Podstawy Gospodarki Rynkowej 01

2011-10-07
Prowadzący
Tomasz Tyc
[email protected]
Podstawy Gospodarki Rynkowej
(Cw)
Wydział Administracji i Nauk Społecznych
Zakład Polityki Społeczno-Gospodarczej
http://ans.pw.edu.pl/
Program zajęć (1)
Program zajęć (2)
1. Przedmiot ekonomii; kategorie, prawa i
mechanizmy ekonomiczne.
2. Podstawowe pojęcia, prawa i mechanizmy
gospodarki rynkowej.
3. Rynek pracy i związane z nim kategorie
ekonomiczne.
4. Pieniądz, jego funkcje i stosowane regulacje
obiegu pieniądza.
5. Treść i zasady racjonalnego gospodarowania
oraz wyboru opartego na rachunku
ekonomicznym
6. Przedsiębiorstwo w gospodarce rynkowej; analiza kosztów
i utargów.
7. Zasoby i strumienie gospodarcze; ich wytwarzanie i
podział.
8. Strategia, czynniki i bariery wzrostu i rozwoju
gospodarczego.
9. Korzyści z międzynarodowego podziału pracy;
podstawowe pojęcia i zagadnienia handlu zagranicznego;
procesy integracyjne w Europie i na świecie.
10. Rola państwa i rynku w gospodarce; interwencjonizm
państwowy, jego zakres i stosowane instrumenty regulacji.
3
Literatura (1)
4
Literatura (2)
1. Begg D. i inni, Makroekonomia, PWN,
Warszawa 2007.
2. Begg D. i inni, Mikroekonomia, PWN,
Warszawa 2007.
3. Marciniak S. i inni, Makro i mikroekonomia –
Podstawowe problemy, PWN, Warszawa
2005.
4. Milewski R. i inni, Podstawy ekonomii, PWN,
Warszawa 2008.
5. Stiglitz J., Ekonomia sektora publicznego,
PWN, Warszawa 2004.
6. Rozwój zrównoważony, Zeszyt nr 26 KNSiA
PW, Warszawa 2007.
7. Skawiński E., Sobiech K.G., Nawrot K.A.,
Makroekonomia. Teoretyczne i praktyczne
aspekty gospodarki rynkowej, PWE,
Warszawa 2008.
5
6
1
2011-10-07
Zaliczenie ćwiczeń
• Sprawdziany (3)
[50%]
• Prace domowe (6)
[50%]
Przedmiot ekonomii; kategorie,
prawa i mechanizmy ekonomiczne
7
Skąd pochodzi ekonomia?
Ekonomia (1)
• Stworzył ją Arystoteles.
• Pochodzi ze złożenia dwóch greckich słów:
oikos (gospodarstwo domowe) i nomos
(prawo).
• Oznaczało to że, ekonomia jest wiedzą o
działalności w oikosie, dającą się ująć w
postaci praw naukowych.
•
Nauka badająca jak ludzie radzą sobie z rzadkością - brakiem
nieograniczonej dostępności dóbr, jak rozwiązują problem alokacji
ograniczoności zasobów w celu zaspokojenia konkurencyjnych chęci, by
zaspokoić ich tyle ile jest w danej sytuacji możliwe
•
Nauką o najefektywniejszej alokacji ograniczonych zasobów, pomiędzy
nieograniczone potrzeby w celu uzyskania maksimum zadowolenia
społeczeństwa
•
EKONOMIA musi odpowiedzieć na następujące pytania:
– Co i ile produkować?
– Jak produkować (jakimi metodami)?
– Dla kogo produkować?
– Jak dzielić produkcję na konsumpcję i inwestycje?
10
Ekonomia (2)
Mikro- a Makro-ekonomia (1)
• Nauka o gospodarowaniu, a więc dokonywaniu przez ludzi
wyborów, koniecznych przy wytwarzaniu dóbr i usług oraz ich
podziale między członków społeczeństwa w warunkach
ograniczonych zasobów. Wyróżnia się ekonomie pozytywną i
normatywną.
• EKONOMIA POZYTYWNA - gałąź badań ekonomicznych, która
zajmuje się światem takim jakim on jest, a nie takim, jakim
powinien być
• EKONOMIA NORMATYWNA - gałąź badań która zajmuje się sądami
wartościującymi: jakie powinny być ceny, poziomy produkcji,
dochody i kierunki polityki gospodarczej rządu, tzn. mówi o tym ja
gospodarka powinna funkcjonować
• Mikroekonomia zajmuje się badaniem zjawisk i
procesów gospodarczych zachodzących w
poszczególnych obszarach gospodarki,
obserwowanych i wyjaśnianych z punktu widzenia
działalności gospodarczej poszczególnych podmiotów
gospodarczych: nabywców, konsumentów,
sprzedawców i producentów.
• Makroekonomia zajmuje się badaniem zjawisk i
procesów zachodzących w całej gospodarce.
11
2
2011-10-07
Mikro- a Makro-ekonomia (2)
Fundamentalne założenia
Mikroekonomii
Źródło: Mikroekonomia, dr hab. W. Rembisz
13
Homo oeconomicus
Ceteris paribus
• „Homo oeconomicus” – celem każdej jednostki
jest maksymalizacja korzyści z podjętych działań
(firma dąży do maksymalizacji zysków, konsument
– do maksymalizacji użyteczności po minimalnych
kosztach).
• Garry S. Becker, ekonomista i filozof
amerykański, laureat Nagrody Nobla w 1992
roku. Omawianą koncepcję przedstawił w pracy
„Ekonomiczna teoria zachowań ludzkich”
• Ceteris paribus (lub caeteris paribus) to zwrot pochodzący z
łaciny, oznaczający dosłownie wszystko inne takie samo. Na
polski tłumaczy się zwykle jako przy pozostałych warunkach
równych lub przy tych samych okolicznościach.
• Użycie tego zwrotu oznacza świadome odrzucenie, w celu
uproszczenia rozumowania, możliwości zajścia pewnych
wydarzeń lub warunków, mogących zaburzyć związek między
przesłanką a wnioskiem.
• Ceteris paribus może też wyrażać przekonanie o pewnej
bezwładności praw rządzących rzeczywistością: jeśli coś było
prawdą przez jakiś długi czas, to jest mało prawdopodobne, że
szybko przestanie obowiązywać.
15
Systemy gospodarcze (1)
Systemy gospodarcze (2)
• Gospodarka nakazowa – inaczej gospodarka centralnie
planowana. Model powszechny w krajach byłego bloku
ZSRR przed rokiem 1989, obecnie wystepuje rzadko, tylko w
krajach takich jak np. Korea Północna. Grupa ludzi decyduje
o tym co, w jakich ilosciach, jakim sposobem i dla kogo
produkowac.
• Jak wiadomo system ten jest wysoce nieefektywny,
głównie z powodu:
• Gospodarka wolnorynkowa – państwo nie ingeruje w
działanie rynku. Każdy dba o siebie i w ten sposób
wzrasta całkowite bogactwo – dobrobyt. Zjawisko to
nazywa sie "niewidzialna ręka rynku" i zostało
wprowadzone przez Adam Smitha w XVIII wieku.
• Obecnie nie występuje w czystej postaci.
• Gospodarka wolnorynkowa ma następujące wady:
– Braku konkurencji (np. niska jakość produktów, brak
innowacyjności, mała motywacja do pracy – "czy sie stoi czy sie
leży 2000 sie należy").
– Niedoinformowania planistów (m.in. inwestowanie w
przestarzałe gałezie gospodarki, produkcja niepotrzebnych
dóbr).
– Umożliwia produkcje i dystrybucje dóbr społecznie
szkodliwych (np. narkotyki, bron masowego rażenia).
– Nie zawsze jest w pełni efektywna (brak darmowego
szkolnictwa itp.).
17
18
3
2011-10-07
Krzywa Możliwości Produkcyjnych
Systemy gospodarcze (3)
• Określana jako granica możliwości produkcyjnych lub
krzywa transformacji produktu - to graniczne
przedstawienie różnych kombinacji dóbr, które mogą być
wykorzystane gdy wszystkie zasoby są w pełni efektywnie
wykorzystane
• Sytuacja A-zasoby do produkcji tych dóbr są w pełni
wykorzystane (efektywnie)
• Sytuacja B-sytuacja nieosiągalna do zrealizowania, ze
względu na ograniczoność posiadanego potencjału
produkcyjnego
• Sytuacja C-sytuacja osiągnięta przy niepełnym
wykorzystaniu posiadanych przez producenta
• Sytuacja D-efektywne wykorzystanie posiadanych zasobów
• Gospodarka mieszana – społeczna gospodarka
rynkowa. Rynek teoretycznie rządzi się swoimi
prawami, jednak państwo często wpływa na
mechanizmy rynkowe poprzez ceny minimalne i
maksymalne, podatki, akcyzę oraz koncesje.
• Panuje zasada "solidarności„ bogatszych z
biednymi (redystrybucja dochodów). System ten
łączy w sobie większość zalet gospodarki
wolnorynkowej z niektórymi wadami gospodarki
nakazowej.
19
Cel działalności człowieka
• Naturalnym celem gospodarczej działalności
ludzi jest zaspokajanie potrzeb.
20
Potrzeby (1)
• Potrzeba to subiektywne odczuwanie braku,
niezaspokojenia lub podania określonych
warunków lub rzeczy, które człowiek uważa za
niezbędne do utrzymania go przy życiu,
umożliwienia mu rozwoju, realizowania ról
społecznych itp.
• Cechami potrzeb są indywidualizm i
subiektywizm.
Potrzeby (2)
• Struktura potrzeb człowieka (wg Maslowapiramida Maslowa):
1) biologiczne,
2) bezpieczeństwa,
3) kontaktów społecznych,
4) uznania,
5) samorealizacji.
Źródło: http://www.zarzyccy.pl/p_piramida-potrzeb-maslowa.html
4
2011-10-07
Koszt alternatywny
• To koszt zaniechanych możliwości. Mierzony
jest on wartością tej produkcji, której nie
realizujemy lub z której rezygnujemy w tym
celu aby zwiększyć produkcję innych dóbr lub
innych wartości.
• Koszt alternatywny przedstawiany jest poprzez
Krzywą Możliwości Produkcyjnych.
Źródło: http://www.zarzyccy.pl/p_piramida-potrzeb-maslowa.html
Cechy Krzywej MoŜliwości
Produkcyjnych
Krzywa Możliwości Produkcyjnych (1)
• Substytucyjność dóbr.
• Zbudowana według prawa malejącego
przyrostu produkcji na jednostkę nakładu.
• Zbudowana według prawa rosnącego kosztu
alternatywnego.
28
Krzywa Możliwości Produkcyjnych (2)
Krzywa Możliwości Produkcyjnych (3)
29
30
5
2011-10-07
Gospodarstwa domowe (1)
Podstawowe podmioty w
gospodarce rynkowe
• Gospodarstwo domowe jest dobrowolnym związkiem
ludzi wspólnie zamieszkujących i podejmujących
decyzje finansowe dotyczące sposobu zarobkowania i
wydawania zarobionych pieniędzy.
Nasiłkowski M., System rynkowy – Podstawy mikro- i
Wydawnictwo Key Text
makroekonomii,
• Członkowie rodzin sprzedają na rynku pracy swoje
usług i doświadczenie za co otrzymują określone
dochody.
Gospodarstwa domowe (2)
• Dochody gospodarstwa domowego to:
– Dochody ze świadczenia pracy;
– Procent od posiadanych oszczędności i różnych
papierów wartościowych (obligacje, bony
skarbowe);
– Przychody z dywidend od akcji;
– Renta z tytułu posiadanej ziemi lub posiadania
określonych zasobów mieszkaniowych.
Czynniki produkcji (1)
• Czynniki produkcji - materialne lub niematerialne
zasoby niezbędne do wytwarzania dóbr w postaci
towarów i usług.
• W klasycznym ujęciu wyróżnia się następujące
czynniki produkcji:
– Ziemia oraz surowce naturalne posiadane przez ludzi.
Ceną ziemi jest renta gruntowa.
– Praca to wysiłek ludzki włożony w wytworzenie danego
dobra, ceną pracy jest płaca,
– Kapitał to dobra wytworzone uprzednio przez ludzi
używane do produkcji innych dóbr. Są to budynki,
narzędzia i maszyny. Ceną kapitału są odsetki.
Przedsiębiorstwo
• Przedsiębiorstwem nazywamy podmiot gospodarczy
prowadzący na własny rachunek działalność
produkcyjną lub usługową w celu osiągnięcia
określonych korzyści.
Nasiłkowski M., System rynkowy – Podstawy mikro- i makroekonomii,
Wydawnictwo Key Text
• Przedsiębiorstwo korzysta z różnorodnych czynników
produkcji w celu stworzenia dóbr i usług.
Czynniki produkcji (2)
• W nowoczesnym ujęciu do 3 czynników klasycznych
(ziemia, praca i kapitał) dodaje się 2 kolejne::
– Technologia produkcji, która determinuje zużycie
pozostałych czynników (ziemia/surowce, praca oraz
kapitał) oraz dostarcza produkt o określonej jakości oraz
innych cechach unikalnych.
– Przedsiębiorczość, czyli zdolność ludzi do stworzenia
przedsięwzięcia biznesowego, podjęcia ryzyka, znalezienia
lub wynalezienia ludzkich potrzeb do zaspokojenia.
6
2011-10-07
Gospodarstwo rolne
• Szczególny rodzaj podmiotu.
• Łączy w sobie cechy gospodarstwa domowego
oraz przedsiębiorstwa produkcyjnego.
• Znaczna część produkcji jest przeznaczana na
własne potrzeby konsumpcyjne, a nadwyżka
jest sprzedawana na rynku.
Inni uczestnicy rynku
• Banki komercyjne (dostarczyciele zasobów
finansowych);
• Bank centralny;
• Instytucje państwowe (instytucje kontrolne
lub wspierające);
• Pozostali interesariusze (grupy nacisku,
organizacje pozarządowe itp.);
Rynek
Rynek
Rodzaje dóbr
• Dobra komplementarne
– Dobra uzupełniają się i nie mogą samoistnie
zaspokoić określonej potrzeby
• Dobra substytucyjne:
– Służą do zaspokojenia takiej samej lub podobnej
potrzeby. Tym samym dobra te mogą się
wzajemnie zastępować.
• To forma poziomych więzi między różnymi
podmiotami gospodarczymi i konsumenckimi
próbującymi sprzedać i kupić towar.
• Rynek jest miejscem konkurencji między
producentami (sprzedającymi) oraz
konsumentami (kupującymi) o określone
dobra.
Popyt
• Popyt to takie zapotrzebowanie na dane
dobro, za które nabywca gotowy jest zapłacić
ustaloną na rynku cenę, dysponując do tego
celu odpowiednią sumą dochodu pieniężnego
• Popyt na określone dobro nie jest
równoznaczny z potrzebą posiadania danego
dobra. Potrzeby są z reguły nieograniczone.
7
2011-10-07
P
Q
Czynniki determinujące popyt (1)
Czynniki determinujące popyt (2)
Czynniki związane z rynkiem
• wielkość dochodów, gdy wzrasta dochód, wzrasta
również popyt na dane dobro (i odwrotnie)
• cena towaru:
–
–
–
–
ceny substytutów,
ceny dóbr komplementarnych,
przewidywania co do kształtowania się cen w przyszłości,
antycypacja popytu, czyli wyprzedzanie faktycznego
popytu (np. wykupywanie towaru przed zapowiedzianą
podwyżką, tak jak to miało miejsce w Polsce przed 1 maja
2004),
Czynniki niezwiązane z rynkiem
•
•
•
preferencje konsumentów:
– gusty konsumentów,
– upodobania i
przyzwyczajenia,
moda,
czynniki demograficzne:
– liczba ludności,
– struktura wiekowa
konsumentów,
– struktura płciowa
konsumentów,
– stan cywilny,
– poziom wykształcenia,
– wyznanie,
•
•
•
•
•
•
warunki geograficzne
warunki klimatyczne,
pora roku,
poziom zamożności,
sytuacja gospodarcza,
sytuacja polityczna
Przesunięcie krzywej popytu
• Możliwe w przypadku zmian zachodzących w
środowisku ekonomicznym, które zwiększają
lub zmniejszają popyt na dane dobro, np.:
– zubożenie konsumentów;
– kampania reklamowa;
– spadek ceny substytutu danego dobra;
– wzrost ceny dobra komplementarnego.
8
2011-10-07
Przesunięcie po krzywej popytu
• Spowodowane jest na ogół drobnymi
fluktuacjami cen, lub przesunięciem się
krzywej podaży.
• Należy odróżnić od przesunięcia się krzywej
popytu!
Podaż
• Podaż (ang. supply) to ilość dóbr, oferowana
na rynku przez producentów przy określonej
cenie, przy założeniu niezmienności innych
elementów charakteryzujących sytuację na
rynku (ceteris paribus). Zależność między ceną
a podażą przedstawia krzywa podaży.
Prawo podaży
• Przy ceteris paribus, wielkość podaży danego
towaru się zwiększa, jeśli wzrasta jego cena,
natomiast obniżaniu się ceny towarzyszy
spadek wielkości podaży.
• Poziom wielkości podaży, tak jak poziom
wielkości popytu nie zależy tylko od ceny
towaru.
Czynniki determinujące podaż
•
•
•
•
•
•
cena danego dobra, czyli ilość
pieniędzy jaką producent
otrzymuje ze sprzedaży każdej
jednostki tego dobra
ceny czynników produkcji, czyli
płace, opłaty za energię, czynsz,
ceny urządzeń i surowców,
procenty od zaciągniętych
kredytów – czyli poziom kosztów
produkcji
technologia, czyli postęp
techniczny
ceny dóbr substytucyjnych
(zamienników) i
komplementarnych
(uzupełniających)
liczba producentów na danym
rynku
cele przedsiębiorstwa
•
•
•
•
•
•
•
oczekiwania dotyczące zmian cen
eksport oraz import
wielkość rezerw
czynniki przypadkowe, np.
pogoda
czas, jakim dysponują producenci
interwencyjna polityka państwa,
dotacje, subwencje, warunki
prawne
elastyczność podaży
9
2011-10-07
Przesunięcie krzywej podaży
• Możliwe w przypadku zmian zachodzących w
środowisku ekonomicznym, które zwiększają
lub zmniejszają podaż danego dobra, np.:
– zubożenie konsumentów;
– kampania reklamowa;
– spadek ceny substytutu danego dobra;
– wzrost ceny dobra komplementarnego.
Przesunięcie po krzywej podaży
• Spowodowane jest na ogół drobnymi
fluktuacjami cen, lub przesunięciem się
krzywej popytu.
• Należy odróżnić od przesunięcia się krzywej
podaży!
Równowaga
59
10