Nowe formy nawiązywania stosunku pracy i ich wp∏yw - EU-OSHA

FACTS N25-PL.qxd
24.05.2004
1:49 PM
Page 1
25
E u r o p e j s k a
A g e n c j a
B e z p i e c z e ƒ s t w a
i
Z d r o w i a
w
P r a c y
Nowe formy nawiàzywania stosunku pracy i ich wp∏yw
na bezpieczeƒstwo i higien´ pracy
Podsumowanie raportu Agencji
Niniejszy numer Faktów (ang. Facts) zawiera podsumowanie raportu Agencji na temat wp∏ywu zmian w stosunkach pracy na poziom
bezpieczeƒstwa i higieny pracy (bhp). Raport ten, opracowany
na podstawie aktualnych badaƒ i opinii ekspertów, uwzgl´dnia
trendy w stosunkach pracy oraz ich wp∏yw na poziom bhp. Raport
przedstawia tak˝e wyzwania stojàce przed specjalistami ds. bhp
oraz wp∏yw zachodzàcych zmian na kierunki przysz∏ych badaƒ.
Trendy: elastycznoÊç i decentralizacja
G∏ówne zmiany, jakie zasz∏y w zakresie zawierania umów o prac´, sà
nast´pstwem przeobra˝eƒ w:
n produkcji, gdzie nastàpi∏o przesuni´cie punktu ci´˝koÊci z masowej produkcji przemys∏owej w kierunku us∏ug oraz w kierunku
pracy w du˝o wi´kszym stopniu opartej na wiedzy i umiej´tnoÊciach pracowników
n organizacji pracy; zmiany te wià˝à si´ z koniecznoÊcià elastyczniejszego dzia∏ania i szybkiego reagowania na zmiany zachodzàce
w otoczeniu bli˝szym i dalszym przedsi´biorstwa.
Bie˝àce trendy
n
Wzrost liczby osób pracujàcych na w∏asny rachunek. Rozró˝nienie
mi´dzy pracownikami i osobami samozatrudniajàcymi si´ staje si´
coraz mniej wyraêne.
n Spadek liczby podpisywanych umów na czas nieokreÊlony oraz
wzrost liczby umów na czas okreÊlony, a tak˝e cz´stsze zawieranie umów z agencjami pracy tymczasowej. Wi´kszoÊç jednak
umów o prac´ nadal stanowià umowy na czas nieokreÊlony.
Aktualnie w Unii Europejskiej udzia∏ osób zatrudnionych na
podstawie innej umowy ni˝ na czas nieokreÊlony wydaje si´
ustabilizowany i kszta∏tuje si´ na poziomie poni˝ej 15% wszystkich pracujàcych w UE.
n Coraz cz´stsze zatrudnianie pracowników poprzez agencje
poÊrednictwa pracy. Jednak liczba takich pracowników nadal nie
przekracza 2% wszystkich zatrudnionych osób.
n Dalszy wzrost pracy niepe∏noetatowej. W 2000 r. ponad jedna
czwarta wszystkich zatrudnionych w Unii Europejskiej pracowa∏a
krócej ni˝ 25 godzin tygodniowo, a wÊród kobiet odsetek ten
wynosi∏ nawet 40%.
Wp∏yw zmian w nawiàzywaniu stosunku pracy na stan bhp
Chocia˝ przedstawione powy˝ej zmiany mogà równie˝ oddzia∏ywaç
pozytywnie na warunki pracy, raport Agencji koncentruje si´
na ewentualnym negatywnym wp∏ywie tych zmian na stan bhp oraz
na Êrodkach zapobiegawczych, jakie powinny zostaç podj´te w celu
zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków
pracy. Rodzaje umów o prac´ mogà w ró˝ny sposób oddzia∏ywaç
na poziom bhp, np.:
n Mo˝e nastàpiç spadek powszechnoÊci wiedzy specjalistycznej
w zakresie bhp oraz utrudnienie dost´pu do tej wiedzy wewnàtrz
przedsi´biorstwa.
n Pracownicy tymczasowi (oraz w pewnym zakresie pracownicy
zatrudnieni na niepe∏ny etat) mogà byç gorzej poinformowani
o zagro˝eniach wyst´pujàcych w Êrodowisku pracy i mogà mieç
gorszy dost´p do tych informacji.
n Pracownicy zatrudnieni na umow´ na czas nieokreÊlony muszà
sprostaç wy˝szym wymaganiom, a pracownicy zatrudnieni na czas
okreÊlony w mniejszym stopniu mogà nadzorowaç/kontrolowaç
swojà prac´. W obydwu przypadkach pojawia si´ wi´c problem
stresu w pracy.
n Podwykonawcy muszà byç w stanie sprostaç napi´tym harmonogramom ustalanym przez swoich klientów.
Nowoczesne organizacje stosujà „odchudzone metody produkcyjne”, czego skutkiem jest ograniczenie wielkoÊci zatrudnienia.
Obecnie wiele przedsi´biorstw realizuje w ramach swojej organizacji jedynie funkcje podstawowe, natomiast funkcje pomocnicze sà
zlecane zewn´trznym podwykonawcom (outsourcing), w wyniku
czego tworzy si´ ∏aƒcuch dostawców us∏ug i podwykonawców.
Sposób, w jaki organizacje dzia∏ajà i wspó∏pracujà z innymi, staje si´
coraz bardziej z∏o˝ony i mniej stabilny.
Obecnie obserwuje si´ rosnàcà niestabilnoÊç na rynku pracy. Spó∏ki
w coraz szerszym zakresie korzystajà z us∏ug pracowników tymczasowych oraz samozatrudniajàcych si´. Coraz cz´Êciej pracownicy sà
w sposób elastyczny przydzielani do wielu zadaƒ. Niektóre umowy
o prac´ nabra∏y mniej formalnego charakteru. Firmy w wi´kszym
stopniu korzystajà z pracowników zatrudnianych na czas okreÊlony,
przy czym wi´kszoÊç z tych pracowników stanowià kobiety.
Na sposób zatrudniania pracowników mogà tak˝e wp∏ywaç nowe
technologie, np. przyczyniajàc si´ do tworzenia nowych mo˝liwoÊci
pracy dla pracowników samozatrudniajàcych si´ oraz pracujàcych
w domu (telepraca).
PL
Odnotowano dwa zasadnicze negatywne skutki umów o prac´
zawieranych na czas okreÊlony oraz umów o podwykonawstwo:
1. Wy˝szy wskaênik wypadków przy pracy notuje si´ wÊród pracowników zatrudnianych przez agencje pracy tymczasowej. Chocia˝
jest to trudne do zweryfikowania na podstawie danych liczbowych, w opracowaniach naukowych cz´sto wskazuje si´ na transfer zagro˝eƒ w kierunku pracowników zatrudnionych na czas
okreÊlony oraz podwykonawców. Pracownikom tym cz´sto nie
zapewnia si´ pe∏nej ochrony przed zagro˝eniami wyst´pujàcymi
w miejscu pracy oraz dost´pu do wiedzy na temat sposobów
zapobiegania tym zagro˝eniom. Wykazano tak˝e zwiàzek mi´dzy
z∏ymi warunkami pracy i umowami na czas okreÊlony, ale ten
zwiàzek mo˝na wyjaÊniç tak˝e ró˝nicami wieku pracowników,
specyfikà wykonywanego zawodu czy specyfikà sektora.
2. Zarówno z opracowaƒ naukowych jak i danych liczbowych wynika, ˝e w zale˝noÊci od rodzaju zawieranej umowy o prac´ pracodawcy zapewniajà pracownikom zró˝nicowane warunki pracy.
Ró˝nice dotyczà liczby godzin pracy, warunków bhp i wymagaƒ
co do kwalifikacji. Na ogó∏ praca wykonywana w ramach umowy
na czas okreÊlony oraz na niepe∏ny etat jest mniej stabilna,
pracownicy majà mniejszà kontrol´ nad czasem pracy, mniejsze
mo˝liwoÊci rozwoju zawodowego, ograniczony dost´p do szkoleƒ i wykonujà zadania wymagajàce ni˝szych kwalifikacji.
h t t p : / / a g e n c y . o s h a . e u . i n t
FACTS N25-PL.qxd
24.05.2004
1:49 PM
E u r o p e j s k a
Page 2
A g e n c j a
B e z p i e c z e ƒ s t w a
Wszystko to sprzyja wzrostowi stresu w pracy. Ta ostatnia kwestia, a tak˝e szkolenia i rozwój zawodowy, stanowià istotny
problem, bowiem mo˝liwoÊç ustawicznego kszta∏cenia si´
i podnoszenie swoich kwalifikacji sà wa˝ne, nie tylko ze wzgl´du
na obecnie wykonywanà prac´, ale te˝ w kontekÊcie przysz∏ej
pracy. Nabywa si´ bowiem umiej´tnoÊci radzenia sobie ze stale
zmieniajàcà si´ organizacjà pracy i pojawiajàcymi si´ nowymi
zagro˝eniami. Poruszone tutaj kwestie majà Êcis∏y zwiàzek z p∏cià
pracowników, poniewa˝ kobiety stanowià zdecydowanà
wi´kszoÊç pracowników zatrudnionych na czas okreÊlony
i pracowników zatrudnionych na niepe∏ny etat.
Zmiany w organizacji pracy – ich mo˝liwy wp∏yw na poziom bhp
n
Tempo zmian i z∏o˝onoÊç organizacji pracy mo˝e dawaç
poczucie utraty kontroli nad w∏asnym ˝yciem lub pracà („nic nie
jest trwa∏e”).
n NiepewnoÊç mo˝e dotyczyç zarówno pracowników „sta∏ych” jak
i „tymczasowych”. Coraz cz´stsze k∏adzenie nacisku na czas
pracy i intensyfikacja pracy majà podobne implikacje.
Zmiany w stosunkach pracy – ich mo˝liwy wp∏yw na poziom bhp
n
Transfer zagro˝eƒ w kierunku pracowników zatrudnionych
na czas okreÊlony i podwykonawców.
n Wskaêniki wypadków przy pracy wÊród pracowników zatrudnianych przez agencje poÊrednictwa pracy sà wy˝sze i prawdopodobnie sà wynikiem ich mniejszego doÊwiadczenia i trudniejszego
dost´pu do szkoleƒ.
n Pracownikom zatrudnionym na czas okreÊlony nie zapewnia si´
takich samych warunków pracy co pracownikom zatrudnionym
na czas nieokreÊlony, jednak rozbie˝noÊci te mo˝na wyjaÊniç
tak˝e ró˝nicami w wieku oraz specyfikà wykonywanych zawodów czy sektorów.
n Pracownicy zatrudnieni na czas okreÊlony majà trudniejszy
dost´p do szkoleƒ (w tym szkoleƒ z zakresu bhp), mniejszà
kontrol´ nad godzinami swojej pracy i gorsze perspektywy
rozwoju zawodowego, co w efekcie mo˝e stanowiç przyczyn´
pojawienia si´ stresu w pracy.
n Wp∏yw pracy wykonywanej na niepe∏ny etat na poziom bhp jest
mniej wyraêny. Pracownicy tacy mogà jednak mieç trudniejszy
dost´p do szkoleƒ i wykonywaç zadania wymagajàce mniejszych
kwalifikacji.
n Istniejà zwiàzki pomi´dzy rodzajem zawieranych umów o prac´
a p∏cià pracowników.
Wyzwania dla prewencji
Zmiany opisane w niniejszej publikacji stanowià wyzwania dla
prewencji, zarówno na poziomie przedsi´biorstwa jak i na poziomie
paƒstwa. Aby sprostaç tym wyzwaniom, nale˝a∏oby zapewniç:
n efektywne sposoby zarzàdzania bhp oraz jego integracji z ogólnym systemem zarzàdzania organizacjà (przedsi´biorstwem)
1)
2)
3)
i
Z d r o w i a
w
P r a c y
n
aktywnà wspó∏prac´ przedsi´biorstwa z podwykonawcami
w zakresie bhp
n dost´p do szkoleƒ i mo˝liwoÊç podnoszenia kwalifikacji w zakresie
bhp w przedsi´biorstwach
n pracownikom tymczasowym w∏aÊciwà wiedz´ na temat zagro˝eƒ
wyst´pujàcych w Êrodowisku pracy oraz sposobów zapobiegania
tym zagro˝eniom, a tak˝e instrukcje stanowiskowe. Pracownicy ci
powinni byç Êwiadomi procedur pracy, których sà zobowiàzani
przestrzegaç.
Wiele ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw oraz osób samozatrudniajàcych si´ pracuje jako podwykonawcy na rzecz wi´kszych firm. Ma∏e
firmy charakteryzuje wy˝szy wskaênik wypadków przy pracy
w porównaniu z du˝ymi organizacjami. Wi´ksze przedsi´biorstwa,
dla których pracujà wymienione podmioty, cz´sto dysponujà lepszymi zasobami, organizacjà pracy i metodami zapobiegania zagro˝eniom w Êrodowisku pracy. Jednym z wyzwaƒ jest wi´c zach´canie
wi´kszych przedsi´biorstw do skutecznej wspó∏pracy z mniejszymi
podwykonawcami w zakresie bhp. Mo˝na to osiàgnàç poprzez:
n uwzgl´dnianie aspektów bhp ju˝ na etapie sk∏adania ofert i zawierania umów. W tej kwestii sà ju˝ dost´pne przyk∏ady dobrej praktyki1)
n zach´canie wi´kszych firm do dzielenia si´ Êrodkami i metodami
zapobiegania zagro˝eniom oraz wiedzà w zakresie bhp ze swoimi
podwykonawcami. Na przyk∏ad, wi´ksze przedsi´biorstwa oferujà
podwykonawcom szkolenia, zanim podwykonawcy zostanà
wpuszczeni na plac budowy2).
Zielona Ksi´ga (Green Paper) na temat odpowiedzialnoÊci spo∏ecznej3) zach´ca do podejmowania takich dzia∏aƒ.
Przysz∏e kierunki badaƒ
W raporcie wymienia si´ kilka obszarów, które wymagajà dalszych
badaƒ:
n niepewnoÊç pracy, downsizing i podwykonawstwo
n zatrudnienie kobiet i m´˝czyzn
n ró˝ne formy umów o prac´ i ich zwiàzek z poziomem bhp.
Jak otrzymaç raport
Pe∏ny tekst ca∏ego raportu w j´zyku angielskim dost´pny jest
bezp∏atnie na stronie internetowej Agencji pod adresem:
http://agency.osha.eu.int/publications/reports/206/en/index.htm.
Drukowanà wersj´ raportu Research on New Forms of Contractual
Relationships and the Implications for Occupational Safety and
Health, Europejska Agencja Bezpieczeƒstwa i Zdrowia w Pracy, 2002, ISBN 92-95007-40-9, mo˝na zamówiç w Biurze Publikacji
Komisji Europejskiej (EC Publications Office) EUR-OP w Luksemburgu
(http://eur-op.eu.int/) lub u poÊredników. Cena wynosi 7 euro (bez VAT).
Niniejszy numer Faktów (Facts) jest dost´pny we wszystkich
j´zykach Unii Europejskiej pod adresem: http://agency.osha.eu.int/
publications/factscheets/.
http://agency.osha.eu.int/publications/report#marketing)
http://agency.osha.eu.int/publications/report#practice)
http://europa.eu.int/comm/employment_social/soc-dial/csr/greenpaper.htm
© Europejska Agencja Bezpieczeƒstwa i Zdrowia w Pracy. Powielanie dozwolone pod warunkiem podania êród∏a. Wydrukowano w Polsce. Dystrybucja w Polsce: Krajowy Punkt
Centralny Europejskiej Agencji Bezpieczeƒstwa i Zdrowia w Pracy: Centralny Instytut Ochrony Pracy – Paƒstwowy Instytut Badawczy, ul. Czerniakowska 16, 00-701 Warszawa,
Tel. (0-22) 623 36 77, Fax (0-22) 623 36 93, Internet: www.bp.edu.pl, E-mail: [email protected]
h t t p : / / a g e n c y . o s h a . e u . i n t
F a k t y
TE-02-02-005-EN-D
Europejska Agencja Bezpieczeƒstwa i Zdrowia w Pracy
Gra Via, 33, E-48009 Bilbao, Spain
tel. (34) 944 79 43 60, Fax: (34) 944 79 43 83
[email protected]