Pobierz - mikroekonomia.net

Anetta Zielińska
Katedra Zarządzania Jakością i Środowiskiem
Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu
ETYKA ŚRODOWISKOWA A ZRÓWNOWAŻONE
GOSPODAROWANIE NA OBSZARACH PRZYRODNICZO CENNYCH
Wprowadzenie – etyka środowiskowa
Globalny kryzys ekologiczny przyczynił się do tego, że dyskusja na temat stosunku
człowieka do otaczającej go przyrody stała się powszechna i niezmiernie aktualna. Człowiek
swą niefrasobliwą postawą wobec całej Natury spowodował zakłócenia i bardzo często
bezpowrotne zniszczenie delikatnych sieci współzależności między poszczególnymi
elementami życia na Ziemi (Reichel). Kryzys ten ma wiele przyczyn, jedną z istotnych jest
nieumiejętność gospodarowania środowiskiem naturalnym.
Ochrona środowiska przyrodniczego to jedno z podstawowych wyzwań
współczesności. W chwili obecnej środowisko przyrodnicze jest bardzo zagrożone,
uświadamiamy sobie jak słaba jest przyroda oraz jak łatwo można zniszczyć florę, faunę a
nawet całe środowisko. Dlatego też coraz częściej poddaje się moralnej ocenie zachowanie
człowieka wobec przyrody.
W tym miejscu warto scharakteryzować zagadnienie etyki odwołującej się do świata
wartości, idei, zachowań ludzkich i stosunku ludzi do przyrody. Świadomość o
destrukcyjnym wpływie człowieka na środowisko przyrodnicze przyczyniła się do narodzin
etyki środowiskowej. Ta nowa dyscyplina ekofilozoficzna podejmuje zagadnienia moralnych
relacji między jednostką ludzką, różnymi grupami społecznymi i całymi społeczeństwami a
środowiskiem przyrodniczym.
Głównym praktycznym celem etyki środowiskowej jest obrona świata przyrodniczego
przed ludzką agresją i działaniami destrukcyjnymi z jednej strony, a z drugiej – obrona
człowieka jako jednostki i gatunku przed powodowanymi przez niego samego zagrożeniem
ekologicznym (Tyburski, 2006, s. 8). Jednakże należy zwrócić uwagę, że destruktywny
wpływ człowieka na środowisko przyrodnicze jest spowodowany nie tylko jego złą wolą, ale
wręcz przymusem do eksploatacji zasobów przyrody w celu jego przetrwania na Ziemi.
Aldo Leopold (1887-1948) filozofujący leśnik, jest uważany za prekursora filozofii
środowiskowej, doszedł do przekonania, iż pojawiła się nagląca potrzeba wypracowania
nowego podejścia człowieka do przyrody, podejścia opartego na etyce, a nie tylko na czysto
ekonomicznym jej traktowaniu. (...) Człowiek może postępować etycznie tylko w odniesieniu
do czegoś, co ceni, kocha lub szanuje, a tego rodzaju stosunek do ziemi może występować
jedynie wtedy, gdy przestanie traktować ją jedynie w sposób ekonomiczny (Pyra).
Człowiek jest częścią przyrody. Z niej wyrasta, w niej ma swoje korzenie, tylko w niej
(jak dotychczas) jest w stanie egzystować. I nie wiadomo, czy jest możliwe, by to się kiedyś
zmieniło. (...) Człowiek jest istotą przyrodniczą, która bez środowiska przyrodniczego nie
może funkcjonować (Ganowicz, 2002, s. 93).
Formy życia nie tworzą piramidy z naszym gatunkiem na wierzchołku, a raczej krąg,
w którym wszystko jest ze wszystkim powiązane (Tyburski, 2006, s. 11).
Etyka środowiskowa wyrosła z troski o stan środowiska przyrodniczego, zmierza ona
między innymi do ukształtowania ogólnospołecznego modelu życia i działania, dobrego dla
ludzkości jak i dla środowiska przyrodniczego.
Kwintesencją etyki ekologicznej jest stwierdzenie, że przyrody nie chronimy „po coś”,
160
Anetta Zielińska
czy „dla zysku”, ale że jej ochrona jest dla nas moralną powinnością (Reichel).
Według ekofilozofii zrównoważony rozwój jest rozumiany, jako poszukiwanie
właściwej miary określającej ludzkie działania w środowisku (Piątek, 2007, s. 5).
Dlatego też godnym uwagi elementem etycznego postępowania jest zrównoważone
gospodarowanie na obszarach przyrodniczo cennych, w celu ochrony przyrody, jak i rozwoju
społeczno-gospodarczego.
Celem artykułu jest zdiagnozowanie potencjalnych efektów etyki środowiskowej dla
zrównoważonego gospodarowania na obszarach chronionych takich, jak:
• stabilność funkcjonowania struktur zarządzających obszarami chronionymi - zadowolenie
i efektywność funkcjonowania zarządców, pracowników, społeczności lokalnej;
• poprawa jakości życia społeczności lokalnej (warunki gospodarcze, społeczne) zadowolenie otoczenia z istnienia obszarów chronionych;
• pełny przepływ informacji o potrzebach i możliwościach rozwoju gospodarczego tych
obszarów - przejrzyste kontakty pomiędzy organizacjami zarządzającymi obszarami
chronionymi a otoczeniem.
Etyka środowiskowa a obszary przyrodniczo cenne
Człowiek żyje w środowisku, które w wyniku jego działań uległo znacznemu
przekształceniu, a miejsca „dzikiej przyrody” są dziś rzadkością - „małe punkciki na mapie
świata” - dlatego też należy je otoczyć ochroną i dbać o nie, jak o najcenniejsze dobro całej
ludzkości.
Dlatego też manifestem ogłaszanym w obronie „dzikiej przyrody” jest utworzenie
obszarów przyrodniczo cennych. John Muir (1838-1914), wybitny działacz na polu ochrony
środowiska, zwłaszcza odnośnie dzikich obszarów w Stanach Zjednoczonych, zapisał się w
pamięci zbiorowej jako prekursor idei ochrony dzikiej natury i piewca dzikości, który
nawoływał do ochrony obszarów nie dotkniętych działalnością człowieka i ogłaszał wyższość
zwierząt dzikich nad hodowlanymi. Tym samym inicjował – w wymiarze praktycznym – to
stanowisko w sprawie ochrony przyrody, które określane jest jako ochroniarskie, którego
zwolennicy dążą do zachowania środowiska i pozostawienia go w stanie jak najmniej
zmienionym przez człowieka, formułując – w kolejnej fazie swego rozwoju – dodatkowy
postulat ochrony przyrody, zwłaszcza dzikiej, z uwagi na nią samą (przyroda nie była
traktowana tu jako całość, ale tylko jej wybrane dzikie obszary) (Tyburski, 2006, s. 9).
Przywrócenie „dzikiej przyrody” nie jest już możliwe, ale można się ponownie do
tego stanu przybliżyć poprzez tworzenie nowych i pielęgnowanie istniejących obszarów
przyrodniczo cennych, które są elementem etycznego postępowania w długiej perspektywie
czasu i przyczyniają się do ochrony różnorodności biologicznej1.
Włoski filozof Vittorio Hoessle wyraził opinię, że „znaczenie przyrody dla danego
społeczeństwa rośnie wprost proporcjonalnie do wzrostu PKB. Tę uwagę potwierdzają
badania socjologiczne, które wskazują na olbrzymie różnice w postrzeganiu przyrody przez
społeczeństwa w zależności od stopnia ich zamożności (Gaudie, 1994). Największe poparcie
dla inicjatyw ochronnych dostrzegalne jest w krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo,
natomiast w krajach rozwijających się pozytywny stosunek do ochrony przyrody
charakteryzuje wyłącznie kręgi elitarne (Kiełczewski, 2003, s. 223-224). Oznacza to, że
rozwój filozofii środowiskowej dotyczący obszarów chronionych będzie skorelowany ze
1
Przez różnorodność biologiczną rozumiemy zróżnicowanie organizmów, rozpatrywane na wszystkich
poziomach organizacji przyrody, od odmian genetycznych należących do tego samego gatunku, poprzez zestawy
gatunków, rodzajów, rodzin i niższych jednostek taksonomicznych, a także rozmaitość ekosystemów, które
składają się z zespołów organizmów żyjących w określonych siedliskach, jak i samych warunków fizycznych, w
których żyją (Wilson, 1992).
Etyka środowiskowa a zrównoważone gospodarowanie na obszarach przyrodniczo cennych
161
stopniem zamożności społeczeństwa, czyli im większy jest wskaźnik zamożności tym
bardziej społeczeństwo zachowuje się etycznie w odniesieniu do tych obszarów.
Obszary przyrodniczo cenne można scharakteryzować w trzech ujęciach, jako
(Zielińska, 2007, s. 163):
• tradycyjne formy ochrony: parki narodowe i rezerwaty przyrody,
• nowsze formy ochrony: parki krajobrazowe i obszary chronionego krajobrazu,
• europejskie formy ochrony: obszary Natura 2000.
Ochrona obszarowa (rezerwatowa) przyczynić się ma do projektowania i tworzenia na
terenie kraju jednolitego systemu, który gwarantować będzie efektywną i maksymalną
realizację celów ochrony przyrody. Elementy należące do ochrony obszarowej (parki
narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, Natura
2000) tworzą krajowy system obszarów chronionych. System ten stanowi układ przestrzenny
wzajemnie uzupełniających się form ochrony przyrody, łączonych korytarzami
ekologicznymi2 (Zielińska, 2004, s. 353). Jasna i czytelna struktura krajowego systemu
obszarów przyrodniczo cennych wpłynie na zmiany ekofilozoficznego myślenia i działania
ludzi, jest to ważne wyzwanie dla etyki środowiskowej.
Rysunek 1. Krajowy system obszarów przyrodniczo cennych
Parki narodowe
Rezerwaty
przyrody
Parki
krajobrazowe
Obszary chronionego
krajobrazu
NATURA 2000
Korytarze
ekologiczne
Krajowy system
obszarów przyrodniczo cennych
Źródło: (Zielińska, 2007, s. 164).
W Polsce (stan na koniec 2005 r.) objętych jest różnego rodzaju ochroną obszarową
32,5% powierzchni kraju (10.173,2 tys. ha), z czego 23 to parki narodowe, 1368 rezerwatów
przyrody, 120 parków krajobrazowych, 448 obszary chronionego krajobrazu, dodatkowo
wyznaczono 265 obszarów Natura 2000 o łącznej powierzchnia 2.934.437 ha (co stanowi
9,6% lądowej powierzchni kraju). Powyższe wielkości wskazują, jaki potencjał stanowią
obszary przyrodniczo cenne, dlatego też należy zwrócić uwagę, że jest to znaczące pole
2
Przez korytarz ekologiczny rozumiemy obszar mający służyć do migracji organizmów obdarzonych
zdolnościami ruchowymi lub do przenoszenia się „krok po kroku” genów i osobników pozbawionych takich
zdolności.
162
Anetta Zielińska
badawcze nie tylko teoretyczne, ale i praktyczne między innymi dla etyki środowiskowej.
Z etycznego punktu widzenia obszary chronione cenimy nie tylko przez wzgląd na
bogactwo środowiska przyrodniczego, ale również bogactwo kulturowe (kultury ludowej,
która jest praktykowana i pielęgnowana przez mieszkańców żyjących w harmonii z przyrodą).
Rozwój filozofii środowiskowej w odniesieniu do obszarów przyrodniczo cennych
należy rozpocząć od procesu edukacji ekologicznej społeczeństwa, gdyż autentyczna
znajomość zagadnień dotyczących tychże obszarów jest alarmująco niska. Coraz większa
część społeczeństwa mieszka w miastach, w izolacji od przyrody, dlatego też należy pogłębić
świadomość ekologiczną społeczeństwa w zakresie istoty, celu, funkcji obszarów
chronionych na rzecz ochrony różnorodności biologicznej.
Etyka środowiskowa może przyczynić się do lepszego zrozumienia misji obszarów
przyrodniczo cennych, przez którą rozumiemy kompleksową ochronę środowiska
przyrodniczego, zachowanie bogactwa kultury lokalnej oraz rozwijanie proekologicznych
funkcji gospodarczych, gwarantujących wzrost dochodów i poprawę jakości życia
społeczności lokalnej. A to wszystko w zgodzie pomiędzy człowiekiem a przyrodą.
Efekty etyki środowiskowej w zrównoważonym gospodarowaniu na obszarach
chronionych
W 1975 roku sformułowana została na III Sekcji Zarządzającej Programu Narodów
Zjednoczonych do Spraw Środowiska (UNEP) jedna z pierwszych definicji zrównoważonego
rozwoju, przez którą rozumiemy „przebieg nieuchronnego i pożądanego rozwoju
gospodarczego, który nie naruszałby w sposób istotny i nieodwracalny środowiska życia
człowieka, nie doprowadzałby do degradacji biosfery, który godziłby prawa przyrody,
ekonomii i kultury” (Kozłowski, 1996, s.12). Oznacza to, że środowisko przyrodnicze jest
jednym z podstawowych czynników tego rozwoju.
Przez gospodarowanie rozumiemy proces wyboru decyzyjnego, warunkowany z
jednej strony nieograniczonymi potrzebami człowieka, natomiast z drugiej rzadkimi zasobami
(Czaja, Becla, 2002, s. 15). Jest to przyczyną powstawania konfliktu pomiędzy gospodarczym
wykorzystaniem zasobów przyrody a ograniczonością tychże zasobów. Dlatego też pojawia
się koncepcja zrównoważonego gospodarowania (między innymi na obszarach przyrodniczo
cennych), czyli takiego, gdzie nastąpi ścisłe powiązanie funkcji gospodarczo-społecznych ze
środowiskiem przyrodniczym, nie doprowadzając do utraty zasobu i waloru tegoż
środowiska.
Należy zwrócić uwagę, że etyka Aldo Leopolda ma charakter „praktycznego
holizmu”, ponieważ nie zakazuje ona korzystania (gospodarowania) ze środowiska. Wskazuje
jednak, że powinnością moralną każdego człowieka powinno być czynienie tego z
szacunkiem dla indywidualnych bytów, jak i dla całej wspólnoty. Należy zatem dążyć do
takiego stanu, aby utrzymać całość środowiska przyrodniczego w stanie zapewniającym
możliwość rozwoju i życia zamieszkujących go istot.
Za jeden z efektów etyki środowiskowej dla obszarów chronionych należy uznać
stabilność funkcjonowania struktur zarządzających tymi obszarami, co wpłynie na
zadowolenie oraz efektywność funkcjonowania tak zarządców, pracowników tychże
obszarów, jak i społeczności lokalnej.
Funkcjonowanie struktur zarządzających zależy od głównych organów
instytucjonalnych ochrony przyrody, do których zalicza się Ministra Środowiska, wojewodę,
starostę, wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. W Ministerstwie Środowiska szczególnie
odpowiedzialny za sprawy ochrony przyrody jest Główny Konserwator Przyrody. Natomiast
w województwach kompetentną władzą jest wojewoda, gdzie zadania w zakresie ochrony
przyrody wykonuje Wojewódzki Konserwator Przyrody a na terenie parku narodowego
Etyka środowiskowa a zrównoważone gospodarowanie na obszarach przyrodniczo cennych
163
dyrektor tego parku. Dyrektora parku krajobrazowego powołuje wojewoda, po zasięgnięciu
opinii wojewódzkiej rady ochrony przyrody, a nadzór nad funkcjonowaniem obszarów Natura
2000 jest w gestii Ministra Środowiska, a wojewoda koordynuje ich funkcjonowanie (Dz. U.
Nr 92, poz. 880, art. 91, 93, 32).
Z powyższego wynika, że stabilność struktur zarządzających obszarami przyrodniczo
cennymi jest zapewniona najwyższym aktem prawnych, jakim jest ustawa. Jest rzeczą
oczywistą, że przestrzeganie prawa zaliczyć należy do podstawowych standardów etyki
środowiskowej.
Organy wykonujące zadania w zakresie ochrony przyrody dla obszarów chronionych
kierują się wytycznymi zawartymi w ustawie o ochronie przyrody, które wyliczają nakazy i
zakazy (Dz. U. Nr 92, poz. 880, art. 15, 17, 24, 33) dotyczące dopuszczalnych i zabronionych
form gospodarowania na obszarach chronionych. Najostrzejsze rygory ochronne stosowane są
w parkach narodowych i rezerwatach przyrody, umiarkowane – w parkach krajobrazowych
oraz w otulinach parków narodowych, a najbardziej liberalne – na obszarach chronionego
krajobrazu, w otulinach parków krajobrazowych (Dubel, 1998, s. 92) oraz na obszarach
Natura 2000. Przestrzeganie tych wytycznych jasno określa możliwości społecznogospodarczego wykorzystania (gospodarowania) tych obszarów.
Kolejnym efektem etyki środowiskowej w zrównoważonym gospodarowaniu na
obszarach chronionych jest poprawa jakości życia społeczności lokalnej, czyli warunków
społeczno-gospodarczych, które przyczyniają się między innymi do zadowolenia, akceptacji
przez tą społeczność istnienia obszarów chronionych.
Jakość środowiska przyrodniczego istotnie wiąże się z poprawą jakości życia,
poprawa ta nastąpi pod warunkiem zachowania równowagi w środowisku przyrodniczym. Na
podstawie powyższej opinii można stwierdzić, że ochrona środowiska przyrodniczego jest
bezpośrednio związana z ochroną praw człowieka oraz z ochroną jakości jego życia. Nawet w
II Polityce Ekologicznej występuje stwierdzenie o ochronie praw człowieka do czystego
środowiska przyrodniczego (Zielińska, 2003, s. 356).
W potocznej opinii obszary przyrodniczo cenne uważa się za jedną z przyczyn
zubożenia społeczności lokalnej. Tereny te często są podstawą egzystencji społeczności
lokalnej, a w wyżej cytowanej ustawie o ochronie przyrody nakazy i zakazy często są
przyczyną zwiększenia się kosztów produkcji dóbr i usług, co wpływa na zmniejszenie
efektywności gospodarczej tych obszarów. Dlatego też należy zaakceptować fakt, że istnienie
obszarów przyrodniczo cennych stwarza jednocześnie zagrożenia, ale i szanse nie tylko dla
społeczności lokalnej, ale i całego otoczenia zewnętrznego tych obszarów.
Warto zauważyć, że ograniczenia w zakresie gospodarowania na obszarach
przyrodniczo cennych dotyczą tradycyjnych form wykorzystania zasobów środowiskowych,
dlatego też za pożądany kierunek lokalnego rozwoju na tych obszarach uważa się dziedziny
gospodarki zgodne z ideą zrównoważonego rozwoju:
• rolnictwo ekologiczne,
• eko-agrotyrystyka,
• gospodarka leśna,
• pozyskanie runa leśnego,
• myślistwo,
• rybołówstwo,
• pamiątkarstwo,
• przyrodolecznictwo, lecznictwo uzdrowiskowe.
Obszary przyrodniczo cenne przyczyniają się do realizacji wytycznych zawartych w
dokumencie Strategia Zrównoważonego Rozwoju Polski do 2025 roku, gdzie zapisano, że
jednym z najważniejszych zadań jest: „zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego kraju,
podniesienie jakości życia społeczeństwa poprzez zapewnienie dobrego stanu środowiska
164
Anetta Zielińska
naturalnego na całym obszarze kraju oraz zagwarantowanie, że polskie dziedzictwo
przyrodnicze i kulturowe przekazane zostanie następnym pokoleniom w stanie
umożliwiającym realizację również ich aspiracji” (Strategia Zrównoważonego …).
Dlatego też poprawę jakości życia i dobrobytu ekonomicznego zapewnia efektywne
gospodarowanie na obszarach chronionych poprzez ekologizację gospodarki. Ekologizacja
gospodarki to moralna refleksja nad problemem odpowiedzialności człowieka wobec
przyrody. Przyczynia się ona do zrównoważonego gospodarowania na obszarach chronionych
w celu zaspokojenia dzisiejszych potrzeb społeczności lokalnej, jak i potrzeb przyszłych
pokoleń.
Problem odpowiedzialności za środowisko przyrodnicze dotyczy również instytucji
rządzących (administracja państwowa, regionalna, lokalna), które mogą tworzyć motywujący
system ulg i zwolnień dla lokalnej społeczności za wdrażanie pro-ekologicznych form
działalności gospodarczej na obszarach chronionych, co istotnie wpłynie na poprawę jakości
życia.
Dodatkowo należy stworzyć programy regulujące relacje gospodarowania przez
człowieka a funkcjonowanie obszarów chronionych wykorzystując filozofię środowiskową,
która przyczyni się do ukształtowania prawidłowego modelu funkcjonowania i działania tak
dla ludzkości, jak i środowiska przyrodniczego. Tak ukształtowane postawy społecznogospodarcze wpłyną na zmniejszenie zagrożeń ekologicznych.
Do ostatnich z istotnych efektów etyki środowiskowej dla obszarów chronionych
zaliczamy pełny przepływ informacji o potrzebach i możliwościach rozwoju gospodarczego.
Oznacza to stworzenie przejrzystych kontaktów pomiędzy organizacjami zarządzającymi
obszarami chronionymi a otoczeniem (np. władzami i społecznością lokalną, organizacjami
pozarządowymi) na temat szeroko rozumianych zagadnień dotyczących obszarów
przyrodniczo cennych.
Podczas IV Światowego Kongresu Parków Narodowych w Caracas (Wenezuela 1992)
„Parks for Life” stwierdzono, że „tworzenie i gospodarowanie obszarami chronionymi oraz
użytkowanie zasobów znajdujących się na ich terenie lub w pobliżu musi się odbywać w
harmonii z lokalnymi społecznościami i liczyć się z opinią społeczną. W wielu przypadkach
kontynuacja i rozwój ludzkiej działalności na obszarach chronionych powinny być
zaakceptowane (...). Tradycyjne układy użytkowania i własności, tradycyjna wiedza i
zwyczaje, rola mężczyzn i kobiet w społecznościach muszą być respektowane” (The
Caracas…, s. 1-2).
Jak wiadomo proces tworzenia nowych lub powiększenie już istniejących obszarów
chronionych, odbierany jest przez otoczenie, jako bariera rozwoju gospodarczego. Przyczyną
takiej sytuacji jest fakt, że często procesy te nie są poprzedzane szeroko rozumianą edukacją
ekologiczną społeczności lokalnej, NGO-sów oraz braku przeprowadzenia prób dyskusji z
władzami lokalnymi. Przepływ informacji pomiędzy wszystkimi zainteresowanymi stronami
o potrzebach i możliwościach rozwoju gospodarczego obszarów chronionych z pewnością
pomógłby zrozumieć tak zagrożenia jak i korzyści wynikające z funkcjonowania tych
obszarów.
Edukacja ekologiczna stanowi ochronę etyczną, która udoskonala system wartości
człowieka, jego własną wrażliwość, osobiste wyczulenie na dobro i krzywdę przyrody.
Powinna ona oddziaływać na systemy wartości, postawy i zachowania się jednostek i grup
ludzkich w stosunku do środowiska przyrodniczego (obszarów przyrodniczo cennych). Etyka
uczy, że człowiek ma być opiekuńczy i przyjazny wobec środowiska.
Filozofia środowiskowa poprzez udoskonalenie przepływu informacji pomiędzy
zainteresowanymi stronami problematyką ochrony przyrody ma kształtować relacje
człowieka z otaczającym środowiskiem przyrodniczym. Relacje te powinny być jak
najbardziej poprawne, czyli pozbawione sytuacji konfliktowych na styku człowiek –
Etyka środowiskowa a zrównoważone gospodarowanie na obszarach przyrodniczo cennych
165
przyroda. Osiągnięcie takiej sytuacji jest możliwe przez wdrożenie procesu „informowania
partnerskiego” o zagadnieniach dotyczących ochrony przyrody.
Proces „informowania partnerskiego”, polega na założeniu, że w całym procesie
dotyczącym zagadnień obszarów chronionych powinni uczestniczyć wszyscy zainteresowani
lub wszyscy ci, na których te obszary mają wpływ. Jest niezmiernie istotne ustalenie zasad
współpracy z kluczowymi grupami interesu, czyli wdrożenie komunikacji społecznej, która
ma przyczynić się do uzyskania akceptacji dla rozpatrywanych zagadnień. Niezmiernie ważne
jest właściwe rozpoznanie grup interesu (zarządcy i pracownicy obszarów chronionych,
władze i społeczność lokalna, NGO-sy i inne otoczenie), do których adresowany jest przekaz
informacji, zaprojektowanie treści tego przekazu, a także dobór odpowiedniego nośnika (np.
publikacje, ulotki, film, otwarte spotkanie publiczne, Internet). Czynność ta jest niełatwą, ale
możliwą do opanowania sztuką (szerzej Zielińska, 2005, s.80-98).
Każda ze stron w „informowaniu partnerskim” odgrywa taką samą rolę, nie ma
ważniejszych i mniej ważnych w tym procesie. Zaletą takiego informowania jest to, że
uzgodnione rozwiązania są „uznane za swoje” przez wszystkich jego współautorów, co w
konsekwencji przyczyni się do akceptacji istnienia i funkcjonowania obszarów chronionych
przez szeroko rozumiane otoczenie.
Warto zwrócić uwagę na fakt, że społeczność lokalna rzadko ma te same poglądy,
opinie na temat obszarów chronionych co: zarządzający tych obszarów, przyrodnicy czy
organizacje pozarządowe. Jednakże często okazuje się, że jasno zdefiniowane cele, wnioski
różnych partnerów w procesie dyskusji (przepływu informacji) reprezentują tylko różne
aspekty tego samego podstawowego problemu. W takiej sytuacji dojście do porozumienia
odnośnie możliwości gospodarowania na obszarach chronionych pomiędzy wszystkimi
zainteresowanymi stronami staje się możliwe.
Podsumowanie
Etyka środowiskowa wyrosła z troski o stan środowiska przyrodniczego, jako
dyscyplina ekofilozoficzna, która podejmuje zagadnienia moralnych relacji między jednostką
ludzką, różnymi grupami społecznymi i całymi społeczeństwami, a przyrodniczym
środowiskiem człowieka.
Etykę środowiskową w odniesieniu do obszarów przyrodniczo cennych można
traktować jako obszar, na którym ścierają się i wiodą naukowe dyskusje różne opcje,
stanowiska i kierunki.
Godnym uwagi elementem etycznego postępowania jest zrównoważone
gospodarowanie na obszarach przyrodniczo cennych, w celu ochrony przyrody jak i rozwoju
społeczno-gospodarczego. Oznacza to, że zrównoważone gospodarowanie na obszarach
chronionych przyczynia się do ukształtowania modelu życia i działania, który będzie dobry
dla ludzkości i środowiska przyrodniczego.
Jest niezmiernie istotne zdiagnozowanie potencjalnych efektów etyki środowiskowej
dla zrównoważonego gospodarowania na obszarach chronionych. Zaliczamy tu stabilność
funkcjonowania struktur organizacyjnych obszarów chronionych, co sprzyja efektywności
działania tak dla zarządców, pracowników tychże obszarów, jak i społeczności lokalnej.
Filozofia środowiskowa na tych obszarach dotyka również zagadnień poprawy jakości życia
społeczności lokalnej i całego otoczenia, co przekłada się na zadowolenie i akceptację z
istnienia obszarów chronionych. I równie ważnym efektem jest pełny i przejrzysty przepływ
informacji pomiędzy zainteresowanymi stronami, dotyczący potrzeb i możliwości rozwoju
gospodarczego obszarów przyrodniczo cennych.
Należałoby pokusić się o stworzenie takiej filozofii ekorozwoju obszarów
chronionych, która uwzględniałaby zarówno potrzeby człowieka, jak i potrzeby przyrody.
166
Anetta Zielińska
BIBLIOGRAFIA:
1. Czaja S., Becla A., (2002), Ekologiczne podstawy procesów gospodarowania,
Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław.
2. Dubel K., (1998), Uwarunkowania przyrodnicze w planowaniu przestrzennym,
Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok.
3. Ganowicz A., (2002), Refleksja etyczna nad egzystencją i działaniem człowieka w
środowisku, w: Etyka środowiska wyzwania XXI wieku, red. J. W. Czartoszewski,
Chrześcijaństwo i Edukacja Ekologiczna, nr 3, Warszawa.
4. Gaudie A., (1994), Mensch und Umwelt, Uniwersity Press, Berlin-Heidelberg.
5. Kiełczewski D., (2003), Parki narodowe a społeczności lokalne, w: Walory przyrodnicze
jako czynnik rozwoju regionów wschodniej Polski, red. R. Horodeński, C. SadowskaSnarska, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Białymstoku, Białystok.
6. Kozłowski S., (1996), Czy transformacja polskiej gospodarki zmierza w kierunku rozwoju
zrównoważonego, w: Mechanizmy i uwarunkowania ekorozwoju, Wydawnictwo
Politechniki Białostockiej, t. I, Białystok.
7. Piątek Z., (2007), Filozoficzne podłoże zrównoważonego rozwoju, Problemy ekorozwoju,
vol. 2, nr 1, s. 5-18
8. Pyra L., Etyka Ziemi Aldo Leopolda, http://www.zielona.uni.wroc.pl/odra/pyra.php (stan
na dzień 4.03.2007).
9. Reichel J., Tezy etyki ekologicznej, http://psubraty.zrodla.org/2/etyka.html (stan na dzień
4.03.2007).
10. Strategia Zrównoważonego Rozwoju Polski do 2025 roku, (grudzień 1999), Ministerstwo
Środowiska, Warszawa.
11. The Caracas Declaration, IUCN, Caracas, 1992.
12. Tyburski W., (2006), Powstanie i rozwój filozofii ekologicznej, Problemy ekorozwoju,
vol. 1, nr 1, s. 7-15
13. Ustawa z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. nr 92 ,poz. 880 z późn. zm.).
14. Wilson E., Diversity of life, W.W. Morton and Co., New York, London 1992.
15. Zielińska A., (2003), Jakość życia a obszary chronione, w: Jakość życia w perspektywie
nauk humanistycznych, ekonomicznych i ekologii, red. J. Tomczyk-Tołkacz, Drukarnia
PRINT, Jelenia Góra.
16. Zielińska A., (2004), Obszary chronione w Polsce, w: Ekonomiczna aspekty gospodarki
przestrzennej, red. T. M. Łaguna, tom I, Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko,
Białystok.
17. Zielińska A. red., (2005), Komunikacja społeczna w planowaniu i realizacji ochrony
obszaru Natura 2000, w: Natura 2000 w Euroregionie Nysa, v Euroregionu Nisa, Centrum
Samorządu Lokalnego FRDL, Jelenia Góra.
18. Zielińska A. (2007), Konkurencyjność obszarów przyrodniczo cennych, w:
Przedsiębiorstwo i państwo – wybrane problemy konkurencyjności, red. nauk. T. Bernat,
Katedra Mikroekonomii Uniwersytet Szczeciński, Międzynarodowa Konferencja w
ramach projektu LAMA XIII Konferencja Naukowa Młodych Ekonomistów VII
Międzynarodowa Konferencja INYRSS „Labour Market and Competitiveness”, Szczecin.