Pamięć Zapomnienie

Pamięć
&
Zapomnienie
M
nemosyne połączyła się ongiś z Zeusem i została matką Muz, co umieściło
pamięć pośród atrybutów sztuki, nade wszystko zaś sztuki literackiej. Zrazu
intuicja Herodota, a z czasem wiekopomny gest Cycerona spowodowały, że
jedna z jej dziewięciu cór, Klio, przypomniała sobie o swych boskich korzeniach. Tym
samym historia stała się odpowiedzialna za przechowywanie minionych doświadczeń
narodu, a każdy nauczyciel retoryki podkreślał, że zapamiętywanie odgrywa istotną
rolę w kształceniu mówcy. Wiele lat później inna bogini, z łacińska zwana przez Erazma Stultitią, otoczy się świtą nadobnych panien. Pośród nich miejsce znajdzie Lete,
„przysenna i do drzemiącej podobna”, nosząca co prawda imię starożytnej bogini oraz
hadesowej rzeki zapomnienia, ale jednocześnie nacechowana modernistyczną ironią.
Tyle mówią bajki.
Pamięć i zapomnienie. Przedmiot naszej sesji naukowej zakłada wiele możliwych
ujęć metodologicznych. Można go potraktować w perspektywie tematologicznej. Charakterystyczna dla człowieka zdolność do utrwalania, zachowywania i odtwarzania
rzeczy byłych oraz do kierowania się nimi w przyszłym postępowaniu, a z drugiej
strony jej zanik zainspirowały niejednego pisarza w zakresie odwzorowywania ludzkiej
rzeczywistości, a dokładniej kreowania literackiej fikcji. Motyw pamięci vs zapomnienia staje się wówczas siłą napędową akcji, dynamizuje świat przedstawiony, powoduje
konflikty bądź zabawne sytuacje, albo też tworzy ramę kompozycyjną, w której przeszłość ożywa dzięki mocy wspomnienia.
Temat pamięci i zapomnienia można też rozpatrywać pod kątem struktury utworu.
Dla dawnych poetów pamięć była ważnym czynnikiem procesu twórczego i działalności
literackiej. Zabiegi mnemotechniczne nierzadko wpływały już to na budowę dzieła,
już to na jego warstwę stylistyczną. Topika – opisowa, narracyjna, filozoficzna – oraz
dobór miejsc wspólnych świadczą o rozwiązaniach poetyki, która żywi się utrwaloną
w tradycji materią i konwencją. Dalej, pamięć stała u podstaw spektaklu, w czasie którego żongler recytował legendarne pieśni; w chwilach improwizacji pozwalała przywołać taki czy inny obraz stosowny do opisywanej sceny, rozgrzać atmosferę wśród
widzów poprzez emocjonalną amplifikację, tudzież skonkretyzować formułę gramatyczną zdolną zapełnić lukę w narracji.
Można wreszcie zastanowić się, co pisano w dawnych czasach o pamięci i jej
ułomności. Poezja, retoryka, teologia, filozofia czy medycyna w różnym stopniu wypowiadały się na ten temat. Nieszczęśliwy kochanek poszukujący zapomnienia w lirycznym wynurzeniu nad przemijaniem, rozdarty między radością życia a memento mori
człowiek Renesansu, wyobrażenia ikonograficzne przedstawiające np. w formie emblematów mądrość narodów w zakresie psychologii i moralności, czy fizjologiczne
analizy pamięci, do których przyzwyczaił nas Arystoteles – oto ledwie kilka sugestii
mogących zapłodnić nasz zmysł krytyczny.
Są to tylko niektóre kierunki refleksji. Każda inna propozycja, wpisana w poetykę historyczną, hermeneutykę, historię idei lub problematykę recepcji antycznej i średniowiecznej tradycji w czasach nowożytnych, a zarazem mieszcząca się w ramach
tematu i spełniająca kryteria naukowe, będzie przyjęta z życzliwością.
Źródło: http://tracymar.smugmug.com
Źródło: http://mnemosyneproductions.com
XIII Spotkanie
Specjalistów Dawnych Literatur Romańskich
Łódź 18-20 listopada 2010 r.