Człowiek twórcą kultury, czas kultury twórcą człowieka

NODVRZ\PL ZH ZVSyáF]HVQHM RNUH OD
V]\RGWHJRRMDNLPPyJáW\ONRPDU]\ü
niegdysiejszy koneser.
QHM MDNR PDVRZD NXOWXU]H Z\GDMH VL
y-
QLHSUDZG]LZH 7D WH]D EU]PL IDáV]
*
3URZDG]RQH
ZLHWDN HZ ZLHWOHOHNWXU\NDWHJRULD
ÄPX]HXP
(
Z\REUD QL´
NWyU WX
*
UR]ZD DQLD
*
QD
o-
WHPDW SL NQD PR QD ]DNR F]\ü S
DXWRU
ZWDU]DM FZUD]]DXWRUHP+HJORZVNLH
przytacza, daje dzisiejszemu laikowi
GRVW
SGRV]WXNLQLHSRUyZQDQLHZL
k-
UR]Uy QLHQLH 3L NQR MHVW ]QDQH DOH
*
czy jest poznane?
Ryszard Wójtowicz
&]áRZLHNWZyUFNXOWXU\F]DVNXOWXU\WZyUFF]áRZLHND
Q_eh\_d l\hj_p dmevlmju \j_fy dmevlmju l\hj_p q_eh\_dZ
Z. Stachowski (red.),&]áRZLHNLNXOWXU\,
WSSG, Warszawa–Tyczyn 2001, s. 421
.VL*ND &]áRZLHN L NXOWXU\,
to praca zbiorowa wydana pod re-
GDNFM =ELJQLHZD
NDWROLF\]PX VSRáHF]QHJR Z NUDMDFK
europejskich V ± - .RMNRá
Kultura i wychowanie w filozoficznej
wizji edukacji Sergiusza Hessena
V ± . .RáRG]LHMF]\N J. Ma-
6WDFKRZVNLHJR
z okazji 45-lecia pracy naukoZHM SURI 0LURVáDZD 1RZDF]\ND
*FH ]DPLHVzF]RQ\FK MHVW GZDG]LHFLD DUW\NXáyZ
RUD] ELRJUDP ]DZLHUDMF\ ELRJUDIL
LELEOLRJUDIL
SURI01RZDF]\ND
: UHFHQ]RZDQHM NVL
ULWDLQ
VW SQH
SRVWDZ WHRUHW\F]Q SRJO GyZ
DUW\NXá\
MXELODWD
WR
Kowalski ZLDGRPRü
6
RXQLHU
R
F]áRZLHNX
(s. 117–143); P. J. Przybysz, O prywatywnej teorii sztuki (s. 143–153);
= 0LNRáHMNR Anastasis:
dramat
SRM
FLD (s. 153–167); L. Turek, Kulturowo-cywilizacyjny wymiar wyznaQLD 3UDZRVáDZQ\ modernizm wobec
zagadnienia stosunku Rosji do Zachodu (s. 167–189); M. Skrzypek,
Paul Lafargue o wierzeniach wspólnoty pierwotnej (s. 189–223);
A. Wójtowicz, 2G]\VNDQ\ RNUJ ]LePL PLHUü IDEXá\ VDNUDOQH SRGUy*
ku miastu (s. 223–245); M. Horosze-
chowskiego, ZLDW LGHL 0LURVáDZD
Nowaczyka (s. 11–23), w którym
autor w sposób przejrzysty przed
0
KLVWRULL ZHGáXJ 5RPDQD ,QJDUGHQD
a-
VWDZLD
(
(s. 99–117); A. Gniazdowski, Czas
6WXGLXP RWZLHUD DUW\NXá = 6W
HZROXFM L
RUD]
a-
1
.R]\U
VSRáHF]QD
edzy (s. 23–51); A. Nowicki, Próby
RWZLHUDQLD VL
NXOWXU\ ZáRVNLHM QD
ZLDW (s. 51–63); J. Keller, 3RF]WNL
XF]áRZLHF]HQLH L XE\WRZLHQLH ZL
218
wicz, &]DV6]RDEU]HPL
NRFLHOQHJR
milczenia (s. 245–265); Z. Stachowski, .XOWXUD L QDXND Z P\OL -DQD
3DZáD ,, (s. 265–289); Z. Marzec,
Teologia wyzwolenia jako teologia
ubogiego i innego (s. 289–315);
/ - 3HáND ,GHH GXFKRZRFL VáoZLDVNLHM Z NRQFHSFMDFK SROVNLHM
filozofii narodowej (s. 315–329);
0 /LELV]RZVND)yáWNRZVND UczeQL
R
.RFLHOH,
(s. 329–343);
Z. Drozdowicz, 3URIHVRU QD PLDU
czasu V ± $ .DUSLVNL
)LOR]RILD SU]\V]áRFL (s. 359–387);
E. Sajdak-Michnowska, L. Michnowski, Antroposfera w poszukiwaniu straconego czasu (s. 387–399);
E. Stachowska, Biogram – biografia
L ELEOLRJUDILD SURI 0LURVáDZD 1owaczyka (s. 399–421).
Nie sposób w niniejszej recen]ML RPyZLü ZV]\VWNLH WHPDW\ SRUu-
L IDáV]\ZHM SU]H]
ZLDW
VSRáHF]Q\
* *H ]aZLDGRPRFL
6 .R]\U.RZDOVNL ]DXZD D
VW SRZDQLH
SRM FLD
a-
VSRáHF]QHM SU]H] LQQH NDWHJRULH ]
QLHMDVQH UR]XPLHQLH
ZLDGRPRFL PLHV]DQLH MHM ]H ]MDZiVNDPL NWyUH ZLDGRPRFL QLH V FR
VSUDZLD *H ÄP\O NODV\F]QD VWDMH VL
SU]HGPLRWHP
HSLJRVNLFK
XSURVzF]H´V
NáDGD
F] VWR
A. Nowicki w artykule Próby
RWZLHUDQLD VL NXOWXU\ ZáRVNLHM QD
ZLDW
V ± SRND]XMH Z\VLáHN
ZáRVNLFK
SUyEXM
*\ü SURZLQFMRQDOL]P
LQWHOHNWXDOLVWyZ
F\FK SU]H]Z\FL
NXOWXU\
SRVWDü
ZáRVNLHM
%HUWUDQGR
$XWRU
ZVND]XMH
6SDYHQWD
L
MHJR
e-
LGHH SRUyZQXM F JR ] * %UXQR 7
*
OHVLR =DEDUHOOD LWS -HGQDN H SUyE\
recepcji filozofii francuskiej czy niePLHFNLHMXF]\QLá\]ILOR]RILLZáRVNLHM
ÄSURZLQFMRQDOQ SDUDIL Z NWyUHM QD
NO F]NDFK F]FL VL PRGQH ER \V]F]D
emom. S. Kozyr-Kowalski w artykule ZLDGRPRü VSRáHF]QD XF]áowieczenie i ubytowienie wiedzy
kilku krajów za Alpami” (s. 57).
A. Nowicki po uwagach historyczQ\FK FKDUDNWHU\]XMH G]LVLHMV] V\WuDFM
]DXZD*D *H LGHH G*FH GR Ln-
V]DQH Z DUW\NXáDFK SU]\MU]\MP\ VL
*
*
]DWHP EOL HM NLONX ZD Q\P SUREO
*
*
*
*
*
V ± ]DXZD D H QDGX \ZDQH
WHJUDFML
w epoce formalnego socjalizmu
QRZRF]HVQH E\á\ ]QDQH NLONDG]LHVL W
SRM FLH
ZLDGRPRFL
VSRáHF]QHM
XZD DQH
]D
ODW WHPX G]LVLDM V DQDFKURQLF]QH
(
]RVWDMH Z\SLHUDQH SU]H] RNUH OHQLD
PQLHM RJyOQH
HXURSHMVNLHM
L VSy QLRQH Ä(XURSHL]P´ PD G]L
ZLDGRPRü VSRáHFz-
charakter prowincjonalny, warunkiem
/XG]NRFL
MHVW P\OHQLH
oFLRZR Z VNDOL ZLDWD 2WZDUFLH VL
QD ZLDWZHGáXJDXWRUDR]QDF]DG]L
QLH W\ONR SU]H]Z\FL
*HQLH QDFMRQDOi]PX DOH SU]H]Z\FL
*HQLH FLDVQHJR
VWDURZLHFNLHJR
HXURSRFHQWU\]PX
a-
QD ZHGáXJ DXWRUD WR LGHH Z\REU
RFDOHQLD
*HQLD L ZLHG]D OXG]L R ZLHFLH VSo-
SODQHWDUQH XMPXM FH SUREOHP\ FDá
áHF]Q\P L SU]\URGQLF]\P ÄR VRELH
ZLDGRPRFL MDNR IXQGDPHQWX
ZLDWD VSRáHF]QHJR RGUy*QLHQLD MHM
RG ZLDGRPRFL JDWXQNRZHM MHM
ZSá\ZX QD QDXN
RUD] LQQH UHODFMH
DXWRU SU]HGVWDZLD GZDQDFLH VSRVoEyZ RNUHODQLD ZLHG]\ SUDZG]LZHM
L R LQQ\FK´ V 3RSU]H] DQDOL]
(s. 61).
3RF]WNL NDWROLF\]PX VSRáHF]Qego w krajach europejskich (s. 63–85),
219
owieku i cywilizacji personalistycznej
V ± WR DUW\NXá . .RáRG]LHj-
WR DUW\NXá - .HOOHUD XMDZQLDM F\
- 0DULWDLQ L ( 0RXQLHU R F]á
SU]\F]\Q\ NRQIOLNWX .R FLRáD ] V]H
roko
rozumianym
proletariatem
*H
Z ;,; ZLHNX $XWRU ]D]QDF]D
F]\ND
Z RNUHVLH W\P KLHUDUFKLD NR FLHOQD
XND]XM F\
GZLH
NRQFHSFMH
VSRáHF]QH SHUVRQDOL]P WRPLVW\F]Q\
Z\ZRG]LáD VL Z ZL NV]R FL ] DU
y-
J. Maritaina i personalizm egzysten-
VWRNUDFMLLQLHPLDáD]UR]XPLHQLDGOD
FMDOQ\(0RXQLHUD7HGZLH]EOL RQH
„sprawy robotniczej” (s. 64). Od-
GR VLHELH D MHGQDN Z V]F]HJyáDFK
*
FKRG]HQLH OXG]L RG .R FLRáD NOHU
Uy QH NRQFHSFMH E\á\ SURWHVWHP Z
ZLG]LDá
VRFMDOLVWyZ
EHF VWRVXQNyZ VSRáHF]Q\FK RERZL
Z
LGHDFK
*
o-
L NRPXQLVWyZ VZRMH ]D ]DGDQLH
]XM F\FK Z NDSLWDOL]PLH L VRFMDOL]PLH
XSDWU\ZDá Z REURQLH SUROHWDULDWX
;; ZLHNX V ,VWRW V\VWHPX
przed tymi ideologiami oraz udzielaniu pomocy charytatywnej. J. Keller
XND]XMH yZF]HVQ V\WXDFM
HNRQoPLF]QRSROLW\F]Q GR NWyUHM .o-
0DULWDLQDE\áRXM FLHF]áRZLHNDMDNR
QLHUR]á F]QHM
e
SROLW\F]Q JR
L
FDáR FL
PDWHULDOQR
duchowej, jako swoiste compositum
humanum 3R]ZDOD WR UR]SDWU\ZDü
FLyá RGQRVL VL
ZURJR RGVXZDMF
VL
RG ZLDWD QLH X]QDMF QRZHJR
áDGX
F]áRZLHND Z GZyFK SHUVSHNW\ZDFK
o-
]LHPVNLHM MDNR MHGQRVWN L QDGSU]\U
VSRáHF]QR
G]RQHM MDNR RVRE 2VRED UR]XPLDQD
NXOWXURZHJR $UW\NXá WHQ SRSU]H]
jest na wzór Boecjusza: persona est
rationalis naturae indyvidua substantia (s. 100). Budowana przez
J. Maritaina, koncepcja „demokracji
personalistycznej” na zasadach inte-
t
REUD]\ KLVWRU\F]QH V]NLFXMH SRF]
NL LGHL VSRáHF]Q\FK .R FLRáD SUyE
i-
SRZL ]DQLD NDWROLF\]PX ] VRFMDO
]PHP Z REU ELH .R FLRáD %\á WR
i
F]DV SUyE\ GOD G]LDáDF]\ FKU]H F
MD VNLFK
FKU]H FLMD VWZD
FL
NWyU]\
ZLG] F
Z
JUDOQHJR
LVWRW
*
VSUDZLHGOLZR
NU]\ZG]LH
Z\VW SLHQLD
VSRáHF]QHM
URERWQLNyZ
Mouniera, rozumienie jednostki
i osoby jest inne. Osoba „jest raczej
REHFQRFL QL* E\WHP´ SRVLDGD FKarakter dynamiczny a nie statyczny, jej
LVWRWD Z\UD*D VL
Z FLJá\P SU]HNUa-
z-
UDGQR ü .R FLRáD Z VWRVXQNX GR
SRMDZLDM F\FKVL QRZ\FKUHDOQ\FK
SURFHVyZ
VSRáHF]Q\FK
F]DQLX
-
L
*HQLX
G
GR
%RJD
*
ZLDWD
*
VL
Z ]GDQLX ÄUHZROXFMD PRUDOQD E
G]LH
HNRQRPLF]QDDOERMHM ZFDOH QLH E
G]LH
5HZROXFMD HNRQRPLF]QD E
G]LH PRUDlQD DOER E
G]LH QLF]\P´ V MHM ]DDQJD RZDQLD Z QDSUDZ onej przez Piusa XI encykliki Quadragesimo anno NWyUD RERZL]y-
NU]\ZG
RGHNVX VSRáHF]QHJR RUD] RJáRV]
ZDáD GR Z\EXFKX ,, ZRMQ\
VLHELH
(s. 110). W tej koncepcji, teoria osoby,
2VL JQL
FLHP .R FLRáD E\áR RSUDFRZDQLH
.
MHM QLH E G]LH´ V : NRQFHSFML
- .HOOHUD SRND]XMH XáRPQR ü L EH
o-
SU]HFLZNR
SáDFLOLHNVNRPXQLN V$UW\NXá
VL
OXFMD VSRáHF]QD E G]LH PRUDOQ DOER
(R. Murri, E. Buonaiuti), co przy
*
Z\UD D
]DSR \F]RQ\P RG . 3HJX\ Ä5HZ
L EUDWHUVWZLH QDZRá\ZDOL GR
F]\QQHJR
KXPDQL]PX
ZHGáXJ . .RáRG]LHMF]\ND Z ]GDQLX
ZLD
towej.
220
VSRáHF]Q\FK
Z\UD D
.
.RáRG]LHMF]\N
S\WDQLH
R
*
SU]HP\OH
VWDZLD
DNWXDOQR ü
GHQQLHPLDáZ\SUDFRZDQHMMHGQROLWHM
ZD QH
teorii czasu, zagadnienie to umiesz-
obu autorów. Koncepcje obydwu
P\OiFLHOL GRW\F]\á\ NDSLWDOLVW\F]
nych XM
ü VSRáHF]Q\FK MDN L UHDO
nego socjalizmu, który podobnie jak
autorzy personalizmu odeszli do pami
FL KLVWRULL :DUWR ZL
F SU]HOH
G]Lü SoQRZQLH P\O ÄIUDQFX]yZ´
F]Dá Z G]LHG]LQLH PHWDIL]\NL NWyUD
FL
KLVWRULL´
F]DVLH
]DNáDGD
*
]RVWDMH XVWDORQD LVWRWD WR*VDPRFL
SU]HGPLRWX F]DVRZHJR ÄRGPLHQQRü
VSRVREX LVWQLHQLD Z\NOXF]D WR*VaPRü SU]HGPLRWX´ V +LVWRULD
D E\ü QDXN R OXG]LDFK NWyU\FK
ÄWR*VDPRü´
F]DVLH MHVW SUREOHPoZ D RNUHODMF ]Z L]HN PL
G]\ F] a-
SU]HGPLRWyZ F]DVRZR RNUH ORQ\FK
ezdowski wskazuje na E. Husserla,
NWyU\ Z\ND]Dá *H VWDQRZLVNR KLVWoU\]PX QLH MHVW WR*VDPH ] KLVWRU\Fz
QLDM FH VL RNROLF]QR FL $ *QLD
P
*
Q\P OHF] QDOH \ GR ]DNUHVX WHRULL
poznania (s. 119). Historyzm, u którego SRGVWDZ OH*\ UHODW\ZL]P QLH
FL SU]HGPLRW LVWQLHMF\ Z F]DVLH
*
LVWQLHQLD SU]\V]áH WHUD(QLHMV]H SU] eV]áH ,VWQLHQLH SU]HFKRG] FH SU]H]
a-
PXVLSU]HM üSU]H]WU]\Uy QHVSRVRE\
KLVWRU\F]QHJR $XWRU DUW\NXáX ]
*
XZD D HS\WDQLH R F]DV NRQNUHWQ\
*\Z\ R F]DV KLVWRULL MHVW GURJ GR
modii czasowe, jest modus existentiae UHDOQRFL V = UDG\NDOQ
odpowiedzi na pytanie o sens histoULL
5R]ZL ]DQLD
WHJR
SUREOHPX
A. Gniazdowski szuka w fenomenologii R. Ingardena, w szczególnoFL
*
Z
sem a sposobem istnienia (realno-
*
XZ]JO GQLD WDN H VSHF\ILNL F]DVX
*
*
PRPHQWX ± KLVWRULL 3RSU]H] DQDOL]
F]áRZLHND D KLVWRULD WR W\ONR ]PL
LVWQLHQLD´
QLHGRVWU]HJDZ\VWDUF]DM FRZD QHJR
MHVWLPPDQHQWQ FHFK ZLDGRPR FL
VSRVREX
*
GáXJ$*QLD]GRZVNLHJR5,QJDUGHQ
F]D VL EH] UHV]W\ F]\ PR H F]DV
MHJR
w przemianach ulega unicestwieniu,
ÄXWU]\PXMF VL
Z E\FLH MDNR FR QDjZ\*HM F]\VWH ]MDZLVNR´ V :e-
pewne „obiektywne” rozumienie
F]DVX Z NWyU\P F]áRZLHN UR]SXVz
o-
*
]DXZD D
SLHUZV]H
±
GRZLDGF]HQLH
F]DVX
SU]H] F]áRZLHND MDNR FR SRFKRGQeJR IHQRPHQDOQHJR GUXJLH GRZLDdF]HQLH±PyZLQDP*HF]DVMHVWMHGyQ U]HF]\ZLVWRFL F]áoZLHN ]D
Z
,QJDUGHQD
GZD VSRVRE\ GR ZLDGF]HQLD F]DVX
VWRULD&]\KLVWRULDPDM FF]áRZLHND
SU]HGPLRW
GOD
V :D Q\P GOD ]DJDGQLHQLD V
(s. 118). Pytanie to decyduje o odpowiedzi na pytanie, czym jest hi]D
*
&]DV
OHQLH
SRZLHG]LHü QD S\WDQLH ÄF]\P WDN
F]DV
LVWQLHM F\P
autor, to przede wszystkim egzystenFMDOQH RNUHOHQLH SU]HGPLRWX ÄRNUe-
MHVW
E\WHP
XMPXMH E\W Z NDWHJRULDFK PR OLZ
ekonomiczno-kulturowo-politycznej.
A. Gniazdowski w artykule
&]DV KLVWRULL ZHGáXJ 5RPDQD ,ngardena (s. 114–173), próbuje od
VL *
L RGQLH ü M GR DNWXDOQHM V\WXDFML
QDSUDZG ]DMPXMH
Z RGUy QLHQLX RG RQWRORJLL NWyUD
(
DNWXDOQR FL WHUD QLHMV]R FL ]Z L ]DQD
MHVW ÄV]F]HOLQRZ R ü LVWQLHQLD´
DQDOL]XM F NZHVWL WR VDPR FL
J
-HGy-
w-
QLH F]áRZ LHN Z HGáX $ *QLD]GR
przedmiotu w czasie (s. 122). Ingar-
VNLHJR MDNR E\W Z LDGRP\ PD VZ RM
221
Ä&]DV *y-
ikowane dla potocznego rozumu”
(s. 227). Wydarzenia religijne, narra-
KLVWRUL DOH L M ]QD WUDQVFHQGXM F
ÄV]F]HOLQRZR ü FKZLOL´
UHOLJLMQH PDM I DEXá\ ]E\W VNRPSO
Z\ L NRQNUHWQ\ ]GDMH VL E\ü Z WHQ
VSRVyE
ZáD QLH
F]DVHP
OXG]
nterpretacyjnego poszerzenia Ingardenowskiej „ontologii historii”.
$ :yMWRZLF] Z WHNFLH OdzyVNDQ\ RNUJ ]LHPL PLHUü IDEXá\
VDNUDOQHSRGUy*NXPLDVWX (s. 224–
PLHMVFH
SLHOJU]\PRZ DQLD
GURJD
Z HGáXJ
sakralnych. Pielgrzymka musi elimiQRZ Dü]E
GQHPRW\Z \NWyUHPRJM
]GHJHQHURZ Dü SRSU]H] UHGXNFM
V\ m
EROLF]Q ÄSU]HNV]WDáFHQLH Z GUyZ NL
w zaspokojenie ludycznego marnotrawienia czasu, pretekstu pozareligijnych inspiracji, czasem ciekawo-
l-
*NXFHQWUXPSR
JU]\PNDMHVWSRGUy
FL WXU\VWNL´ V 3LHOJU]\PND
a-
]LHPL´ V $XWRU ]
*
&]DV
* GR G\VNXUVX QDUUDFML
LVWRW IHQRPHQX SLHOJU]\PNL ÄSLH
JX
G\VNXUVX
DXWRUD QDOH
ZLQWHUHVXM F\VSRVyEXND]XMH
RNU
]DVDGQLF]R GR MDNLHJR
Z L NV]HJR
$ *QLD]GRZVNLHJR MHVW SUyE L
*
FMH QDOH
NLHM KLVWRULL´ V $UW\NXá
znosi bariery historyczne, zarazem
ifania podlega pewnym kanonom:
U\WXDáRP PRUDOQRFL RE\F]DMRZo-
miejsca przez sacrum. Pielgrzymka
]QDF]D H PLHMVFD JG]LH RGVáDQLDM
VL ]QDF]HQLD V WHUHQHP
ZL
WRFL
SRGNUH OD
HSLIDQL WD ]D Z\PDJD GURJL (S
FL
*
]DZLHV]DM F
UXW\Q
JDáDE\
,VWRW
SLHOJU]\PNL Z \Ua*DM WDN*H RILDU\ UHOLJL RI LDU MHVW
V ü
(s. 243).
JáDG\
i-
a-
FL Já\P SU]HWDUJRP R SUDZ D Z á
Z L
W\FK
'OD
o-
)\GyZ 1LQLHMV]H UR]ZD*DQLD
autor przeprowadza na trzech pozioPDFK JG\* VWDQRZLVND L SRVW
SRZaQLD NDWROLNyZ UR]NáDGDá\ VL
RGPLHnnie na poszczególnych szczeblach
P\ MDNR KLVWRU\F]QLH SRGOHJDM FH
HNVWHQVML
&]DV 6]RD EU]HPL
NRFLHOQHJR
milczenia (s. 245–265), to próba
przeprowadzenia przez M. HoroszeZ LF]D W\SRORJLL SRVWDZ Z LDWD NDWoOLFNLHJR Z REHF SU]HODGRZ D L ] a-
XND]XMH SU]\NáDG PLDVWD -HUR]RO
V\PEROLF]QHM
PL Z GDQ\P ]DFKRZ DQLX UHOLJLMQ\P
] Z RMQ Z á F]QLH $ :yMWRZ LF]
VQR FL PLHMVF
QD
S\WDM F MDNLH I RUP\ GDM VL XUXFK
katolicyzm, islam, buddyzm, judaizm a nie protestantyzm. Protestantyzm ÄQLH ]QD LQQHJR SRGUy*RZDQLD
QL* Z JáE´ V MHVW SRGUy*owaniem w czasie, nie w przestrzeni.
W religiach „wielkiego czasu
i przestrzeni”, pielgrzymka niejednokrotnie prowadzi do konfrontacji
struktury historyczne (s. 241). Autor
DUW\NXáX SURSRQXMH PHWRGRORJL
EaGD Z VRFMRORJLL UHOLJLL NWyUD SROe-
sacrum in exercitu, piel-
VNDO WUDQVVSRáHF]Q LWUDQVNXOWXURZ JU]\PNDZHGáXJDXWRUDNRQVHNUXMH
FRG]LHQQR ü
RNUH OHQLD
WDN H XVWDQDZ LD QRZ H VWUXNWXU\ QD
GRNWU\QLH 'URJD GR FHQWUXP
Z\ZRáXMH
KLVWRU\F]QH
)\GyZ
*H 3LXV
VWUXNWXUDOQ\FK V $QDOL]XM F
URd-
XG]LDá SDSLHVWZD QD U]HF]
ków masowej komunikacji jest jedynie jednym z wielu spektakli, co
0 +RURV]HZLF] VWZLHUG]D
XII mimo wielu wypowiedzi doty-
*
DXWRUD QLH G]LZ L JG\ ÄZ \GDU]HQLD
F] F\FK F]DVX ZRMQ\ MHG\QLH F]WHU\
222
)\GyZ )UDJPHQW\ ZySRZLHG]L 3LXVD ;,, V ]GDQLHP
DXWRUD QD W\OH SRUHGQLH L DOX]\MQH
*H ÄXPR*OLZLDM RGPLHQQH LQWHr-
RGQLyVá GR
F]\FK Z \VW SLH SXEOLF]Q\FK 3LXVD
;,, Z SLVXM F\FK VL QD WUZ DáH Z
przekaz historyczny” (s. 256). Bilans
*
NDWROLNyZ MHVW GHSU\PXM F\ FKRFLD
pretacje” (s. 248), natomiast lista
RVRELVWRFL ]ZUDFDMF\FK VL
] DSeOHP R SRW
SLHQLH ]EURGQL QD]LVWRwVNLFK QD )ydach
jest ogromna.
0 +RURV]HZLF] ]ZUDFD XZDJ
QD
QLH
*
PR QD
VSRáHF]QR FL
ü
]DSRPLQD R
SRVWDZ LH
*\GRZVNRDPHU\NDVNLHM
r-
NWyUD RJUDQLF]\áD VL MHG\QLH GR R
ganizowania mityngów.
$UW\NXá =
6WDFKRZVNLHJR Kultu
3DZáD ,,
LVWRWQ\ DVSHNW GRW\F] F\ PLOF]HQLD
U D L QDXND Z P\ OL -DQD
papiestwa w tej kwestii. Milczenie
± XND]XMH ]DVDGQLF]H ]ZL ]NL
WR
SU]HVáDQHN ILOR]RILF]Q\FK L WHRORJLF
WáXPDF]RQR
EUDNLHP
QLD Z U]HF]\ZLVWR FL RNXSRZDQHM
*
*H
*
(XURS\ MHGQDN H ZLDGRPR G]L *
znych.:RMW\á\RNWyU\FKZVNUyFLH
UR]H]QD
PR QD SRZLHG]LHü
*H QLH SU]HNUDF]D
jlepiej poinformowanych (s. 250).
M. Horoszewicz wskazuje na cztery
(s. 265). Bagatelizowanie tej relacji
PRW\Z\ QLH]DELHUDQLD JáRVX SU]H]
NWyUH
:DW\NDQ QDOH Dá GR R URGNyZ QD
UHODFML ÄRVRED OXG]ND ± .R FLyá´
*
XQLHPR OLZLD UR]SR]QDQLH NU\]\VyZ
WUDSL ZV]HONLH
*\FLD
DQDOL]
VIHU\
6WROLF
$SRVWROVN V :a-
F]áRZLHND
W\NDQ Z WHM NZHVWLL Z\SRZLHG]LDá
kategorii osoby i uczestnictwa oraz
$XWRU
aa-
XND]XMH
*H DQWURSRORJLD
VL L QLH ZLG]L SRWU]HE\ SRZWDU]
SUD[LV NRQNOXGXM F
QLD %\á WR EUDN ]DXIDQLD GR Z L
I LOR]RI LF]QD . :RMW\á\ ]RVWDMH SR
d-
*
J
U\JRGQR FLSU]HND]yZ 8Z D DQR
SRU] GNRZDQD HNOH]MROR LL V *HSURWHVWVSURZ DG]LáE\ Z L
NV]H ]áR
QD SU]HODGRZ DQ\FK ÄSROLW\ND XQiNDQLD Z L
NV]HJR ]áD´ :\VW
SoZ Dá Z ]JOG QD NDWROLNyZ QLHPLHc-
8F]HVWQLFWZRZHZVSyOQRFLH]DNáDGD
uczestnictwo dla wspólnoty nie dla
osoby. Szczególnym momentem
Z NRQFHSFML -DQD 3DZáD ,, MHVW WURVND
kich, którzy liczyli 40 mln. Milcze-
R
UR]XPLDQ UDF]HM
NXOWXU MDNR
QLH Z DW\ND VNLH Z HGáXJ DXWRUD QLH
FKU]H FLMD VN NDWROLFN NWyUD MHVW
ublicznego protestu, autor wskazuje
pojmowana jako jedynie autentyczna.
RJUDQLF]DáR VL W\ONR GR EUDNX S
)LOR]RILD NXOWXU\ -DQD 3DZáD ,, MHVW
remedium QD NU\]\V FKU]HFLMDVWZD
QDGRNXPHQW\NWyUHSU]\]Z DODá\QD
„umiarkowany antysemityzm pastwowy” (s. 254). M. Horoszewicz
Z VZ RLP DUW\NXOH GRZ RG]L *H Drgumentacja apologetów Piusa XII,
SRZ RáXMFD VL
QD UR]OHJá G]LDáDlQRü SDSLHVN MHVW QLHSRUR]XPLe
MHVW DOWHUQDW\Z GOD NXOWXU\ ODLFNLHM
liberalnej, postmodernistycznej (s. 270).
.XOWXUD Z XM
FLX 3DSLH*D QLH SRd*
VNLHJR
*
EUDNX
PR OLZ H
VáRZ D
e-
MHG\QLH
i-
VáRZD
ÄSU]\V]áR ü
SDSL
E\áRE\
*
o-
3RXSDUG *H
]DOH*\
RGWHJRF]\.RFLyáRND*HVL
]GROQ\
F]\ü
QLHP Z U F] P FHQLHP Ä2EDOHQLH
VWZ LHUG]HQLD
GDMH VL áDWZR NODV\ILNDFML FKRFLD
PR QD ]D DXWRUHP DUW\NXáX SU]\W
NDUG
3
FKU]H FLMD VWZD
do kompetentnej konfrontacji z kultuU L QDXN´ V 3RGREQLH V\Wu-
SU]H] SU]\Z RáDQLH MDNLFK ]DVDGQ
223
*
wne i rzetelne ich opracowanie, to nie-
DFMD SU]HGVWDZLD VL Z UHODFML ZLDUD
Uy QRURGQR ü SUREOHPyZ RELHNW\
– nauka. Z. Stachowski wskazuje na
HQF\NOLN
Fides et ratioMDNRG]LHáR
SUyEXMFH ]QLZHORZDü FRUD] ZL
k-
Z WSOLZ\
/HNWXUD
1DVXZD
VL NRQNOX]MD
kultura bez religii, tak jak filozofia
bez teologii, w koncepcji Jana
3DZáD
,,
MHVW
MHG\QLH
*DáRVQ\P
fragmentem.
2
V PyZLRQH
MHG\QLH
*NL
*
SRZ\ HM
FL
F]
DUW\NXá\
*NL
NVL
ZLH*Rü
PyZ Z\VXZD VL MHGQRVWND OXG]ND
UHFHQ]RZDQHM
*H RGGDM
GXFKD L FKDUDNWHU FDáRFL &]áRZLHN
i kultury WR SR]\FMD NWyUD EH] ZtSLHQLD SRZLQQD ]QDOH(ü VL
Z EiEOLRWHF]FH ND*GHJR KXPDQLVW\ QLH
NVL
QLQLHMV]HM
LQWelektualnego spojrzenia na tematy,
NWyUHZ\GDZDáRE\VL
*HXV]á\ZSU]eV]áRü Nic bardziej Eá
GQHJR &]áowiek i kultury WR NVL*ND NWyUD SU]\SoPLQD QDP R Já
EL ]DJDGQLH NXOWXUoZ\FK L V]HURNRFL ich perspektyw.
: NXOWXU]H ZFL* QD F]RáR SUREOe-
V] SU]HSD ü PL G]\ ZLDU L UR
]XPHP
DWXW
WD SU]\QRVL
F]áRZLHN MDZL F\ VL MDNR WZyUFD
PDP QDG]LHM kultury a zarazem rozSá\ZDMF\ VL
w jej trwaniu. Innym razem, kultura
MDZL VL MDNR ÄF]DV´ NWyU\ WZRU]\
F]áRZLHND &]áRZLHN L NXOWXU\
tylko religioznawcy czy zawodoweJR ILOR]RID 5R]SL
WRü WHPDW\F]QD
*
prow-
EOHPDW\N W QDP SU]\EOL D L Z SH
ania.
Q\PVWRSQLXRGVá
:gZlhebc=LboheZa
Bgl_]jZevguc\a]ey^gZkhpbheh]bxdmevlmju
,QWHJUDOQHVSRMU]HQLHQDVRFMRORJL NXOWXU\
Cz. Gryko, Integralna teoria kultury Pitirima A. Sorokina,
Wyd. UMCS, Lublin, 2000
KgZqZeZ kqblZx g_h[oh^b
fuf h[tykgblv qblZl_ex kfuke
ih^aZ]heh\dZ >he`_g khagZlvky
qlh gZau\Zx b jZkkqblu\Zx gZ
\aZbfghklv Z\lhjZ dgb]b Bgl_
]jZevgZy l_hjby dmevlmju Iblb
jbfZ : KhjhdbgZ Q_keZ\Z =ju
dh k\hbf ^jm]hf Wlh h[klh
yl_evkl\h kihkh[gh \ua\Zlv m qb
©
ª
±
224
ª
©
lZl_ey h[hkgh\Zggu_ khfg_gby
\ h[t_dlb\ghklb fh_c hp_gdb _]h
jZ[hlu >_ckl\bl_evgh ^jma_c
\u[bjZxl g_ aZ bo ebl_jZlmjgmx
ijh^mdpbx b hq_gv e_]dh i_j_g_
klb qm\kl\Z bkiulu\Z_fu_ ebqgh
d Z\lhjm gZ _]h ijhba\_^_gb_ Fhy
`_ ex[h\v d Z\lhjm gbdh]h g_
bgl_j_km_l bf_ggh ihwlhfm y dZd