docOskar Kolberg - Narodowy Instytut Fryderyka Chopina
download 
Reklamacja Transkrypt
Oskar Kolberg - Narodowy Instytut Fryderyka Chopina
2 Predyspozycje naukowe Oskara Kolberga ukształtowały się w jego domu rodzinnym. Kolberg wybrał dziedzinę pokrewną dyscyplinom uprawianym przez swojego ojca Juliusza oraz starszego brata Wilhelma. Wiele zaczerpnął z ich metod pracy. Ponadto współpracował i wymieniał opinie z braćmi Wilhelmem oraz młodszym Antonim. 3 Dom rodzinny Głównym polem aktywności seniora rodu Juliusza była kartografia. Poza licznymi funkcjami administracyjnymi pełnił funkcję profesora zwyczajnego miernictwa praktycznego i topograficznych rysunków w Oddziale Sztuk Pięknych Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Akwarela przedstawia widok Przysuchy, w której Kolbergowie mieszkali w latach 1810-1817. Dnia 22 lutego 1814 r. przyszedł tu na świat Oskar. Urodziła się tu również przedwcześnie zmarła Julia (24 kwietnia 1810 r.), a w sąsiednich Machorach Antoni (13 czerwca 1815 r.). Akwarela należy do szkiców autorstwa Józefa Brandta i Apoloniusza Kędzierskiego, które są najstarszymi przedstawieniami Przysuchy. Powstały one podczas jednej z wycieczek artystycznych, na które Brandt zapraszał wielu artystów, goszczonych przez malarza w należącym do niego Orońsku (znajdującym się w promieniu pięciu kilometrów od Przysuchy). Tego typu podróże dokumentalno-artystyczne były charakterystyczne dla romantyzmu. Prowadził je również sam Oskar Kolberg. Herb Kołobrzeg, nadany Juliuszowi Kolbergowi i jego potomkom w uznaniu zasług naukowych i pedagogicznych w 1829 r. Józef Brandt, Pejzaż, akwarela, ok. 1880 ze zbiorów Muzeum im. Jacka Malczewskiego w Radomiu 4 Antoni Kolberg, Portret Krzysztofa Juliusza Kolberga, olej na płótnie, ok. 1850 ze zbiorów prywatnych Wilhelm Karol Adolf Kolberg 1807-1877 Julian Schübeler, Portret Wilhelma Karola Kolberga, litografia „Tygodnik Ilustrowany” 1877, nr 77, s. 369. Antoni Kolberg, Portret Karoliny Fryderyki Kolbergowej z domu Mercoeur, olej na płótnie, ok. 1850 ze zbiorów prywatnych Oskar Henryk Kolberg 1814-1890 Tadeusz Konopka, Portret Oskara Henryka Kolberga, olej na płótnie, 1871-1884 ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie Antoni Karol Kolberg 1815-1882 Antoni Karol Kolberg, Autoportret, olej na płótnie, ok. 1850 ze zbiorów prywatnych 5 Działalność braci Kolbergów Wilhelm Kolberg, Projekt mostu na Wiśle, ołówek, tusz, kredka, 1873 ze zbiorów prywatnych, depozyt w Muzeum im. Oskara Kolberga w Przysusze Wilhelm kontynuował dzieło kartograficzne ojca, wydając mapy i opracowania metrologiczne. Oprócz tego projektował i nadzorował budowę mostów, wodociągów, a także dokumentował średniowieczne warszawskie fortyfikacje. Wniósł własne wspomnienia do biografii Chopina, opracowanej przez Oskara, udzielał mu pomocy naukowej i organizacyjnej. Oskar Kolberg, Rysunki terenowe z Wielkopolski ze zbiorów Instytutu im. Oskara Kolberga w Poznaniu/Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego Oskar korzystał z naukowych osiągnięć ojca i starszego brata. Kultywowana w rodzinie nowoczesna postawa naukowa, pasja dokumentacyjna oraz znajomość kartografii, stały się podstawą jego warsztatu etnograficznego. Po osiedleniu się w Małopolsce (Modlnicy, a następnie Krakowie) Oskar stracił możliwość odwiedzania pozostałej w Kongresówce rodziny. Antoni Kolberg, Karol Marconi, „Od Piaseczna – Obory – Warszawa”, rysunek tuszem, akwarela, 1839-1840 ze zbiorów Muzeum Etnograficznego im. F. Kotuli w Rzeszowie Antoni współtworzył rysunkową dokumentację etnograficzną dla Oskara, a zasłynął jako malarz scen religijnych, rodzajowych i portretów. Poza środowiskiem warszawskim pracował również w Berlinie, Bolonii, Florencji i Rzymie, gdzie sportetował ówczesną kolonię artystów polskich (m.in. poetę Cyprian Kamila Norwida, malarzy Marcina Zalewskiego i Romualda Chojnackiego). Jego akademicką manierę można poznać m.in. w polichromii kaplicy kościoła Św. Anny w Wilanowie. 6 Dla każdego z braci Kolbergów rysunek, nauczany przez ojca, stał się istotnym instrumentem pracy, choć wykorzystywali go w różnych funkcjach. Dla Wilhelma był narzędziem technicznym, dla Oskara formą zapisu etnograficznego. Dla Antoniego rysunek pozostał częścią pracy artystycznej, nawet gdy służył dokumentacji etnograficznej, którą Antoni sporządzał dla Oskara. Polskę całą przeszedł, lud poznał i ukochał, zwyczaje jego i pieśni w księgi złożył (inskrypcja z nagrobka Oskara Kolberga) Jako ojciec polskiej etnografii Oskar jest najbardziej zasłużonym i upamiętnionym członkiem rodziny Kolbergów. Stefan Ślażyński, Portret Oskara Kolberga z okazji 170. rocznicy urodzin, drewno polichromowane, 1984 ze zbiorów Muzeum im. Oskara Kolberga w Przysusze 7 W życiorysie zawodowym Oskara Kolberga, którego ukoronowaniem jest działalność na polu etnografii, można wyróżnić etapy wstępne. Pierwszy z nich to czas poświęcony komponowaniu muzyki, kolejny – pisarstwu muzycznemu. 8 Fortepianista i kompozytor muzyki: celujący Po zdobyciu wykształcenia muzycznego, uzyskawszy wysoką ocenę nestora warszawskich pedagogów – profesora Józefa Elsnera, zaczął komponować i publikować własne utwory. [...] nakazuje mi to już moja muzykalna natura, która mnie do tej sztuki ciągnęła jak szewca do kopyta. (O. Kolberg, list do F. S. Krausa, Kraków, 10 XII 1886, DWOK 66) Pisał głównie na fortepian: tańce – kujawiaki, mazury, polonezy, polki, walce oraz formy nietaneczne – etiudy, marsze, wariacje; w zakresie twórczości wokalnej do jego dorobku należą utwory sceniczne i pieśni – w tym opracowania pieśni ludowych. Józef Elsner, Zaświadczenie o kwalifikacjach muzycznych Oskara Kolberga, autograf, 1836 ze zbiorów Biblioteki Naukowej Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie 9 Za kilka błędów jest wiele piękności, rozmaitości Tańce na fortepian Kolberga, powstające równolegle do wypraw badawczych dokumentujących folklor muzyczny, są nasycone ludowymi zwrotami melodycznymi i rytmami tanecznymi. Krytyka oceniła je dość wysoko: [...] za kilka błędów jest wiele piękności, rozmaitości, zważając na trudność wynalezienia zwrotów melodyjnych, w których by było znać ducha wieśniaczego, który wszędzie prawie serdecznie do nas przemawia. Oskar Kolberg, Król pasterzy. Obrazek z życia ludu wiejskiego w Kujawach [...], Warszawa, Władysław Otto, 1859. Winieta strony tytułowej w litografii Władysława Otto według rysunku Wojciecha Gersona ze zbiorów Biblioteki Narodowej w Warszawie Oskar Kolberg, Nasze sioła. Kujawiaki czyli obertasy ułożone na fortepian [...], Warszawa, Adam Dzwonkowski i Spółka, [1861] ze zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie Oskar Kolberg, Mazur na fortepian [...], Warszawa, Adam Dzwonkowski i Spółka, [1861] (Józef Sikorski, „Biblioteka Warszawska“, 1846) ze zbiorów Biblioteki Narodowej w Warszawie Dzieła sceniczne Kolberga sięgają do motywów ludowych również w warstwie treściowej. Libretto opery sielskiej Król pasterzy autorstwa Teofila Lenartowicza nawiązuje do zwyczajów związanych z obchodami Zielonych Świątków na Kujawach. W 1859 roku opera została kilkakrotnie wystawiona w warszawskim Teatrze Wielkim. Oskar Kolberg, Trois études pour le piano dédiées à Monsieur Fréd. Chopin [...], Varsovie, Franciszek Spiess i Spółka, [1848] Opus 14 Oskara Kolberga to etiudy na fortepian dedykowane Fryderykowi Chopinowi – wyraz fascynacji twórczością przyjaciela, ktorego nazwisko miało wkrótce stać się znane daleko poza granicami Królestwa Polskiego. ze zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie 10 Dobre chęci, za wąskie plecy? Pierwszy tom [...] wydany był w czasie, gdym ani myślał zostać etnografem i tylko dla celów ludowomuzycznych go ogłosiłem, będąc wtenczas muzykiem. Pierwsze zbiory pieśni ludowych publikował Kolberg z dodatkiem własnego akompaniamentu fortepianowego. Takie ujęcie spotkało się z krytyką środowisk zainteresowanych folklorem: Wszelkie zdobywanie się na sztukę, wszelkie dodatki na koszt wierności i prostoty w oddaniu melodii ludowej nie są na swoim miejscu. (K. Libelt, „Dziennik Domowy“, 1842) Krytyczna opinia Chopina musiała być dla Kolberga szczególnie dotkliwa. Rozpoczął wówczas zapisywanie pieśni w ich oryginalnej postaci: w licznych wariantach i bez akompaniamentu. Ciągle jednak czuł się bardziej muzykiem, niż etnografem. (O. Kolberg, list do F. S. Krausa, Kraków, 10 XII 1886, DWOK 66) Oskar Kolberg, Pieśni ludowe do śpiewu z towarzyszeniem fortepianu [...], Warszawa, Adam Dzwonkowski i Spółka, 1862. Winieta strony tytułowej w litografii Ludwika Piechaczka ze zbiorów Muzeum im. Oskara Kolberga w Przysusze Fryderyk Chopin, list do rodziny w Warszawie, autograf, [Paryż, 28 marca] – 19 kwietnia [1847] (fragment) ze zbiorów Muzeum Fryderyka Chopina 11 Oddałem się już na stałe pracy literackiej Z upływem czasu Kolberg weryfikował ocenę własnych możliwości artystycznych, stopniowo rezygnując z komponowania na korzyść pisarstwa muzycznego. Jako muzykograf został oceniony bardzo wysoko. Ludzie w najlepszej wierze wmawiali w człowieka, że jest kompozytorem i człowiek nawzajem temu wierzył, zapominając, że to ziarnko dobrego, jakie się w jego utworach znaleźć może, bardzo często nie jego, ale poczciwego ludu jest własnością. (O. Kolberg, list do M. A. Szulca, 15 XII 1874, DWOK 64) Od r. 1863 oddałem się na już stałe pracy literckiej, pisząc do dzienników, pism ilustr.[owanych], Encyklopedii itd. (Nieukończony szkic do życiorysu. Rękopis w Bibliotece Naukowej Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie) Encyklopedyja Powszechna, Warszawa, Nakład, druk i własność S[amuela] Orgelbranda Księgarza i Typografa, tom V, 1861 Styl jego jest jasny, zwięzły i bezstronny, dowodzi nauki i dokładnej znajomości we wszystkich gałęziach sztuki muzycznej. (Wojciech Sowiński, Słownik muzyków polskich dawnych i nowoczesnych, Paryż 1874) 12 Chopin (Fryderyk Franciszek), którego piszą niekiedy: Szopen... Kolberg publikował teksty muzykologiczne przez 40 lat. Były to artykuły w czasopismach – recenzje nut i książek, studia i rozprawy teoretyczne, życiorysy muzyków. Szczególnie zaangażował się w tworzenie Encyklopedii Powszechnej Samuela Orgelbranda, jego autorstwa jest zamieszczone w Encyklopedii hasło biograficzne o Chopinie. Przez kilkanaście lat gromadził materiały do własnej książki o Chopinie. Po ukazaniu się biografii Chopina autorstwa Marcelego Antoniego Szulca i Maurycego Karasowskiego, sporządza katalogi błędów i przekazuje je autorom w celu skorygowania w kolejnych wydaniach. Myśli o przygotowaniu kompletnej edycji dzieł Chopina, zgłasza chęć współpracy z Breitkopfem i Härtlem w Lipsku oraz Gebethnerem i Wolffem w Warszawie. Plany te nie doczekały się jednak realizacji. Emocjonalny stosunek do sztuki Chopina nie czyni z Kolberga reprezentanta nurtu „hagiograficznego“, jego opisy są rzeczowe, do pewnego stopnia tylko – zgodnie z duchem epoki – upoetyzowane. Popełnia czasem błędy, generalnie jednak, bazując na światowym piśmiennictwie muzycznym, daje rzetelną informację o standardzie przewyższającym znacznie osiągnięcia współczesnych sobie autorów. Oskar Kolberg, uwagi na temat książki Marcelego Antoniego Szulca Fryderyk Chopin i utwory jego muzyczne. Przyczynek do życiorysu i oceny kompozycji atrysty (Poznań 1873), autograf, b.d. ze zbiorów Muzeum Fryderyka Chopina 13 Oskar Kolberg był wszechstronnie uzdolniony, jednak z dzisiejszej perspektywy za najważniejszą część jego dorobku uchodzą prace ludoznawcze. Etnografia jako dyscyplina naukowa i metoda badawcza formowała się za życia Kolberga, który był ludoznawcą-amatorem. Mimo to stał się ojcem polskiej etnografii zaś jego Lud stanowi zapewne największe dokonanie pojedynczej osoby w dziewiętnastowiecznej etnografii i etnologii europejskiej. 14 Zwracanie na lud uwagi W 1871 roku Oskar Kolberg opuścił Warszawę i przeniósł się do podkrakowskiej Modlnicy, gdzie do 1884 był rezydentem we dworze przyjaciela, Józefa Konopki i jego rodziny, która mu miejsce własnej zastępowała (dwok 65, 173). Powodem opuszczenia Królestwa były kłopoty z carską cenzurą oraz pozyskaniem środków do wydania kolejnych tomów Ludu. W cieszącej się autonomią Galicji jego badania i wydawnictwa objęło mecenatem Towarzystwo Naukowe Krakowskie, co pozwoliło mu zrezygnować z pracy urzędniczej, by całkowicie zwrócić na lud uwagę. W Modlnicy opracowywał materiały zbierane w toku wielomiesięcznych podróży terenowych. W wyprawach towarzyszyli mu artyści, wykonujący rysunki dokumentacyjne strojów ludowych. Jednym z nich był Tadeusz Rybkowski, który sportretował przeszło sześćdziesięcioletniego Kolberga w Modlnicy właśnie, ale już w podróżnym ubraniu, jakby pędzonego wewnętrznym diabłem etnograficznym. Tadeusz Rybkowski, Portret Oskara Kolberga, miniatura, akwarela, 1875 ze zbiorów Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, depozyt w Muzeum Oskara Kolberga w Przysusze Oskar Kolberg, zapis pieśni z Radomskiego, autograf z poprawkami i skreśleniami autora ze zbiorów Instytutu im. Oskara Kolberga w Poznaniu/Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego 15 Oskar Kolberg, Itinerarium z lat 18361885, autograf [1885] ze zbiorów Biblioteki Naukowej Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie 16 Zakres terytorialny wypraw Kolberga był szeroki. Niewykluczone, że etnograf zamierzał opisać zwyczaje ludowe wszystkich Słowian (pierwsze tomy Ludu nosiły podtytuł Materiały do Etnografii Słowiańskiej) i sąsiadujących z nimi Bałtów (dwok 53). Ostatecznie poprzestał na etnografii ziem polskich (i szerzej: przedrozbiorowej Rzeczypospolitej). Poniższa mapa przedstawia przybliżony zasięg przestrzenny poszczególnych tomów Ludu. W niewydanych tekach pozostawił dokumentację folkloru Słowian Zachodnich i Południowych, a także Śląska, Pomorza i „Mazur Pruskich”. Leonard Chodźko, Carte générale routière, historique et statistique des États de l’ancienne République de Pologne, Paryż 1846. ze zbiorów Biblioteki Narodowej w Warszawie 17 Ścisła z całym bytem ludu łączność Dane etnomuzykologiczne zbierane do Pieśni ludu polskiego (1857) pozwoliły Kolbergowi zauważyć zależność melodii ludowych od innych przejawów kultury tradycyjnej: Wkrótce dostrzegliśmy ścisłą z obrzędami, zwyczajami i całym bytem ludu łączność. Wzgląd ten nakazał nam przy spisywaniu pieśni i ich melodii notować także ich akcesoria (wedle ówczesnych naszych pojęć), tj. uwydatniać całą sytuację, która je zrodziła lub do działania powołała. (DWOK 24, VIII) W drugiej połowie lat sześćdziesiątych Kolberg wypracował model monografii regionalnej, którą dzielił na części: kraj, lud, zwyczaje, obrzędy, pieśni, tańce, wierzenia, bajki, gry oraz język. Oskar Kolberg, Rysunki terenowe z Wielkopolski: Czeszewo; Niespodziana; Targoszyce; Wieleń ze zbiorów Instytutu im. Oskara Kolberga w Poznaniu/ Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego 18 Dziedzictwo ludoznawcze Kolberga zostało poddane krytyce w pierwszej połowie dwudziestego wieku, pewna część jego niewydanej spuścizny została zagubiona. Mimo to, z dłuższej perspektywy czasu zaczęto coraz powszechniej dostrzegać olbrzymią wartość kolbergowskiego opus magnum. W dużej mierze, obok kolosalnych rozmiarów przedsięwzięcia oraz szerokiego zakresu terytorialnego i problemowego, przyczyniła się do tego osiągnięcia dążąca do obiektywizmu, naukowa metoda zapisu i dokumentacji. Kolberg starał się wiernie zapisywać język rozmówcy, cechy gwarowe i wskazywać zakres terytorialny. Zapisywał za pomocą nut oryginalną melodię w różnych wariantach, świadom tego, że pieśń jest niewyczerpaną, sama się wciąż mnoży i odradza, i w liczne kształci warianty, tak pod względem muzycznym, jak i opisowym, wydobywając na jaw uczucia najtajniejsze i najskrytsze ludzkiego serca kryjówki (DWOK 64, 114). Nie identyfikował przy tym swojego rozmówcy, traktując go jako anonimowego przedstawiciela zbiorowej tradycji ludowej. Oskar Kolberg, Sandomierskie, Warszawa 1865, Karta tytułowa z litografią Maksymiliana Fajansa według rysunku Wojciecha Gersona na frontyspisie. 19 Kolberg sporządzał dokumentację rysunkową odwiedzanych miejscowości, prosił o rysunki swoich współpracowników lub korzystał z usług fotografów. Opatrzone legendą szkice i fotografie następnie kolorują i opracowują w detalach artyści: malarze, rysownicy i rytownicy, przygotowując je do druku. Bogumił Hoff, Rysunek czepców z okolic Śremu ze zbiorów Instytutu im. Oskara Kolberga w Poznaniu/ Polskie Towarzystwo Ludoznawcze Tadeusz Rybkowski, „Kołomyjka” [w:] Oskar Kolberg, Pokucie, Warszawa 1882-1889. 20 Antoni Kolberg, Karol Marconi, „Od Skalbmierza i Działoszyc”, rysunek tuszem, akwarela, 1839-1840 Antoni Kolberg, Karol Marconi, „Od Warszawy (Raszyn)”, rysunek tuszem, akwarela, 1839-1840 Wojciech Gerson, „Radziejów-Kruszwica (Kujawy polskie)”, akwarela ze zbiorów Muzeum Etnograficznego im. F. Kotuli w Rzeszowie ze zbiorów Muzeum Etnograficznego im. F. Kotuli w Rzeszowie ze zbiorów Muzeum Etnograficznego im. F. Kotuli w Rzeszowie 21 Badania i publikacje Oskara Kolberga wspomagały finansowo i organizacyjnie: Towarzystwo Naukowe Krakowskie następnie jego sukcesorka Akademia Umiejętności, która przejęła archiwum Kolberga, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, które zorganizowało ankietę etnograficzną w Wielkim Księstwie Poznańskim, oraz Kasa im. Józefa Mianowskiego, która wspierała prace nad ostatnimi tomami Ludu. Maria Turczynowiczowa, badaczka Kolberga i wydawczyni jego korespondencji, zestawiła listę współtwórców jego dzieła liczącą 327 nazwisk łaskawych współobywateli. Warto wymienić Józefa Konopkę i Antoninę Konopczankę z Modlnicy, Sewerynę Duchińską oraz Marię Hemplównę, księdza Władysława Siarkowskiego, poetów Teofila Lenartowicza i Cypriana Norwida, słynnego etnografa Zygmunta Glogera, artystów: Antoniego Kolberga, Karola Marconiego, Wojciecha Gersona, Bogumiła Hoffa, a także lekarza Izydora Kopernickiego. Antonina Konopczanka, bliska współpracowniczka Oskara Kolberga DWOK 64, post 528, il. 16. 22 Lud był dziełem późnym, do pracy nad którym Kolberg przystąpił po pięćdziesiątym roku życia. Pracował nad nim do ostatnich chwil, umarł tuż po zakończeniu korekty Przemyskiego. Był też Lud dziełem przekraczającym siły jednego człowieka. W ostatnich latach życia spłynęły na etnografa honory i zaszczyty, zabrakło jednak gratyfikacji finansowej i naśladowców. Dopiero siedemdziesiąt lat po śmierci uczonego polskie władze wypracowały ramy instytucjonalne zapewniające kontynuację rozpoczętego przez niego dzieła. 23 Nikt mię za próżniaka nie ma i mieć nie będzie Ostatnie lata życia przyniosły Kolbergowi uznanie i zaszczyty. Nie szły z nimi jednak w parze dobrobyt ani stabilność finansowa: jesienią 1884 roku opuścił Modlnicę i przeniósł się do Krakowa. U schyłku życia zmagał się z chorobą oczu i problemami z utrzymaniem się, ale nie przerwał swego dzieła. W lutym 1865 roku apel Kolberga o pomoc przy zbieraniu materiałów do Ludu odbił się szerokim echem, skutkiem czego badacz otrzymał członkostwo Cesarskiego Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego w Petersburgu. Za Lud trzymał również brązowy dyplom Wystawy Światowej w Paryżu w 1878 roku. Tomy cieszyły się tak wielką poczytnością, że aż strzępki z nich [czytelnicy] zostawili (Oskar Kolberg, list do Seweryny Duchińskiej, DWOK 65, 174). W 1880 roku w Kołomyi tamtejszy oddział Towarzystwa Tatrzańskiego we współpracy z Kolbergiem zorganizował wystawę etnograficzną Pokucia, uznawaną za pierwszą polską wystawę folklorystyczną. Została ona zaszczycona odwiedzinami monarchy Franciszka Józefa I. W następnych latach Kolberg wydał czterotomową monografią etnograficzną Pokucia. Dyplom członkowski Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego, 1865 ze zbiorów Biblioteki Naukowej Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie S. Antosiewicz, „Wystawa etnograficzna Pokucia w Kołomyi”, drzeworyt H. Schapira, medal pamiątkowy z okazji Wystawy Etnograficznej w Kołomyi, Lwów 1880 ze zbiorów Muzeum XX. Czartoryskich w Krakowie „Kłosy” 1881, nr 831, s. 341. 24 Josef Mukařovský, Portret Oskara Kolberga, drzeworyt wg fotografii W. Rzewuskiego, „Světozor” 1880, nr 49, s. 577. Dokonaniami badacza zainteresował się czeski tygodnik ilustrowany „Světozor”, który w 1880 roku podał biogram i portret Oskara Kolberga. 6 maja 1881 roku warszawscy przyjaciele Kolberga zorganizowali w Gmachu Resursy Obywatelskiej koncert. Przygotowany według zamysłu Kolberga, przybrał formę wystąpienia patriotycznego. Koncert odniósł duży sukces frekwencyjny i został powtórzony. Dochód został przeznaczony na spłatę długów badacza i wydanie dwóch tomów Pokucia, choć sam Kolberg pisał: Jużcić po takim powodzeniu koncertu wypada abyście sobie maleńką bibę wyprawili. Idź więc, mój Drogi, do Jenikego i ułóż się z nim, aby na ten cel zechciał użyć (privatissime) z jakie 30 rub. sr., nie zważając na etnografię, bobym pragnął, wdzięczność moją i w dotykalniejszy, niż słowami, sposób okazać. (Oskar Kolberg, list do Adama Münchheimera [13 maja 1881 roku], DWOK 65, 490) Program koncertu historycznego w Resursie Obywatelskiej w Warszawie, 6 maja 1881 ze zbiorów Biblioteki Naukowej Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie 25 Ostatnim przedśmiertnym aktem uhonorowania Kolberga był benefis pięćdziesięciolecia pracy literackiej 31 maja 1889 roku w Sali Strzeleckiej, siedzibie krakowskiego Bractwa Kurkowego. Kolberg pisał o sobie, że jest z natury słabowity jak skrzypiące drzewo (DWOK 65, 185). W 1886 roku choroba oczu na długie miesiące uniemożliwiła mu pisanie i zmusiła do rezygnacji z objazdów terenowych. W ostatnim roku życia zaopiekował się nim zaprzyjaźniony Izydor Kopernicki, profesor antropologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, lekarz i etnograf. Na łożu śmierci Kolberg dysponował: Książki, rękopisma, w tekach, rysunki, nuty itp. materiały oddaję do dyspozycji memu przyjacielowi dr Izydorowi Kopernickiemu. Odda on Akademii [Umiejętności], co za stosowne uzna. Wieniec srebrny podarowany Oskarowi Kolbergowi z okazji jubileuszu pięćdziesięciolecia pracy naukowej przez wydawców warszawskich ze zbiorów Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego (Oskar Kolberg, testament [3 czerwca 1890], Kraków) Program koncertu jubileuszowego Oskara Kolberga, 31 maja 1889 ze zbiorów Instytutu im. Oskara Kolberga w Poznaniu/Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego 26 Pozostałe ruchomości przekazał parafii ewangelicko-augsburskiej w Krakowie, której był członkiem. Oskar Kolberg zmarł 3 czerwca 1890 roku. W ostatnich godzinach życia miał powiedzieć Kopernickiemu: Umieram, Bogu dzięki, z tą pociechą, że według sił moich zrobiłem za życia co mogłem, że nikt mię za próżniaka nie ma i mieć nie będzie, a to, co po sobie zostawiam, przyda się ludziom na długo. Na krakowskim Cmentarzu Rakowickim znajduje się jego nagrobek z popiersiem autorstwa Tadeusza Błotnickiego. Po śmierci Kolberga Izydor Kopernicki wydał dwa tomy Ludu (Chełmskie część II oraz Przemyskie). Tadeusz Błotnicki, Nagrobek Oskara Kolberga, brąz patynowany, 1893 Cmentarz Rakowicki w Krakowie 27 Dalszy ciąg tej niezmordowanej pracy Dzieła wszystkie Oskara Kolberga, tomy 1-86 i następne (Poznań 1961-) w obwolutach i opracowaniu graficznym Andrzeja Darowskiego Fot. Waldemar Kielichowski © Narodowy Instytut Fryderyka Chopina St. B., Oskar Kolberg, winieta, litografia [w:] Oskar Kolberg, Przemyskie, Kraków 1891. Przed wybuchem Wielkiej Wojny opublikowano ponadto materiały przygotowane do trzech innych tomów: Wołyń (opracowany przez Józefa Tretiaka 1907) oraz Górny Śląsk (1906) i Tarnów. Rzeszów (1910), opracowane przez Seweryna Udzielę. Następnie dopiero po pół wieku władze zadecydowały o wydaniu całej spuścizny po Kolbergu w ramach obchodów siedemdziesięciolecia śmierci etnografa (1960), a zarazem Tysiąclecia Państwa Polskiego. Dotychczas drukiem ukazało się 85 tomów Dzieł wszystkich Oskara Kolberga (DWOK). Prace nad edycją prowadzi Instytut imienia Oskara Kolberga w Poznaniu. 28 Powiedzcie podziękowanie Kolbergowi za jego mozolną pracę Do dorobku Oskara Kolberga nawiązuje periodyk „Lud”, wydawany od 1895 roku przez Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, najstarsze i najważniejsze polskie czasopismo etnologiczne. Dotychczas wydano 97 tomów „Ludu”. Pismo to nawiązuje do dorobku ojca polskiej etnografii tytułem i programem: Nazwa czasopisma „Lud” jest dalszym ciągiem tej niezmordowanej pracy, jaka Oskar Kolberg na polu ludoznawstwa polskiego podjął, rozwinął i do wysokiego stopnia podniósł, starszy się twórcą etnografii polskiej. (Fryderyk Chopin, list do rodziny, [28 marca]-19 kwietnia [1847]) „Lud. Organ Towarzystwa Ludoznawczego i Komitetu Nauk Etnologicznych PAN” tom 97 (2013) Od czterdziestu lat przyznawana jest Nagroda im. Oskara Kolberga za zasługi dla kultury ludowej. Patronat nad nią sprawuje Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, zaś jej organizatorem jest Muzeum imienia Oskara Kolberga w Przysusze. Anna Jarnuszkiewicz, Medal im. Oskara Kolberga „Za zasługi dla kultury ludowej”, brąz, 1974 ze zbiorów Muzeum Oskara Kolberga w Przysusze 29 Ojciec Fryderyka Chopina przybył do Polski z Francji, Juliusz Kolberg – z Prus. Obaj założyli tutaj rodziny i osiedlili się na stałe. Wspólnota losów i zainteresowań zapoczątkowała trwające przez wiele lat przyjacielskie relacje obu rodzin. 30 Chopin mieszkał w tej samej sieni Oskar Kolberg, Plan usytuowania oficyny zamieszkałej przez Chopinów i Kolbergów wobec korpusu gmachu głównego pałacu Kazimierzowskiego, rysunek na kopercie listu od Maurycego Karasowskiego [?], 1877 ze zbiorów Biblioteki Naukowej Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie Chopinowie i Kolbergowie sąsiadowali ze sobą w okresie zamieszkiwania w oficynie Pałacu Kazimierzowskiego. W notatkach Wilhelma Kolberga czytamy: Od 1820 do 1825 mieszkałem przy rodzicach w prawej oficynie Kazimierowskiego Pałacu na dole, Chopin z rodzicami mieszkał w tej samej sieni na drugim piętrze. Widywaliśmy się i bawili prawie codziennie, a w ostatnich latach uczyliśmy się w tych samych klasach Liceum. 31 Przychodził do mnie [Chopin] przez całą zimę trzy razy w tygodniu wieczorem na lekcje angielskiego języka [...]. Lekcje te ożywione były niewyczerpanym zapasem konceptów, gestów i figlów, w większej części przez Chopina prowadzonych [...]. (Wilhelm Kolberg, notatki o Fryderyku Chopinie, autograf, [przed 1877], ze zbiorów Muzeum Fryderyka Chopina) Wspólnie spędzone dzieciństwo wspomina również Oskar Kolberg: [...] staje mi często na myśli jakoby wspomnienie dnia wczorajszego, nasze uczone kadeckie koszary i ów długi pawilon przy Liceum, gdzieśmy mieszkali, i ćwiczenia Fryd [eryka] przy fortepianie, i nasze na dziedzińcu, postać starego Chopina wołającego wieczorem z okna drugiego piętra swoich elewów bawiących się na dole w piłkę: rentrez, messieurs, rentrez! (Oskar Kolberg, list do Tytusa Woyciechowskiego, Modlnica, 15 XII 1879, DWOK 65) Zakład litograficzny Lasfallego w Berlinie według Jana Feliksa Piwarskiego, Pałac Kazimierzowski czyli Liceum Warszawskie w roku 1824, litografia barwna, 1824 ze zbiorów Muzeum Fryderyka Chopina 32 Szczery Twój przyjaciel FFChopin Antoni Kolberg odwiedził Chopina w Paryżu w 1848 roku, powstał wtedy znany portret kompozytora. Obraz był eksponowany w Muzeum Narodowym w Krakowie, następnie został przekazany do Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego. Spłonął w 1944 roku z gmachem Biblioteki Ordynacji Krasińskich na Okólniku. Antoni Kolberg, Portret Fryderyka Chopina, olej na płótnie, 1848 Leopold Binental, Chopin w 120-tą rocznicę urodzin. Dokumenty i pamiątki, Warszawa 1930, poz. 1. Kochany Wilusiu! Dziękuję Ci za Twoją pamięć o mnie [...]. Ściskam Cię serdecznie, szczery twój przyjaciel FFChopin. Z korespondencji pomiędzy Fryderykiem Chopinem i Wilhelmem (zwanym kordialnie Wilusiem) Kolbergiem zachowały się do dziś dwa autografy listów Chopina: z Szafarni (z 1824 roku) i z Reinerz (z Dusznik Zdroju, z 1826 roku). Przed śmiercią Wilhelm przekazał posiadane przez siebie pamiątki po przyjacielu rodzinie Chopina. Fryderyk Chopin, list do Wilhelma Kolberga, autograf, [Szafarnia], 19 sierpnia 1824 ze zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie 33 Salon Chopinów w Pałacu Krasińskich, oficyna od korpusu lewa, 2 piętro od ulicy – po wyjeździe Fryderyka [...]. Antoni Kolberg, Widok salonu w mieszkaniu Fryderyka Chopina, rysunek piórkiem, 1832 Leopold Binental, Chopin w 120-tą rocznicę urodzin. Dokumenty i pamiątki, Warszawa 1930, poz. 37. Antonio Verico według Friedricha Christopha Dietricha, Subborto detto di Cracovia […] in Varsavia, [Krakowskie Przedmieście w Warszawie z widokiem pałacu Czapskich-Krasińskich], staloryt, b. d. ze zbiorów Muzeum Fryderyka Chopina 34 Pismo autentyczne Chopina Fryderyk Chopin, Mazurek As-dur op. 7 nr 4, autograf, [1824?] ze zbiorów Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego Rękopis Fryderyka Chopina opatrzony jest adnotacją Kolberga, najprawdopodobniej Wilhelma: Pisane przez Fr. Chopin w r. 1824/Kolberg. Jest to prawdopodobnie jeden z autografów podarowanych przez Chopina Wilhelmowi. 35 [Wojciech Żywny?], Fryderyk Chopin, Walc h-moll [op. 69 nr 2], WN 19 [1829?], kopia, b.d. ze zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie Oskar Kolberg uważał, że autorem rękopisu walca jest Chopin: Oryginał walca ofiarowanego memu bratu Wilhelmowi w r. 1829. ofiaruję Bibliotece Jagiellońskiej OKolberg d. 29 marca 1881. Autograf Fryderyka Chopina zawiera notatkę Oskara Kolberga: pismo niniejszego rękopisu uważam za autentyczne Szopena, znając charakter jego pisma z owych czasów dokładnie, co poświadczam na żądanie Wgo Adama Ostaszewskiego. Oskar Kolberg, Krak[ów] 5 stycz.[nia] 1890 r. Fryderyk Chopin, Wariacje B-dur op. 2 na temat Là ci darem la mano z opery Don Giovanni Wolfganga Amadeusa Mozarta, fragment wariacji III, autograf, [1827?] ze zbiorów Muzeum Fryderyka Chopina 36 Wszyscy grają go za prędko Oskar Kolberg gromadził autografy Chopina i sporządzał ich kopie z zamiarem opracowania biografii kompozytora. Uważał, że mając możliwość bezpośredniego obcowania z muzyką Chopina, jest do tego zadania szczególnie predestynowany. Również z dzisiejszej perspektywy jego opinie zadziwiają trafnością sądów. Jako autor haseł do Encyklopedii Powszechnej Orgelbranda Kolberg wielokrotnie odwoływał się do Chopina, traktując jego dzieło jako wzór w sferze techniki i estetyki muzycznej. Ja znajduję, że wszyscy grają go za prędko, a biorąc szalone tempo w allegrach, gubią tym samym mnóstwo szczegółów, które właśnie u kompozytora tyle w piękne szczegóły obfitego jak Chopin uwydatnione w grze być powinny. Przy tym prawie każdy wpada w afektację, niestosowną przesadę […]. Co się tyczy owej formy muzyki instrumentalnej, którą zowią muzyką solową [...], to tu rozróżnić przede wszystkim wypada, czy ona była jedynym kompozytora celem, czy też środkiem tylko do osiągnięcia zacniejszych i wyższych sztuki celów [...], między obu rodzajami jest wobec sztuki przepaść estetyczna i mają się one w ogóle do siebie jak mistrz do wirtuoza (wykonawcy), dramaturg do aktora, lubo dwa tak różne przymioty łączyć się mogą w jednej osobie, jak np. u naszego Chopina. (List Oskara Kolberga do Marcelego Antoniego Szulca, 20 V 1879, DWOK 65) (Oskar Kolberg, hasło Instrumentalna muzyka, DWOK 62) 37 Chopin nie umarł! Szopen umarł! […] kiedy ostatnia nić wiążąca go do życia pękła, a struny jego arfy zamilkły na zawsze, czyliż znikąd dla nas pozostałych nie zejdzie pociecha? Nie! Bo ulatując ku krainie, do której za życia wzdychał […] rzucił z wieńca swego garść kwiatów na tą ziemię […]. Do nich więc, do nieśmiertelnych dzieł jego niech się zwróci, kto teraz ulgi w smutku pragnie; niechaj zasiędzie do fortepianu, niech otworzy księgę jego dumań, a za dźwiękiem instrumentu każda nuta odpowie mu: Zaprawdę, przyjacielu, porzuć tę żałobę – Szopen nie umarł! Oskar Kolberg, nekrolog Fryderyka Chopina, „Biblioteka Warszawska” 1849, tom 4, z. 11, s. 436. ze zbiorów Biblioteki Narodowej 38 „Powiedzcie podziękowanie Kolbergowi za jego mozolną pracę” Oskar Kolberg: etnograf, (muzyk)ograf, chopinolog Scenariusz Grażyna Michniewicz Łukasz Pisarzewski Arkadiusz Roszkowski Współpraca Waldemar Kielichowski, Iwona Senica Projekt i realizacja wystawy anna_kasper (Anna Rzeźnik, Kasper Skirgajłło-Krajewski) Projekt identyfikacji wizualnej anna_kasper (Anna Rzeźnik, Kasper Skirgajłło-Krajewski) Redakcja Łukasz Pisarzewski Tłumaczenie Anthony Sloan Koordynacja Maciej Janicki Dziękujemy wszystkim posiadaczom zbiorów za udostępnienie reprodukcji. Dziękujemy Instytutowi Sztuki Polskiej Akademii Nauk za wybór i udostępnienie nagrań dźwiękowych.
Podobne dokumenty
prezentacja Oskar Kolberg
Kolberg był synem Juliusza
Kolberga, a Matką Oskara była
Karolina Fryderyka Mercoeur.
Kolbergowie mieszkali w
Przysusze od 1810 do 1817 roku.
