
zezwoleń na pracę – wobec widocznych spadków w liczbie zezwoleń wydawanych przedstawicielom kadry kierowniczej i zarządzającej, wzrasta odsetek robotników wykwalifikowanych i pracowników przy pracach prostych, zatrudnianych
najczęściej w handlu hurtowym i detalicznym oraz w budownictwie. Na tę zmianę
mógł wpłynąć rodzaj chińskich inwestycji w Polsce w ciągu ostatnich lat, a także
coraz większe zainteresowanie polskich pracodawców siłą roboczą z Chin (firm
odzieżowych, budowlanych czy przetwórczych). Dużą grupę imigrantów z Chin
w Polsce stanowią również studenci (wybierający głównie kierunki techniczne
i ekonomiczne), których liczba stale wzrasta. Jak wynika z badań, Chińczycy nie są
zauważalni w społeczeństwie poza miejscem ich pracy. Starają się o jak największe
zneutralizowanie „inwazyjności” swojego pobytu. Dzieci imigrantów chińskich, ze
względu na zachęty ze strony rodziców i tradycyjne wartości dość szybko wdrażają
się w życie polskiej szkoły i edukację. W wypadku społeczności chińskich, można
zaobserwować niezwykle dużą mobilność i łatwość zmiany kraju w zależności
od koniunktury w danym sektorze. Polityka migracyjna nie ma istotnego wpływu
na motywację Chińczyków do integracji. Znaczenie ma potencjał ekonomiczny
Polski23.
Wyniki badań Instytutu Spraw Publicznych nad integracją społeczności azjatyckiej w Polsce,
Dostępne w Internecie: https://www.emn.gov.pl/esm/publikacje/pozostałe-publikacje/9, [dostęp:
15.08.2015 r.].
23
226
Ekonomické, sociální a právní problémy demografického vývoje
W 2013 r. nieco ponad 5000 Chińczyków posiadało karty pobytu. Intensywny
wzrost liczby Chińczyków osiedlających się w Polsce obserwuje się od około 2005
roku24.
4.5. Hindusi
Hindusi przyjeżdżający do Polski to typowi imigranci ekonomiczni, którzy pojawili
się w Polsce na początku lat dziewięćdziesiątych. Znajdowali zatrudnienie główne
w branży handlowej i gastronomicznej. W późniejszych latach można było zaobserwować wzrost migracji studenckich oraz migracji wysokokwalifikowanych pracowników, głównie specjalistów branży IT oraz personelu medycznego. Obecnie
w Polsce karty pobytu posiada ponad 2500 obywateli Indii. Są oni skoncentrowani
głównie w 2 dużych ośrodkach miejskich – Warszawie (i podwarszawskiej gminie
Raszyn) oraz Łodzi. Większość Hindusów to przedsiębiorcy zajmujący się przede
wszystkim prowadzeniem małych i średnich firm w branży tekstylnej, importem
towarów indyjskich, prowadzeniem restauracji. Część z nich przyjeżdża do Polski
również w związku z pojawieniem się na naszym rynku indyjskich inwestorów,
np. w branży informatycznej czy w dziedzinie doradztwa biznesowego. Hindusi w Polsce pochodzą głównie z północy Indii, są w większości wyznawcami
hinduizmu, choć zdarzają się także Sichowie i muzułmanie. W województwie
mazowieckim znajdują się dwie świątynie, do których uczęszczają obywatele Indii:
hinduistyczna Hindu Bhavan w Wólce Kosowskiej oraz sikhijska Gurudwara Singh
Sabha w Raszynie. Społeczność hinduska w Polsce charakteryzuje się wyższym niż
w przypadku innych grup poziomem zinstytucjonalizowania, tzn. chętnie zrzesza
się w organizacjach i stowarzyszeniach wspomagających proces integracji ekonomicznej (np. Polsko-Indyjska Izba Gospodarcza) oraz promujących kulturę Indii
(np. Indyjskie Stowarzyszenie w Polsce)25.
V. Postawa Polaków wobec imigrantów
W różnych krajach odmiennie definiuje się integrację. Zazwyczaj jednak jest ona
rozumiana jako dynamiczny, dwukierunkowy, wielowymiarowy proces, w którym
imigranci i społeczeństwo kraju pobytu podejmują działania w celu osiągnięcia
spójności społecznej. Wynikiem tego procesu jest rosnąca akceptacja obecności
imigrantów. Takie podejście podkreśla zarówno prawa i obowiązki imigrantów
oraz ich dostęp do usług i zasobów, jak i wyzwania związane z uznaniem i poszanowaniem podstawowych norm i wartości. Jednocześnie ujęcie to nie ogranicza się
Urząd do Spraw Cudzoziemców, Statystyki, Dostępne w Internecie: http://udsc.gov.pl/statystyki/raporty-okresowe/zestawienia-roczne, [dostęp: 11.08.2015 r.].
25
ŁYSIENIA, M. (red.), Cudzoziemcy w Polsce, Podręcznik dla funkcjonariuszy publicznych,
Warszawa 2015 r., s.29.
24
227
Economic, Social and Legal Problems of Demographic Development
wyłącznie do integracji imigrantów planujących wieloletni pobyt, ale uwzględnia
także potrzeby imigrantów krótkookresowych.
Do niedawna integracja imigrantów nie stanowiła kwestii, która przyciągała uwagę
szerszej opinii publicznej w Polsce. Wynikało to przede wszystkim z krótkiej historii imigracji do Polski, niewielkiej skali migracji długookresowej i dominacji
migracji krótkookresowej. W latach dziewięćdziesiątych i na przełomie wieków
do polskiego prawa zostały wprowadzone instrumenty polityki integracyjnej,
których adresatami byli uchodźcy, osoby posiadające ochronę uzupełniającą oraz
repatrianci26.
Jak wynika z badań przeprowadzonych na zlecenie Międzynarodowej Organizacji
ds. Migracji (IOM)27 w czerwcu 2015 r. przez ośrodek badawczy Ipsos, co czwarty
Polak uważa, że cudzoziemcy stanowią ponad 10 % ludności Polski. Tymczasem jest to niecały 1 % społeczeństwa. Ponadto z badań wynika, że nastawienie
Polaków wobec imigrantów jest zdecydowanie bardziej pozytywne wśród osób,
które wcześniej miały kontakt z cudzoziemcami na gruncie zawodowym czy prywatnym. Przykładowo, deklarowana akceptacja Afrykanów i Wietnamczyków w
roli sąsiadów czy kolegów z pracy jest wśród tych respondentów o około 20 %
wyższa niż wśród osób, które nie miały kontaktu z cudzoziemcami. Zazwyczaj
największą sympatią i zaufaniem darzymy te grupy, które uważamy za bliskie
kulturowo, a za takie właśnie 61 % Polaków uważa mieszkańców Europy Zachodniej, Ukraińców (47 %) oraz Amerykanów i Kanadyjczyków (48 %). Ciekawy
jest stosunek wobec najliczniejszej grupy imigrantów w Polsce, którą stanowią
Ukraińcy. Choć przeważa poczucie bliskości kulturowej, to jednak ogólny poziom
zaufania i sympatii do tej grupy jest umiarkowany. Jednakże wśród osób, które
miały kontakt z cudzoziemcami, 70 % respondentów zaakceptowałoby Ukraińców
jako sąsiadów, 73 % jako kolegów z pracy, a prawie 60 % jako bliskich przyjaciół.
Z badań wynika, że 43 % Polaków mających styczność z migrantami, pozytywnie
ocenia ich wpływ na polską gospodarkę. Jednocześnie co czwarta osoba z tej grupy
respondentów uważa, że cudzoziemcy mają negatywny wpływ na gospodarkę.
Wśród osób, które nie miały kontaktu z cudzoziemcami w Polsce, 31 % respon26
Współpraca drogą do integracji. Zalecenia dla polityki integracyjnej Polski, Ministerstwo
Spraw Wewnętrznych, Warszawa 2012 r., s. 9-10.
Międzynarodowa Organizacja ds. Migracji (IOM) została założona w 1951 roku
i jest wiodącą międzyrządową organizacją działającą w dziedzinie migracji. W skład
IOM wchodzi 157 krajów członkowskich, w tym Polska. IOM wspiera kraje w sprostaniu wyzwaniom operacyjnym i społeczno-gospodarczym związanym z migracjami,
pomaga migrantom oraz chroni ich prawa.
27
228
Ekonomické, sociální a právní problémy demografického vývoje
dentów ocenia ten wpływ jako pozytywny, a 36 % jako negatywny. Podobnie jest
w przypadku oceny wpływu imigrantów na polski rynek pracy. Wśród osób, które
nie miały kontaktu z cudzoziemcami, 29 % uważa, że imigranci mają pozytywny
wpływ na rynek pracy, a 40 % ocenia ten aspekt negatywnie. Z kolei wśród respondentów, którzy mieli kontakt z cudzoziemcami, 38 % pozytywnie ocenia ich wpływ
na rynek pracy, a 37 % negatywnie. Warto zwrócić uwagę na zawody, w jakich
widzielibyśmy imigrantów. Najczęściej, bo ponad 60 % respondentów wskazało
stanowiska związane z pracą fizyczną (budownictwo, rolnictwo, sadownictwo).
Najmniej wskazało na pracę w charakterze urzędnika państwowego (17 %), nauczyciela historii (21 %) czy adwokata (22 %). W większości przypadków akceptacja
cudzoziemców w poszczególnych zawodach jest wyższa w grupie respondentów,
którzy mieli kontakt z cudzoziemcami. Zdania na temat wpływu cudzoziemców
na polskie społeczeństwo i kulturę są wyraźnie podzielone. O pozytywnym wpływie częściej były przekonane osoby mające w ostatnim czasie kontakt z cudzoziemcami. 44 % tych respondentów uważa, że imigranci pozytywnie wpływają
na polskie społeczeństwo, wzbogacając jego kulturę. Wśród osób, które nie miały
kontaktu z cudzoziemcami, jest to 32 %, a 29 % ocenia ten aspekt negatywnie28.
VI. Podsumowanie
Konkludując rozważania w zakresie zatrudnianiu na polskim rynku pracy cudzoziemców należy zauważyć, że pomimo podejmowania wielu działań ze strony
organów państwowych nadal problemem jest nielegalne zatrudnianie, co narusza
ich podstawowe prawa jako pracowników. Należy zauważyć, że Polska jest członkiem Rady Europy tworząc 800 milionową europejską rodzinę, więc ze wszystkimi
państwami Rady zobowiązane jest nieustannie poszukiwać coraz skuteczniejszych
sposobów zapewnienia ochrony praw człowieka29.
Co prawda skala zjawiska nielegalnego zatrudniania cudzoziemców w ostatnich
latach zdecydowanie w Polsce zmalała ale w dalszym ciągu w niektórych częściach naszego kraju występuje. Najczęściej dotyczy to regionów rolniczych i sektora budowlanego. Pracodawcy niekiedy pozorują legalność zatrudnienia poprzez
zawieranie umów o pracę, które nie odzwierciedlają stanu faktycznego. Tym
samym bardzo często naruszają podstawowe prawa pracownicze w zakresie wynaZob. Urząd do Spraw Cudzoziemców, Postawy wobec cudzoziemców w Polsce, Informacja
prasowa, Warszawa, 23 lipca 2015 r., Dostępny w Internecie: http://udsc.gov.pl/postawy-wobeccudoziemcow-w-polsce/ [dostęp:10.08.2015 r.]
29
SZYBURSKA - WALCZAK, G., Oddziaływanie europejskiej Konwencji o ochronie praw
człowieka i podstawowych wolności na internacjonalizację standardów w dziedzinie demokracji i praw człowieka, (w:) J. Jaskiernia, (red.) Wpływ standardów międzynarodowych na rozwój
demokracji i ochronę praw człowieka, Wydawnictwo sejmowe, tom 2, Warszawa 2013. s. 11.
28
229
Economic, Social and Legal Problems of Demographic Development
gradzania, czasu wolnego od pracy oraz prawa do innych świadczeń socjalnych.
Dzieje się to na wskutek dużego zapotrzebowania na terenie Polski na tanią siłę
roboczą oraz wysoką skale bezrobocia. W takich sytuacjach istnieje zmowa milczenia pomiędzy zatrudnionymi, a pracodawcami, którym ta „pół legalność” przynosi
wiele korzyści. W Polsce nadal panuje bowiem znaczne przyzwolenie społeczne na
zatrudnianie „na czarno”30.
Zdecydowane respektowanie przez odpowiednie służby państwowe norm prawnych
z zakresu prawa pracy ograniczyłyby tą sytuacje. Każde bowiem postępowanie
kontrolne ma na celu ustalenie stanu faktycznego w zakresie przestrzegania prawa
pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także
przepisów dotyczących legalności zatrudnienia oraz udokumentowanie dokonanych ustaleń31.
Także dostrzeżenie problemy łamania praw pracowniczych zatrudnionych cudzoziemców przez działające na terenie Polski związki zawodowych zdecydowanie
ograniczyłby istniejące nieprawidłowości. Należy bowiem zauważyć, że istnieje
„wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, zarówno na gruncie prawa międzynarodowego, jak i w przepisach prawa krajowego”32.
Kluczowym jest także kształtowanie zarówno wśród społeczeństwa polskiego
jak i cudzoziemców zatrudnionych w naszym kraju właściwych postaw na rzecz
praworządności w stosunkach pracy i poprawy świadomości prawnej w zakresie
przestrzegania norm pracowniczych. Celowi temu służą kampanie i akcje informacyjno - edukacyjne realizowane przez Państwową Inspekcję Pracy, która odpowiada
za przestrzeganie prawa pracy. Jedną z ostatnich była konferencja międzynarodowa
pt. „Legalność zatrudnienia cudzoziemców”, która odbyła się w dniu 15 października 2015 roku w Podzamczu Chęcińskim gm. Chęciny woj. świętokrzyskie.
Takie działania pozwalają na szerszą i efektywniejszą popularyzację wiedzy
prawnej z zakresu łamania praw pracowniczych zatrudnionych w Polsce cudzoziemców, a tym samym dalsze ograniczenie w naruszaniu podstawowych prawa
pracowniczych.
Kończąc zauważyć należy, że polscy pracodawcy są coraz bardziej świadomi
ciążących na nich obowiązków związanych z powierzeniem pracy cudzoziemcom,
Kontrole legalności zatrudnienia, w tym zatrudnienia obcokrajowców, materiały na posiedzenie Rady Ochrony Pracy, Warszawa, maj 2013. s. 39.
31
LEŚNIEWSKI, J. Procedury kontroli legalności zatrudnienia cudzoziemców prowadzonych
przez Państwową Inspekcję Pracy, Główny Inspektorat Pracy Departament Legalności Zatrudnienia, Warszawa 2013, s. 3.
32
GRYGIEL-KALETA, Ż. Wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, Warszawa, 2015,
s. 287.
30
230
Ekonomické, sociální a právní problémy demografického vývoje
a naruszenie ich prawa jako nie wynika w wielu przypadkach z niewiedzy, lecz
niestety bywa skutkiem świadomego działania33.
Bibliografia
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]
33
BRONIEWICZ, B. Status uchodźcy w rozumieniu Konwencji Genewskiej
w orzecznictwie sądów polskich. Dostępny w Internecie: http://www.
prawaczlowieka.edu.pl/index.php?dok=bbcbb1e844266f [dostęp:10.08.2015
r.].
Broszura podsumowująca rok obowiązywania ustawy o cudzoziemcach,
Urząd do Spraw Cudzoziemców, Warszawa, czerwiec 2015 rok.
CHRZANOWSKA, A. Kulturowe uwarunkowania funkcjonowania migrantów przymusowych na polskim rynku pracy na przykładzie społeczności
czeczeńskiej, [w:] W. Klaus (red.), Migranci na polskim rynku pracy. Rzeczywistość, problemy, wyzwania, Warszawa 2007.
DĄBROWSKI, P. (red.), Praca przymusowa imigrantów w Polsce: Analiza
na przykładzie społeczności ukraińskiej i wietnamskiej, Ośrodek Badań
nad Migracjami 58/116, lipiec 2012 r. Dostępne Internecie: www.migracja.
uw.edu.pl/publikacja/1870, [dostęp: 15.08.2015 r.].
GRYGIEL-KALETA, Ż. Wolność zrzeszania się w związkach zawodowych,
Warszawa, 2015.
HALIK, T. Migrancka społeczność Wietnamczyków w Polsce w świetle
polityki państwa i ocen społecznych, Poznań 2006.
Informacja Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców o stosowaniu w roku
2014 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony
na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie realizacji zobowiązań
Rzeczypospolitej Polskiej wynikających z konwencji Genewskiej dotyczącej
statusu uchodźców oraz Protokołu Nowojorskiego dotyczącego statusu
uchodźcy, Warszawa, marzec 2015 rok.
KARPEN, U. Migracja a prawa człowieka. Wyzwania i możliwości , (w:).
S. Trociuk (red.), Przestrzeganie praw cudzoziemców w Polsce, Biuletyn
Rzecznika Spraw Obywatelskich 2012 nr 11.
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Rozpoczęto program Polski
Erasmus dla Ukrainy, 20 listopada 2014 r. , Dostępne w Internecie: http://
www. nauka.gov.pl/aktualnosci-ministerstwo/rozpoczął-się-program-erasmus-dla ukrainy,akcje,print.html, [dostęp: 25.08.2015 r.].
Sprawozdanie z działalności Państwowej Inspekcji Pracy w 2014 roku, Warszawa 2015, s. 280.
231
Economic, Social and Legal Problems of Demographic Development
[10] LEŚNIEWSKI, J. Procedury kontroli legalności zatrudnienia cudzoziemców
prowadzonych przez Państwową Inspekcję Pracy, Główny Inspektorat Pracy
Departament Legalności Zatrudnienia, Warszawa 2013.
[11] ŁYSIENIA, M. (red.), Cudzoziemcy w Polsce, Podręcznik dla funkcjonariuszy publicznych, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Warszawa 2015
rok.
[12] Urząd do Spraw Cudzoziemców, Postawy wobec cudzoziemców w
Polsce, Informacja prasowa, Warszawa, 23 lipca 2015 r., Dostępny w
Internecie: http://udsc.gov.pl/postawy-wobec-cudoziemcow-w-polsce/
[dostęp:10.08.2015 r.]
[13] Urząd do Spraw Cudzoziemców, Statystyki, Dostępne w Internecie: http://
udsc.gov.pl/statystyki/raporty-okresowe/zestawienia-roczne [dostęp:
11.08.2015 r.].
[14] Urząd do Spraw Cudzoziemców, Dostępny w Internecie: http://udsc.gov.pl/
uchodzcy-2/pomoc-socjalna/sstem-pomocy-sc, [dostęp: 12.08.2015 r].
[15] Urząd do Spraw Cudzoziemców, Statystyki, Dostępne w Internecie:
http://udsc.gov.pl/statystyki/raporty-specjalne/dane-dotyczace-por,
[dostęp:12.08.2015 r.].
[16] Sprawozdanie z działalności Państwowej Inspekcji Pracy w 2014 roku,
Warszawa 2015.
[17] SZYBURSKA-WALCZAK, G. Oddziaływanie europejskiej Konwencji o
ochronie praw człowieka i podstawowych wolności na internacjonalizację
standardów w dziedzinie demokracji i praw człowieka, (w:) J. Jaskiernia,
(red.) Wpływ standardów międzynarodowych na rozwój demokracji i
ochronę praw człowieka, Wydawnictwo sejmowe, tom 2, Warszawa 2013.
[18] Współpraca drogą do integracji. Zalecenia dla polityki integracyjnej Polski,
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, Warszawa 2012 rok.
[19] WYSIEŃSKA, K. Organizacje wietnamskie i chińskie w Polsce. Wstępna
analiza instytucjonalnej kompletności społeczności wschodnioazjatyckich w
Polsce, Warszawa 2011.
[20] Wydział Analiz Migracyjnych, Departament Polityki Migracyjnej, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, Społeczność wietnamska w
Polsce. Polityka migracyjna Wietnamu – Raport, Warszawa, czerwiec 2007,
s. 38, Dostępne w Internecie: https://www.emn.gov.pl/dowload/74/12059/
wietnamraport, [dostęp: 15.08.2015 r.].
[21] Wyniki badań Instytutu Spraw Publicznych nad integracją społeczności
azjatyckiej w Polsce, Dostępne w Internecie: https://www.emn.gov.pl/esm/
publikacje/pozostałe-publikacje/9, [dostęp: 15.08.2015 r.].
232
Ekonomické, sociální a právní problémy demografického vývoje
Akty normatywne
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/95/UE z dnia 13 grudnia
2011 r. w sprawie norm dotyczących kwalifikowania obywateli państw trzecich lub bezpaństwowców jako beneficjentów ochrony międzynarodowej,
jednolitego statusu uchodźców lub osób kwalifikujących się do otrzymania
ochrony uzupełniającej oraz zakresu udzielonej ochrony, Dz. Urz. UE L 337
z 20.12.2011 rok.
Protokół Nowojorski dotyczący statusu uchodźców, sporządzony w Nowym
Jorku dnia 31 stycznia 1967 r., Dz. U. z 1991 r. nr 119, poz. 517.
Konwencja dotycząca statusu uchodźców, sporządzona w Genewie 28 lipca
1951 r., Dz. U. z 1991 r. Nr 119, poz. 515.
Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, sporządzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., Dz. U. z 1993 r. nr 61, poz. 284.
Konwencja o prawach dziecka, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r., Dz. U. z 1991 r. nr 120, poz.
526 oraz z 2000 r. nr 2, poz. 11.
Kontrole legalności zatrudnienia, w tym zatrudnienia obcokrajowców, materiały na posiedzenie Rady Ochrony Pracy, Warszawa, maj 2013.
Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, Dz. U. z 2003 r. nr 128, poz. 1176 z
późn. zm.
Ustawa z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach, Dz. U. poz. 1650.
Ustawa z dnia 26 czerwca 2014 r. o zmianie ustawy o udzieleniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych
innych ustaw, Dz. U. z 2014 r. poz. 1004.
233