Dynamika zmian aktywności izoenzymów dysmutazy

&ARM0RZEGL.AUK†
COPYRIGHT‚'RUPADR!2+WIECIÊSKIEGO)33.†
$YNAMIKAZMIANAKTYWNOuCIIZOENZYMÌW
DYSMUTAZYPONADTLENKOWEJFIBROBLASTÌW
EKSPONOWANYCHNADZIAŒANIESILIKONUINVITRO
+INETICSOFSUPEROXIDEDISMUTAZEISOENZYMESINFIBROBLASTS
EXPOSEDTOSILICONEINVITRO
2ENATA0OLANIAK%WA"IRKNER.ATALIA-ATYSIAK-ARCIN3IEROCIÊSKI
!GATA&ILIPOWSKA†'ROÊSKA%L˜BIETA2ATAJCZAK†+UBIAK
:AKŒAD"IOCHEMII/GÌLNEJ+ATEDRY"IOCHEMIIW:ABRZUgL’SKIEGO5NIWERSYTETU-EDYCZNEGOW+ATOWICACH
+ATEDRAI:AKŒAD(ISTOLOGIIW:ABRZUgL’SKIEGO5NIWERSYTETU-EDYCZNEGOW+ATOWICACH
Streszczenie
Silikon i jego różne formy znajduje szerokie zastosowanie w medycynie i kosmetologii. Służy on między innymi do wyrobu cewników, drenów, protez małych stawów,
protez stosowanych do ubytków kostnych i chrzęstnych
w obrębie twarzy, ekspanderów tkankowych, czy żeli
pomocnych w leczeniu blizn przerostowych i bliznowców. Silikony mają niski współczynnik rozpuszczalności, co powoduje że są one praktycznie nierozpuszczalne
w fazach wodnych lub organicznych. Działanie silikonu
w organizmie nie powinno być związane ze stresem oksydacyjnym i peroksydacją lipidów. Nie wiadomo jednak,
czy w badaniach na hodowlach komórkowych in vitro
silikon może generować reaktywne związki tlenu (RZT).
Celem pracy było określenie czy wprowadzenie do hodowli linii MRC5 silikonu wpływa na dynamikę zmian
aktywności wybranych izoenzymów układu stresu oksydacyjnego oraz peroksydację lipidów w komórkach linii
MRC 5.
Badania przeprowadzono stosując jedną dawkę silikonu
w trzech przedziałach czasowych na hodowli komórek fibroblastów linii MRC5. Hodowlę prowadzono w standartowych warunkach temperatury i atmosfery wzbogaconej
w dwutlenek węgla. W mediach komórkowych oznaczano
aktywności dysmutazy ponadtlenkowej (SOD) i jej izoenzymów (MnSOD i Cu/ZnSOD) oraz stężenie dialdehydu malonowego, jako markera peroksydacji lipidów.
Uzyskane wyniki sugerują wpływ silikonu na układ pro/
antyoksydacyjny, poprzez spadek stężenia MDA i wzrost
aktywności izoenzymów SOD.
Summary
Silicone and its different forms are widely used in medicine and cosmetology. It is used, among others, for production of catheters, drains, prostheses of small joints,
prostheses used in bone and chondral fillings within the
face, tissue expanders, or gels useful in treatment of hypertrophied scars and keloids. Silicones possess a low
coefficient of solubility, which makes them practically insoluble in water or organic phases. The silicone action in
an organism should not be correlated with oxidative stress
and lipid peroxidation. However, it is unknown, if silicon
can generate the radical oxygen species (ROS) in cell cultures in vitro.
The aim of this work was to study if introduction of silicone to MRC5 cell culture can influence dynamics of selected isoenzymes of the oxidative stress system and lipid
peroxidation in MRC 5 cell line.
The study was performed using one dose of silicone in
three time intervals in the fibroblast cell line MRC5. The
culture was carried out in the standard temperature conditions and in the atmosphere saturated with carbon dioxide.
Activities of superoxide dismutase (SOD) and its isoenzymes (MnSOD and Cu/ZnSOD) were titrated in cell media as well as concentration of malonate aldehyde, as a
marker of lipid peroxidation was measured. The results
suggest an inhibitory effect of silicone upon pro/antioxidative system by decreasing MDA concentration and by
increasing SOD isoenzymes activities.
Key words: fibroblasts, cell culture, SOD isoenzymes,
lipid peroxidation, MDA
Slowa kluczowe: fibroblasty, hodowla komórkowa, izoenzymy SOD, peroksydacja lipidów, MDA
&ARM0RZEGL.AUK
'˜ ւ
Silikon i jego różne formy znajduje szerokie zastosowanie w medycynie i kosmetologii. Służy on między innymi do wyrobu cewników, drenów, protez małych stawów,
protez stosowanych do ubytków kostnych i chrzęstnych
w obrębie twarzy, ekspanderów tkankowych, czy żeli pomocnych w leczeniu blizn przerostowych i bliznowców.
Silikony mają niski współczynnik rozpuszczalności, co powoduje że są one praktycznie nierozpuszczalne w fazach
wodnych lub organicznych [1]
Oleje silikonowe czyli polidimetylosiloksany (PMDS)
to podstawowa grupa, która posłużyła za punkt wyjścia do
modyfikacji. Silikony medyczne to rodzina związków krzemoorganicznych zbudowanych z różnej długości łańcuchów
dimetylsiloksanu. Jest to najlepiej przebadany materiał stosowany do produkcji różnego rodzaju implantów.
Miejscowe opatrunki z żelu silikonowego są stosowane
od 1982 roku. Dokładny mechanizm terapeutyczny oddziaływania żelu silikonowego nie jest znany. Znaczenie przypisuje się zjawisku okluzji, zmniejszającemu powierzchniową utratę wody i w ten sposób zwiększające uwodnienie
tkanek. Działanie opatrunku silikonowego porównuje się do
funkcji jaką w normalnych warunkach pełni warstwa rogowa naskórka. Przyjmuje się że ogranicza ono proces angiogenezy, zmniejsza ilość mediatorów zapalnych oraz syntezę
kolagenu i GAG-ów przez fibroblasty. Ponieważ podobny
efekt okluzji można osiągnąć poprzez stosowanie innych
opatrunków, co jednak nie oddziałuje tak pozytywnie jak
działanie silikonu, z pewnością istnieją jeszcze inne dodatkowe mechanizmy. Być może jednym z nich jest oddziaływanie negatywnych ładunków elektrycznych gromadzących
się na powierzchni opatrunków silikonowych, a tworzących
się na skutek wywieranego na niego tarcia [1,2].
Stosowanie opatrunków silikonowych winno zostać zarekomendowane zarówno w profilaktyce jak i zachowawczym
leczeniu zarówno bliznowców jak i blizn przerostowych
jako prosta, bezpieczna i efektywna metoda. W przypadku
już istniejących blizn przerostowych i bliznowców winno
być terapią pierwszego rzutu. Działanie silikonu w organizmie nie powinno być związane ze stresem oksydacyjnym
i peroksydacją lipidów. Nie wiadomo jednak, czy w badaniach na hodowlach komórkowych in vitro silikon może
generować reaktywne związki tlenu (RZT) takie jak nadtlenek wodoru, tlen atomowy, anionorodnik ponadtlenkowy
i rodnik hydroksylowy. Teoria uwolnienia patologicznych
procesów na poziomie komórki z pobudzeniem nadmiernego wydzielania cytokin zapalnych i niszczącego działania
wolnych rodników tlenowych jest jedynie potwierdzeniem
uogólnionego i miejscowego procesu zapalnego. Występują
one w różnorakich urazach. W tworzeniu się bliznowców
i blizn przerostowych żadna z teorii osobno nie jest wystarczająca do wyjaśnienia patomechanizmu ich powstawania.
Połączenie ich razem też jeszcze nie wyjaśnia wszystkich
zjawisk. [1,2].
Organizmy żywe posiadają mechanizmy antyoksydacyjne, które w warunkach fizjologicznych osłaniają przemiany
ustrojowe przed działaniem wolnych rodników. Należą do
nich układy enzymatyczne, oraz nieswoiste antyoksydanty
(witamina A, E, C, selen, nienasycone kwasy tłuszczowe,
acetylocysteina, glutation i inne). Do enzymów antyoksydacyjnych zaliczamy: dysmutazę ponadtlenkową (SOD)
i jej izoenzymy (MnSOD i Cu/ZnSOD), katalazę (CAT) oraz
enzymy związane z przemianami glutationu: peroksydazę
glutationową (GSH-Pox), transferazę glutationową (GST).
Wskaźnikiem peroksydacji lipidów jest stężenie dialdehydu
malonowego (MDA) [3,4,5].
Ze względu na nie w pełni poznany wpływ silikonu na
procesy zachodzące podczas tworzenia blizn, istotne jest poszukiwanie molekularnych zmian indukowanych silikonem,
mających wpływ na proces tworzenia blizn.
Celem pracy było określenie czy wprowadzenie do
hodowli fibroblastów linii MRC5 silikonu w zastosowanej dawce i przedziałach czasowych wpływa na dynamikę
zmian aktywności izoenzymów dysmutazy ponadtlenkowej:
MnSOD i Cu/ZnSOD, jako enzymów układu stresu oksydacyjnego oraz peroksydację lipidów, na podstawie zmian stężenia MDA w medium hodowlanym komórkach linii MRC
5.
- R–l-tŸlŸuR |J¬
Badania przeprowadzono stosując jedną dawkę silikonu
w trzech przedziałach czasowych. W eksperymencie wykorzystano hodowlę komórek fibroblastów in vitro w postaci
kolonii. Linia hodowlana fibroblastów MRC5 pochodziła z banku komórek w Instytucie Onkologii w Gliwicach.
W układzie kolonii, komórki pozostają w stałym kontakcie
ze sobą i z podłożem. Płaski charakter kolonii umożliwia
łatwy dostęp płynu odżywczego do komórek, co w efekcie
daje możliwość długotrwałego prowadzenia hodowli bez
potrzeby wykonywania kolejnych pasaży. Jest to niezwykle
istotne dla prowadzenia badań np. w określeniu dynamiki
wzrostu komórek.
Hodowlę prowadzono w standartowych warunkach
temperatury i atmosfery wzbogaconej w dwutlenek węgla.
Jako podłoże hodowlane stosowano roztwór Dulbeco‘s
z L-glutaminą, wzbogacone wołową surowicą płodową. Hodowlę prowadzono w butelkach hodowlanych firmy Sarsedt
o powierzchni 75cm² [6].
Badane kolonie podzielono na następujące grupy eksperymentalne:
1. kontrole: K24, K72, K5d - dla każdej grupy czasowej
była grupa kontrolna (dla 24 h, 72 h, 5 dni); medium bez
zawartości silikonu
2. grupa badana 1 (B24) - komórki poddane działaniu silikonu 24 godz.
3. grupa badana 2 (B72) - komórki poddane działaniu silikonu 72 godz.
4. grupa badana 3 (B5d) - komórki poddane działaniu silikonu 5 dni.
Na podstawie piśmiennictwa i badań pilotażowych
w eksperymencie zastosowano dawkę silikonu 2,2 mg/ml
medium hodowlanego.
W mediach badanych kolonii oznaczano:
1. aktywność
dysmutazy
ponadtlenkowej
[EC1.15.1.1]
2. aktywność izoenzymów SOD:
(SOD)
COPYRIGHT‚'RUPADR!2+WIECIÊSKIEGO)33.†
a) mitochondrialnego (MnSOD)
b) cytoplazmatycznego (Cu/ZnSOD)
wg. metody Oyanagui [7], wykorzystując ich różną podatność na inhibicję cyjankiem potasu. Aktywność enzymów wyrażono w NU/ml medium (NUJednostka Nitrowa, jest to taka ilość enzymu, która
rozkłada w jednostce czasu 50% ilości powstającego
rodnika ponadtlenkowego).
3. stężenie dialdehydu malonowego (MDA), jako markera peroksydacji lipidów, wykorzystując jego reakcje z kwasem tiobarbiturowym wg. metody Ohkawy [8]. Stężenie MDA odczytano z krzywej standardowej (1,1,3,3-tetraetoksypropan)
i wyrażono w μmolach MDA/ml medium hodowlanego.
'¬ylpl
Analizę statystyczną przeprowadzono w oparciu o program StatSoft, Inc. (2001). STATISTICA (data analysis software system), version 6. www.statsoft.com.
Oceniono normalność rozkładu uzyskanych wyników
we wszystkich badanych grupach (grupy kontrolne; grupy
badane traktowane silikonem) stosując test Shapiro-Wilka.
Ponieważ niektóre analizowane parametry nie miały rozkładów normalnych, dla oceny różnic pomiędzy poszczególnymi grupami zastosowano test nieparametryczny U Mann-Whitney’a, natomiast dla pozostałych do oceny różnicy
pomiędzy badanymi grupami wykorzystano test t- Studenta,
przyjmując poziom istotności p<0.05.
Porównano aktywność SOD [NU/ml] w medium komórkowym hodowli linii MRC5 poddanych działaniu silikonu
i komórek tej samej linii nie poddanych działaniu silikonu,
po upływie 24h, 72h i 5 dni. Po 24h zaobserwowano znamienny statystycznie wzrost aktywności SOD w grupie badanej w stosunku do grupy kontrolnej. Po 72h i 5 dniach
eksperymentu aktywność enzymu w grupach badanych spadla istotnie statystycznie w stosunku do grup kontrolnych.
Stwierdzono najniższą aktywność SOD zarówno w przypadku grup kontrolnych, jak i grup badanych po upływie
5 dni eksperymentu (Ryc.1).
Ryc. 1. Aktywności SOD [NU/ml] w mediach komórkowych linii
MRC5 poddanych działaniu silikonu przez 24h, 72h i 5 dni eksperymentu (p<0,05 vs.K)
Porównano aktywności MnSOD [NU/ml] w grupach
badanych MRC5 poddanych działaniu silikonu i grupach
kontrolnych, nie poddanych działaniu silikonu przez 24h,
72h i 5 dni. Zaobserwowano istotny statystycznie spadek
aktywności oznaczanego enzymu w grupach badanych
w stosunku do grup kontrolnych. Stwierdzono najniższą aktywność MnSOD zarówno w przypadku grup kontrolnych,
jak i badanych po upływie 72h eksperymentu. (Ryc.2).
Ryc. 2. Aktywność MnSOD [NU/ml] w mediach komórkowych linii
MRC5 poddanych działaniu silikonu przez 24h, 72h i 5 dni eksperymentu (p<0,05 vs. K)
Aktywności Cu/ZnSOD [NU/ml] w mediach komórkowych linii MRC5 poddanych działaniu silikonu i w grupach
kontrolnych, nie poddanych działaniu silikonu przez 24h,
72h i 5 dni była istotnie statystycznie wyższa w grupach
badanych aniżeli w grupach kontrolnych. Najwyższą aktywność Cu/ZnSOD stwierdzono w grupie badanej po 24 h
eksperymentu, a najniższą w grupie kontrolnej oraz grupie
badanej po 5 dniach eksperymentu (Ryc.3).
Ryc. 3. Aktywność Cu/ZnSOD [NU/ml] w mediach komórkowych
linii MRC5 poddanych działaniu silikonu przez 24h, 72h i 5 dni eksperymentu (p<0,05 vs. K)
Stężenie MDA w medium komórkowym grup badanych
linii MRC5 pod wpływem silikonu po upływie 24h, 72h
i 5 dni było istotnie statystycznie niższe aniżeli w grupach kontrolnych. Stwierdzono najniższą wartość oznaczanego parametru po upływie 5 dni a najwyższą po 24h ekspozycji na silikon
(Ryc.4). Stwierdzono istotną statystycznie różnicę pomiędzy
stężeniem dialdehydu malonowego po 24h i po 5 dniach eksperymentu (p=0.043; test t-Studenta dla prób zależnych).
Ryc. 4. Stężenie MDA [μmol/l] w mediach komórkowych linii MRC5
poddanych działaniu silikonu przez 24h, 72h i 5 dni eksperymentu
(p<0,05 vs. K)
¬˜p¥˜oHodowle komórkowe i tkankowe in vitro są bardzo dogodną i rozpowszechnioną formą prowadzenia badań naukowych. Dzięki nim można dokonać oceny aktywności
&ARM0RZEGL.AUK
i stężenia produktów przemian biochemicznych wybranych
szlaków metabolicznych [9]. Nowatorskim przedsięwzięciem naukowym opracowanym przez dr Kummerhmera
w Instytucie Badań nad Promieniotwórczością w Monachium, a zmodyfikowanym w Zakładzie Biochemii Ogólnej SUM, było prowadzenie hodowli in vitro komórek raka
płaskonabłonkowego linii AT549 w postaci megakolonii
[10,11]. Na podstawie przeprowadzonych badań magakolonii linii raka płaskonabłonkowego stwierdzono, że jednym
z najistotniejszych antyoksydantów jest melatonina [19],
zaś wolnozmienne pole elektromagnetyczne również może
spełniać rolę zmiatacza wolnych rodników w zależności od
zastosowanego natężenia pola i przedziału czasowego ekspozycji. Podobne badania przeprowadzono na innych liniach
komórkowych, np. na fibroblastach mysich 3T3L [20,21].
Hodowle komórkowe i tkankowe mogą być prowadzone
na różnych liniach in vitro: nowotworowych, limfocytach,
hepatocytach, itp. [12,13,14,15]. Szczególnie rozpowszechnione są prace dotyczące badań na fibroblastach, np. badania
wpływu histaminy na fibroblasty, czy pochodnych kolagenu
[16] .
W dostępnym piśmiennictwie wiele prac poświęconych
jest wpływowi silikonu na fibroblasty zarówno w układzie
in vivo jak i in vitro. Doniesienia te, jednak dotyczą badań klinicznych, pooperacyjnych pacjentów (rola silikonu
w przeszczepach, czy reakcji organizmu pacjentów) [17],
natomiast nie ma prac zajmujących się problematyką przemian biochemicznych ukladów biologicznych in vitro pod
wplywem oddziaływania silikonu. W badaniach in vitro
natomiast, zajęto się przede wszystkim zmianami molekularnymi wpływającymi na zachowanie mobilności komórki [18]. Nie znaleziono jednak prac dotyczących dynamiki
zmian aktywności enzymów antyoksydacyjnych, w tym
izoenzymów SOD, oraz wskaźników peroksydacji lipidów
(MDA) fibroblastów hodowanych in vitro, eksponowanych
na działanie silikonu. Dlatego przeprowadzono badania
dotyczące tego tematu. Stwierdzono, że silikon, preparat
szeroko stosowany w medycynie, w zastosowanej dawce
i przedziałach czasowych, powoduje zaburzenia w procesach oksydoredukcyjnych badanej linii fibroblastów MCR5,
hodowanej in vitro.
W świetle opublikowanych danych literaturowych istnieją sprzeczne doniesienia dotyczące udziału wolnych rodników w patomechanizmie toksycznego działania silikonu.
Mechanizmy antyoksydacyjne, które posiadają organizmy
żywe, w tym także hodowle komórkowe prowadzone in vitro, osłaniają przemiany ustrojowe przed działaniem wolnych rodników. Należą do nich przede wszystkim układy
enzymatyczne. Dysmutaza ponadtlenkowa i jej izoenzymy
są właśnie przedstawicielami tej grupy enzymatycznej. SOD
jest enzymem występującym we wszystkich organizmach
żywych, przede wszystkim w jądrze komórkowym i lizosomach. Kompleksowe związanie z wchodzących w skład
enzymów jonów metali prowadzi do jego dezaktywacji
[19]. Natomiast MDA, jako wskaźnik peroksydacji lipidów,
pozwala określić nasilenie procesów peroksydacyjnych zachodzących w organizmie żywym [20]. W przeprowadzonych badaniach nasilenie peroksydacji lipidów dotyczyło
procesów wolnorodnikowych zachodzących w medium
hodowlanym komórek fibroblastów linii MRC5.
Podsumowując, należy zwrócić uwagę, jak istotnym
zagadnieniem wydaje się być oddziaływanie silikonu na
przemiany metaboliczne komórek fibroblastów in vitro,
w tym aktywności enzymów układu stresu oksydacyjnego
oraz markerów peroksydacji lipidów. W przeprowadzonym
eksperymencie stwierdzono wyraźny wpływ silikonu na
procesy przemian biochemicznych komórek linii MRC 5.
Aczkolwiek biorąc pod uwagę mechanizmy życiowe omawianych układów biologicznych, problem ten nie uwzględnia wielu elementów i wymaga dalszych badań. Także
z zakresu innych dziedzin, jak chociażby związku pomiędzy
mechanizmem działania silikonu a ekspresją genów badanych komórek in vitro.
'yl|˜pl
W warunkach przeprowadzonego eksperymentu, pod
wpływem zastosowanej dawki silikonu i przedziałach czasowych stwierdzono, że dochodzi do zaburzeń układu pro/
antyoksydacyjnego komórek fibroblastów linii MRC5 hodowanych in vitro. Można jednak przyjąć, że silikon stosowany w dawkach leczniczych jest preparatem bezpiecznym.
Aczkolwiek wyniki badań sugerują, że nadużywanie preparatów silikonowych może ujemnie wpływać na metabolizm
komórkowy organizmu.
Piśmiennictwo
1. Gajos A. Silikony, Farmakoterapia, 2008, mat.inern.:
30-31.
2. Mitchel P. Goldman R.E. Fitzpatrick RG. i wsp., Instrumentation for cosmetic surgery. Clinics in Dermatology,
1988, 6(3), 108-121.
3. Basaga H.S.: Biochemical aspects of free radicals. Biochem. Cell. Biol., 1990; 68: 989-998.
4. Hagar J.M., Hale S.L., Ilvento J.P., i wsp.: Lack of significant effects of superoxide dismutase and catalase on
development of reperfussion arrytmias. Basic Res. Cardiol., 1991; 86: 127-136.
5. Senga S., Onituka A., Hirose H.: Protective effect of
liposomal encapsulated superoxide dismutase on ischemically injured liver in the rat. Transplantation Proccedings, 1990; 22(4): 2025-2026.
6. Polaniak R., Birkner E., Beck B., i wsp: Ocena aktywności wybranych enzymów przemian metabolicznych w
medium hodowlanym komórek AT478 in vitro pod wplywem cisplatyny i wolnozmiennego pola magnetycznego.
Diagn.Lab., 2006, 42: 445-454.
7. Oyanagui Y.: Reevaulation of assay methods and estabilishment of kit for superoxide dismutase activity. Analyt.
Biochem., 1984; 142: 290-296.
8. Ohkawa H., Ohishi N., Kunio Y.: Assay for peroxides
in animal tissues by thiobarbiruric acid reaction. Annal.
Biochem., 1979; 95: 351-358.
9. Przybyszewski W., Wideł M., Polaniak R. i wsp.: Contrasting effects of low vs high dose-rate radiation on lipid peroxidation, DNA damage, and antioxidant enzyme
activities in tumor cells. Progress in Medical Research,
2005; 3: 12.
COPYRIGHT‚'RUPADR!2+WIECIÊSKIEGO)33.†
10. Polaniak R., Birkner E., Kasperczyk S. i wsp.: Wplyw
holoksanu na aktywność dehydrogenazy mleczanowej
w medium megakolonii raka plaskonablonkowego in vitro. Farm.Przegl.Nauk., 2006, 1: 35-39.
11. Tarnawski R., Kummermehr J., Trott K.R.: The radiosensitivity of recurrent clones of a irradiated murine squamous cell carcinoma in the in vitro megacolony system. Radiotherapy & Oncology, 1998, 46:
209-214.
12. Partchment R.E., Gordon M., Grieshaber C.K. i wsp.:
Predicting hematological toxicity (myelosuppression) of
cytotoxic drug therapy from in vitro test. Annales of Onkology, 1998; 9 (4): 357-362.
13. Tabata M.J., Matsumura T., Liu J.G. i wsp.: Expression
of cytokeratin 14 in ameloblast-lineage cells of the developing tooth of rat, both in vivo and in vitro. Archivesof
Oral Biology, 1998; 46 (2): 209-215.
14. Takeda T., Goto H. , Arisawa T.: Effect of histamine on
human fibroblast in vitro.
Arzneimittel-Forschung,
1997, 47(10): 1157-1176 .
15. Waked W, Grauer J.: Silicates and bone fusion. Orthopedics. 2008, 31(6):591-597.
16. McCauley RL, Riley WB Jr, Juliano RA, i wsp.: In vitro alterations in human fibroblast behavior secondary to silicone
to silicone polymers. J.Surg.Res., 1990, 49(1): 103-109.
17. Przybyszewski W., Wideł A., Szurko A., LubeckaB.,
Matulewicz Ł, Manikowski Z., Polaniak R. et al.: Multiple bystander effect of irradiated megakolonies of melanoma cells on non-irradiated neighbours. Conser Letters,
2004, 214 (1): 91-102.
18. Tetsuya O., Masayasu I., Yukio A. i wsp.: Chemical modification of superoxide dismutase Extension of plasma
half life of the enzyme through its reversible binding to
the circulating albumin. Int.J. Peptide and Protein Res.,
2009, 32(2); 153-159.
19. Żwirska-Korczala K., Adamczyk-Sowa M., Polania R.,
et al.: Influence of extremely-low-frequency magnetic
field on antioxidative melatonin properties in AT478
murine squamous cell carcinoma culture. Biol. Trace.
Elem. Res. 2004, 102: 227-43.
20. Żwirska-Korczala M., JochemJ., Adamczyk-Sowa M.,
et al.:Effect of extremely low frequency electromagnetic
fields on cell proliferation, antioxidative enzymes activities and lipid peroxidation in 3T3-L1 preadipocytes - an
in vitro study. J.Physiol.Pharm., 2005, 56: 101-108.
21. Torres-Duran PV., Ferreira-Hermosillo A., JuarezOropeza MA.: Effects of whole body exposure to extremely low frequency electromagnetic fields (ELF-EMF)
on serum and liver lipid levels, in the rat. Lipids Health
Dis., 2007, 16: 6-31.
Adres do korespondencji:
Dr Renata Polaniak
Zakład Biochemii Ogólnej SUM
ul. Jardana 19; Zabrze 41-808
Tel.: 32/272-23-18
e-mail: [email protected]