Kształcenie ustawiczne-sięgaj po wiedzę całe życie.

Kształcenie ustawiczne - sięgaj po wiedzę przez całe życie
Maria Jakóbik – Ilić
Kształcenie ustawiczne - to proces ciągłego doskonalenia poziomu wykształcenia i kwalifikacji
przez całe życie. Nabywanie kwalifikacji zwiększa szanse na znalezienie dobrej pracy, jak również stabilność
zatrudnienia. Edukacja permanentna umożliwia uzyskanie nowego zawodu, ale przede wszystkim ułatwia
adaptowanie się do zmian na rynku pracy, zapewnia słuchaczom możliwość samorealizacji i rozwoju.
W dzisiejszych czasach, gdy człowiek często zmienia miejsce zamieszkania, a co za tym idzie i miejsce pracy,
podejście prorynkowe wydaje się być obligatoryjne. Ważnym aspektem są też warunki ciągle zmieniającej się
rzeczywistości społeczno-kulturowej, w której człowiek musi się odnaleźć i ją zrozumieć. Koncepcja uczenia
się przez całe życie ma charakter humanistyczny, gdyż w centrum zainteresowania jest człowiek i dla niego
stworzone są możliwości kształcenia ciągłego. Osoby, które chcą podnieść swoje kwalifikacje mogą
kontynuować naukę uczestnicząc w szkoleniach, studiach podyplomowych, seminariach, zawodowych
kursach specjalistycznych. Ostatnio rzeszę zainteresowanych zdobywa e-learning – nauka na odległość, gdzie
medium jest Internet.
Popularności edukacji ustawicznej można się doszukać już w teorii kapitału ludzkiego,
ogłoszonej w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku przez amerykańskich ekonomistów, z G. S. Beckerem
na czele. Propagowana w postulatach teorii edukacja, długość czasu kształcenia i jakość nauczania zostają w
związku przyczynowym z tempem rozwoju społeczno-gospodarczego i pomyślnością życiową ludzi.1 Teoria ta
została stworzona na podstawie prac Shultza, zakładała że człowiek jest najcenniejszym elementem zasobów
przedsiębiorstwa. Wydatki na podwyższenie poziomu kapitału ludzkiego traktuje się w kategoriach
ekonomicznych, gdyż przynoszą wymierne korzyści pracodawcom. Edukację ustawiczną usystematyzował
Robert Kidd, dokonując podziału na: kształcenie w pionie (zagadnienie obejmuje szczeble szkolne od
przedszkola do studiów wyższych), kształcenie w poziomie (poznawanie różnych dziedzin życia, kultury i
nauki) i kształcenie w głąb (związane z jakością edukacji, zamiłowaniami i motywacją kształcenia). Trzy
wymiary edukacji permanentnej według Kidda są zjawiskiem charakterystycznym dla współczesnej oświaty,
stymulującym zmianę kierunku myślenia o systemach nauczania.
Pojęcie edukacji ustawicznej ma dosyć długą tradycję, sięgającą Konferencji UNESCO z 1976
roku, odbywającej się w Nairobi, według której kształcenie ustawiczne to kompleks procesów oświatowych
formalnych, nieformalnych i incydentalnych, które umożliwiają uzupełnienie wykształcenia w formach zarówno
szkolnych, jak i pozaszkolnych. Natomiast główne hasła odzwierciedlające rolę edukacji permanentnej zostały
określone w raporcie Międzynarodowej Komisji UNESCO do spraw Edukacji XXI wieku: uczyć się, aby
wiedzieć – uczyć się, aby działać – uczyć się, aby żyć wspólnie z innymi – uczyć się, aby być. 2 Autorem tych
postulatów jest Jacques Delors, który ujął je w raporcie „Edukacja przez całe życie”. Rozdział poświęcony
całożyciowemu uczeniu się kończy się konstatacją autora: „ Idea edukacji przez całe życie jest kluczem do
XXI wieku. Wykracza ona poza tradycyjne rozróżnienie między edukacją podstawową i edukacją ustawiczną.
Wiążę się z inną, często wysuwaną ideą: ideą społeczeństwa wychowującego, gdzie wszystko stwarza okazję
do uczenia się i rozwijania swoich talentów (…) edukacja przez całe życie powinna wykorzystać wszystkie
sposobności oferowane przez społeczeństwo.”3 Kursanci wzbogacają wiedzę, tym samym zmieniają swoje
postawy, towarzyszy temu poczucie bycia przydatnym dla społeczeństwa, budowania własnej wartości.
Pozytywnym zjawiskiem jest otwarcie się na inne osoby, relacje między studentami, studentami a uczelnią
mają charakter partnerski. Ustawiczne zdobywanie wiedzy to jeden z najważniejszych aspektów życia,
1
J. Kargul, Obszary poza formalnej i nieformalnej edukacji dorosłych, Wrocław 2005, s. 36
2
H. Bednarczyk, A. Shklyara, Jakość ustawicznej edukacji zawodowej, Warszawa 2006, s. 7
3
Raport dla UNESCO Międzynarodowej Komisji do spraw Edukacji dla XXI wieku pod przewodnictwem Jacques’a Delorsa,
Edukacja. Jest w niej ukryty skarb, SOP, Warszawa 1998.
1
logicznym jest że przekłada się na rozwój człowieka, który znajduje zalety w doskonaleniu się, a w rezultacie
otwiera możliwości poznawcze, prowadzi do podniesienia własnej samooceny, polepszenia samopoczucia. W
ciągu czasowym poziom wykształcenia powoduje zwiększenie efektywności pracy i poprawę stopy życiowej.
Należy uświadomić sobie, że osoba, która w ten sposób zbudowała swój światopogląd jest zadowolona z
życia i podobne wartości będzie przekazywała następnemu pokoleniu, w ten sposób przyczyniając się do
budowania zdrowego społeczeństwa. Taka postawa jest potrzebna, zwłaszcza we współczesnych czasach,
kiedy mamy do czynienia z kryzysem wartości i zagubieniem się młodych ludzi w świecie „dyktowanym” przez
media, Internet i wzorce, które nijak nie pasują do kultury polskiej i europejskiej. Mądrze jest zachęcać już
dzieci do nauki przez całe życie, aby od wczesnego wieku nakierowywać je na drogę, która wyznaczy im
dobry start. Trafnym byłoby tu zacytowanie Z. Baumana, iż „nasza epoka celuje w rozmontowywaniu ram i
upłynnianiu wzorców – wszelkich ram i wszelkich wzorców, na chybił trafił i bez wcześniejszego ostrzeżenia.
W takich okolicznościach nauczanie wyższe- uczenie się o tym, jak łamać regularność, jak wyzwalać się od
nawyków i zapobiegać popadaniu w rutynę, jak wpisową fragmentaryczne doświadczenia w nieznane dotąd
wzorce, traktując jednocześnie wszelkie wzorce jako możliwe do zaakceptowania, aż do odwołania – nie
będąc zniekształceniem procesu edukacyjnego i zboczeniem z właściwego celu, nabywa doskonałej wartości
adaptacyjnej i zmierza szybko ku centrum nieodzownego wyposażenia na życie (…) świat, w którym
ponowocześni mężczyźni i kobiety pragną żyć i kształtować swoje strategie życiowe, zachęca do nauczania
wyższego.”4 Tak więc, każdy człowiek znający swoją wartość stara się podejmować trud edukacyjny, gdyż
zdaje sobie sprawę z faktu, że współczesny świat oczekuje od nas twórczego myślenia, innowacyjności –
która stymuluje rozwój technologii, przemysłu, nauki, rozwijając siebie stwarzamy świat każdego dnia, dzięki
naszej wiedzy nam i przyszłym pokoleniom będzie żyło się lepiej. I oczywiście ta teoria działa w drugą stronę,
mianowicie świat, technologia wymaga od nas, społeczeństwa ponowoczesnego ciągłego dokształcania się,
umiejętności korzystania z różnych źródeł informacji i posługiwania się techniką informatyczną. Na ideę
całożyciowego uczenia się zaczęto patrzeć przez pryzmat interesu, ludziom się po prostu opłaca taka
inwestycja. Profesor E. Chmielewska ze Szkoły Głównej Handlowej wymienia najważniejsze zasady
kształcenia ustawicznego, podkreśla, że „w centrum uwagi musi się znaleźć osoba ucząca się, to na niej i jej
dokonaniach muszą skupiać się wszystkie strategie, nie można zmuszać studentów do uczenia się rzeczy,
które już umieją, bo to marnowanie czasu, pieniędzy i energii, państwo powinno zagwarantować równe
traktowanie różnych dróg uczenia się w taki sposób, aby krajowe ramy umożliwiały ich uznanie bez względu
na sposób zdobycia. Właściwym probierzem skutecznie prowadzonej polityki LLL (long life learning –
całożyciowe uczenie się) nie jest rozwój szkolnictwa formalnego, ale przyrost kompetencji uczestników
procesu uczenia się”.5 Czas wolny spędzany na dobrowolnym poszerzaniu swojej wiedzy jest obecnie często
propagowany, szkoły wyższe zachęcają do zapisywania się na rozmaite kierunki studiów podyplomowych,
przy czym słuchacz ma bardzo szeroki wybór specjalizacji. Dla nieco starszych odbiorców są przygotowane
uniwersytety trzeciego wieku, tak bardzo w Polsce popularne. Ludzie dojrzali mają wyraziste oczekiwania
wobec oferty placówki, dają doskonały przykład młodzieży, iż bez względu na wiek mają w sobie sporo energii
i chęci, aby się rozwijać i uczyć, w tym przypadku chodzi jeszcze o udowodnienie innym, że jestem
potrzebny/a, wciąż mogę poznawać nowe dziedziny nauki.
Osoby pragnące poszerzyć swoją wiedzę i podnieść kwalifikacje zawodowe (bezrobotni i pracujący) mogą
zasięgnąć rady w urzędach pracy lub u własnych pracodawców, aby zainicjować działanie. Często kursy, bądź
studia podyplomowe są dofinansowywane. Na wsparcie Europejskiego Funduszu Społecznego zajmującego
się rozwojem ustawicznego w Europie mogą liczyć osoby znajdujące się w trudnej sytuacji, które nie mają
środków do samodzielnego sfinansowania kształcenia, a także przedsiębiorstwa chcące doskonalić kadry i
instytucje propagujące idee edukacji ustawicznej. Osoby chcące skorzystać z danej im szansy, przede
wszystkim muszą chcieć się uczyć.
Kształcenie ciągłe jest także ważnym czynnikiem warunkującym rozwój gospodarczy. Obecna
sytuacja na rynku pracy i wysokie bezrobocie sprawiają, że sporo osób jest zainteresowanych
4
5
Z. Bauman, Edukacja według, dla i pomimo ponowoczesności, Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja, Warszawa 2000, s.9
Szkolnictwo wyższe a uczenie się przez całe życie, Sprawy Nauki nr 5/2010
2
przekwalifikowaniem się lub zmianą zawodu. Idea tego typu kształcenia jest oparta o możliwości edukacji w
każdym wieku i na różnych poziomach, dzięki niej ludzie mogą stale uzupełniać wiedzę i rozszerzać zakres
swoich umiejętności. Z praktycznego punktu widzenia proces kształcenia ustawicznego wpływa na rozwój
osobowości i stymuluje kreatywność. Za J. Gajdą przytoczyć należy pogląd, iż „Życie intelektualne jest
najistotniejszym wyznacznikiem człowieczeństwa. W tym przejawia się głównie samorealizacja osoby ludzkiej,
jej autonomiczność, aktywność w przekształcaniu rzeczywistości, w polepszaniu warunków egzystencji oraz
zdolnościach kreatywnych.”6 Reasumując, osoba która zdecydowała na kontynuowanie edukacji nabywa
umiejętności pracy w zespole, porządkowania wiedzy, posługiwania się techniką informatyczną, a często
także umiejętność organizowania własnej pracy. Nauka jest najlepszą inwestycją w samego siebie, wymaga
samozaparcia i zapału, ale wysiłek ten jest jak najbardziej opłacalny, przynosi duże pokłady satysfakcji,
człowiek zaczyna się doceniać, przez co inni ludzie także go szanują. Osoba taka oprócz wiedzy,
umiejętności, nabywa przede wszystkim pewność siebie i zdolność odnajdowania się w sieci stosunków
interpersonalnych, gdyż przebywając wśród grupy uczy się nowych typów zachowań, nawyków, następnie
wybiera te, które uzna za stosowne i przydatne w życiu codziennym, jest to określając kolokwialnie połączenie
przyjemnego z pożytecznym.
Sięgamy po wiedzę przez całe życie, ponieważ uczymy się całe życie, nasza edukacja nie
powinna się zakończyć z chwilą opuszczenia szkolnych murów. Człowiek zasługuje na rozwój i powinien
dążyć do realizowania się poprzez ciągłe kształcenie i poszerzanie własnych horyzontów.
Bibliografia:
1.
2.
3.
4.
J. Kargul, Obszary pozaformalnej i nieformalnej edukacji dorosłych, Wrocław 2005 r.
H. Bednarczyk, A. Shklyara, Jakość ustawicznej edukacji zawodowej, warszawa 2006 r.
Raport dla UNESCO Międzynarodowej Komisji do spraw Edukacji dla XXI wieku, Warszawa 1998 r.
Z. Bauman, Edukacja według, dla i pomimo ponowoczesności, Teraźniejszość –Człowiek - Edukacja, Warszawa
2000 r.
5. Sprawy Nauki nr 5 / 2010, artykuł Szkolnictwo wyższe a uczenie się przez całe życie
6. J. Gajda, Honor – Godność – Człowieczeństwo, Lublin 2000 r.
Resume
Całożyciowe uczenie się odgrywa ważną rolę dzisiejszym świecie. Konieczność uczenia jest uwarunkowana
codziennym postępem w nauce. Człowiek musi pracować nad sobą, dla innych i dla przyszłości pokoleń.
Potrzeba ciągłego zdobywania wiedzy pobudza ludzi do działania i samorealizacji. Dlatego tak ważne jest
wyzwolenie w człowieku chęci poznawczych. Bez względu na wiek, przeszłość edukacyjną, wyznanie, status
społeczny wszyscy powinni być równo traktowani- to jest również jedno z założeń kształcenia ustawicznego.
Summary
Lifelong Learning plays an important role in contemporary world. The necessity of learning is conditional on
the daily progress in science. Man has to work for himself, for the others and for the future generations. Need
to continually to acquire leads people into action and self-realization. So, that is very important to release the
will to perceptive faculty. Independently of age, education past, confession, social status all of people should
be treated equally- that is one of foundation of permanent education.
6
J. Gajda, Honor – Godność – Człowieczeństwo, Lublin 2000, s.96.
3