- PSJD - Polish Scientific Journals Database

artyku£ redakcyjny
editorial
MaciejWojciechPilecki1,JadwigaSobolewska-Bertman1,
BarbaraAnnaCichocka2,MałgorzataKowal2,
DominikaBalachowska3,AlicjaStrycharczyk4
niepokoj¹ce zachowania dzieci w wieku przedszkolnym
a styl radzenia sobie ze stresem ich matek
alarming behaviour of preschool children and their mothers’
stress coping style
KlinikaPsychiatriiDziecii Młodzieży CMUJ,SzpitalUniwersyteckiw Krakowie
ZakładBiologiiCzłowiekaAkademiiWychowaniaFizycznegow Krakowie
3
KlinikaPsychiatriiDorosłych CMUJ
4
KołoNaukowePsychiatriiWiekuRozwojowego CMUJ
Correspondenceto:Drn.med.MaciejPilecki,ul.Kopernika 21A, 31-501Kraków,e-mail:[email protected]
Source of financing: Department own sources
1
2
Streszczenie
Celembadaniabyłaocenapowiązanianiepokojącychzachowańdzieciw wiekuprzedszkolnymzestylamiradzeniasobiezestresemichmatek.W swoimzamierzeniubadanienieobejmowałopostawwobecdziecka,ale
stałąosobowościowątendencjędo radzeniasobiew sytuacjachwymagającychadaptacji.Materiałi metoda:
Do badaniastylówradzeniasobiezostałużytyKwestionariuszRadzeniaSobiew SytuacjachStresowych
(CopingInventoryforStressfulSituations,CISS).Do badaniazachowańodbiegającychod normywykorzystanoAnkietęNiepokojącychZachowań(ANZ).Badaniemobjętodzieciw wiekuod 3do 7lat,z losowo
wybranychprzedszkoli,z wszystkichdzielnicKrakowa,orazichmatki.Ostatecznejanaliziepoddanodane
325dzieci(162dziewcząti 163chłopców)i ichmatek.Średniwiekwyniósł 4,84roku(SD 1,188;min. 3,
maks. 7).Wyniki: Nadmiernaruchliwośćdzieci,agresjaoraznadmiernaruchliwośćpołączonaz agresjąkorelujądodatnioz prezentowanymprzezmatkistylemradzeniasobiezestresemskoncentrowanymna unikaniu (SSU). Te same niepokojące zachowania korelują z podskalą angażowania się w czynności zastępcze
(ACZ) oraz w wypadku nadmiernej ruchliwości z podskalą poszukiwania kontaktów towarzyskich (PKT).
U dziewczątz nadmiernąruchliwościąobserwowanododatniąkorelacjęzestylemradzeniasobiematkize
stresemskoncentrowanymna unikaniu(SSU),podskaląangażowaniasięw czynnościzastępcze(ACZ)oraz
poszukiwaniakontaktówtowarzyskich(PKT).Nadmiernaruchliwośćz agresjąwykazaładodatniąkorelację
z podskaląangażowaniasięw czynnościzastępcze(ACZ).Okazałosię,iżu chłopcówunikaniejedzenia,unikanieokreślonychpotrawkorelujądodatnioz podskaląposzukiwaniakontaktówtowarzyskich(PKT)przez
matki.Większośćotrzymanychwynikówkorelacyjnychpotwierdziłasięw analizachtestemt,gdziezmienną
grupującąstanowiłyposzczególnezdychotomizowaneskaleANZ[ANZ(-)– brakniepokojącychzachowań,
ANZ(+)– niepokojącezachowaniaobecne].Wnioski:Wydajesię,żestylradzeniasobiezestresemwłaściwymatce,wykraczającypozastosunekdo dzieckai będącyprzejawempewnejcechyosobowościowej,powiązanyjestz występowaniemniektórychniepokojącychzachowańu dzieciw wiekuprzedszkolnym.W tekście
przedstawionezostałymożliweinterpretacjeobserwowanychzależności.
Słowa kluczowe: radzenie sobie matek w sytuacjach stresowych, niepokojące zachowania dzieci w wieku
przedszkolnym,nadmiernaruchliwość,agresja,odżywianie
126
PSYCHiatr. PSYCHol. KliN. 2008, 8 (3), p. 126-137
artYKu£ redaKCYjNY/editorial
Summary
Theaimofthestudywastoassesscorrelationsbetweendisturbingbehaviourofpreschoolchildrenandtheir
mothers’stylesofcopingwithstress.Itwasnottheauthors’intentiontoanalysemothers’attitudestowards
theirchildren,buttoexploreconstant,personalitydependentpatternofcopingwithsituationsrequiringadaptation.Materialandmethod: CopingstyleswereassessedusingtheCopingInventoryforStressfulSituations
(CISS). Behaviours divergent from normal were assessed using the Alarming Behaviour Questionnaire
(ANZ).Thestudyencompassedchildrenaged 3to 7andtheirmothersfromrandomlychosenkindergartens
locatedinalldistrictsofKrakow,Poland.Finalanalysisincluded 325children(162girlsand 163boys)and
their mothers. The children’s mean age at the time of study was 4.84 years (SD 1.188; range: 3-7 years).
Results: Excessivemobilityofchildren,aggressionandexcessivemobilitycombinedwithaggressioncorrelate
positivelywiththeirmothers’stresscopingstylefocusedonavoidance(SSU).Thesamedisturbingbehaviours
correlatewiththesubscale“engagementinsurrogateactivity”and,inthecaseofhyperactivity– withthesubscale “seeking of social contacts”. In the case of hyperactive girls, we observed a positive correlation with
maternalcopingstylefocusedonavoidance(SSU),withsubscale“engagementinsurrogateactivity”(ACZ)
and“seekingofsocialcontacts”(PKT).Hyperactivitycombinedwithaggressioncorrelatedpositivelywiththe
subscale“engagementinsurrogateactivities”(ACZ).Itturnedoutthatinboysavoidanceofeatingandavoidanceofcertaindishescorrelatepositivelywiththesubscale“seekingofsocialcontacts”(PKT)intheirmothers. Most correlations were subsequently confirmed by the t-test, where specific dichotomised ANZ scales
[ANZ(-):alarmingbehaviourabsent;ANZ(+):alarmingbehaviourpresent]wereusedasgroupingvariable.
Conclusions: Itappearsthatmaternalcopingstyle,goingbeyondthescopeofmother-childrelationshipand
beinga manifestationofa particularpersonalitytrait,iscorrelatedwithoccurrenceofspecifictypesofalarmingbehavioursinpreschoolchildren.Possibleinterpretationsofthesecorrelationsarediscussed.
Keywords: maternalcopingstyle,alarmingbehaviourinpreschoolchildren,hyperactivity,aggression,nutrition
WPROWADZENIE
INTRODUCTION
ażnadziedzinabadańnad zaburzeniamipsychicznymiw wiekurozwojowymeksploruje
zależności pomiędzy postawami rodziców
a obrazempsychopatologiiwystępująceju dzieci.Jeden
z nurtówanaliz,odwołującysięnp.do modeluRicharda
S.Lazarusa,traktujepsychopatologiędzieckajakostresorwchodzącyw interakcjęz postawamirodzicówwobecdziecka(1).W tymujęciustresjesttransakcjąmiędzy
jednostką a otoczeniem, w której jednostka dokonuje
ocenysytuacjiorazwłasnychzasobówradzeniasobie
z nią.WedługLazarusastresto„określonarelacjamiędzyosobąi otoczeniem,któraocenianajestprzezosobę
jakoobciążającalubprzekraczającajejzasobyi zagrażającajejdobrostanowi”.W stresietransakcjaprzebiegadwuetapowo– najpierwnastępujeocenapierwotna
(zidentyfikowaniesytuacjijakostresowej),następnie
ocenawtórna(podjęciedziałaniaobliczonegona łagodzeniestresulubusuwaniejegoprzyczyn).Ocenawtóra w świetle powyższej teorii jest punktem wyjścia do
aktywnościukierunkowanejna zmianętransakcjistresowej,czyliprocesuradzeniasobie(coping)(2).Uzupełnieniemobserwacjidotyczącychrelacjiwewnątrzrodzinnych
sąteodnoszącesiędo szerszegoobszaru,wykraczającegopozakontekstrodzinny.W przytaczanymprzez
Hassallai wsp.(3) modeluMashi Johnsonformułowane
są,mogąbyćw złożonejinterakcji,trzykategoriezmiennych:odnoszącychsiędo dziecka,rodzicówi środowiska
zewnętrznego.Niekorzystnezdarzeniaspotykającerodzi-
nimportantareaofstudiesofmentaldisordersof
developmentalageexplorescorrelationsbetween
parental attitudes and manifestations of psychopathologypresentintheiroffspring.Onedirection
ofresearchinthisarea,basedonthemodelproposedby
RichardS.Lazarus,considerschild’spsychopathology
asa stressorinteractingwithparentalattitudestowards
theirchild(1).Inthiscontext,stressisa transactionbetween
individual and environment, whereby the individual
evaluates the situation at hand and own resources
enablingcopingwithit.AccordingtoLazarus,“stress
isa definiterelationbetweenpersonandenvironment,
viewedbythepersonasbothersomeorexceedinghis/her
resourcesandposinga threattohis/herwell-being”.In
a stresssituationtheindividual-environmenttransactionisbiphasic:firstly,primaryevaluationtakesplace
(identificationofsituationasstressful)andsecondly
– a secondaryevaluation(undertakingofactionaiming
atreliefofstressoreliminationofitscauses).Inthe
contextoftheabove-mentionedtheory,secondaryevaluationisa startingpointofactivitydirectedatchangeof
stresstransaction,i.e.thecopingprocess(2).Observed
intrafamily relationships are supplemented by those
pertainingtoa broaderarea,goingfarbeyondfamily
context.IntheMash-JohnsonmodelquotedbyHassall(3) therearethreecategoriesofvariablesstayingin
reciprocalinteractions:thosepertainingtothechild,to
itsparentsandtoexternalenvironment.Unfavourable
W
PSYCHiatr. PSYCHol. KliN. 2008, 8 (3), p. 126-137
A
127
artYKu£ redaKCYjNY/editorial
ca poza relacją z dzieckiem mogą wpływać na poziom
stresuorazprzekładaćsięna postawywobecdziecka.
Takieujęciezagadnieniapozwalana abstrahowanieod
nieuprawnionychniekiedyrozważańetiologicznych,pomijających znaczenie komponenty biologicznej w powstawaniuzaburzeńpsychicznychorazwpływuzaburzeniapsychicznegona relacjerodzinne(4).Umożliwiateż
odchodzenieod linearnegomodeluwpływuna rzecz
interakcjimiędzyróżnorodnymiczynnikami.Badaniaodnoszącesiędo takrozumianegoznaczeniastresurodzicielskiegodotycządzieciz różnorodnymiproblemami
emocjonalnymii zaburzeniamipsychicznymi.Istotne
sąonew wypadkuzaburzeńprzewlekłychobarczonych
szczególnymbrzemieniem,takichjakopóźnieniarozwojowe,upośledzenieumysłowe,zaburzeniazachowania,nadpobudliwośćpsychoruchowa(3,5-7).
Procesradzeniasobiemazłożonąstrukturę,comoże
stwarzaćszeregproblemóww trakciebadania,wyodrębnianiaczynnikówi interpretacjiwyników.W literaturze
przedmiotupojawiająsiętrzywymiaryradzeniasobieze
stresem,tj.proces,strategiai styl.Procesdefiniowany
jestjakostalezmieniającesię(dynamiczne)poznawcze
i behawioralnewysiłkimającena celuopanowanieokreślonychzewnętrznychi wewnętrznychwymagań;zachowaniastosowaneprzezludziw celuzmianywarunków
lubzłagodzenieskutkóww konkretnejsytuacjitostrategie,natomiaststylradzeniasobiezestresemtowzględniestała,specyficznadladanejjednostkitendencja,wyznaczającaprzebiegradzeniasobiezestresem(2,8).
eventsconcerningtheparent,apartofhis/herrelation
withthechild,mayinfluencethestresslevelandmay
modifytheparent’sattitudetowardsthechild.
Suchanapproachenablesovercomingofsometimes
unjustifiedetiologicalexplanations,passingoverthe
importanceofbiologicalcomponentinthedevelopment
ofmentaldisordersandtheimpactofburdenofmentaldisorderonfamilyrelations(4).Italsoenablesdeparturefromthelinearmodelinfavourofreciprocalinteraction of various factors. Studies of parental stress
understoodinsucha way,alsoencompasschildrenwith
severalemotionalproblemsandmentaldisorders.They
areparticularlyimportantinthecaseofchronicdisordersandthoseparticularlyburdensome,e.g.developmentaldelay,mentalretardation,behaviouraldisturbancesandpsychomotorhyperactivity(3,5-7).
Thecopingprocesshasa complexstructure,resulting
inseveralproblemsduringpsychologicalexamination,
identificationoffactorsandinterpretationofresults.In
pertinentliterature,therearethreedimensionsofcopingwithstress,i.e.process,strategyandstyle.Coping
processisdefinedascontinuouslychanging(dynamic)
cognitiveandbehaviouralefforts,aimingatmastering
ofdefiniteexternalandinternalrequirements;coping
strategiesarebehavioursadoptedbypeopleinorderto
changeconditionsortorelieveconsequencesofparticularsituations,whilecopingstyleisa relativelyconstantpattern,whichdeterminesthewayofcopingand
isspecificfortheindividual(2,8).
CELPRACy
OBJECTIvE
Celembadaniabyłaocenapowiązanianiepokojących
zachowańdzieciw wiekuprzedszkolnymzestylamiradzeniasobiezestresemcharakterystycznymdlaichmatek.W zamierzeniubadanienieobejmowałopostaw
wobecdziecka,alestałąosobowościowątendencjędo
radzeniasobiew sytuacjachwymagającychadaptacji.
W przekonaniuautorówtakieujęciezagadnieniapozwalana prześledzeniewzajemnychzwiązkówpomiędzy
postawamirodzicówa zachowaniamidzieciwykraczającychpozarodzicielskąreakcjęna stresposiadania
„trudnego”dziecka.
Analizowanew niniejszymdoniesieniuwynikistanowią
jedynieczęśćuzyskanychdanych.Całeprzeprowadzone
badaniedotyczyocenyzwiązkufunkcjonowaniaemocjonalnegomatekz rozwojempsychofizycznymdzieci.
Theaimofthispaperwastoassesscorrelationsbetween
alarmingbehavioursofpreschoolchildrenandstylesof
copingwithstresscharacterizingtheirmothers.Itwasnot
ourintentiontoexploreparentalattitudestowardsthe
child,butrathertoassessa constant,personality-dependentpatternofcopinginsituationswhichrequireadaptation.Inouropinion,suchanapproachenablestracking
ofreciprocalcorrelationsbetweenparentalattitudeand
child’sbehaviour,goingfarbeyondparentalreactionto
thestressassociatedwithhavinga “difficult”child.
Resultsanalysedinthisreportarebuta partofdata
obtained.Theentirestudyaimstoassesscorrelations
betweenemotionalfunctioningofmothersandpsychophysicaldevelopmentoftheirchildren.
METODyKA
128
Do badaniastylówradzeniasobiezostałużytyKwestionariuszRadzeniaSobiew SytuacjachStresowych– CISS
(CopingInventoryforStressfulSituations)w polskiej
adaptacjiSzczepaniaka,Strelauai Wrześniewskiego(9).
Składasięonz 48stwierdzeń,któreopisująróżnezachowania,jakieludziemogąpodejmowaćw sytuacjach
METHODS
Explorationofcopingstyleswasperformedusingthe
instrumentCopingInventoryforStressfulSituations
(CISS)initsPolishversionbySzczepaniak,Strelauand
Wrześniewski(9).CISSiscomposedof 48statements,
whichdescribevariousbehaviourswhichmaybeactivatedindifficultorstressfulsituations.Theexaminee
defines,ona 5-tieredLikertscale,frequencyofunder-
PSYCHiatr. PSYCHol. KliN. 2008, 8 (3), p. 126-137
artYKu£ redaKCYjNY/editorial
trudnych,stresowych.Badanyokreślana 5-stopniowej
skaliLikertaczęstotliwośćdanychdziałań.Twierdzenia
kwestionariuszatworzątrzyskale:SSZ– stylskoncentrowanyna zadaniu;SSE– stylskoncentrowanyna
emocjach;SSU– stylskoncentrowanyna unikaniu.Ten
ostatnimożeprzyjmowaćpostaćdwóchpodskal:ACZ
– angażowaniesięw czynnościzastępczei PKT– poszukiwaniekontaktówtowarzyskich.Ponieważposzczególneskaleskładająsięz 16pozycji,osobybadanemogły
uzyskaćw każdejz nichod 16do 80punktów.Suma
uzyskanychpunktówumożliwiaokreśleniedominującegostyluradzeniasobiezestresem.Kwestionariusz
CISSposiadawysokązgodnośćwewnętrznąposzczególnychskal(współczynnikiw granicachod 0,78do
0,90)i zadowalającąstabilność(współczynnikikorelacjimiędzydwukrotnymbadaniemw odstępie 2-3tygodniw granicachod0,73do 0,80).KwestionariuszCISS
wypełniałymatkidzieci.
Do badaniazachowańodbiegającychod normyużyto
AnkietyNiepokojącychZachowań(ANZ)JadwigiKamińskiej-Reyman(10) w modyfikacjiMaciejaPileckiego.
Autorka,przyjmującokreśleniecechkategoriizaproponowaneprzezMarcaH.Borsteina,stworzyłakategorie
zachowańwystępującychu dzieciw wiekuprzedszkolnym,którebudząniepokójrodzicówi wychowawców.
W zaproponowanejklasyfikacjiwyróżniła:płaczliwość,
niezręcznośćruchową,nienadążanie,nadmiernązależność,globalneopóźnienieumysłowe,nadmiernąruchliwość,nadmiernąruchliwośćz agresją,agresję,dziwne
zachowania,izolowaniesię.Modyfikacja M.Pileckiego
polegałana dodaniuczterechzachowańz obszarużywieniowego(unikaniejedzenia,unikanieokreślonych
potraw,przejadaniesię,objadanie)orazprzekształceniuskaliocenyna 5-stopniowąskalęLikerta.Ankietę
NiepokojącychZachowańwypełniałyopiekunkiprzedszkolnedzieci.
MATERIAł
Do badaniawłączonodzieciw wiekuod 3do 7lat,z losowowybranychprzedszkoli,z wszystkichdzielnicKrakowa,orazichmatki.Obserwacjąobjęto 727dzieci,
w tym 363dziewczętai 364chłopców.Badaniazostały
przeprowadzonew majui czerwcu 2007roku.Zgodę
na badaniedzieckawyrażałow poszczególnychprzedszkolachod 30do 85%rodziców(średnia 56%).Średni
wyniksumywszystkichskalANZw grupie,którawypełniłaCISS,wyniósł 9,48(SD 9,597), 8,820(SD 8,820)
– w grupie,któranieoddałakwestionariusza.Różnica
nieokazałasięistotnastatystycznie.Kwestionariusze
i ankietywypełniło 30-78%matek(średnio 62%).Decyzjao niewyrażeniuzgodyna badaniedzieckaniebyła
warunkowanaanistatusemrodziny(pełna,niepełna),ani
teżwykształceniemrodziców.Możnauznać,iżw badanymmateriale,w rachunkuprzybliżonym,około 14%
dzieciw wiekuprzedszkolnymwzrastaw rodzinienie-
PSYCHiatr. PSYCHol. KliN. 2008, 8 (3), p. 126-137
takinggivenbehaviour.Statementscontainedinthe
questionnairedistinguishthreebasiccopingstyles:taskfocusedstyle(SSZ),emotions-focusedstyle(SSE)and
avoidance-focusedstyle(SSU).Thelattermaytakethe
formofeitherengagementinsurrogateactivity(ACZ)
orseekingsocialcontacts(PKT).Aseachscaleiscomposedof 16items,personsexaminedmighthavescored
16-80pointsateachscale.Totalscoreenablestodeterminethepredominatingpatternofcopingbehaviour.
CISS is characterized by high internal concordance
ofparticularscales(coefficientsrange: 0.78-0.90)and
adequatestability(correlationcoefficientsfortwotests
carriedout 2-3weeksapartrangefrom 0.73to 0.80).
TheCISSquestionnairewasfilled-outbymothersof
childrenexamined.
Alarming (divergent from normal) behaviour was
assessedusingtheAlarmingBehaviourQuestionnaire
(ANZ)byJadwigaKamińska-Reyman(10) modifiedby
MaciejPilecki.Theauthoradoptedthedefinitionoftraits
ofparticularcategoriesproposedbyMarcH.Borstein
and created categories of behaviour present in preschool children which disturb parents and educators.
Inherclassification,dr.Kamińska-Reymansingled-out
thefollowingcategories:pronenesstocrying,motor
clumsiness,laggingbehind,excessivedependency,globalmentalretardation,hyperactivity,hyperactivitywith
aggression,aggression,strangebehaviour,self-isolation.
Dr.Pilecki’smodificationconsistedinadding4behavioursofthenutritionarea(avoidanceofeating,avoidanceofcertaindishes,overeatingandgorging)andadoptionofthe 5-tieredLikertscoringsystem.TheANZ
questionnairewasfilled-inbypreschoolteachers.
MATERIAL
Thestudyincludedchildrenagedfrom 3to 7years,from
randomlyselectedkindergartensfromalldistrictsof
Krakowandtheirmothers.Observationencompassedin
total 727 children, thereof 363 girls and 364 boys. The
studywasperformedinMayandJune 2007.Consentfor
examinationoftheirchildrenwasobtainedfrom30-85%
ofparentsinparticularkindergartens(mean56%).Mean
cumulativescoreatallANZsubscalesamongmothers,
whofilled-intheCISSquestionnairewas 9.48(SD 9.597)
vs. 8.820(SD 8.820)inthose,whodidnotreturnthequestionnaire.Thedifferencewasnotstatisticallysignificant.
Overall,questionnaireshavebeenfilled-inby 30-78%of
themothers(mean 62%).Decisionaboutnotconsenting
forexaminationofthechildwasnotdependantonfamily
status(completeorincomplete),noronparentaleducationalstatus.Wemaysafelyassumethatinourmaterial
roughly 14%ofpreschoolchildrenwerebeingraisedinan
incompletefamily,correspondingtoover 50%ofstatisticalfrequencyofthistypeoffamiliesinKrakow.
Parentaleducationalprofileofmothers,whofilled-in
psychologicalandsocioeconomicquestionnairesdiffers
129
artYKu£ redaKCYjNY/editorial
pełnej,coodpowiadapowyżej 50%częstościstatystycznejdlategotypurodzinw Krakowie.
Strukturawykształceniarodzicówbadanychdzieci,którzywypełniliotrzymanekwestionariuszepsychologicznei socjalno-bytowe,odbiegaod danychstatystycznych
dlamiastaKrakowajedyniew zakresieskrajnychkategorii,tzn.wykształceniawyższego(nadreprezentacja)oraz
podstawowego(kilkakrotniemniejszaczęstość).Badana
grupadzieciprzedszkolnychnieodbiegałapodwzględemparametrównoworodkowychod populacjiporównawczej,jakąstanowiłydzieciurodzonew tymsamym
czasie na terenie Krakowa(11). Wykształcenie rodziców
niewykazałoistotnychpowiązańz budowąciaładzieci
aniw wiekuprzedszkolnym,anina etapienoworodka.
W świetlepowyższychzestawieńi porównań,mimo
różnicw strukturzewykształcenia,wydajesię,iżbadanapróbkamożebyćtraktowanajakolosowai reprezentatywnadlamiastaKrakowaczyteżpopulacji
wielkomiejskiej.
130
frommeanstatisticaldataforKrakowonlyinextreme
categories,resultinginover-representationofhigher
education and several-fold under-representation of
primary education. The group of preschool children
analyseddidnotdifferfromcomparatorpopulationof
childrenbornatthesametimeinKrakowinwhatrelates
to neonatal parameters(11). Parental education did not
correlatesignificantlywithbodystatureofchildren,neitherinneonatalperiod,norinpreschoolage.
Inviewoftheabove-mentionedcomparisonsandbreakdowns,inspiteofdifferencesineducation,itappears
thatthesamplestudiedmaybeconsideredasrandom
andrepresentativeforthecityofKrakowandforurban
populationingeneral.
RESULTS
Calculationsweredonebasedonthestatisticalpackage
SPSS 14.0PL(licensedfortheJagiellonianUniversity).
Skala/punktacja – ca³a grupa (M, K)
Scale and score – whole group
(boys and girls)
Nie wystêpuje
Does not occur
Bardzo rzadko
Very rarely
Rzadko
Rarely
Czêsto
Frequently
Bardzo czêsto
Very frequently
Zawsze
Always
P³aczliwoœæ
Weepiness
115 (51, 64)
79 (45, 34)
53 (28, 25)
33 (19, 14)
13 (5, 8)
0
Niezrêcznoœæ ruchowa
Clumsiness
160 (66, 94)
45 (22, 23)
45 (25, 20)
30 (23, 7)
11 (10, 1)
0 (2, 0)
Nienad¹¿anie
Lagging behind
137 (50, 87)
50 (28, 22)
58 (33, 25)
32 (23, 9)
13 (11, 2)
0 (2, 0)
Izolowanie siê
Self-isolation
186 (91, 95)
43 (23, 20)
33 (17, 16)
21 (13, 8)
8 (3, 5)
0
Nadmierna ruchliwoϾ
Hyperactivity
160 (61, 99)
27 (18, 9)
36 (19, 17)
31 (21, 10)
26 (22, 4)
0 (6, 3)
Nadmierna ruchliwoœæ z agresj¹
Hyperactivity with aggression
211 (92, 119)
32 (24, 8)
25 (15, 10)
13 (8, 5)
13 (10, 3)
0
Agresja
Aggression
221 (97, 124)
26 (21, 5)
22 (16, 6)
18 (9, 9)
7 (6, 1)
0
Autoagresja
Autoaggression
284 (142, 142)
3 (3, 0)
5 (3, 2)
0
0
0
Nadmierna zale¿noœæ
Excessive dependence
177 (82, 95)
46 (27, 19)
34 (16, 18)
22 (13, 9)
13 (10, 3)
1 (0, 1)
Globalne opóŸnienie umys³owe
Global mental retardation
231 (108, 123)
24 (14, 10)
26 (17, 9)
6 (4, 2)
5 (5, 0)
0
Dziwne zachowania
Queer behaviour
215 (97, 118)
29 (18, 11)
24 (13, 11)
18 (14, 4)
5 (4, 1)
1 (1, 0)
Unikanie jedzenia
Avoidance of eating
163 (80, 83)
44 (22, 22)
32 (12, 20)
33 (20, 13)
15 (9, 6)
5 (5, 0)
Unikanie okreœlonych potraw
Avoidance of certain dishes
111 (54, 57)
74 (37, 37)
36 (12, 24)
45 (27, 18)
20 (12, 8)
7 (7, 0)
Przejadanie siê
Overeating
274 (143, 131)
9 (1, 8)
5 (2, 3)
2 (1, 1)
3 (2, 1)
0
Objadanie siê
Gorging
283 (145, 138)
3 (1, 2)
3 (1, 2)
3 (2, 1)
1 (0, 1)
0
Tabela 1. Ankieta Niepokojących Zachowań – odpowiedzi w kategoriach
Table 1. Alarming Behaviour Questionnaire – answers in particular categories
PSYCHiatr. PSYCHol. KliN. 2008, 8 (3), p. 126-137
artYKu£ redaKCYjNY/editorial
WyNIKI
Obliczeniawykonanow pakieciestatystycznymSPSS
14.0PL(licencjadlaUJ).Analizdokonanooddzielnie
dla całej populacji oraz przy uwzględnieniu podziału
na płcie.Przyjętonastępująceoznaczenia:**– korelacjajestistotnana poziomie 0,01(dwustronnie),*– korelacja jest istotna na poziomie 0,05 (dwustronnie).
Analiziez użyciemtestutdlapróbniezależnychpoddano również wyniki CISS, gdzie zmienną grupującą
stanowiłyposzczególnezdychotomizowaneskalezmiennejANZ[ANZ(-)– brakniepokojącychzachowań,
ANZ(+)– niepokojącezachowaniaobecne].
Do ostatecznejanalizywłączonodane 325dzieci(162
dziewcząti 163chłopców)orazichmatek.Średniwiek
wyniósł 4,84(SD 1,188;min. 3,maks. 7).Częstośćwystępowaniaposzczególnychobjawówprzedstawiatabela 1.Wynikiistotnychkorelacjizawartesąw tabelach 2-4.
Wynikianalizz użyciemtestutumieszczonow tabeli 5.
Nadmiernaruchliwośćdzieci,agresjaoraznadmierna
ruchliwośćz agresjąkorelujądodatnioz SSUmatek.Te
sameniepokojącezachowaniakorelujądodatnioz podskalą ACZ oraz w przypadku nadmiernej ruchliwości
z podskaląPKT.Stylradzeniasobiematkizestresem
skoncentrowanyna unikaniukorelujeujemniez zachowaniami autoagresywnymi dzieci. Wynik ten potwierdzonyzostałwśródchłopców.Małaliczebnośćobserwacjiniepokojącychzachowańw tejgrupieniepozwala
na uznaniewynikuw tejostatniejskaliza znaczący.
Zależnościpomiędzynadmiernąruchliwością,agresją
a skalamiSSUi ACZpotwierdziłysięw analizachtestemtpomiędzygrupąANZ(-)i ANZ(+).Dlałączniewystępującejnadpobudliwościi agresjizaobserwowanoistotnywyniktestutw skaliSSU.
W wypadkudziewczątnadmiernaruchliwośćkorelowaładodatnioz SSU,podskalamiACZorazPKT.Nadmiernaruchliwośćz agresjąwykazaładodatniąkorelacjęz podskaląACZ.Okazałosię,iżautoagresjakoreluje
dodatnioz podskaląPKT.Małaliczebnośćobserwacjiniepokojącychzachowańw tejgrupieniepozwala
na uznaniepowyższegowynikuw tejskaliza znaczący.
Zależnościpomiędzynadruchliwościąa skalamiSSU,
SSZ
SSU
ACZ
PKT
Nadmierna ruchliwoϾ
Hyperactivity
,216**
,153*
,136*
Nadmierna ruchliwoœæ z agresj¹
Hyperactivity with aggression
,160**
,133*
Agresja
Aggression
,150*
,153*
Autoagresja
Autoaggression
SSE
Analyseswerecarriedoutseparatelyfortheentirepopulationandthenconsideringbothgendersseparately.
The following symbols were adopted: ** – significant
bilateralcorrelationatthelevelof 0.01,*– significant
bilateralcorrelationatthelevelof 0.05.ResultsofCISS
wereanalysedusingthet-testforindependentvariables,
wherebygroupingwasdoneaccordingtoparticular
dichotomisedscalesofANZ[ANZ(-)– lackofalarming
behaviour,ANZ(+)– alarmingbehaviourpresent].
Finalanalysisincluded 325children(162girlsand 163
boys)andtheirmothers.Meanageatthetimeofstudy
was 4.84 years (SD 1.188; range: 3-7). Incidence of
particularsymptomsispresentedintable 1.Resultsof
significant correlations are presented in tables 2-4.
Resultsofanalysesusingthet-testarepresentedin
table 5.
Hyperactivityofchildren,aggressionandhyperactivity
combinedwithaggressioncorrelatepositivelywithmaternalSSU(copingstylebasedonavoidance).Thesame
alarmingbehaviourscorrelatepositivelywiththeACZ
subscale(engagementinsurrogateactivity,distraction)
and,inthecaseofhyperactivity– withthePKTsubscale
(seekingofsocialcontact).Avoidance-focused styleof
coping(SSZ)correlatesnegativelywithautoaggressive
behaviourofchildren.Thisresulthasalsobeenconfirmed in boys. Relatively few records of alarming
behaviourinthisgroupdoesnotallowforconsidering
resultsobtainedinthelatterscaleassignificant.Correlationsbetweenhyperactivity,aggressionandsuchscales
asSSUandACZwereconfirmedbyt-testcomparing
groupsANZ(-)andANZ(+).Inthecaseofcombined
hyperactivityandaggression,t-testrevealedsignificant
differencesintheSSUscale.
Ingirls,hyperactivitycorrelatedpositivelywithSSU
score,aswellaswithscoresatACZandPKTsubscales.
Hyperactivitywithaggressioncorrelatedpositivelywith
scoresatACZsubscale.ItturnedoutthatautoaggressioncorrelatespositivelywithscoresatPKTsubscale.
Limitednumberofobservationsofalarmingbehaviours
inthisgroupdoesnotjustifyregardingthisresultassignificant.Ingirls,associationsofhyperactivitywithscores
atSSU,ACZandPKTscales,aswellasthoseofhyper-
-,141* ml
Tabela 2. Korelacje dla obu płci
Table 2. Cumulative correlation for both genders
PSYCHiatr. PSYCHol. KliN. 2008, 8 (3), p. 126-137
131
artYKu£ redaKCYjNY/editorial
SSZ
SSE
Nadmierna ruchliwoϾ
Hyperactivity
SSU
ACZ
PKT
,292**
,234**
,202*
Nadmierna ruchliwoœæ z agresj¹
Hyperactivity with aggression
,173*
Agresja
Aggression
Autoagresja
Autoaggression
,177* ml
Tabela 3. Korelacje dla dzieci płci żeńskiej
Table 3. Correlations for girls
ACZ,PKToraznadruchliwościąz agresjąa SSUi ACZ
potwierdziłysięu dziewczątw analizachtestemt.
U chłopcówznacząceokazałysiękorelacjemiędzyobjawamizwiązanymiz jedzeniem.Unikaniejedzenia,unikaniepotraworazobjadaniekorelowałyz podskaląPKT
matek.W ostatnimprzypadkuobserwowanokorelację
ujemną.Małaliczebnośćobserwacjiniepokojącychzachowańw kontekścieobjadaniasięniepozwalajednak
na uznanieostatniegowynikuza znaczący.Zależności
pomiędzyunikaniempotraworazunikaniemjedzenia
a podskaląPTKpotwierdziłysięu chłopcóww analizachtestemt.
activity combined with aggression with scores at SSU
andACZscales,wereconfirmedbyt-test.
Inboys,significantcorrelationswerefoundwitheating-associatedsymptoms.Avoidanceofeating,avoidanceofcertaindishesandgorging,correlatedwithPKT
subscalescoreoftheirmothers.Inthelattercase,a negativecorrelationhasbeennoticed.Limitednumberof
recordsofalarmingbehaviourinthecontextofgorging
doesnotallowjustifyconsiderationofthelatterfinding
assignificant.Inboys,correlationsbetweenavoidance
ofcertaindishes,avoidanceofeatingandscoresatPKT
subscalewereconfirmedbyt-test.
OMóWIENIE
DISCUSSION
Związki pomiędzy nadpobudliwością i zachowaniami
agresywnymia wynikającymz nichstresemrodziców,
wpływającymna postawyrodzicielskie,znajdująszereg
potwierdzeńw badaniachnaukowych.Dotycząonezarównopopulacjinieleczonejmieszczącejsięw grupie
ryzykarozwojuzaburzeń,jaki osóbzezdiagnozowanymiADHD,zaburzeniamiopozycyjno-buntowniczymiczyzaburzeniamizachowania(5-7).Mechanizmwpływustresuna postawyrodzicielskiei dalejna objawyjest
opisanyjakdotądw stopniuniewystarczającym.W ocenieobserwowanychzależnościnależyzwrócićuwagęna
ichcyrkularnycharakter.Trudnowięcw oparciuo analizowanymateriałpokusićsięo wnioskiprzyczynowo-skutkowe.Wartojednakzaznaczyć,żepytaniaCISS
nieodnosząsięwprostdo relacjimatkiz dzieckiem,ale
Associationsbetweenhyperactivityandaggressivebehaviourandrelatedtherewithparentalstress,influencing
inturnparentalattitudes,havebeenwelldocumented
byscientificresearch.Theyareseenbothinnon-treatedpopulation,stillfittinginthe“developmentalrisk”
category,andinpersonswithovertADHD,oppositional-rebelliousdisordersandinconductdisorders(5-7).
However,themechanismofimpactofstressonparental
attitudesandfurtherontheabove-mentionedsymptoms,hasnotbeenaddressedtoadequatelyintheliterature.Analysisofsuchcorrelationsmustaccountfor
theircircularcharacter.Basedonavailablematerialit
wouldbethereforedifficulttoreachconclusionsofthe
“cause-effect”type.Nevertheless,itisnoteworthythat
CISSquestionsdo notaddressdirectlymother-child
SSZ
Autoagresja
Autoaggression
132
SSE
SSU
ACZ
PKT
-,184*ml
Unikanie jedzenia
Avoidance of eating
,182*
Unikanie okreœlonych potraw
Avoidance of certain dishes
,204*
Objadanie siê
Gorging
-,182* ml
Tabela 4. Korelacje dla dzieci płci męskiej
Table 4. Correlations for boys
PSYCHiatr. PSYCHol. KliN. 2008, 8 (3), p. 126-137
artYKu£ redaKCYjNY/editorial
Test t dla prób niezale¿nych ³¹cznie dla obu p³ci
t-test for independent variables for both genders combined
Zmienna niezale¿na:
zdychotomizowana skala ANZ
Independent variable:
dichotomised ANZ scale
Nadmierna ruchliwoϾ
Hyperactivity
Nadmierna ruchliwoœæ z agresj¹
Hyperactivity with aggression
Agresja
Aggression
Autoagresja
Autoaggression
Zmienna zale¿na:
skala CISS
Dependent variable:
CISS scale
n
Œrednia
Odchylenie standardowe
IstotnoϾ (dwustronna)
Mean
Standard deviation
Statistical significance
(bilateral)
SSU – ANZ (-)
SSU – ANZ (+)
149
119
39,7450
43,4958
8,29535
7,95525
,000
ACZ – ANZ (-)
ACZ – ANZ (+)
152
122
16,5855
18,1393
4,85068
4,89614
,009
SSU – ANZ (-)
SSU – ANZ (+)
195
78
40,7282
43,1538
8,37787
7,83611
,029
SSU – ANZ (-)
SSU – ANZ (+)
206
67
40,7718
43,4179
8,21963
8,22809
,023
ACZ – ANZ (-)
ACZ – ANZ (+)
210
69
16,8952
18,4783
4,87730
4,79463
,020
SSZ – ANZ (-)
SSZ – ANZ (+)
264
8
59,7765
53,3750
7,48936
7,40536
,018
Œrednia
Odchylenie standardowe
IstotnoϾ (dwustronna)
Mean
Standard deviation
Statistical significance
(bilateral)
Test t dla prób niezale¿nych oddzielnie dla ka¿dej p³ci
t-test for independent variables for either gender separately
Zmienna niezale¿na:
zdychotomizowana skala ANZ
Independent variable:
dichotomised ANZ scale
Zmienna zale¿na:
skala CISS
Dependent variable:
CISS scale
n
P³eæ ¿eñska
Girls
Nadmierna ruchliwoϾ
Hyperactivity
Nadmierna ruchliwoœæ z agresj¹
Hyperactivity with aggression
SSU – ANZ (-)
SSU – ANZ (+)
91
38
39,2198
45,2105
8,14699
8,95984
,000
ACZ – ANZ (-)
ACZ – ANZ (+)
92
40
16,2174
19,0750
4,76209
5,64046
,003
PKT – ANZ (-)
PKT – ANZ (+)
95
40
16,3053
17,9500
3,49490
4,15069
,020
SSU – ANZ (-)
SSU – ANZ (+)
108
24
40,2963
44,1667
8,64055
8,59558
,049
ACZ – ANZ (-)
ACZ – ANZ (+)
111
24
16,6486
19,0417
5,04281
5,33633
,039
P³eæ mêska
Boys
Unikanie okreœlonych potraw
Avoidance of certain dishes
PKT – ANZ (-)
PKT – ANZ (+)
51
92
16,0000
17,3478
3,35857
3,59008
,029
Unikanie jedzenia
Avoidance of eating
PKT – ANZ (-)
PKT – ANZ (+)
77
65
16,2987
17,5385
3,23657
3,84495
0,39
Tabela 5. Test t dla prób niezależnych
Table 5. t-test for independent variables
PSYCHiatr. PSYCHol. KliN. 2008, 8 (3), p. 126-137
133
artYKu£ redaKCYjNY/editorial
134
do generalnegostyluradzeniasobiezestresem.Stylradzeniasobiezestresemwedługpsychologiiróżnicindywidualnychjestspecyficznydladanejjednostki.To
względniestałacharakterystykaczłowiekaposiadająca
statuscechy(8).Stylradzeniasobiezestresempozostajew istotnychzwiązkachz poziomemprzystosowania,
cechamiosobowości,kompetencjamispołecznymioraz
cechami temperamentu(9,12). W tym kontekście można
postawićhipotezę,żestylradzeniasobiezestresem
możenasilaćniektóreniepokojącezachowaniadzieci
lubteżdziałaćprotekcyjnie.Oczywiścieniemożnawykluczyć,żezarównozachowaniadziecka,jaki stylradzeniasobiezestresemcharakterystycznydlamatkisą
przejawamitejsamejspecyfikio genetycznymcharakterze.Wedługlicznychbadańdeterminantamiróżnic
indywidualnychw stylachradzeniasobiezestresemsą
czynniki biologiczne oraz środowiskowe(13). Niewykluczonezatem,żeobserwowanezachowanianiepokojące
mogąbyćtraktowaneniejakoobiektywnyopisdziecka,
alejakoprzejawstosowanychprzezniegostrategiiadaptacyjnychw grupielubw relacjiz opiekunem.W tym
kontekścieotrzymanekorelacjemogąbyćwyrazempodobieństwaw radzeniusobiew sytuacjachwymagającychadaptacjimiędzyrodzicamia dziećmi.
Stylradzeniasobiematekzestresemskoncentrowanyna
unikaniu,któryokazałsięistotnystatystyczniew dodatniejkorelacjiz nadmiernąruchliwościądzieckaorazagresywnością, przejawia się w próbie ucieczki od przeżyć
i doświadczeńwynikłychzestresującychzdarzeń,zaprzeczeniai wyparciasytuacjibudzącychlęk.Obiepodskale
SSU– PKTi ACZ,opisujątendencjedystansowaniasię
od zaistniałejtrudnejsytuacji.Opisujądziałaniao małej
skuteczności,gdyżprowadzązwykledo zaniechania
osiąganiacelówpod wpływemstresu(9).Charakteryzuje
je odwracanie uwagi od stresora i od własnych reakcji,
a takżepomijanie,odrzucanie,wypieraniei zaprzeczanie
informacjomo wydarzeniustresowym(14).
Możnazatemprzypuszczać,żeogólnystylunikaniajakosposóbradzeniasobiezestresemznajdujeswójwyrazw relacjachz dzieckiempoprzezbrakmodyfikacjijego niepokojących zachowań. Zaobserwowano ujemną
korelacjęmiędzystylemradzeniasobiezestresemskoncentrowanym na rozwiązywaniu zadań (skala SSZ)
a zachowaniami autoagresywnymi. Im bardziej więc
matkisąukierunkowanena rozwiązaniezaistniałego
problemu,działaniemającena celuwyjściez trudnejsytuacjialbo,jeżelijesttoniemożliwe,na zmianęocenytej
sytuacji,tymmniejzachowańautoagresywnychobserwowanychjestu ichdzieci(9).Małaliczebnośćniepokojącychzachowańw tejgrupieniepozwalana uznanie
powyższegowynikuza znaczący.Zagadnienieochronnegowpływusposobureagowaniamatekna streswymagadalszychbadańna większejpróbiepopulacyjnej.
Niniejszebadaniewykazałoznaczącepodobieństwamiędzywynikamiw skalachagresywnościi nadpobudliwości
a nadpobudliwościz towarzyszącąagresywnością.Choć
relationship,butrathertogeneralpattern(style)ofcopingwithstress.Accordingtoindividualdifferencepsychology,copingstyleishighlyspecificfora particular
person.Thisisa relativelyconstantparameter,fulfilling
thecriteriaofa “feature”(8).Copingstyleiscloselyassociatedwithadaptationlevel,personalitytraits,social
competenceandtypeoftemperament(9,12).Inthiscontext,a hypothesismaybeadvancedthatparentalcopingstylemayexacerbatecertainalarmingbehavioursof
childrenormayhavea protectiveeffect.Certainly,we
cannotruleout,thatbothchildren’sbehavioursand
maternalcopingstylesmaybeexternalmanifestations
ofthesame,geneticallydeterminedfeature.According
toseveralstudies,individualdifferencesincopingstyles
are determined by both biological and environmental
factors(13).Itisthereforepossible,thatobservedalarming
behavioursmaybeconsiderednotasobjectivedescriptionofthechild,butratherasa manifestationofthe
child’sadaptationstrategiesadoptedinpeer-grouporin
relationswithcare-giver.Inthiscontext,noticedcorrelationsmaybea resultofsimilaritiesbetweenparentsand
childrenincopingwithsituationsrequiringadaptation.
TheSSUcopingmodel,whichcorrelatedpositivelywith
hyperactivityandaggression,resultsinattemptstoescape
fromexperiencesassociatedwithstressfuleventsand
denialofthreat-arisingsituations.BothSSUsubscales,
PKTandACZ,describea tendencytoescapefromdifficultsituations.Theydescribeactionsoflimitedeffectiveness,astheyusuallyresultindesistingfromachievementofone’sgoalsundertheinfluenceofstress(9).They
arecharacterizedbyturningone’sattentionawayfrom
thestressorandfromownreactions,aswellasomission,
rejection,denialandnegationofinformationconcerningstressfulevent(14).
Itmaybesafelyassumed,thatgeneralstyleofavoidanceaswayofcopingwithstressmaymanifestalsoin
parent-childrelationshipintheformoflackofmodificationofitsalarmingbehaviour.Weobserveda negativecorrelationbetweentask-focusedcopingstyle(SSZ
scale)andaggressivebehaviour.So,themorefocused
aremothersonsolvingtheexistingproblem,onaction
directedatfindinga wayoutfroma difficultsituation,
or,ifthisisimpossible,tochangeitsinterpretation,the
lessautoaggressivebehavioursareseenintheiroffspring(9).Limitednumberofalarmingbehavioursseen
inthisgroupdoesnotallowtoconsiderthisobservationasuniversallyvalid.Theissueofprotectiveeffectof
maternalcopingstylerequiresfurtherstudiesona much
largerpopulationsample.
Thepresentstudyrevealeda significantsimilarityin
scalesofaggression,hyperactivityandhyperactivitycombinedwithaggression.Althoughresultsobtainedinthis
areaareinconsistent,a similarlackofdifferenceshas
beenobservedinmanyotherstudiesexploringcorrelationsbetweenparents’attitudeandtheirchildren’s
aggressionandhyperactivity(6).
PSYCHiatr. PSYCHol. KliN. 2008, 8 (3), p. 126-137
artYKu£ redaKCYjNY/editorial
wynikiw tymwzględziesąniejednoznaczne,topodobny
brak różnic obserwowany jest w wielu badaniach naukowych nad związkiem postaw rodziców z agresywnościąi nadpobudliwością(6).
Ciekawą,aletrudnąw interpretacjizależnościąjestzwiązeksubskaliPKTz trzemazachowaniamizwiązanymi
z odżywianiem się u chłopców: unikaniem jedzenia,
unikaniemokreślonychpotrawi objadaniemsię.Znaczenieskalwiążącychsięz ograniczeniamiw zakresie
jedzeniaw wypadkuchłopcówjestzaskakujące.Praktykaklinicznawskazywałabyraczej,iżproblematykata
dotyczyćpowinnadziewcząt.Bezwzględuna tewątpliwości trzeba jednak zaznaczyć, iż dla dzieci jedzenie
stanowiważne,kształtującedoświadczeniespołeczne.
Innijedzący– rodzice,rówieśnicy,rodzeństwo– wpływająna preferencjecodo sposobuodżywianiasiędzieci. Wpływ ten wykracza daleko poza uczenie poprzez
obserwowaniezwyczajówżywieniowychbliskich.Istniejądowody,iżpreferencjeżywieniowedziecimajązwiązekzeskłademmatczynegopokarmubędącegokonsekwencjąstosowanejprzezniądietyw trakciekarmienia
piersią.Niebezznaczeniasątuteżodmiennościo charakterzegenetycznym(15).W tymkontekściepowyższy
wynikkażezadaćpytanieo znaczeniemodyfikacjidiety jako sposobu reagowania na stres wśród matek
w badanejpopulacji.Wpływrodzicóww tymwzględzie
możeodbiegaćod prostegonaśladownictwazachowań
rodzicówlubdeklarowanychoczekiwańw stosunkudo
dziecka.Możnateżpostawićhipotezę,iżunikaniejedzeniamożebyćsposobemnainterakcjez matkąprzeniesionena zachowaniaprzedszkolne.
Pewną wskazówką interpretacyjną mogą być wyniki
badańnad rozwojemsomatycznymdzieci.W ostatnim
20-leciuwyraźneróżnicew nasileniuzmiansekularnych
wysokościi masyciałapomiędzychłopcamia dziewczętamiw krakowskiejpopulacji,w różnychfazachontogenezy,powodująwystąpienieu dziewcząttendencji
do szczuplenia,główniew wiekuprzedszkolnymi młodzieńczym,a u chłopcóww wiekuprzedszkolnym(16,17).
W tymsamymczasiezaobserwowanorównieżsmuklenieciałanoworodków(11).Rozważeniawymagahipoteza,żepowyższezjawiskazwiązanemogąbyćrównież
z problemamiemocjonalnymidzieciwyrażającymisię
stosunkiemdo jedzenia.
Badanieposiadaszeregograniczeńmetodologicznych,
któreosłabiająmożliwościinterpretacyjne.Zasadniczą
wątpliwośćwzbudzaoparciewnioskowaniana temat
niepokojącychzachowańdzieciniena badaniuklinicznym,alena globalnejocenieopiekunekprzedszkolnych.
Ichpostrzeganiedziecinietylkomożebyćzwiązane
z cechamidziecka,alewynikaćz kompetencjizawodowychi doświadczeniaw pracyz grupąprzedszkolną.
Użytaskalaopisujezachowanianiepokojąceniebędące
w jednoznacznysposóbprzejawempsychopatologiio nasileniuklinicznym.Niemożnawięcuzyskanychwyników
traktowaćjakodotyczącychjednosteknozologicznych,
PSYCHiatr. PSYCHol. KliN. 2008, 8 (3), p. 126-137
AninterestingbutdifficulttoexplaincorrelationisassociationofthePKTsubscalewiththreetypesofeatingassociatedbehavioursinboys:avoidanceofeating,avoidanceofcertaindishesandgorging.Significanceofscales
associatedwitheatingbehaviourinboyswassurprising.Clinicalpracticewouldratherindicatethatthese
problemsshouldbemorepronouncedingirls.Nevertheless,independentofthesereservations,wemustemphasizethatforchildreneatingisanimportantandeducatingsocialexperience.Othereatingpeople– parents,
peers,siblings– influencepreferencesconcerningeatinghabitsofthechild.Thisinfluencegoesfarbeyond
learningbyobservationofeatinghabitsofrelatives.
Thereisevidencesuggestingthateatingpreferencesof
thechildmaybeassociatedwithcompositionofmother’smilk,resultinginturnfrommother’sdietduring
breast-feeding.Inthiscontext,notinsignificantarealso
geneticallydeterminedvariations(15).Allthisrisesthe
questionaboutroleofdietmodificationasa wayto
reacttostressbymothersinthepopulationstudied.In
thiscontext,parentalinfluencemaydepartfromsimple
imitationofparentalbehaviourordeclaredchild-relatedexpectations.A hypothesismaybeadvanced,that
avoidance of eating may be a means to interact with
mother,transferredtopreschoolbehaviour.
Aninterpretationcluemaybeprovidedbytheoutcome
ofstudiesconcerningsomaticdevelopmentofchildren.
Inthepast 2decades,significantdifferencesinintensityofsecularchangesofbodyheightandweightamong
boysandgirlsintheKrakowpopulationatdifferent
phasesofontogenesis,resultina trendofgrowingslim
inpreschoolandadolescentageingirlsandinpreschoolageinboys(16,17).Atthesametime,a tendencyof
slimmingofneonateshasbeenobserved(11).Worthyconsiderationisthehypothesisthatsuchphenomenamay
beassociatedwiththechildren’semotionalproblems,
expressedbytheireatingbehaviour.
Ourstudyhasseveralmethodologicallimitations,which
decreaseitsinterpretativepotential.Themainproblem
liesinthemerefactofmakingstatementsaboutalarmingbehaviourofchildrenbasednotonformalpsychologicalexaminationbutonglobalimpressionsofnurseryschoolteachers.Theirperceptionofchildrenmay
notreflectobjectivechildren’sfeaturesbutrathermay
bebiasedbytheteacher’sprofessionalexpertiseand
experienceofworkingwithpreschoolchildren.Scoring
scaleusedaddressesalarmingbehaviourwhichmay
notbeanunambiguousmanifestationofovertpsychopathology. Therefore, results obtained can not be
consideredaspertainingtodefinitenosologicentities,
e.g.ADHDorconductdisorders.A certainlimitation
stemsfroma relativelymodestproportionofparents
consentingfortheirchildren’sparticipationinthestudy.
Itcannotberuledout,thatthereexistsa factor(orfactors)notaccountedforbythestudyprotocol,causing
somemotherstoconsenttoparticipateandothersto
135
artYKu£ redaKCYjNY/editorial
takichjakADHDczyzaburzeniazachowania.Pewnym
ograniczeniemjestrównieżniskiprocentzgódna badanie.Niemożnawykluczyć,żeistniałnieobjętyprocedurąbadawcząpowód,dlaktóregoniektórematkizgadzałysięna badanie,a innenie,lubteż,żeczynnikite
decydowałyo czasochłonnymwypełnianiukwestionariuszy.Mogłybyćtozarównoobawyo dziecko,jak
i konstrukcjaosobowościowarodziców.Z drugiejstronybrakpytańo zachowaniaw stosunkudo dziecipozwalauniknąćzarzutupróbyzafałszowaniawynikuprzy
świadomościposiadanychproblemówz dzieckiem.ŚredniwynikANZokazałsięteżzbliżonyw grupie,w której
rodzicewypełniliCISS,orazw grupie,w którejpomimodeklaracjiudziałuw badaniachrodziceniezwrócili
wypełnionychkwestionariuszy.
WNIOSKI
Stylradzeniasobierodzicówzestresem,wykraczający
pozastosunekdo dzieckai będącyprzejawempewnej
cechyosobowościowej,pozostajew związkuz zachowaniamiichdzieciw wiekuprzedszkolnym.Mniejefektywne style radzenia sobie ze stresem powiązane są
z występowaniemniektórychniepokojącychzachowań
u dzieci.Zaznaczająsięw tymwzględzieróżnicezależneod płcidziecka.
Dalszebadanianad związkiemstyluradzeniasobieze
stresemrodziców(w tymteżojców)z zachowaniami
dzieckanietylkopowinnymiećcharakterpopulacyjny,
aleteżobjąćgrupykliniczne.Interesującawydajesię
równieżpróbaoceny,na ilesposobyradzeniasobieze
stresemwyprzedzająpojawieniesięniepokojącychzachowańu dzieci.Stylradzeniasobiezestresemjest
w świetlekoncepcjiautorówkwestionariuszamechanizmemświadomym.Pojawiasięwięcteżpytanieo możliwośćmodyfikacjisposobówradzeniasobiezestresem
orazwpływutakiejzmianyna zachowaniadzieci.
136
PIŚMIENNICTWO:
BiBliogrAphy:
1. LazarusR.S.,FolkmanS.:Stress,AppraisalandCoping.
Springer,Newyork 1984.
2. Heszen-Niejodek I.:Teoriastresupsychologicznegoi radzeniasobie.W:StrelauJ.(red.):Psychologia.Podręcznikakademicki.Tom 3.Jednostkaw społeczeństwiei elementy psychologii stosowanej. Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne,Gdańsk 2000: 470.
3. HassallR.,RoseJ.,McDonaldJ.:Parentingstressinmothersofchildrenwithanintellectualdisability:theeffectsof
parentalcognitionsinrelationtochildcharacteristicsand
familysupport.J.Intellect.Disabil.Res. 2005; 49:405-418.
4. Pilecki M.:Rodzinnebrzemięzaburzeńw rozwoju.SztukaLeczenia 2007; 14: 59-67.
5. Cunningham C.E.,Boyle M.H.:Preschoolersatriskfor
attention-deficit hyperactivity disorder and oppositional
defiantdisorder:family,parenting,andbehavioralcorrelates.J.Abnorm.ChildPsychol. 2002; 30: 555-569.
refuse,orthatsuchfactorsmighthavedeterminedtheir
readinessforfilling-intime-consumingquestionnaires.
Suchfactorsmighthavestemmedfromparentalconcernsfortheirchildren,orfromparentalpersonality
structure.Ontheotherhand,lackofquestionsdirectly
addressingparentalrelationswiththeirchildrenallows
ustorejectthereproachaboutparentalattemptsatprovidinguntrueanswers,beingawareofproblemswiththeir
children.MeanANZscoresweresimilarinthegroup
whereparentsfilled-intheCISSquestionnaireandin
thegroupwhere,inspiteofinitialconsenttoparticipate,filled-inquestionnaireshavenotbeenreturned.
CONCLUSIONS
Parentalstyleofcopingwithstress,exceedingthescope
ofparent-childrelationshipandbeinga manifestation
ofcertainpersonalitytraits,correlateswiththeirpreschool children’s behaviour patterns. Less effective
parentalcopingstylesareassociatedwithfrequentoccurrenceofsometypesofalarmingbehaviourinchildren.
Certaindifferencesinthisareaareassociatedwithchildren’sgender.
Furtherstudiesofassociationsofcopingstyleofparents
(includingfathers)withchildren’sbehaviourpatternsnot
onlyshouldbepopulation-based,butalsoshouldinclude
definiteclinicalgroups.Interestingresultsmightbeprovidedbystudiesonifandhowparentalcopingstylesprecedethedevelopmentofalarmingbehavioursinchildren.
Intheseauthors’opinion,copingstyleisa conscious
mechanism.Thisraisesquestionsaboutpossiblewaysof
modifyingone’scopingstyleandimpactofsucha modificationonchildren’sbehaviouralpatterns.
6. Johnston C.,MashE.J.:Familiesofchildrenwithattention-deficit/hyperactivitydisorder:reviewandrecommendationsforfutureresearch.Clin.ChildFam.Psychol.Rev.
2001; 4: 183-207.
7. Anastopoulos A.D., Guevremont D.C., Shelton T.L.,
DuPaulG.J.:Parentingstressamongfamiliesofchildren
with attention deficit hyperactivity disorder. J. Abnorm.
ChildPsychol. 1992; 20: 503-520.
8. WrześniewskiK.:Stylea strategieradzeniasobiezestresem.Problemypomiaru.W:Heszen-Niejodek I.,RatajczakZ.(red.):Człowiekw sytuacjistresu.Problemyteoretycznei metodologiczne.WydawnictwoUniwersytetu
Śląskiego,Katowice 1996: 44-46.
9. StrelauJ.,JaworowskaA.,WrześniewskiK.,SzczepaniakP.:
KwestionariuszRadzeniaSobiew SytuacjachStresowych
CISS.Podręcznik.PracowniaTestówPsychologicznych,
Warszawa 2007.
10. Kamińska-ReymanJ.:O niepokojącychzachowaniach
dzieciprzedszkolnych– wskaźnikibehawioralnei typologia.W:DołęgaZ.(red.):Diagnozapsychologicznadzieci w wieku przedszkolnym. Wydawnictwo Uniwersytetu
Śląskiego,Katowice 2005: 201-222.
11. Kowal M.,CichockaB.,Krzysztofiak I.:Czyobserwowaneod przeszło 20latsmuklenieciałanoworodkówmoż-
PSYCHiatr. PSYCHol. KliN. 2008, 8 (3), p. 126-137
artYKu£ redaKCYjNY/editorial
nawiązaćz narastającymod 20latrozpowszechnieniem
otyłości?AnnalesUMCS,Lublin-Polonia,sectio D,2006;
60(supl.XvI): 474-478.
12. StrelauJ.:Temperamenta stres:temperamentjakoczynnikmoderującystresory,stani skutkistresuorazradzenie
sobiezestresem.W:Heszen-Niejodek I.,RatajczakZ.
(red.):Człowiekw sytuacjistresu.Wyd. II,Wydawnictwo
UniwersytetuŚląskiego,Katowice 2000: 88-132.
13. KozakB.,StrelauJ.,MilesJ.N.v.:Geneticdeterminants
ofindividualdifferencesincopingstyles.Anxiety,Stress,
andCoping 2005; 18: 1-15.
14. SiudemA.:Radzeniesobiezestresema osiągnięciaszkolneuczniów.AnnalesUMCS,Lublin-Polonia,sectioJ,
2005;18: 155-165.
15. Birch L.L.,FisherJ.O.:Developmentofeatingbehaviors
amongchildrenandadolescents.Pediatrics 1998; 101:
539-549.
16. GołąbS.,Chrzanowska M.,ŻarówR.i wsp.:Zmianysekularnew rozwojufizycznymdziecii młodzieżykrakowskiejw ostatnim 30-leciu XX wieku.WychowanieFizycznei Sport 2002; 46: 301-314.
17. Chrzanowska M., Gołąb S., Żarów R. i wsp.: Trendy
w otłuszczeniuciałaorazwystępowanienadwagii otyłościu dziecii młodzieżyKrakowaw ostatnimtrzydziestoleciu.Pediatr.Pol. 2002; 77: 113-119.
SEKCJANAUKOWAPSyCHIATRIIDZIECIIMłODZIEŻy
PolskiegoTowarzystwaPsychiatrycznego
Sekretariat: KlinikaPsychiatriiMłodzieżowej
KatedryPsychiatriiUniwersytetuMedycznegowłodzi
CSKUM,ul.Czechosłowacka8/10,92-216łódź,tel.:0426757343(2),faks:0426757403
IKomunikat
XXIvKonferencjaSekcjiNaukowejPsychiatriiDzieciiMłodzieżyPTP
„Pograniczapsychiatriidzieciimłodzieży”
odbędziesięwłańcuciewdniach22-24maja2009r.
Rejestracjaodpiątku(22.05.2009r.)odgodz.12.00,
zakończeniewniedzielę(24.05.2009r.)ogodz.15.00.
Wszystkiesesjebędąodbywałysięwsalachzamkuwłańcucie.
Wprogramieprzewidzianyjestkoncertwsalibalowejorazzwiedzaniezamku.
OsobyzainteresowanemogąwziąćudziałwwycieczcenaUkrainę(2-lub3-dniowej).
Dlawszystkichuczestnikówprzewidzianonocleginatereniełańcuta.
Opłatakonferencyjna–300zł,dlaczłonkówSekcjiNaukowejPsychiatriiDzieciiMłodzieżyPTP
(mających opłacone składki i uaktualnioną deklarację członkowstwa) –200zł.
Dodatkoweinformacje:www.zoz-lancut.pl/psychiatria_dzieci_i_młodzieży,
tel.:0172240132(117lekarzelub267dyżurka).
Adresorganizatorów:ul.Paderewskiego5,37-100łańcut,
SPZOZłańcut,OddziałPsychiatriiDzieciiMłodzieży.
PrzewodniczącaKomitetuOrganizacyjnego:drMarzenaPelc-Dymon
137
PSYCHiatr. PSYCHol. KliN. 2008, 8 (3), p. 126-137