Bezskuteczność egzekucji z majątku spółki a odpowiedzialność

Bezskuteczność egzekucji z majątku spółki a odpowiedzialność członków jej zarządu
Wpisany przez Tomasz Burczyński
Stwierdzenie bezskuteczności egzekucji ustala się na podstawie każdego prawnie
dopuszczalnego dowodu.
Uchwała składu siedmiu sędziów NSA z dnia 8 grudnia 2008 r., II FPS 6/08
1. Stwierdzenie przez organ podatkowy bezskuteczności egzekucji, o której mowa w
art. 116 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r.
- Ordynacja podatkowa (dalej: o.p.) 1 ,
powinno być dokonane po przeprowadzeniu postępowania egzekucyjnego.
2. Stwierdzenie bezskuteczności egzekucji ustala się na podstawie każdego prawnie
dopuszczalnego dowodu.
Omawiana uchwała zapadła na wniosek Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego, który
dopatrzył się istnienia rozbieżności w orzecznictwie dotyczącej kwestii stwierdzenia
bezskuteczności egzekucji, o której mowa w art. 116 § 1 o.p. Przedstawił więc składowi
poszerzonemu następujące zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia: czy stwierdzenie przez
organ podatkowy bezskuteczności egzekucji, o której mowa w art. 116 § 1 o.p. powinno być
dokonywane na podstawie formalnego aktu procesowego wydanego przez organ egzekucyjny
po przeprowadzeniu postępowania egzekucyjnego, czy też ustalenie wspomnianej
bezskuteczności może nastąpić na podstawie każdego dowodu?
1/4
Bezskuteczność egzekucji z majątku spółki a odpowiedzialność członków jej zarządu
Wpisany przez Tomasz Burczyński
Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego udzielenie odpowiedzi na przedstawione pytanie
wymaga rozstrzygnięcia, czy przed wszczęciem postępowania w sprawie odpowiedzialności
członków zarządu spółek wymienionych w art. 116 § 1 o.p. konieczne jest wszczęcie
postępowania egzekucyjnego, czy też nie. Negatywna odpowiedź na to pytanie oznacza, że
można dowodzić stanu niezaspokojenia wierzyciela publicznoprawnego każdym środkiem
dowodowym. Pogląd przeciwny wskazywałby zaś, że stan ten mógłby być udowodniony jedynie
środkami dowodowymi właściwymi dla postępowania egzekucyjnego lub postępowania
upadłościowego związanego z likwidacją masy upadłości.
Sąd wskazał, że art. 108 § 2 pkt 3 o.p. wprost wymaga dla skutecznego wszczęcia
postępowania o odpowiedzialności osoby trzeciej wszczęcia postępowania egzekucyjnego
(administracyjnego, sądowego). Poza tym, zgodnie z art. 108 § 4 o.p., egzekucja zobowiązania
wynikającego z decyzji o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej może być wszczęta
dopiero wówczas, gdy egzekucja z majątku podatnika okazała się w całości lub w części
bezskuteczna. W art. 116 o.p. ustawodawca wprowadził znacznie ostrzejszy wymóg, gdyż w
przypadku orzekania o odpowiedzialności członka zarządu spółki kapitałowej nie tylko
prowadzenie egzekucji z jego majątku, ale także wydanie decyzji o jego odpowiedzialności
uzależnione jest od bezskuteczności egzekucji. Tym samym dla stwierdzenia zaistnienia
przesłanki bezskuteczności egzekucji na gruncie odpowiedzialności członków zarządu spółek
kapitałowych konieczne jest wszczęcie egzekucji. Nie można bowiem stwierdzić
bezskuteczności egzekucji poza postępowaniem egzekucyjnym.
W ocenie składu poszerzonego, za takim poglądem przemawia także i to, że ustawodawca w
art. 116 o.p. użył określenia „jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w
części bezskuteczna". Częściowa bezskuteczność egzekucji może być stwierdzona tylko w
postępowaniu egzekucyjnym. Przeprowadzenie postępowania egzekucyjnego prowadzi do
lepszego poznania sytuacji majątkowej spółki, wyegzekwowania długu od podatnika (płatnika,
inkasenta), a więc osoby, na której ciąży obowiązek podatkowy lub obowiązki instrumentalne.
Nie można więc zgodzić się ze stanowiskiem, iż bezskuteczność egzekucji można wykazać
każdym dowodem, także bez obowiązku wszczynania postępowania egzekucyjnego. Sąd
podkreślił, że o bezskuteczności egzekucji można mówić jedynie jako o zdarzeniu przyszłym.
2/4
Bezskuteczność egzekucji z majątku spółki a odpowiedzialność członków jej zarządu
Wpisany przez Tomasz Burczyński
Naczelny Sąd Administracyjny zauważył, że pojęcie „bezskuteczności egzekucji" lub zbliżone
jest użyte przez ustawodawcę, chociaż nie zdefiniowane, w kilku przepisach dotyczących
postępowań egzekucyjnych. W art. 913 kodeksu postępowania cywilnego (dalej: k.p.c.)
ustawodawca określa bezskuteczność egzekucji jako stan, w którym zajęty w egzekucji majątek
dłużnika nie rokuje zaspokojenia egzekwowanych należności lub jeżeli wierzyciel wykaże, że na
skutek prowadzonej egzekucji nie uzyskał w pełni zaspokojenia swej wierzytelności. Określenie
to spełnia funkcję swojego rodzaju definicji pojęcia bezskuteczności egzekucji. Wynika z niej
wniosek, że dla stwierdzenia bezskuteczności egzekucji niezbędne jest wykazanie przez
wierzyciela zastosowania przez organ egzekucyjny środków egzekucyjnych skierowanych do
całego majątku dłużnika.
Sąd zauważył dalej, że użycie w art. 913 k.p.c. określenia „zajęcie (...) nie rokuje zaspokojenia"
oznaczać musi, że jest to najwcześniejszy moment, w którym organ egzekucyjny może
zorientować się w możliwości zaspokojenia wierzyciela. Nie musi więc dojść do odbioru
ruchomości, dokumentów, weksla itp., o ile samo zajęcie nie rokuje zaspokojenia należności. Z
uwagi na treść art. 110 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w
administracji 2 stwierdzenie w toku postępowania egzekucyjnego, że dłużnik jest właścicielem
nieruchomości, nie oznacza, że stan bezskuteczności egzekucji nie wystąpił. Niezbędne będzie
bowiem zbadanie, czy długotrwałość egzekucji z nieruchomości i prognozowane koszty
egzekucyjne w przypadku wszczęcia egzekucji z nieruchomości nie przekroczą uzyskanych
wpływów pozwalających na pokrycie długu.
Naczelny Sąd Administracyjny wskazał, że w administracyjnym postępowaniu egzekucyjnym
można - co do zasady - wyróżnić trzy stadia: 1) stadium poprzedzające wszczęcie egzekucji; 2)
stadium stosowania egzekucji; 3) stadium następujące po przeprowadzeniu egzekucji. Nie jest
możliwe ustalenie przesłanki bezskuteczności egzekucji w stadium poprzedzającym wszczęcie
egzekucji. Wyjątkowo było to dopuszczalne wówczas, gdy przeciwko spółce była prowadzona
egzekucja należności publicznoprawnych, która zakończyła się, a następnie powstały inne
należności. Powtarzanie czynności egzekucyjnych tylko po to, aby stwierdzić formalnie
bezskuteczność egzekucji byłoby oczywiście zbędne.
3/4
Bezskuteczność egzekucji z majątku spółki a odpowiedzialność członków jej zarządu
Wpisany przez Tomasz Burczyński
W drugim stadium postępowania egzekucyjnego stwierdzenie bezskuteczności egzekucji
będzie związane z zasady ze skutecznością zastosowanych środków egzekucyjnych. W tym
stadium, podobnie jak w poprzednim, wierzyciel ma obowiązek zbadać, czy i jaka jest wysokość
należności podlegającej egzekucji. Dane te wraz z danymi dotyczącymi zastosowanych
skutecznie lub bezskutecznie środków (sposobów) egzekucyjnych pozwolą na stwierdzenie, czy
egzekucja została wszczęta do całego majątku spółki i czy była skuteczna oraz w jakiej części.
Środkiem dowodowym, mogącym wykazać bezskuteczność egzekucji, może być protokół
bezskutecznego zajęcia ruchomości czy praw majątkowych albo stwierdzający, że zobowiązany
posiada tylko szczegółowo wskazane ruchomości (prawa majątkowe) wolne od egzekucji.
W odniesieniu do trzeciego stadium postępowania egzekucyjnego Sąd stwierdził, że
zasadniczo nie ma - w sytuacji wyegzekwowania całości lub części należności
publicznoprawnej - podstawy prawnej do wydawania przez organ egzekucyjny stosownego
postanowienia. W postępowaniu upadłościowym, po ogłoszeniu upadłości obejmującej
likwidację majątku, sąd ma obowiązek wydać postanowienie o zakończeniu postępowania
upadłościowego. W egzekucji administracyjnej będą to tytuły wykonawcze zawierające
adnotację o skuteczności egzekucji dotyczące kwot pobranych na podstawie tych tytułów i
wzmianka komornika w tytule wykonawczym o zaspokojeniu roszczenia wierzyciela w całości
lub w oznaczonej części. Nie w każdym przypadku o skuteczności egzekucji będzie natomiast
świadczyło postanowienie o ustaleniu kosztów egzekucyjnych.
1. Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.
2. Dz. U. z 2006 r. Nr 229, poz. 1954 z późn. zm.
4/4