Streszczenie

Beata Stelter
Streszczenie
Podjęta w dysertacji problematyka dotyczy kompetencji nauczycieli języka niemieckiego
w
zakresie
stosowania
technologii
informacyjno-komunikacyjnych
w
liceach
ogólnokształcących. Zainteresowanie podjętą tematyką wynika z przekonania autorki, że
technologie informacyjno-komunikacyjne stają się ważnym, a wręcz nieodzownym elementem
współczesnej edukacji. Niemal wszystkie dziedziny życia zmieniają się pod wpływem
lawinowego rozwoju nowoczesnych technologii, w tym praca, organizacja życia, komunikacja
a także edukacja. Stosowanie tych technologii w edukacji wzbudza nadal wiele kontrowersji w
świecie nauki, jednak da się zauważyć, że podyktowane są one głównie troską o zachowanie
jakości kształcenia oraz potrzebę upodmiotowienia współczesnego człowieka, który myśli
twórczo i działa kreatywnie.1 Wprowadzaniu nowych technologii do edukacji towarzyszyły
obawy o utratę dotychczasowej pozycji nauczyciela. Dokonujące się zmiany pokazały jednak,
że role współczesnego nauczyciela podlegają zmianom, przy czym jego znaczenie nie tylko nie
maleje, lecz wzrasta. Nauczyciel zdobywa stale nowe kompetencje, aktualizuje swoje
umiejętności warsztatowe, aby móc pełnić rolę współczesnego nauczyciela-przewodnika w
świecie zdominowanym przez informacje. Do nowych kompetencji zaliczane są kompetencje
w zakresie stosowania technologii informacyjno-komunikacyjnych będące przedmiotem
przedłożonej dysertacji. Pod wpływem rozwoju technologii powstawały liczne pojęcia dla
określenia młodego pokolenia, czyli pokolenia, dla którego nowe technologie są naturalnym
środowiskiem dorastania. Największy rozgłos zdobyło określenie pokolenie cyfrowych
tubylców (digital natives) dla ludzi urodzonych po 1980, które sugerowało ich doskonałą,
niemal intuicyjną umiejętność wykorzystywania technologii informacyjno-komunikacyjnych.2
Czas pokazał jednak, że wykorzystywanie tych mediów przez młode pokolenie było dość
ograniczone, albowiem ze względu na społecznościowy charakter nowych nowych mediów3
1
B. Siemieniecki, Edukacja humanistyczna w dobie komputerów, http://www.ped.uni.torun.pl/ztk/a3.htm, s. 5,
dostęp dnia 25.05.2016
2
M. Prensky, Digital natives, digital immigrants. On the Horizon, MCB University Press, Vol.9 No. 5, 2001, s. 12
3
J. Morbitzer, O istocie medialności młodego pokolenia, NEODIGMATA 33/34, Poznań 2011-2012, s. 134
dominuje ich wykorzystanie głównie dla celów rozrywkowych i komunikacyjnych4, co nie
doprowadziło automatycznie do biegłego stosowania nowych mediów dla celów edukacyjnych.
Nowym impulsem dla postrzegania stosowania technologii informacyjno-komunikacyjnych w
edukacji stało się wprowadzenie do dyskursu pojęcia cyfrowej mądrości (Digital Wisdom)5, dla
nazwania kompetencji w zakresie
dokonywania właściwej oceny zasadności stosowania
technologii informacyjno-komunikacyjnych, jak również rozszerzanie aktywności poznawczej
poprzez właściwe wykorzystywanie tych technologii. Zdaniem autorki pojęcie to pokazuje, jak
wiele wysiłku wymaga mądre wykorzystywanie tych technologii zarówno od nauczycieli jak i
ich uczniów. Wykorzystywanie nowych technologii w szkole nie sprowadza się zatem do
skierowania wszelkich działań nauczycielskich na techniczne aspekty ich użycia podczas
realizacji procesu kształcenia. Wręcz przeciwnie – wszelkie działania powinny być oparte na
głębokiej refleksji i krytycznym stosunku do technologii informacyjno-komunikacyjnych i te
wartości powinny znajdować się na pierwszym planie przy wykorzystywaniu tych technologii
we wszelkich działaniach pedagogicznych.6 Autorka żywi nadzieję, że rozumienie cyfrowej
mądrości w kontekście kompetencji w zakresie stosowania TIK w edukacji pozwoli wielu
nauczycielom na pokonanie lęku czy wręcz niechęci wobec wprowadzenia nauczania i uczenia
się w oparciu o potencjał tych technologii. 7 W zaistniałej sytuacji nie bez znaczenia są
oczekiwania młodego pokolenia wobec sposobów kształcenia. Skoro nowe technologie
znacząco zmieniają młode pokolenie, oczekujące od szkoły oferty gwarantującej rozwijanie
pasji oraz kształcenie umiejętności gwarantujących prawidłowe funkcjonowanie w
społeczeństwie informacyjnym, nie mogą i nie powinny być one ignorowane w pracy
nauczyciela. Konsekwencją takiego rozumowania jest przekonanie, że szkoła, w której
uczniowie mają szansę podjęcia aktywności poznawczej poprzez wykorzystanie technologii
informacyjno-komunikacyjnych, przestanie być dla ucznia miejscem archaicznym, czyli
odległym od jego życia pozaszkolnego, spowolnionym, czy wręcz nudnym.8 Autorka wyraża
nadzieję, że przemyślane działania nauczycieli oparte na wykorzystaniu technologii
informacyjno-komunikacyjnych
mogą zapobiec pogłębianiu się dystansu pomiędzy
4
D. Batorski, A. Płoszaj, Diagnoza i rekomendacje w obszarze kompetencji cyfrowych społeczeństwa i
przeciwdziałania wykluczeniu cyfrowemu w kontekście zaprogramowania wsparcia w latach 2014-2020,
Warszawa 2012, s.10-11
5
M. Prensky, from Digital Immigrants and Digital Natives to Digital Wisdom, [w:] E-Journal Innovate, Article 1,
Vol. 5, 2009, s. 3
6
J. Morbitzer, O niektórych mitach edukacji wspieranej komputerowo, [w:] Konspekt, Kraków, grudzień 2002, s.
3-4
7
E. Perzycka, Struktura i dynamika kompetencji informacyjnych nauczyciela w społeczeństwie sieciowym,
Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2008, s. 26-28
8
U. Buse, F. Ehlers, Ö. Gezer, Ch. Luz, D. Neufeld, M. Schlak, Der Feind in meiner Hand, Der Spiegel, nr
32/6.8.2016, s. 52-54
rzeczywistością młodego pokolenia osadzonego w świecie mediów społecznościowych a
tradycyjnie rozumianą rzeczywistością edukacyjną. W omawianym kontekście ważne jest,
kogo kształci współczesne liceum ogólnokształcące oraz w jaki sposób ma to robić, 9aby
przygotować młode pokolenie do prawidłowego funkcjonowania we współczesnym świecie,
nie pomijając aspektu zachowania przyjętego systemu wartości i postaw.10
Z uwagi na niebagatelne znaczenie zmian zachodzących we współczesnej edukacji pod
wpływem technologii informacyjno-komunikacyjnych, dotyczących przede wszystkim miejsca
nauczyciela w procesie kształcenia, za przedmiot badań przyjęłam Kompetencje nauczycieli
języka niemieckiego w zakresie stosowania technologii informacyjno-komunikacyjnych w
liceach ogólnokształcących.
Celem teoretycznym jest opracowanie modelu kompetencji nauczycieli języka
niemieckiego w zakresie stosowania technologii informacyjno-komunikacyjnych w liceach
ogólnokształcących. Celem poznawczym jest próba rozpoznania i opisania kompetencji
nauczycieli języka niemieckiego w zakresie stosowania TIK w liceach ogólnokształcących.
Celem praktycznym jest próba wyłonienia wniosków dotyczących potrzeb nauczycieli
języka niemieckiego w zakresie stosowania TIK, które mogłyby okazać się pomocne nie tylko
dla samych nauczycieli, lecz również dyrektorów szkół i ośrodków szkoleniowych przy
konstruowaniu szkoleń w tym zakresie a także dla badaczy i innych zainteresowanych podjętą
problematyką osób.
Przedłożona praca składa się ze wstępu oraz dziewięciu rozdziałów. We wstępie
zaprezentowano różne poglądy naukowców na kwestię zagospodarowania technologii
informacyjno-komunikacyjnych w działaniach edukacyjnych, przy czym autorka zadbała o to,
aby nie zabrakło ani głosów sceptyków ani entuzjastów. Przywołano liczne programy rządowe
poświęcone cyfryzacji polskich szkół, aby w ten sposób pokazać zarazem aktualność jak i
doniosłość poruszanej w pracy problematyki. Nie zabrakło próby wyjaśnienia dychotomii
społecznej wynikającej z odmiennych sposobów funkcjonowania pokoleń (Digital Natives i
Digital Immigrants) oraz pokazania, że dychotomia ta w edukacji może zostać pokonana za
sprawą cyfrowej mądrości (Digital Wisdom) ze względu na niejako równy start uczniów i
nauczycieli w podejmowaniu wysiłków zagospodarowania TIK dla celów edukacyjnych. W
rozdziale pierwszym, zatytułowanym Tło zagospodarowania technologii informacyjno 9
J. Morbitzer, Ekspertyza dotycząca zmian w sposobie uczenia się osób urodzonych po 1990r. (pokolenie C,
pokolenie homo mediens) z uwzględnieniem rekomendacji dotyczących dostosowania metod i treści nauczania, w
szczególności e-podręczników, do potrzeb i sposobu uczenia się współczesnych uczniów oraz wyzwań
wynikających z rozwoju technologii informacyjnych, Ośrodek Wspierania Edukacji, Warszawa 2013, s.7-8
10
A. Bogaj, Kształcenie ogólne. Między tradycją a ponowoczesnością, IBE, Warszawa 2000, s. 46-48
komunikacyjnych w edukacji dokonano charakterystyki tych technologii oraz przeanalizowano
kontekst społeczno-ekonomiczny ze szczególnym uwzględnieniem roli TIK w zmianie sposobu
komunikowania
oraz
ich
udziału
w
kształtowaniu
funkcjonowania
współczesnego
społeczeństwa. Nie pominięto wyników najnowszych badań i diagnoz społecznych
dotyczących wpływu technologii na życie m.in. polskiego społeczeństwa. Podrozdział trzeci
poświęcony został pedagogicznemu ujęciu wykorzystania TIK w edukacji na tle zachodzących
współcześnie przemian w odniesieniu do teorii, ze szczególnym uwzględnieniem założeń
dydaktyki.
Oprócz
literatury
polskojęzycznej
nie
zabrakło
przykładów
z
literatury
niemieckojęzycznej, co wynika poniekąd z zainteresowań autorki oraz przede wszystkim z
faktu, że praca poświęcona jest nauczycielom języka niemieckiego. Podrozdział czwarty
poświęcony został nowym rolom nauczyciela w społeczeństwie informacyjnym, w którym nie
pominięto aspektu nowej kultury uczenia się oraz reorientacji ról nauczycielskich głównie na
podstawie literatury polsko- i niemieckojęzycznej. Nie zabrakło odniesień do standardów
przygotowania nauczycieli w zakresie technologii informacyjnej i informatyki z 200311 oraz
standardów przygotowania nauczycieli w zakresie technologii informacyjnej i komunikacyjnej z
2010.
12
Celem autorki była próba zaprezentowania różnych stanowisk dotyczących
funkcjonowania szkoły i nauczyciela, aby pokazać jak dotychczasowe środowisko powoli
przekształca się ze środowiska nauczania w środowisko uczenia się pod wpływem wymogów,
jakie stoją przed każdym obywatelem, aby mógł właściwie funkcjonować w społeczeństwie
informacyjnym.
Rozdział drugi, zatytułowany Edukacyjne zastosowania TIK w świetle teorii uczenia,
poświęcony został próbie odpowiedzi na pytanie o sposób przekazywania wiedzy i wartości
oraz rozwijanie umiejętności z perspektywy teorii uczenia oraz o miejsce dla stosowania TIK
w procesie kształcenia. Analiza literatury skierowała uwagę autorki na zagadnienia związane z
potencjałem technologii informacyjno-komunikacyjnych i sposobach skorelowania założeń
poszczególnych teorii z praktyką ich stosowania. Kolejne cztery podrozdziały prezentują
behawiorystyczne, kognitywistyczne, konstruktywistyczne oraz konektywistyczne podejście do
stosowania TIK w procesach kształcenia. Autorka przedstawiła liczne zestawienia
tabelaryczne13 oraz rysunki obrazujące miejsce TIK w działaniach edukacyjnych w ujęciu
różnych autorów. Materiał ten może stać się impulsem do tworzenia koncepcji metodyczno 11
opracowane przez Radę ds. Edukacji Informatycznej i Edukacji Medialnej przy MENiS, 2003
opracowane przez Polskie Towarzystwo Informatyczne, 2010
13
L. Issing, Informationen und Lernen mit Multimedia und Internet. Lehrbuch für Unterricht und Praxis, Belz,
Weinheim 2002, s, 155-157
12
dydaktycznych wykorzystania TIK w nauce języka niemieckiego w szkole i poza nią. Nie
zabrakło przedstawienia roli nauczyciela z punktu widzenia każdej z tych teorii.14 Interesująca
jest swoista ewolucja ról nauczycielskich z perspektywy poszczególnych teorii: od nauczyciela
przedstawiającego wiedzę,
poprzez coacha wspólnie odkrywającego wiedzę po mentora
wspierającego uczenie się w oparciu o sieć. Istotny dla odkrycia potencjału edukacyjnego TIK
wydaje się być podział procesów uczenia się w ujęciu poszczególnych teorii: na te sterowane z
zewnątrz i sterowane samodzielnie. Wykazano, że każda teoria uczenia się dostrzega potencjał
TIK, natomiast szczególnie obiecujące wydaje się ich stosowanie w ujęciu konstruktywizmu.
Nie zabrakło próby analizy teorii konektywizmu, która zakłada uczenie się poprzez połączenie,
czyli w społecznościach uczących się, a zatem wszelkie procesy uczenia się i nauczania
odbywają się w sieci i w oparciu o sieć.
Rozdział trzeci, zatytułowany Dydaktyczne rozwiązania stosowania TIK w nauczaniu i
uczeniu się języka niemieckiego w liceach ogólnokształcących dotyczy szerokiej, złożonej i
dynamicznie rozwijającej się dziedziny nauki, jaką jest
dydaktyka szczegółowa języka
niemieckiego oraz metodyka uczenia się i nauczania z użyciem TIK. Celem tego rozdziału
było przedstawienie trendów rozwoju metod w ujęciu historycznym po to,
aby dostrzec
różnice i podobieństwa do metod tworzonych pod wpływem najnowszych odkryć w dziedzinie
neurobiologii i na tym tle przedstawić możliwości zastosowania TIK. W myśl zasady głoszonej
przez Manfreda Spitzera, że mózg ucznia jest polem działalności nauczyciela 15 autorka
dokonała próby analizy zaleceń nowej dziedziny nauki, jaką jest neurodydaktyka, rozwijającej
się przede wszystkim pod wpływem odkryć dokonywanych na gruncie neurobiologii.
Wynikom tych badań poświęcono miejsce w podrozdziale trzecim.
Celem rozdziału czwartego było dokonanie konceptualizacji kompetencji nauczycieli
języka niemieckiego w zakresie stosowania TIK w liceach ogólnokształcących. W tym celu
dokonano analizy literatury polsko- i niemieckojęzycznej poświęconej źródłom definiowania
tych kompetencji a także dokonano próby analizy istniejących modeli kompetencji cyfrowych
nauczycieli na przykładzie UNICEF, Polski oraz Austrii. Wiele miejsca poświęcono
propozycjom standardów w Polsce, zaproponowanych przez Macieja Marka Sysłę i jego zespół
w roku 2003 oraz 2010, pod wpływem których projektowałam badania własne. Istotne z punktu
projektowania badań własnych były wnioski płynące z najnowszych badań nad stanem
kompetencji prowadzonych m.in. przez austriackich badaczy Gerharda Brandhofera oraz Petera
14
A. M. Kuhlmann, W. Sauter, Innovative Lernsysteme. Kompetenzentwicklung mit Blended Learning und Social
Software, Springer-Verlag, Berlin Heidelberg, 2008, s. 43-45
15
M. Spitzer, Jak uczy się mózg, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012, s. 175
Micheuz, z których wynika, że tradycyjne formy prowadzenia lekcji dominują nad lekcjami z
wykorzystaniem TIK, wśród nauczycieli panuje sceptyczna postawa w stosunku do stosowania
TIK, co wynika poniekąd z braku czasu wielu nauczycieli na zdobywanie nowych
umiejętności. Jednej z przyczyn takiego stanu rzeczy naukowcy ci upatrują w fakcie, że w
zestawie wymaganych od nauczycieli kompetencji stosowanie TIK nie jest obligatoryjne, a co
za tym idzie brak jest zewnętrznego przymusu zajmowania się nimi.16 Wnioski płynące z tych
badań znalazły odbicie w moich badaniach.
W rozdziale piątym przedstawione zostały metodologiczne podstawy badań. Na
podstawie analizy literatury odnoszącej się do prowadzenia badań pedagogicznych wybrano
strategię badań. W wyniku pogłębionej analizy literatury sformułowany został problem
badawczy (Jaki jest stan kompetencji nauczycieli języka niemieckiego w zakresie stosowania
TIK w liceach ogólnokształcących w ich opinii?) oraz grupa problemów szczegółowych.
Sformułowanie problemu badawczego w postaci problemu diagnostycznego spowodowało
konieczność wyróżnienia w nim zmiennej globalnej oraz zmiennych szczegółowych. Następnie
sformułowano dwie grupy wskaźników zmiennych, którymi są wypowiedzi nauczycieli języka
niemieckiego podczas samooceny kompetencji wyrażone w formie pisemnej i ustnej na pytania
zawarte w kwestionariuszu wywiadu oraz samoocena własnych kompetencji wyrażona w
formie pisemnej odpowiedzi na pytania zamknięte zawarte w kwestionariuszu ankiety. Biorąc
pod uwagę problematykę badań, zastosowano dobór celowy grupy biorących udział w badaniu.
W badaniach udział wzięli nauczyciele języka niemieckiego pracujący w liceach
ogólnokształcących współpracujący w charakterze egzaminatorów pisemnego egzaminu
maturalnego z języka niemieckiego z Okręgową Komisją Egzaminacyjną w Poznaniu.W
badaniach wzięło udział 253 nauczycieli egzaminatorów.
Rozdziały szósty, siódmy oraz ósmy poświęcono sprawozdaniu z badań obejmujących
stan kompetencji nauczycieli języka niemieckiego w liceach ogólnokształcących w obrębie
poszczególnych problemów badawczych. W rozdziale szóstym zaprezentowano wyniki
dotyczące kompetencji nauczycieli w zakresie posługiwania się terminologią, sprzętem,
oprogramowaniem i metodami TIK w ich opinii. Rozdział siódmy poświęcono analizie
wyników badań dotyczących stanu kompetencji nauczycieli języka niemieckiego w zakresie
stosowania TIK jako części warsztatu pracy dydaktycznej, natomiast rozdział ósmy jest
sprawozdaniem z badań obejmującymi stan kompetencji nauczycieli w zakresie aspektów
prawnych, etycznych i społecznych w dostępie do TIK. We wszystkich rozdziałach
16
G. Brandhofer, P. Micheuz, Digitale Bildung für österreichische Lehrerschaft, [w:] Beiträge zur Lehrerbildung,
29(2), 2011, s. 92-96
sprawozdawczych
przedstawione
zostały
tabelarycznie
oraz
za
pomocą
rysunków
zadeklarowane przez nauczycieli poziomy nasilenia poszczególnych kompetencji w badanym
obszarze oraz zaprezentowane wypowiedzi zebrane w wyniku przeprowadzonych wywiadów.
Dodatkowo, dla uzyskania bardziej szczegółowego obrazu wycinka badanej rzeczywistości
dokonano obliczeń odchyleń standardowych w ramach poszczególnych grup awansu
zawodowego nauczycieli, co może okazać się pomocne przy konstruowaniu szkoleń
adresowanych do nauczycieli języka niemieckiego.
W rozdziale dziewiątym będącym podsumowaniem pracy opisano rozpoznane poziomy
nasilenia kompetencji będących przedmiotem badań oraz dokonano próby analizy wypowiedzi
nauczycieli zebranych w wyniku przeprowadzonych badań. Na końcu przedstawiłam wnioski
ogólne płynące z badań kierowanych pod adresem nauczycieli oraz osób zainteresowanych
poruszoną w dysertacji problematyką.
Abstract
The Ph.D. thesis concerns the issue of the competence of German language teachers in
the use of ICT in secondary schools. The interest taken in the subject results from the author's
belief that information and communication technologies have become an important but indeed
indispensable element of contemporary education. Almost all aspects of life are changing under
the influence of the development of modern technologies, including work, lifestyle,
communication as well as education. The use of these technologies in education still raises a lot
of controversy in the scientific world, however, it is noted that they are mostly dictated by the
concern to preserve the quality of education and the need for empowerment of a modern man
who thinks and works creatively1. The introduction of new technologies to education was
accompanied by the fear of losing the current position of a teacher. The changes taking place
have shown, however, that the roles of a modern teacher were subject to change, and in
addition, their significance isn't decreasing, but on the contrary, it is growing. The teacher is
getting new competences constantly, updating their workshop abilities in order to be able to
play the role of a contemporary teacher-guide in the world dominated by information. The new
competences include the one in the use of information and communication technologies that are
the subject of the dissertation submitted. Under the influence of the development of
technologies numerous concepts for the determination of the younger generation were created,
the generation for whom new technologies are a natural environment. The greatest publicity
was gained by the term “a generation of digital natives” for the people born after 1980, which
suggested their excellent, almost intuitive ability to use ICT skills.2.
However, the time has shown that using these media by the younger generation has been
quite limited, because due to the social nature of new media3 their usage is dominated mainly
by entertainment and communication purposes 4, which did not lead automatically to the expert
use of new media for educational purposes. A new impulse for the perception of ICT use in
education was the introduction to the discourse of the notion of “digital wisdom”
5
for
describing competence in carrying out a proper assessment of the legitimacy of applying
information and communication technologies, as well as the expansion of cognitive activity
through the proper use of these technologies. According to the author, this concept shows how
much effort is required from both the teachers and their students to use these technologies
wisely. The use of new technologies at school cannot be reduced, therefore, to directing all
teachers' activities at the technical aspects of their use during the education process . On the
contrary, every action should be based on deep reflection and critical relation to ICT, and these
values should be in the foreground in the use of these technologies in all pedagogical
activities6. The author hopes that the understanding of digital wisdom in the context of ICT
competence in education will allow many teachers to overcome the fear or even resentment
against the introduction of teaching and learning based on the potential of these technologies 7.
In the existing situation, the expectations of the younger generation towards teaching methods
are not without significance. Since new technologies significantly change the young generation
which expects from their school an offer that guarantees the development of passion and skills
training to guarantee their proper functioning in the information society, they cannot and
should not be ignored in the work of the teacher.
The consequence of such reasoning is the belief that the school where students have the
chance to take a cognitive activity through the use of ICT will cease to be an archaic place,
distant from their after-school life, slow, or even boring8. The author hopes that teachers'
considered action based on the use of information and communication technologies can prevent
the gap deepening between the reality of the young generation embedded in the world of social
media and the traditionally understood educational reality. In this context, it is important who is
educated by a contemporary high school and how this should be done9 to prepare the young
generation for the proper functioning in the modern world, not omitting the aspect of the
accepted system of values and attitudes10.
Due to considerable importance of the changes taking place in modern education under
the ICT influence, mainly regarding the teacher's place in the educational process, as the
subject of my research I have chosen “The competence of German language teachers in the use
of ICT in secondary schools”.
The theoretical aim is to develop a competence model of German language teachers in
the use of ICT in secondary schools. The cognitive aim is to try to identify and describe the
competence of German language teachers in the use of ICT in secondary schools. The practical
aim is to try to seek out proposals for the needs of German language teachers in the use of ICT,
which could be useful not only for teachers, but also the directors of schools and training
centers during preparation of training in this field, as well as for researchers and others
interested in the problem.
The work submitted consists of an introduction and nine chapters. Different views of
scientists on the issue of development of ICT in education are presented in the introduction,
and the author has ensured that neither the voices of skeptics nor enthusiasts are missing.
Numerous government programmes devoted to the digitization of Polish schools are quoted in
order to show both the relevance and significance of the discussed issues. There are attempts to
explain the social dichotomy resulting from different ways of generations' functioning (Digital
Natives and Digital Immigrants), and attempts to show that this dichotomy in education can be
defeated thanks to digital wisdom due to the somewhat equal start of students and teachers in
their efforts to develop ICT for educational purposes. In the first chapter entitled Background of
the development of ICT in education, the characteristics of these technologies are presented and
the socio-economic context is analyzed with particular reference to ICT role in changing the
way we communicate and its participation in shaping the functioning of modern society. The
results of the latest research and social diagnoses on the technology impact on life, among
others, of the Polish society are included. The third section is devoted to pedagogical approach
to the use of ICT in education against the background of contemporary changes in relation to
the theory, with special emphasis on teaching objectives. In addition to the Polish-language
literature the thesis does not lack the examples of German literature, which is the result of the
author's interests and, above all, the fact that the work is dedicated to the teachers of German
language. The fourth section is devoted to new teacher roles in the information society, not
omitting the aspect of new learning culture and teacher reorientation roles based mainly on the
Polish and German literature. References to the standards for the preparation of teachers in the
field of information technology and computer science from the year 200311 and the standards of
teacher training in the field of information and communication technology from the year 201012
are also included. The aim of the author is to try to present different views on the functioning of
both the school and the teacher to show how the existing environment is slowly transforming
from the teaching environment into the learning environment under the influence of the
requirements faced by every citizen to be able to function properly in the information society.
The second chapter, entitled Educational use of ICT in the light of learning theory, is
devoted to an attempt to answer the question of how the knowledge and values are transferred,
and development of skills from the perspective of the theory of learning and about the place for
the ICT use in the educational process. The literature analysis drew the author's attention to the
issues related to the potential of ICT and the possibilities to correlate the assumptions of
various theories and practice of using them. The next four sections present behavioral,
cognitive, constructivist and connectivist approach to the application of ICT in learning
processes. The author presented numerous tabular statements13 and drawings showing the
position of ICT in education according to different authors. This material can become the
impetus for creating the concept of methodological and didactic use of ICT in learning German
at school and beyond. The role of the teacher from the point of view of each of these theories is
presented14. The peculiar evolution of the teachers' roles is very interesting from the
perspective of each theory: the teacher presenting knowledge through a coach discovering
knowledge together with their student to a mentor supporting learning based on the network.
The division of learning processes in terms of various theories into these externally controlled
and operated independently seems to be important for the discovery of the educational potential
of ICT. It has been shown that every learning theory recognizes the potential of ICT but their
use seems to be particularly promising in terms of constructivism. The thesis contains attempts
of analysis of connectivism theory which involves learning in communities of learners, and
therefore any learning and teaching take place and are based on the network.
The third chapter, entitled Educational solutions of ICT in teaching and learning of the
German language in secondary schools covers a wide, complex and rapidly developing
science, which is a detailed teaching of the German language and methodology of teaching and
learning using ICT. The aim of this chapter is to present trends in the development of methods
in historical perspective in order to see the differences and similarities to the methods created
under the influence of the latest discoveries in neurobiology, and to illustrate the possibilities of
application of ICT against this background. According to the principle enunciated by Manfred
Spitzer, that the student's brain is the field of teacher's activity15, the author attempts to analyze
the recommendations of the new field of science, which is neurodidactics, growing primarily
influenced by discoveries made on the basis of neurobiology. The results of these studies have
been presented in the third section.
The aim of chapter four is to conceptualize the competence of German language teachers
in terms of ICT use in secondary schools. For this purpose, the analysis of Polish and German
literature devoted to the sources of these competencies is carried out, and the author attempts
at the analysis of the existing models of teachers' digital skills on the example of UNICEF,
Poland and Austria. A large part of this chapter is devoted to proposals for standards in Poland,
suggested by Maciej Marek Sysła and his team in the years 2003 and 2010 which influenced
me to design my own research.
The conclusions from recent research on the state of competence conducted by Austrian
researchers Gerhard Brandhofer and Peter Micheuz, which show that traditional forms of
conducting lessons dominate the lessons with the use of ICT, were relevant to the study design.
There is a skeptical attitude towards the use of ICT among teachers which results from the lack
of time for a lot of teachers to learn new skills.
One of the reasons for this state of affairs is sought by these scientists in the fact that the set of
competencies required of teachers does not include the ICT use, and thus there is no external
constraint to deal with them16. The conclusions of these studies are reflected in my research.
A methodological basis of the research is presented in the fifth chapter. The research
strategy was chosen upon the analysis of literature relating to the conduct of educational
research. As a result of in-depth analysis of the literature, the research problem was formulated
(What is the level of German language teachers' competence in the use of ICT in secondary
schools, in their opinion?) and a group of specific problems. The formulation of the research
problem in the form of a diagnostic problem caused the necessity to distinguish the global and
detailed variable. Then two groups of indicators of variables were formulated: the utterances of
German language teachers during the self-assessment of competence expressed in a written and
oral form for the questionnaire questions and self-assessment of their competence expressed in
the form of written answers to closed questions contained in the questionnaire. Given the
problems of research, the non-probability sampling of the participants in the study was applied.
German teachers working in secondary schools and who also cooperate as examiners of Matura
examination in the German language from the Regional Examination Board in Poznan
participated in the study. The study involved 253 teachers examiners.
Chapters sixth, seventh and eighth are devoted to the test report, including the condition
of competence of German language teachers in secondary schools within particular research
problems. In the sixth chapter, the outcomes of the teachers' self-evaluation in the use of
terminology, equipment, software and methods of ICT are presented. The seventh chapter is
devoted to the analysis of the test results on the state of German language teachers' competence
in the use of ICT as a part of the workshop teaching, while chapter eight is the test report
covering the status of teachers' competence in respect of legal, ethical and social access to ICT.
Teachers' levels of severity of individual competence in the study area and statements collected
during interviews in the form of tables and drawings are presented in all the reporting chapters.
In addition, for a more detailed picture of the examined scenario, the standard deviations were
calculated within each teachers' promotion group, which may be helpful in designing
vocational training addressed to German teachers.
In the ninth chapter which is the summary, recognized severity levels of competence,
which are the subject matter of this research, and analysis of the teachers' utterrances collected
in interviews are described. At the end, general conclusions from the research aimed at teachers
and people interested in the issues raised in the dissertation are presented.