Self-deception - dr Mateusz Hohol

Filozofia umysłu i
kognitywistyka I
wykład 11:
Samooszukiwanie
– od filozofii do neuronauki
dr Mateusz Hohol
Wykład monograficzny, sem. zimowy 2013/2014
Self-deception
Self-deception
• Self-deception ~ samooszukiwanie
~ samooszustwo ~ oszukiwanie
samego siebie
[robocza] definicja S-D:
• motywowane pragnieniem lub
emocjami nabywanie lub
utrzymywanie pewnego przekonania
w obliczu silnych dowodów, że
przekonanie to jest fałszywe.
teoria
ewolucji
neuroscience
selfdeception
psychologia
logika
Klasyczne „międzyosobowe” ujęcie
S-D
• S-D w ujęciu „międzyosobowym”:
• Dane są dwie osoby: A i B oraz twierdzenie p. W celu
oszukania B odnośnie twierdzenia p, osoba A musi być
przekonana, że ~p i jednocześnie celowo przekonać B , że p.
Aby zobrazować samooszukiwanie się zakładamy, że
A=B
Paradoksy klasycznego ujęcia S-D
•
Statyczny:
– Samooszukujący
się,
jako
oszukujący musi wierzyć, że p,
a jako oszukiwany, że ~p. A więc
posiada sprzeczne przekonania
•
Dynamiczny:
– Samooszukujący się, celowo
nakłaniając
siebie
do
utrzymywania przekonania, o
którym wie, że jest fałszywe,
jednocześnie stosuje i jest
zwodzony przez jakąś strategię
oszukiwania. Jako oszukujący
wdraża taką strategię, a jako
oszukiwany
musi
być
jej
nieświadomy, aby była ona
skuteczna
Kiedy mamy do czynienia z S-D?
• Robert Gur i Harold Sackeim – psychologiczne warunki
konieczne i wystarczające zachodzenia S-D:
(i) osoba ma dwa sprzeczne przekonania (jest przekona,
że p i nie-p);
(ii) sprzeczne przekonania utrzymywane są równocześnie;
(iii) jedno z pary sprzecznych przekonań jest nieuświadomione;
(iv) nieuświadomienie to warunkowane jest odpowiednią
motywacją.
Filozofowie o S-D
• Intencjonalne
– sprzeczne przekonania utrzymywane są:
– nie jednocześnie [Sorensen]
– nieświadomie [Demos]
– w różnych „częściach umysłu” [Rorty, Pears, Davidson]
• nieintencjonalne [Mele]
Trzy neurokognitywne modele S-D
• Model obliczeniowy
– (presuponowany paradygmat komputerowy)
• Model ewolucyjny
– (presuponowany paradygmat psychologii ewolucyjnej)
• Model ucieleśniony
– (presuponowany paradygmat embodied-embedded mind)
(M.Hohol, P. Urbańczyk, Self-Deception. Between Philosophy and
Cognitive Neuroscience, [w:] Philosophy in Neuroscience, red. J.
Stelmach, B. Brożek, Ł. Kurek, Copernicus Center Press, Kraków 2013)
Obliczeniowy model S-D
Argument Lucasa-Penrose’a za
niealgorytmicznością umysłu
• I Twierdzenie Gödla: system formalny (zawierający prostą
arytmetykę PA), który jest niesprzeczny, musi być zarazem
niezupełny.
– niesprzeczny system formalny  poprawny algorytm
– sprzeczny system formalny  błędny algorytm
• Domniemane konsekwencje:
– Człowiek potrafi wskazać prawdziwość pewnych formuł
matematycznych, zaś komputer (maszyna Turinga) nie potrafi
• Jeden ze sposobów odrzucenia argumentu:
– Umysł jest sprzecznym systemem formalnym (błędnym
algorytmem)
Argument Lucasa-Penrose’a za
niealgorytmicznością umysłu
• „jeśli maszyna ma być nieomylna, to nie może być również
inteligentna” (Alan Turing)
• „Profesor Putnam zasugerował, że istoty ludzkie są
maszynami, lecz maszynami sprzecznymi. Gdyby maszyna była
tak skonstruowana, by reprezentować sprzeczny system,
wówczas nie istniałaby poprawnie zbudowana formuła, której
nie mogłaby przedłożyć jako prawdziwej. I tak oto nie można
by wykazać, że jest gorsza niż istota ludzka” (John Lucas)
• Podobny (kontr)argument : Rick Grush i Patricia Churchland
Obliczeniowy model S-D
• moduły mentalne są:
– zamknięte, izolowane i wyspecjalizowane itd.
– Przyjąć można, że są poprawnymi algorytmami (czyli
niesprzecznymi systemami formalnymi)
• sprzeczność umysłu – skutek integracji działania modułów
• S-D: utrzymywane świadomie przekonanie p może być
efektem działania pewnego modułu M, zaś przekonanie nie-p
efektem działania modułu N. Któreś z przekonań może być
niezgodne z rzeczywistością.
Ewolucyjny model S-D
Makiaweliczny kontekst S-D
•
•
Hipoteza Makiawelicznej Inteligencji (Machiavellian Intelligence Hypothesis,
MIH)
– próba wyjaśnienia wykładniczej encefalizacji mózgu człowieka, jaka
rozpoczęła się ok. 2 mln. lat temu
– inteligencja (szerzej mówiąc zdolności kognitywne) koewoluowała z
uspołecznieniem
– uspołecznienie wymaga tytułowego makiawelizmu, który nieraz przybiera
formę kłamstw, manipulacji czy podstępów (ogólnie można określić te
zjawiska jako różne formy oszustwa)
S-D i MIH
– skuteczne oszukiwanie możliwe jest jednak tylko z pomocą dobrze
rozwiniętych zdolności kognitywnych, takich jak pamięć, uwaga czy
samokontrola
– ewolucyjna tendencja do popełniania różnych form oszustwa przyczyniła
się także do powstania mechanizmów obronnych po stronie oszukiwanych
– rezultatem jest „wyścig zbrojeń” pomiędzy oszustami i oszukiwanymi.
– wyścig ten napędza wytwarzanie adaptacji po obydwu stronach.
Wyścig zbrojeń:
Efekt Czerwonej Królowej
„Popatrz, tyle się musisz
nabiegać, żeby pozostać w
tym samym miejscu. Jeżeli
chcesz się dostać gdzie
indziej, musisz biec co
najmniej dwa razy szybciej!”
(Lewis Carroll , Alicja po
drugiej
Stronie
Lustra)
Triversowska koncepcja S-D
• W EEA zdemaskowane oszustwo pociągało dotkliwe sankcje
• Robert Trivers:
– self-deception jest adaptacją do skutecznego oszukiwania
innych, gdyż zmniejsza obciążenie poznawcze oszusta, oraz ilość
sygnałów fizjologicznych, które towarzyszą świadomemu
oszustwu
– self-deception pozwala więc zachować oszustowi lepszą kontrolę
nad własnym zachowaniem oraz ukryć oznaki, mogące go
zdradzić
– self-deception pełnić może również funkcje
„niemakiwaweliczne”: procesy poznawcze, których celem jest
zwiększenie własnej motywacji, również zawierają etap
samooszukiwania się
Model S-D Triversa: wyścig zbrojeń
„Deceiver and deceived are trapped in a
coevolutionary struggle that continually
improves adaptations on both sides. One
such adaptation is intelligence itself. The
evidence is clear and overwhelming that
both the detection of deception and often its
propagation have been major forces favoring
the evolution of intelligence. It is perhaps
ironic that dishonesty has often been the file
against which intellectual tools for truth have
been sharpened” (Trivers 2011).
Triversowska koncepcja S-D
• inna wersja koncepcji „międzyosobowej”
• self-deception nie wiąże się z utrzymywaniem przez podmiot
sprzecznych przekonań, ani posiadaniem dwóch odrębnych
reprezentacji rzeczywistości
• mechanizm samooszukiwania polega na zapobieganiu
dotarcia „niechcianych” informacji do systemu przekonań
• oszukiwanie innych osób odbywa się również na podobnej
drodze – zadaniem oszusta jest nie dopuścić, by do systemu
przekonań oszukiwanego dotarły informacje, które oszust
chce zataić
Zarzuty wobec modelu Triversa
• Czy S-D jest faktycznie adaptacją, a nie efektem ubocznym?
• Czy S-D może pełnić również funkcję motywacyjną?
• Czy ludzie są „dobrymi wykrywczami kłamstw”?
Ucieleśniony model S-D
Anozognozja
• Niezdolność dostrzegania własnej
choroby i/lub zaprzeczanie jej istnieniu
• Zaburzenia najbardziej nasilone przy
lezjach prawego płata ciemieniowego
• Niekiedy występują urojenia
(„to nie jest moja kończyna”)
• Racjonalizacja, kreowanie fałszywych wspomnień
• W większości przypadków porażona jest lewa
strona ciała (zaniedbywanie stronne)
• Lezje płacika ciemieniowego dolnego (inferior
parietal lobule, IPL)
Badania Ramachandrana nad
anozognozją
• R: Pani D, jak się Pani dziś czuje?
• FD: Boli mnie głowa. Wie Pan, Panie doktorze, miałam udar i
zabrali mnie do szpitala.
• R: Czy może Pani chodzić?
• FD: Tak. (FD od 2 tygodni porusza się na wózku inwalidzkim)
• R: Czy może Pani ruszać rękoma?
• FD: Tak.
• R: Czy Pani lewa i prawa ręka są tak samo silne?
• FD: Tak. Oczywiście, że obie są tak samo silne.
Interpretacje anozognozji
– (1) teoria psychodynamiczna – zaprzeczanie
i konfabulacja są mechanizmami obronnymi, w reakcji na
ból i cierpienie, jakiego doświadcza pacjent
• Dlaczego lezje lewej półkuli, skutkujące paraliżem
prawej strony, nie powodują anozognozji?
– (2) teoria zaniedbywania – zw. z zespołem zaniedbywania
jednostronnego
• Brak spójnej teorii wyjaśniającej zespół
• Anozognozja to inne schorzenie
– (3) teoria zmiany paradygmatu V.S. Ramachandrana
(The Evolutionary Biology of Self-Deception, Laughter, Dreaming and
Depression: Some Clues from Anosognosia, „Medical Hypotheses” 1996,
no. 47, ss. 347-362.)
Koncepcja S-D Ramachandrana
„Prawdziwym powodem rozwoju tych
mechanizmów obronnych (konfabulacji,
racjonalizacji), jak sugeruję, jest
stworzenie
spójnego
systemu
przekonań, którego zadaniem jest
zagwarantowanie stabilności zachowań
jednostki”
Gazzaniga: lewopółkulowy
interpretator
Koncepcja S-D Ramachandrana
• „U pacjentów cierpiących na anozognozję lewa półkula tworzy
wszystkie konfabulacje i zaprzeczenia tak samo jak u
normalnej osoby. Różnica polega na tym, że pacjenci ci stracili
prawopółkulowy mechanizm, który zwykle zmusza do
przełączenia paradygmatu w odpowiedzi na sprzeczne
informacje. Wtrąca to pacjenta w urojeniową pułapkę (…).
Dlatego pacjent może bez zająknięcia wyjaśnić każdą anomalię
lub rozbieżność tak, że ogólnie rzecz ujmując, pozostaje w
błogiej nieświadomości swojego tragicznego położenia”
Koncepcja S-D
Ramachandrana
• Lewa półkula jest „konserwatywna”
– jej zadaniem jest utrzymywanie za
wszelką cenę „spójnego modelu świata”
• Prawa półkula jest „rewolucyjna” –
decyduje ona, kiedy należy „zmienić
paradygmat” działania mózgu
• Pacjenci z anozognozją pozbawieni są
„przełącznika paradygmatów”, dlatego
lewa
półkula
dominuje
(S-D, konfabulacja, fałszywe wspomnienia
itd.)
• Model roboczy, uproszczony, ale ciekawy
Koncepcja S-D Williama Hirsteina
• na poziomie struktur neuronalnych self-deception zdrowych ludzi
bazuje na tych samych mechanizmach, które zaangażowane są w
postawanie patologicznych konfabulacji oraz zaburzeń obsesyjnokompulsyjnych
• uszkodzenie jądra przyśrodkowo-grzbietowego wzgórza prowadzić
może do patologicznych konfabulacji,
• zwiększona aktywność tej struktury skutkuje zmniejszeniem
koncentracji na rozpoczętych czynnościach, a także tłumieniem
związanych z czynnością myśli i emocji; nadczynność jądra
przyśrodkowo-grzbietowego wzgórza jest jednym z elementów
neuronalnego mechanizmu S-D
• lezje kory oczodołowo-czołowej (OFC) skutkują upośledzeniem
emocji hamujących, co w konsekwencji prowadzi do uporczywego
podtrzymywania fałszywych przekonań na temat rzeczywistości
S-D na poziomie neuronalnym
S-D na poziomie neuronalnym
S-D na poziomie procesów poznawczych
• te same informacje mogą być reprezentowane w systemie
kognitywnym na różne sposoby.
• rodzaje reprezentacji: jednostki językowe (semantyczne) oraz
wzorce aktywacji sieci neuronalnej (przetwarzanie
analogowe).
• nigdy nie dochodzi do sytuacji, w której samooszukujący się
podmiot jest przekonany (na tym samym poziomie), że
zarówno p jak i nie-p.
• sprzeczne informacje kodowane są na rożnych poziomach
(pojęciowym i analogowym), co pozwala na zahamowanie
dołączenia pewnych przekonań do systemu
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ !
