Nr 1 155 OTY£OŚĆ JAKO PRZYCZYNA LUB SKUTEK NIEPE

PRZEGL
Oty³oœæ a niepe³nosprawnoœæ
Nr 1 EPIDEMIOL 2005; 59:155–161
155
Grzegorz Piechota, Jaros³aw Ma³kiewicz, Irena Dorota Karwat
OTY£OŒÆ JAKO PRZYCZYNA LUB SKUTEK NIEPE£NOSPRAWNOŒCI
Katedra i Zak³ad Epidemiologii Akademii Medycznej
im. Prof. F. Skubiszewskiego w Lublinie
Kierownik Katedry: Irena Dorota Karwat
Oty³oœæ nale¿y do chorób, których nastêpstwa prowadz¹ do niepe³nosprawnoœci, z któr¹ wi¹¿¹ siê problemy natury medycznej i spo³ecznej. Niepe³nosprawnoœæ na skutek oty³oœci ma zazwyczaj charakter
skojarzony, poniewa¿ poza ró¿nymi zmianami somatycznymi wystêpuj¹
tak¿e zmiany psychiczne. Do obni¿onej wydolnoœci, a tym samym zmniejszonej sprawnoœci ruchowej osób z nadwag¹ i oty³oœci¹, przyczyniaj¹
siê powik³ania oty³oœci.
S³owa kluczowe: oty³oœæ, niepe³nosprawnoœæ
Key words: obesity, disability
Nadmierne, patologiczne zwiêkszenie iloœci tkanki t³uszczowej jako czêœci sk³adowej
organizmu nazywane jest oty³oœci¹. W ujêciu medycznym jest to choroba spowodowana
nisk¹ aktywnoœci¹ fizyczn¹ i nadmiern¹ poda¿¹ wysokoenergetycznego po¿ywienia w po³¹czeniu z genetyczn¹ predyspozycj¹ do gromadzenia t³uszczu. Dane epidemiologiczne
usprawiedliwiaj¹ nazwanie rozpowszechnienia nadwagi i oty³oœci na œwiecie mianem ogólnoœwiatowej epidemii. Aktualne dane szacunkowe Œwiatowej Organizacji Zdrowia informuj¹ o 1 miliardzie mieszkañców Ziemi dotkniêtych nadwag¹, z czego 300 milionów oty³oœci¹ (1). Bardzo du¿a jest dynamika wzrostu zapadalnoœci na oty³oœæ. W populacji doros³ych mieszkañców Stanów Zjednoczonych odsetek osób oty³ych wzrós³ z oko³o 23%
w roku 1988 do 30,5% w roku 2000 (2). Polska znajduje siê w awangardzie pañstw dotkniêtych epidemi¹ oty³oœci. W populacji prawobrze¿nej Warszawy w 2001 roku oty³oœæ
(wed³ug wskaŸnika BMI) stwierdzono u 31% mê¿czyzn i 27% kobiet, zaœ nadwagê odpowiednio u 44% i 34 % (3). Zbli¿one dane uzyskano dla wiejskiej populacji Lubelszczyzny,
gdzie oty³oœæ stwierdzono u 38% kobiet i 20% mê¿czyzn, powy¿ej 35 roku ¿ycia (4).
Skutki zdrowotne epidemii oty³oœci wynikaj¹ nie tylko z tej choroby, ale tak¿e z nastêpstw wielu chorób, w przebiegu których oty³oœæ jest udowodnionym czynnikiem ryzyka. Do takich nale¿¹: cukrzyca typu 2, nadciœnienie têtnicze, mia¿d¿yca, choroba niedokrwienna serca, kamica dróg ¿ó³ciowych, niektóre nowotwory, choroba zwyrodnieniowa
stawów, zespó³ bezdechu sennego. Nastêpstwa oraz powik³ania tych chorób, ³¹cznie z „piêt-
156
G Piechota, J Ma³kiewicz, ID Karwat
Nr 1
nuj¹cym” wp³ywem samej oty³oœci powoduj¹ ograniczenia w funkcjonowaniu w spo³eczeñstwie, okreœlane jako niepe³nosprawnoœæ.
Niepe³na sprawnoœæ jednostki, czêsto o du¿ym stopniu, powoduje przesuniêcie jej na
„boczny tor ¿ycia” i niesie ze sob¹ wysokie koszty spo³eczne. W populacji Polski niepe³nosprawnoœci¹ dotkniêtych jest 16% ogó³u spo³eczeñstwa, a wed³ug danych szacunkowych, odsetek ten w 2010 roku wyniesie 22-25%. Podobne trendy obserwuje siê w populacjach niektórych krajów wysoko rozwiniêtych, jak na przyk³ad w Stanach Zjednoczonych. W okresie 1984-2000 odsetek osób deklaruj¹cych niepe³n¹ sprawnoœæ w zakresie
rutynowych czynnoœci dnia codziennego wzrós³ tam o ponad 50%, i g³ównie dotyczy³ osób
w kategorii wieku 30-49 lat (5). To niepokoj¹ce zjawisko, dotycz¹ce ludzi w wieku produkcyjnym tylko po czêœci jest t³umaczone rozluŸnieniem standardów orzekania o niepe³nosprawnoœci. Jednym z g³ównych czynników sprawczych tego zjawiska wydaje siê byæ
oty³oœæ i jej wielorakie nastêpstwa (5). Z badañ przeprowadzonych w Szwecji wynika, ¿e
12% oty³ych kobiet w wieku produkcyjnym pobiera³o œwiadczenie pieniê¿ne z powodu
niepe³nosprawnoœci, w porównaniu do 5% populacji generalnej, zaœ odsetek kosztów utraty „produktywnoœci” (urlopy zdrowotne, œwiadczenia z powodu niepe³nosprawnoœci) spowodowany oty³oœci¹ i towarzysz¹cymi jej chorobami oszacowano w ich populacji na 10%
(6). Z kolei z badañ fiñskich wynika, i¿ ryzyko wzglêdne niezdolnoœci do pracy w populacji kobiet w wieku produkcyjnym (25-64 lat) ze wskaŸnikiem BMI >=30 kg/m2 wynosi³o
2 (przy 95% przedziale ufnoœci od 1,8 do 2,3), zaœ mê¿czyzn 1,5 (przy 95% przedziale
ufnoœci 1,3-1,7), w odniesieniu do osobników ze wskaŸnikiem BMI <=22,5 kg/m2 (7).
OTY£OŒÆ A NIEPE£NOSPRAWNOŒÆ RUCHOWA
Z powy¿ej przedstawionych, tylko niektórych danych wynika, ¿e istnieje silna potrzeba przeciwdzia³ania powstawaniu niepe³nosprawnoœci poprzez zmniejszanie jej g³ównych
czynników ryzyka: nadwagi i oty³oœci. Liczne badania dowodz¹, ¿e istnieje wprost proporcjonalna zale¿noœæ miêdzy wskaŸnikiem masy cia³a (BMI) a stopniem niepe³nosprawnoœci. W 2002 roku opublikowano wyniki badania, którego celem by³a ocena, czy wartoœæ
wskaŸnika BMI, lub jego zmiany, zwiêkszaj¹ ryzyko niepe³nosprawnoœci ruchowej (zarówno w zakresie koñczyn górnych, jak i zdolnoœci lokomocyjnych). Obserwacje by³y prowadzone przez 10 i 20 lat (8). Na reprezentacyjnej próbie populacji Stanów Zjednoczonych zaobserwowano, ¿e skrajne wartoœci wskaŸnika BMI zwiêksza³y zakres niepe³nosprawnoœci ruchowej. Oty³oœæ na pocz¹tku badania oraz wzrost masy cia³a prowadz¹cy do
oty³oœci w jego trakcie, pozostawa³ w ³¹cznoœci z wiêkszymi stopniami niepe³nosprawnoœci w zakresie koñczyn dolnych i w mniejszym zakresie tak¿e koñczyn górnych. Jednym
z ciekawych wyników tej pracy by³ stwierdzony brak istotnego wp³ywu nadwagi (BMI>=25,
<30) na niepe³nosprawnoœæ ruchow¹ w analizowanym okresie 20 lat. Ponadto badacze nie
wykazali polepszenia funkcji ruchowych u osób, które mia³y BMI >=30 na pocz¹tku badania i zredukowa³y swoj¹ masê cia³a w trakcie ich prowadzenia (8). Jeœli wyniki te znajd¹
potwierdzenie w kolejnych pracach, bêd¹ mia³y wa¿ne implikacje kliniczne. Wskazuj¹
bowiem na nieodwracalnoœæ efektu oty³oœci na niepe³nosprawnoœæ ruchow¹ oraz okreœlaj¹
stadium oty³oœci, w którym zmiana stylu ¿ycia mo¿e jeszcze przynieœæ efekt, w postaci
unikniêcia niepe³nosprawnoœci ruchowej.
Nr 1
Oty³oœæ a niepe³nosprawnoœæ
157
OTY£OŒÆ JAKO CZYNNIK RYZYKA CHORÓB UK£ADU KR¥¯ENIA
Niepe³nosprawnoœæ w 80% powodowana jest przez choroby i ich nastêpstwa, wœród
których czo³owe miejsce zajmuj¹ choroby uk³adu kr¹¿enia. Z epidemiologicznego punktu
widzenia oty³oœæ (szczególnie brzuszna) jest od wielu lat ich udokumentowanym czynnikiem ryzyka. Przeprowadzona analiza z badañ Nurses’ Health Study w Stanach Zjednoczonych wykaza³a, ¿e kobiety ze wskaŸnikiem BMI wiêkszym ni¿ 30 kg/m2 maj¹ 3-krotnie
wiêksze ryzyko przebycia zawa³u serca, ni¿ kobiety ze wskaŸnikiem mniejszym ni¿ 21
kg/m2 (9). Zaœ w badaniu Health Professionals Study dowiedziono, ¿e ryzyko rozwoju
choroby naczyñ wieñcowych u mê¿czyzn ze wskaŸnikiem BMI wiêkszym ni¿ 33 kg/m2 jest
3-krotnie wy¿sze, w porównaniu do tych ze wskaŸnikiem mniejszym od 23 kg/m2 (10).
Rozmiary niepe³nej sprawnoœci wywo³anej chorobami uk³adu kr¹¿enia wynikaj¹ nie tylko
z ich szerokiego rozpowszechnienia, lecz tak¿e z wyd³u¿enia czasu ¿ycia, co wi¹¿e siê ze
zwiêkszonymi mo¿liwoœciami zachorowania. Podstawowe znaczenie maj¹ postêpy diagnostyki kardiologicznej oraz dzia³ania kardiologii interwencyjnej, które niew¹tpliwie przyczyni³y siê do zmniejszenia œmiertelnoœci w tej grupie chorych. Kilkakrotnie wiêksze ryzyko powik³añ naczyniowych prowadz¹cych do inwalidztwa wystêpuje u osób oty³ych z cukrzyc¹ typu 2.
Udowodniono, ¿e ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 wzrasta ponad 10-krotnie u kobiet
z BMI powy¿ej 29 kg/m2 oraz u mê¿czyzn z BMI powy¿ej 31 kg/m2, w porównaniu
z osobami, które maj¹ wskaŸnik BMI odpowiadaj¹cy dolnemu zakresowi wartoœci normowagi. Opublikowane w 2004 roku badania amerykañskie dowodz¹ podwojenia wskaŸnika
niepe³nosprawnoœci powodowanej przez cukrzycê dla doros³ej populacji Stanów Zjednoczonych w roku 2000, w porównaniu do roku 1984 (5). Eksperci Œwiatowej Organizacji
Zdrowia oszacowali dla populacji Stanów Zjednoczonych, ¿e 64% przypadków cukrzycy
typu 2 u mê¿czyzn i 74% u kobiet mo¿na by unikn¹æ, gdyby wskaŸnik BMI nie przekracza³
25 kg/m2 (11). Poprzez modyfikacjê stylu ¿ycia mo¿na znacznie polepszyæ jego jakoœæ,
a w nastêpstwie obni¿yæ odsetek osób niepe³nosprawnych.
Dysfunkcje narz¹dów ruchu stanowi¹ drug¹, co do czêstoœci wystêpowania przyczynê
niepe³nosprawnoœci w Polsce, i tylko nieznacznie rzadsz¹ w porównaniu z nastêpstwami
chorób uk³adu kr¹¿enia. Doœæ czêsto uszkodzenia narz¹dów ruchu powodowane s¹ wspó³wystêpuj¹c¹ oty³oœci¹, która powoduje obci¹¿enie narz¹dów ruchu. Z jednego z doniesieñ
naukowych w Stanach Zjednoczonych wynika, ¿e jedn¹ z g³ównych przyczyn niepe³nosprawnoœci s¹ bóle krzy¿a zwi¹zane z oty³oœci¹ (5). Istnieje tak¿e œcis³a zale¿noœæ pomiêdzy nadwag¹ i oty³oœci¹ a chorob¹ zwyrodnieniow¹ stawów kolanowych oraz w mniejszym stopniu biodrowych. Nadmierna masa cia³a i spowodowane ni¹ obci¹¿enia przyspieszaj¹ postêp choroby zwyrodnieniowej stawów kolanowych wed³ug kryteriów klinicznych
oraz w zakresie zmian radiologicznych. W jednym z badañ, ryzyko niepe³nosprawnoœci
u osób starszych (definiowanej jako niemo¿noœæ samodzielnego maszerowania lub wchodzenia po schodach) przypisane chorobie zwyrodnieniowej stawów kolanowych by³o porównywalne z tymi, towarzysz¹cymi chorobom sercowo-naczyniowym (12).
Oty³oœæ zaburza funkcjonowanie cz³owieka w œrodowisku nie tylko poprzez powik³ania chorób wspó³istniej¹cych, do których usposabia. Sama bowiem jest stanem, który
w konsekwencji prowadzi do znacznego obni¿enia jakoœci ¿ycia, nawet pod nieobecnoœæ
chorób towarzysz¹cych. Ocena jakoœci ¿ycia (quality of life) dokonywana poprzez zasto-
158
G Piechota, J Ma³kiewicz, ID Karwat
Nr 1
sowanie licznych standardowych kwestionariuszy pozwala na wgl¹d w funkcjonowanie
jednostek w œrodowisku ¿ycia pod wzglêdem ich mobilnoœci, samoobs³ugi, aspektów ¿ycia:
fizycznych, emocjonalnych i socjalnych (13). Niska jakoœæ ¿ycia jest jakby zapowiedzi¹
niepe³nosprawnoœci i pogarsza funkcjonowanie w spo³eczeñstwie. W licznych badaniach
dowiedziono, ¿e jakoœæ ¿ycia pogarsza siê wraz ze wzrostem BMI. Co wiêcej, przy ocenianiu funkcji fizycznych zale¿noœæ ta utrzymuje siê nawet po wykluczeniu efektu towarzysz¹cych oty³oœci chorób (14). Stwierdzono, ¿e czynnik psychologiczny ma co najmniej
równowa¿ny wp³yw na jakoœæ ¿ycia osób oty³ych, szczególnie w obecnych czasach kultu
szczup³ej sylwetki. Gortmaker w prospektywnych badaniach wykaza³, ¿e kobiety oty³e
w wieku m³odzieñczym (do 20 roku ¿ycia) mia³y ni¿sze wykszta³cenie, ni¿szy status ekonomiczny oraz mniejsze szanse wyjœcia za m¹¿, ni¿ ich rówieœniczki z normowag¹ (15).
Psychospo³eczn¹ stygmatyzacjê przez oty³oœæ jeszcze lepiej ilustruj¹ wyniki badañ ze Stanów Zjednoczonych, gdzie studentów college’u poproszono o uszeregowanie spoœród ró¿nych kategorii osób najbardziej odpowiednich kandydatów na partnerów ¿yciowych.
W tym „rankingu” wy¿sz¹ punktacjê od osób oty³ych uzyska³y osoby niewidome, niewierne, za¿ywaj¹ce kokainê oraz bêd¹ce z³odziejami sklepowymi (16).
Znaj¹c zwi¹zek przyczynowo-skutkowy miêdzy oty³oœci¹ a niepe³nosprawnoœci¹ nale¿y oczekiwaæ, ¿e istnieje odwrotna sekwencja zdarzeñ, kiedy niepe³nosprawnoœæ i zwi¹zana z ni¹ mniejsza aktywnoœæ fizyczna prowadz¹ do oty³oœci. Coraz wiêcej autorów prac
naukowych wskazuje na istnienie tej zale¿noœci. Badania amerykañskie z lat dziewiêædziesi¹tych, przeprowadzone na losowej próbie 140 tysiêcy osób dowiod³y wiêkszego rozpowszechnienia oty³oœci w populacji osób z niepe³nosprawnoœci¹ ruchow¹, w zakresie narz¹dów zmys³ów oraz spowodowan¹ chorobami psychicznymi (17). Wœród osób deklaruj¹cych niepe³nosprawnoœæ blisko 25% by³o oty³ych (wed³ug wskaŸnika BMI), podczas gdy
w grupie osób bez niepe³nosprawnoœci odsetek ten wynosi³ 15%. Obliczony iloraz szans
(ang. odds ratio), dotycz¹cy ryzyka wyst¹pienia oty³oœci wœród osób z niepe³nosprawnoœci¹ by³ najwiêkszy u osób z niepe³nosprawnoœci¹ lokomocyjn¹, spowodowan¹ uszkodzeniem funkcji koñczyn dolnych i wynosi³ od 2,4 do 2,5 w zale¿noœci od stopnia ubytku
funkcji. Podobn¹ zale¿noœæ zaobserwowali badacze w Polsce. W grupie osób niepe³nosprawnych oty³oœæ stwierdza siê dwukrotnie czêœciej, w porównaniu z osobami sprawnymi
(18). Chocia¿ brak aktywnoœci fizycznej jest tylko jednym z kilku sk³adowych w mechanizmie powstawania oty³oœci, to we wzajemnych relacjach oty³oœci i niepe³nosprawnoœci
odgrywa szczególn¹ rolê. Dzia³a tu mechanizm b³êdnego ko³a, gdzie brak aktywnoœci prowadzi do oty³oœci, oty³oœæ zwiêksza niepe³nosprawnoœæ, która z kolei jest w du¿ym stopniu
barier¹ przed aktywnoœci¹ fizyczn¹ (19).
Wystarczy przeanalizowaæ treœæ reklam ¿ywnoœci oraz dane statystyczne dotycz¹ce
aktywnoœci fizycznej, by siê przekonaæ, jak ma³o jest dzia³añ w zakresie promocji zdrowia
(zdrowego od¿ywiania, czy aktywnoœci fizycznej). Wiêkszoœæ reklamowanej ¿ywnoœci to
pokarmy wysoko przetworzone, wysokokaloryczne i wydaje siê, ¿e gdyby zalecenia reklamodawców znajdywa³y wiêkszy oddŸwiêk, to nale¿a³oby zaliczyæ je do u¿ywek. Podjêcie
wysi³ku fizycznego w okresie automatyzacji jest dla wielu osób mo¿liwe tylko poprzez
czynny wypoczynek, który wed³ug badañ amerykañskich stosuje zaledwie 1/6 doros³ych
mieszkañców Stanów Zjednoczonych – w wymiarze co najmniej 30 minut dziennie, przez
wiêkszoœæ dni tygodnia. Blisko 40% osób w ogóle nie anga¿uje siê w aktywnoœæ fizyczn¹
w wolnym czasie (20). Polacy wyprzedzili Amerykanów w tej niechlubnej statystyce. We-
Nr 1
Oty³oœæ a niepe³nosprawnoœæ
159
d³ug badañ Drygasa, 60-70% doros³ych Polaków nie wykonuje ¿adnych æwiczeñ fizycznych lub wykonuje je sporadycznie, tylko kilka razy w roku (21).
Spo³ecznymi kosztami nadwagi i oty³oœci jest tak¿e zmniejszenie przewidywanej d³ugoœci ¿ycia osób oty³ych. Amerykañskie dane szacunkowe podaj¹, ¿e oty³oœæ skróci oczekiwan¹ d³ugoœæ ¿ycia 40-50 letniego oty³ego mê¿czyzny o 5 lat i 9 miesiêcy, zaœ kobiety
o 6 lat i 4 miesi¹ce, w odniesieniu do osobników w tych samych grupach wieku z normowag¹ (22). Autorzy innego badania analizuj¹c dane z Framingham Heart Study, przy ocenianiu wp³ywu oty³oœci na przewidywan¹ d³ugoœæ ¿ycia, wziêli pod uwagê palenie tytoniu
i wykazali, i¿ otyli palacze trac¹ od 13 do 14 lat przewidywanej d³ugoœci ¿ycia, w porównaniu z grup¹ osób niepal¹cych z normowag¹ (23). Wszystkie przedstawione nastêpstwa
oty³oœci generuj¹ koszty spo³eczne i medyczne. Bezpoœrednie i poœrednie koszty oty³oœci
w Stanach Zjednoczonych stanowi¹ oko³o 7% wydatków na opiekê zdrowotn¹ (24).
Wyniki badañ cytowanych prac wskazuj¹ na wieloaspektowoœæ problemu niepe³nosprawnoœci w populacji osób z nadwag¹ i oty³oœci¹. Konieczne jest rozpatrywanie problemu nadmiernej masy cia³a nie tylko pod wzglêdem ryzyka chorób towarzysz¹cych i powik³añ, ale przede wszystkim odleg³ych nastêpstw, jakimi s¹ ró¿nego rodzaju ograniczenia
w funkcjonowaniu jednostek w spo³eczeñstwie. Konieczne jest przeprowadzenie badañ
prospektywnych, ze szczegó³owymi analizami epidemiologicznymi cech zdrowotnych
i demograficzno-spo³ecznych. Tak szerokie spojrzenie na te problemy, nie tylko pracowników ochrony zdrowia, pozwoli na w³aœciw¹ ocenê zagro¿eñ, jakie niesie ze sob¹ ogólnoœwiatowa epidemia oty³oœci.
G Piechota, J Ma³kiewicz, ID Karwat
OBESITY AS A CAUSE AND RESULT OF DISABILITY
SUMMARY
The aim of the review is to determine complex relations between obesity and disability. Obesity
is defined as an abnormal, patologic increase in body fat. This disease results from enviromental
factors, like: low level of physical activity, excessive intake of high energy food and genetic predisposition to storage of fat. The health consequences of obesity are chronic diseases: diabetes mellitus type 2, dyslipidaemia, coronary heart disease, gallbladder disease, osteoarthritis, sleep apnea,
certain types of cancers and also psychosocial problems, which together have an adverse effect on
quality of life. The consequences of this comorbidities and conditions are also higher rates of disability in this group of people. Limitations in everyday functioning of the overweight and obese
people are the consequence of comorbidities, for example: diseases of the circulatory system and
late diabetic complications. The leading cause of disability (especially in functional area) is imparement of the musculoskeletal system, caused by exessive weight, for ex. chronic back pain. In thise
case the mechanism of “vicious cycle” is observed where sedentary lifestyle contributes to obesity
and obesity exacerbates disability. The role of physical inactivity in the development of weight
gain emphesises the fact that among people with disabling conditions rates of obesity are significantly higher.
160
G Piechota, J Ma³kiewicz, ID Karwat
Nr 1
PIŒMIENNICTWO
1. World Health Organization. Obesity and overweight. www.who.int. 2003.
2. Flegal KM, Caroll MD, Ogden CL, i in. Prevalence and trends in obesity among US adults.
JAMA 2002;288(14):1723-3.
3. Polakowska M, Piotrkowski W. Nadwaga i oty³oœæ a wystêpowanie choroby niedokrwiennej
serca. Med Metab 2003;2:30-4.
4. £opatyñski J, Mardarowicz G. Epidemia oty³oœci i towarzysz¹cych jej schorzeñ wyzwaniem dla
s³u¿b medycznych. Nasze obserwacje prowadzone na LubelszczyŸnie. Endokr Pol. 2001;52(3),
supl.1: Oty³oœæ – choroba interdyscyplinarna: I Ogólnopolska Konferencja; II Kongres Polskiego Towarzystwa Patogenezy i Terapii Oty³oœci:211-7.
5. Study says sharp increase in disability rates linked to obesity. Diabetes Week 2004;2:19-20.
6. Narbro K. Economic consequences of sick-leave and early retirement in obese Swedish women.
Int J Obes Relat Metab Disord 1996;20(10):895-903.
7. Rissanen A. Risk of disability and mortality due to overweight in a Finnish population. BMJ
1990;301(6756):835-7.
8. Ferraro KF, Su Y, Gretebeck RJ, i in. Body mass index and disability in adulthood: a 20-year
panel study. Am J Public Health 2002;92(5):834-40.
9. Manson JE, Colditz GA, Stampfer MJ, i in. A prospective study of obesity and risk of coronary
heart disease in women. N Engl J Med 1990;322(13):882-9.
10. Rimm EB, Stampfer MJ, Giovannucci E, i in. Body size et fat distribution as predictors of
coronary heart disease among middle-aged and older US men. Am J Epidemiol 1995;141(12):
1117-27.
11. World Health Organisation. Obesity-preventing and managing the global epidemic. Rep. WHO
Consult. Obes. WHO/NUT/NCD/98.1.Geneva: WHO;1997:
12. Guccione AA. The effects of specific medical conditions on the functional limitations of elderly
in the Framingham Study. Am J Public Health 1994;84(3):351-8.
13. Guyatt GH, Naylor CD, Juniper E, i in. Users guide to the medical literature. XII. How to use
articles about health-related quality of life. Evidence-based medicine working group. JAMA
1997;277:1232.
14. Doll HA, Petersen SEK, Stewart-Brown SL. Obesity and physical and emotional well-being.
Assotiations between body mass index, chronic illness and the phisical and mental components
of the SF-36 questionnaire. Obesity Res 2000;8(2):160-70.
15. Gortmaker SL, Perrin JM, Sobol AM, i in. Social and economic consequences of overweight in
adolescence and young adulthood. N. Engl J Med 1993;329(14):1008-12.
16. Venes AM, Krupka LR, Gerard RJ. Overweight/obese patients. An overview. Practitioner
1982;226(1368):1102-9.
17. Weil E, Wachterman M, McCarthy EP, i in. Obesity among adults with disabling conditions.
JAMA 2002;288(10):1256-8.
18. Karwat ID. Analiza problemów medycznych i spo³ecznych niepe³nosprawnych mieszkañców
wsi. Rozprawa habilitacyjna. Lublin: IMW, 1996;92-5.
19. Heath GW, Fentem PH. Physical activity among adults with disabilities – a public health perspective. Exerc Sport Sci Rev 1997;25:195-234.
20. US Departament of Health and Human Services. Healthy People 2010: Understanding and
Improving Health. 2nd ed. Washington:US Government Printing Office; 2000.
21. Drygas W. Oty³oœæ. Uwarunkowania œrodowiskowe i socjomedyczne. Med Metab 2003;2:
47-51.
22. Stevens J, Cai J, Juhaeri, i in. Consequences of the use of different measures of effect to determine the impact of age on the association between obesity and mortality. Am J Epidemiol
1999;150(4):399-407.
Nr 1
Oty³oœæ a niepe³nosprawnoœæ
161
23. Peeters A, Barendregt JJ, Willekens F, i in. Obesity in adulthood and its consequences for life
expectancy: a life-table analysis. Ann Intern Med 2003;138:24-32.
24. Colditz GA, Economic costs of obesity and inactivity. Med Sci Sports Exerc 1999;31:663-67.
Otrzymano: 26.08.2004 r.
Adres autora:
Lek. med. Grzegorz Piechota
Katedra i Zak³ad Epidemiologii AM w Lublinie
ul. Dr. W. ChodŸki 1, Lublin
tel. (81) 740 58 13
e-mail: [email protected]