władza sądownicza w rzeczypospolitej polskiej

WŁADZA SĄDOWNICZA
W RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Organizacja wymiaru sprawiedliwości
Sądy są władzą odrębną i niezależną od innych władz.
Sądy wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej.
Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują:
•
•
•
•
Sąd Najwyższy,
sądy powszechne (rejonowe, okręgowe, apelacyjne),
sądy administracyjne,
sądy wojskowe.
Konstytucyjne zasady organizacji i działania sądów:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
zasada niezawisłości,
zasada instancyjności,
zasada kolegialności,
zasada udziału obywateli w działalności sądów,
zasada jednolitości sądów,
zasada prawa do sądu,
zasada jawności,
zasada prawa do obrony,
zasada domniemania niewinności,
zasada „nie ma przestępstwa bez ustawy.”
WŁADZA SĄDOWNICZA
W RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ – SĄDY
Sądy powszechne
Sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach,
z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych do właściwości innych sądów (zasada
domniemania właściwości w zakresie wymiaru sprawiedliwości na rzecz sądów
powszechnych).
Jeżeli normy Konstytucji lub ustaw zwykłych nie zastrzegają właściwości
innych sądów, tj. sądów wojskowych, sądów administracyjnych lub Sądu
Najwyższego w określonych sprawach, to w zakresie wymiaru sprawiedliwości
właściwym jest zawsze sąd powszechny.
Do sądów powszechnych należy rozstrzyganie spraw z zakresu prawa karnego,
cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy i ubezpieczeń społecznych,
z wyjątkiem spraw przekazanych ustawami innym sądom.
Do sądów powszechnych należą:
• sądy rejonowe dla jednej lub większej liczby gmin jako sądy I instancji,
• sądy okręgowe dla obszaru właściwości co najmniej dwóch sądów rejonowych
jako sądy rozpoznające w I instancji sprawy przekazane tym sądom odrębnymi
przepisami oraz środki odwoławcze od orzeczeń sądów rejonowych,
• sądy apelacyjne rozpoznające zarówno środki odwoławcze od orzeczeń sądów
okręgowych, jak i sądów I instancji.
Sądy działają na zasadzie instancyjności.
Apelacje od orzeczeń sądów rejonowych rozstrzygają sądy okręgowe, a jeśli
w pierwszej instancji orzekał sąd okręgowy – rozpatrują je sądy apelacyjne.
Kasacje od orzeczeń wydanych przez sądy okręgowe rozpatrują sądy apelacyjne,
a od orzeczeń sądów apelacyjnych – Sąd Najwyższy.
W Polsce obecnie działa 10 sądów apelacyjnych, 44 sądy okręgowe, 290 sądów
rejonowych.
WŁADZA SĄDOWNICZA
W RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ – SĄDY
Sąd Najwyższy
Sąd Najwyższy jest naczelnym organem sądowym w Rzeczypospolitej Polskiej.
Do zadań Sądu Najwyższego należy:
• sprawowanie nadzoru nad działalnością wszystkich sądów powszechnych
i wojskowych w zakresie orzekania,
• wykonywanie innych czynności określonych w Konstytucji i ustawach
(m.in. orzeka o ważności wyborów i referendów),
• możliwość opiniowania projektów nadesłanych ustaw.
Siedzibą Sądu Najwyższego jest Warszawa.
Sąd Najwyższy dzieli się na cztery izby:
1.
2.
3.
4.
Izbę Administracyjną, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych,
Izbę Cywilną,
Izbę Karną,
Izbę Wojskową.
Wykonując swoje funkcje, Sąd Najwyższy:
• rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń sądowych, stosownie do przepisów
prawa procesowego,
• rozpoznaje na mocy przepisów szczególnych rewizje nadzwyczajne od orzeczeń
organów określonych w tych przepisach,
• podejmuje uchwały mające na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących
wątpliwości w praktyce lub których stosowanie wywołało rozbieżność
w orzecznictwie,
• podejmuje uchwały zawierające rozstrzygnięcia zagadnień prawnych budzących
poważne wątpliwości w konkretnej sprawie,
• rozpoznaje inne sprawy należące do właściwości Sądu Najwyższego na mocy
Konstytucji, ustawy o Sądzie Najwyższym lub na mocy innych ustaw.
WŁADZA SĄDOWNICZA
W RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Krajowa Rada Sądownictwa
W skład Rady wchodzą:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego,
Prezes Sądu Najwyższego kierujący pracami Izby Wojskowej Sądu Najwyższego,
Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego,
dwóch sędziów Sądu Najwyższego,
sędzia Naczelnego Sądu Administracyjnego,
jedenastu sędziów sądów powszechnych,
sędzia sądu wojskowego,
czterech posłów,
dwóch senatorów,
osoba wskazana przez Prezydenta RP,
Minister Sprawiedliwości.
Zadania Krajowej Rady Sądownictwa:
• rozpatruje kandydatury na stanowiska sędziów Sądu Najwyższego, Naczelnego
Sądu Administracyjnego, sądów powszechnych i sądów wojskowych oraz
przedstawia Prezydentowi RP wnioski o ich powołanie,
• rozpatruje i rozstrzyga wnioski o przeniesienie sędziego na inne miejsce służbowe
ze względu na powagę stanowiska sędziego,
• wyraża zgodę na dalsze zajmowanie stanowiska przez sędziego, który przekroczył
65 lat życia,
• wypowiada się w sprawie zasad etyki zawodowej sędziów,
• wysłuchuje informacji Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Ministra
Sprawiedliwości,
Prezesa
Naczelnego
Sądu
Administracyjnego
i przewodniczącego Wyższego Sądu Dyscyplinarnego o działalności sądów oraz
wypowiada się o stanie kadry sędziowskiej,
• wyraża stanowisko co do propozycji zmian ustroju sądów, a także w innych
sprawach dotyczących warunków ich funkcjonowania,
• zapoznaje się z projektami aktów normatywnych dotyczących sądownictwa,
• opiniuje programy szkolenia aplikantów, zakres oraz sposób przeprowadzania
egzaminu sędziowskiego i ustalania jego wyników, a także zasady oceny prac
asesorów sądowych,
• wyraża opinię w sprawach dotyczących sędziów i sądów, wniesionych pod
obrady Rady przez Prezydenta RP, inne organy państwowe, a także przez
zgromadzenie ogólne sędziów.
WŁADZA SĄDOWNICZA W RP
-TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY
Zadania Trybunału Konstytucyjnego
Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach:
• zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,
• zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których
ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,
• zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe,
z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,
• skargi konstytucyjnej,
• sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami
państwa,
• zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych.
Z wnioskiem w w/w sprawach, do Trybunału Konstytucyjnego wystąpić mogą:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Prezydent RP,
Marszałek Sejmu i Senatu
Prezes Rady Ministrów,
50 posłów, 30 senatorów
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego,
Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego,
Prokurator Generalny,
Prezes Najwyższej Izby Kontroli,
Rzecznik Praw Obywatelskich,
Krajowa Rada Sądownictwa,
organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego,
ogólnokrajowe organy związków zawodowych oraz ogólnokrajowe władze
organizacji pracodawców i organizacji zawodowych,
• kościoły i inne związki wyznaniowe,
• obywatele (skarga konstytucyjna).
Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie
obowiązującą i są ostateczne.
WŁADZA SĄDOWNICZA
W RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ - TRYBUNAŁ STANU
Zasady odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu
Za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem
lub w zakresie swojego urzędowania, odpowiedzialność konstytucyjną przed
Trybunałem Stanu ponoszą:
•
•
•
•
•
•
Prezydent RP,
Prezes Rady Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów,
Prezes Narodowego Banku Polskiego,
Prezes Najwyższej Izby Kontroli,
członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,
Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych.
Za czyny, które nie wypełniają znamion przestępstwa, Trybunał Stanu
wymierza łącznie lub osobno następujące kary:
• utratę czynnego i biernego prawa wyborczego (na okres od 2 do 10 lat),
• zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze
szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych i w organizacjach
społecznych (na okres od 2 lat do na stałe),
• utratę wszystkich lub niektórych orderów i odznaczeń oraz (na okres od 2 do 10
lat) utratę zdolności do ich uzyskania.
W każdym wypadku, gdy wina oskarżonego zostanie stwierdzona, Trybunał
orzeka utratę urzędu bądź stanowiska, z którego pełnieniem związana była
odpowiedzialność konstytucyjna.
Trybunał może, z uwagi na szczególne okoliczności sprawy, poprzestać na
stwierdzeniu winy oskarżonego.
Za czyny wypełniające znamiona przestępstwa Trybunał Stanu wymierza kary
przewidziane w ustawach karnych.
Za naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej połączonej
z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego oraz
zakazu nabywania tego majątku, poseł (senator), uchwałą Sejmu (Senatu), podjętą na
wniosek Marszałka, może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem
Stanu, który orzeka w przedmiocie pozbawienia mandatu.