D - Sąd Apelacyjny w Katowicach

Sygn. akt III AUa 731/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 lutego 2016 r.
Sąd Apelacyjny w Katowicach III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w składzie:
Przewodniczący
SSA Marek Procek
Sędziowie
SSA Antonina Grymel
SSO del. Anna Petri (spr.)
Protokolant
Beata Kłosek
po rozpoznaniu w dniu 5 lutego 2016r. w Katowicach
sprawy z odwołania E. C. (E. C. )
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.
o prawo do emerytury
na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.
od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w Bielsku-Białej z dnia 20 lutego 2015r. sygn. akt VI U 1326/14
oddala apelację.
/-/SSA A.Grymel /-/SSA M.Procek /-/SSO del. A.Petri
Sędzia Przewodniczący Sędzia
Sygn. akt III AUa 731/15
UZASADNIENIE
Ubezpieczona E. C. wniosła odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w B. z dnia 21 października 2014r.,
odmawiającej jej prawa
do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych. Ubezpieczona domagała się przyznania prawa
do tego świadczenia i uznania w tym celu za pracę
w warunkach szczególnych okresu zatrudnienia od 1 września 1974r. do 30 czerwca 1977r., jako pracownika
młodocianego w Gminnej Spółdzielni (...) w B..
Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania zarzucając, iż ubezpieczona
nie osiągnęła co najmniej 15 lat pracy w warunkach szczególnych na dzień 1 stycznia 1999r., a jedynie 14 lat, 6
miesięcy i 23 dni takiej pracy. Wnioskowany przez nią okres zatrudnienia nie może być uznany za pracę w warunkach
szczególnych, bowiem ubezpieczona, jako uczeń praktycznej nauki zawodu, nie świadczyła jej wówczas stale i w
pełnym wymiarze czasu pracy.
Wyrokiem z dnia 20 lutego 2015r. Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej zmienił zaskarżoną decyzję i
przyznał ubezpieczonej prawo do emerytury z tytułu pracy
w warunkach szczególnych, począwszy od dnia 28 września 2014r.
Sąd ten ustalił, iż ubezpieczona urodziła się (...) Nie należy do OFE.
W dniu 15 września 2014r. wystąpiła o przyznanie jej prawa do wcześniejszej emerytury.
Do wniosku załączyła świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach w okresie od 1 września 1974r. do
30 czerwca 1977r. w charakterze pracownika młodocianego
w Gminnej Spółdzielni (...) w B. z dnia 11 maja 2010r.
Z ustaleń Sądu I instancji wynika, iż na dzień 1 stycznia 1999r. ubezpieczona posiada 24 lata, 3 miesiące i 10 dni
okresów składkowych i nieskładkowych, w tym organ rentowy uznał jej 14 lat, 6 miesięcy i 23 dni pracy w warunkach
szczególnych w związku
z zatrudnieniem jej w (...) S.A. w B. od 30 lipca 1977r. do 31 grudnia 1998r. Były pracodawca ubezpieczonej wydał
jej świadectwo wykonywania pracy w warunkach szczególnych za okres od 30 lipca 1977r. do 31 października 1977r.,
od 1 sierpnia 1978r.
do 9 grudnia 1980r., od 10 grudnia 1983r. do 4 maja 1984r., od 2 stycznia 1987r.
do 27 stycznia 1992r., od 1 lutego 1992r. do 2 lutego 1992r., od 8 lutego 1992r. do 18 maja 1992r., od 13 czerwca 1992r.
do 31 sierpnia 1992r., od 3 października 1992r. do 19 listopada 1992r., od 13 grudnia 1992r. do 10 marca 1993r., od
28 marca 1993r. do 15 listopada 1993r., od 25 listopada 1993r. do 8 września 1994r., od 27 września 1994r. do 18
września 1995r.,
od 30 września 1995r. do 18 lutego 1996r., od 3 marca 1996r. do 11 listopada 1996r.,
od 17 listopada 1996r. do 31 maja 1998r., od 7 czerwca 1998r. do 31 grudnia 1998r.
Sąd Okręgowy ustalił, iż pracodawca ubezpieczonej nie uwzględnił faktu, iż w okresie od 10 grudnia 1980r. do 9
grudnia 1983r. i od 5 maja 1984r. do 1 stycznia 1987r. ubezpieczona przebywała na urlopie wychowawczym. Ponadto,
w okresach od 28 stycznia 1992r. do 31 stycznia 1992r., od 3 lutego 1992r. do 7 lutego 1992r., od 19 maja 1992r.
do 12 czerwca 1992r., od 1 września 1992r. do 2 października 1992r., od 20 listopada 1992r. do 12 grudnia 1992r., od
11 marca 1993r. do 27 marca 1993r., od 9 września 1994r.
do 26 września 1994r., od 19 września 1995r. do 29 września 1995r., od 19 lutego 1996r.
do 2 marca 1996r., od 12 listopada 1996r. do 16 listopada 1996r., od 1 czerwca 1998r.
do 6 czerwca 1998r. - łącznie przez 168 dni, korzystała z wynagrodzenia chorobowego
i zasiłku chorobowego. Jak potwierdził organ rentowy, w przypadku zaliczenia tych okresów do pracy w warunkach
szczególnych na dzień 1 stycznia 1999r. staż pracy ubezpieczonej
w tych warunkach wynosiłby w wysokości 15 lat i 7 dni.
Sąd I instancji zważył, iż ubezpieczona spełnia wymóg posiadania na dzień 1 stycznia 1999r. co najmniej 15 lat pracy
w warunkach szczególnych. Jako podstawę swego rozstrzygnięcia, powołał art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r.
o emeryturach i rentach
z FUS (Dz. U. z 2013r., poz. 1440 z późn. zm.) oraz rozporządzenie Rady Ministrów z dnia
7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnych charakterze (Dz. U. Nr.8, poz.43 z późn. zm.). Wskazał
przy tym na spoczywający na sądzie ubezpieczeń społecznych obowiązek zweryfikowania, czy ubezpieczony ubiegający
się o świadczenie z ubezpieczenia społecznego spełnia wszystkie ustawowe warunki pozwalające na ustalenie, że
przysługuje mu prawo do tego świadczenia, niezależnie od argumentów przytoczonych przez samego wnioskodawcę,
które w tym przypadku okazały się nietrafne. Okres zatrudnienia ubezpieczonej, jako pracownika młodocianego w
Gminnej Spółdzielni (...) w B. od 1 września 1974r. do 30 czerwca 1977r. nie stanowi bowiem pracy w warunkach
szczególnych,
co wynika z ugruntowanego stanowiska judykatury (tak m.in. wyrok Sądu Najwyższego
z 24 kwietnia 2009r., II UKN 334/08, OSN 2010/23-24/294 i z dnia 20 stycznia 2011r.,
II UKN 169/10). W tym czasie w tych warunkach ubezpieczona nie świadczyła bowiem pracy stale i w pełnym
wymiarze.
Zdaniem Sądu Okręgowego, za zasadnością odwołania przemawia tymczasem konieczność zaliczenia do pracy
ubezpieczonej w warunkach szczególnych okresu pobierania przez nią wynagrodzenia chorobowego i zasiłku
chorobowego po 14 listopada 1991r., a przed 1 stycznia 1999r. Dzięki temu, ubezpieczona spełnia sporną przesłankę
posiadania na dzień
1 stycznia 1999r. co najmniej 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Ferując takie rozstrzygnięcie, Sąd I instancji
wskazał na brak podstaw do powoływania się przez organ rentowy na przepis art. 32 ust. 1a przewidujący, iż przy
ustalaniu okresów zatrudnienia
w szczególnych warunkach, nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po 14
listopada 1991r. wynagrodzenie lub świadczenie z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz
okresów, w których na mocy szczególnych przepisów pracownik został zwolniony ze świadczenia pracy, z wyjątkiem
okresu urlopu wypoczynkowego. Ustawa ta weszła w życie dnia 1 lipca 2004r. i do czasu tej zmiany, okres pobierania
zasiłku chorobowego był uznawany za okres pracy w warunkach szczególnych i tak powinien być nadal traktowany,
ponieważ staż pracy w tych warunkach został już uprzednio ustalony na dzień 1 stycznia1999r. Późniejsze zmiany
przepisów
nie mogą wpływać na jego zmianę (tak wyrok SN z dnia 5 maja 2005r., II UK 219/04,
czy też wyrok SA w Katowicach z dnia 10 czerwca 2014r., wydany w sprawie
III AUa 1991/13, wyrok SN z dnia z dnia 7 października 2014r., I UK 51/14, wyroki Sądu Najwyższego: z 16 lipca
2009r., II UK 388/08, LEX nr 533107; z 21 maja 2009r.,
II UK 370/08, OSNP 2011 nr 1-2, poz. 20; z 17 września 2007r., III UK 51/07, OSNP 2008
nr 21-22, poz. 328; z 30 stycznia 2008r., I UK 204/07, OSNP 2009 nr 7-8, poz. 106;
z 6 stycznia 2009r., I UK 194/08, LEX nr 737378).
Na tej podstawie Sąd I instancji uznał, iż na dzień wejścia w życie ustawy z dnia
17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z FUS, ubezpieczona spełnia warunek posiadania 15 lat pracy w warunkach
szczególnych. Do pracy tej zaliczył cały okres zatrudnienia
w (...) S.A. w B. od 30 lipca 1977r. do 31 grudnia 1998r. wraz z okresami korzystania z wynagrodzenia chorobowego
i zasiłku chorobowego, z wyjątkiem dwóch okresów przebywania na urlopie wychowawczym. W tym czasie, jako
dziewiarz, ubezpieczona świadczyła pracę w warunkach szczególnych, wymienioną w stanowiącym załącznik do
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. wykazie A, dziale VII
pkt 4 przy produkcji i wykańczaniu wyrobów włókienniczych. Stąd, w oparciu o § 3 i § 4
ust. 1 i 3 tego rozporządzenia w związku z art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i art. 477 14 § 2 k.p.c.,
Sąd I instancji orzekł, jak w sentencji wyroku, przyznając ubezpieczonej na zasadzie
art. 129 ust. 1 ustawy emerytalnej prawo do wcześniej emerytury od dnia ukończenia przez nią 55 roku życia.
Apelację od tego wyroku wniósł organ rentowy.
Apelujący domagał się jego zmiany i oddalenia odwołania. Zarzucił, iż Sąd I instancji niesłusznie uwzględnił do
okresu pracy ubezpieczonej w warunkach szczególnych w czasie zatrudnienia w (...) S.A. w B. okresy pobierania
przez nią wynagrodzeń chorobowych i zasiłków chorobowych od 15 listopada 1991r. do 31 grudnia 1998r. Powołując
się na art. 32 ust. 1a ustawy emerytalnej, apelujący wskazał, iż przy ustalaniu okresów zatrudnienia w szczególnych
warunkach nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po dniu 14 listopada
1991r. wynagrodzenie lub świadczenia
z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Po wyłączeniu z okresu zatrudnienia ubezpieczonej w
warunkach szczególnych u tego pracodawcy okresów przebywania przez nią na zasiłkach chorobowych, nie legitymuje
się ona 15-letnim okresem pracy w takim charakterze. Na dzień 1 stycznia 1999r. osiągnęła bowiem jedynie 14 lat,
6 miesięcy i 23 dni pracy w tych warunkach.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.
Sąd odwoławczy uznaje za własne ustalenia poczynione przez Sąd I instancji i w pełni podziela dokonaną na ich
podstawie ocenę prawną zasadności odwołania ubezpieczonej.
Podstawę rozstrzygnięcia stanowi prawidłowo przytoczony przez Sąd I instancji przepis art. 184 ust. 1 i 2 ustawy z 17
grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2015r., poz. 748 z późn.
zm.), zwanej dalej ustawą emerytalną. Zgodnie z jego brzmieniem, ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia
1948r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie
ustawy osiągnęli:
1. okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach
dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz
2. okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.
Emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia
do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w
otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.
Zgodnie z art. 32 ust. 1 ustawy emerytalnej, ubezpieczonym urodzonym przed
1 stycznia 1949r., będącym pracownikami, o których mowa w ust. 2-3, zatrudnionymi
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym, niż określony w
art. 27 ust. l. Przepis art. 32 ust. 2 tej ustawy stanowi,
iż za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach
o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności
psychofizycznej ze względu
na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Z mocy art. 32 ust. 4 ustawy, wiek emerytalny,
o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust.
2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych, tj. rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 7 lutego 1983r.
w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach
lub w szczególnym charakterze. Stosownie do § 3 tego rozporządzenia, do uzyskania prawa do emerytury wymagany
jest dla kobiet okres zatrudnienia w wymiarze 20 lat. Po myśli
§ 4 ust. 2 rozporządzenia pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A,
nabywa prawo do emerytury, jeżeli osiągnie wiek emerytalny, wynoszący dla kobiet 55 lat i ma wymagany okres
zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Na podstawie § 2 ust. 1, praca w warunkach
szczególnych winna być wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku.
Sąd I instancji wskazał, iż ubezpieczona wykazała 20-letni okres składkowy
i nieskładkowy na dzień 1 stycznia 1999r., w dniu 28 września 2014r. osiągnęła 55 rok życia
i nie przystąpiła do otwartego funduszu emerytalnego. Udowodniła też na dzień wejścia
w życie ustawy emerytalnej 15-letni okres pracy w warunkach szczególnych. Tym samym, spełnia wszystkie ustawowe
warunki niezbędne do nabycia prawa do wcześniejszej emerytury.
Do pracy w warunkach szczególnych należało zaliczyć jej okres zatrudnienia
w (...) S.A. w B. od 30 lipca 1977r. do 31 grudnia 1998r., czego organ rentowy co do zasady nie kwestionował, jako,
że znajdowało to potwierdzenie w świadectwie wykonywania pracy w warunkach szczególnych. Godzi się tylko dodać,
iż w tym okresie ubezpieczona, jako dziewiarz, realizowała obowiązki wymienione w obejmującym przemysł lekki
dziale VII wykazu A, pod poz. 4 - przy produkcji i wykańczaniu wyrobów włókienniczych, stanowiącego załącznik do
powołanego rozporządzenia.
Spór sprowadzał się jedynie do ustalenia, czy okresy korzystania przez ubezpieczoną
z zasiłku chorobowego od 28 stycznia 1992r. do 31 stycznia 1992r., od 3 lutego 1992r.
do 7 lutego 1992r., od 19 maja 1992r. do 12 czerwca 1992r., od 1 września 1992r.
do 2 października 1992r., od 20 listopada 1992r. do 12 grudnia 1992r., od 11 marca 1993r.
do 27 marca 1993r., od 9 września 1994r. do 26 września 1994r., od 19 września 1995r.
do 29 września 1995r., od 19 lutego 1996r. do 2 marca 1996r., od 12 listopada 1996r.
do 16 listopada 1996r., od 1 czerwca 1998r. do 6 czerwca 1998r., tj. łącznie przez 168 dni, podlegają zaliczeniu do
uznanego już przez organ rentowy okresu jej pracy w warunkach szczególnych, wynoszącego na dzień 1 stycznia 1999r.
14 lat, 6 miesięcy i 23 dni.
Jak prawidłowo przyjął Sąd I instancji, brak podstaw do wyłączenia tego
okresu z wykonywanej w warunkach szczególnych pracy ubezpieczonej w (...) S.A.
w B.. W tym miejscu należy przypomnieć, iż ustawą z dnia 20 kwietnia 2004r.
o zmianie ustawy o emeryturach i rentach, z dniem 1 lipca 2004r. wprowadzono zmiany
do art. 32 ustawy emerytalnej, dodając ust. 1a. Zgodnie z jego brzmieniem, przy ustalaniu okresu zatrudnienia w
szczególnych warunkach nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po dniu 14
listopada 1991r. wynagrodzenie
lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby lub macierzyństwa. Wprowadzając zmiany pojęcia
„zatrudnienia w szczególnych warunkach”, ustawodawca
nie uchwalił przepisów międzyczasowych, w związku z czym, zakres stosowania art. 32
ust. 1a ustawy emerytalnej był przedmiotem skargi konstytucyjnej, opartej na zarzucie jego niezgodności z art. 2 i 32
ust. 1 Konstytucji. Wyrokiem z dnia 10 lipca 2008r. (K 33/06; OTK-A 2008 nr 6, poz. 106) Trybunał Konstytucyjny
uznał za właściwą dla oceny konstytucyjności omawianego przepisu chwilę powstania prawa podmiotowego, w
tym wypadku, prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach, oddalając zarzut, że
zmiana warunków emerytalnych prowadzi do naruszenia praw nabytych. Wskazał, że oceniana zmiana może mieć
zastosowanie wyłącznie na przyszłość.
Tym samym, regulację tę należy stosować do stosunków powstałych po dniu 1 lipca 2004r. oraz stosunków
zamkniętych, zakończonych nabyciem prawa przed tym dniem. Natomiast w stosunku do pracowników, którzy nabyli
prawo do emerytury z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych w okresie przed 1 lipca 2004r., należy uwzględnić
aspekt ochrony istniejących w dniu 1 lipca 2004r. praw tymczasowych, zagwarantowanych
w powołanym przepisie i prowadzących do nabycia przez nich prawa do emerytury.
Sąd Najwyższy uznał art. 184 ustawy emerytalnej za samoistną podstawę prawa do emerytury w oderwaniu od chwili
osiągnięcia wieku emerytalnego (tak uchwała z dnia 8 lutego 2007r., II UZP 14/06, OSNP 2007 nr 13-14, poz. 199,
wyrok dnia 18 lipca 2007r., I UK 62/07,
OSNP 2008 nr 17-18, poz. 269). Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na zastosowanie
art. 184 do tych ubezpieczonych, którzy w dniu 1 stycznia 1999r. osiągnęli pełny staż ubezpieczeniowy, w tym
wymagany okres pracy w szczególnych warunkach,
lecz nie osiągnęli wieku emerytalnego. W wyroku z dnia 8 lutego 2007r. jasno wskazał,
że ubezpieczeni, do których ma zastosowanie art. 184 ustawy, mogą realizować prawo
do emerytury na „starych” zasadach po osiągnięciu wieku emerytalnego, nawet jeżeli
ten wiek osiągną po dniu 31 grudnia 2007r.
W konsekwencji, w judykaturze utrwalił się pogląd, że w art. 32 ust. 1a ustawodawca wprowadził istotną zmianę w
dotychczasowym stanie prawnym, w którym nie było możliwe w drodze wykładni ustalenie zasady pomijania w okresie
ubezpieczenia okresów niezdolności do pracy z powodu choroby oraz że art. 32 ust. 1a ustawy nie ma zastosowania
do oceny nabycia prawa do emerytury przed dniem 1 lipca 2004r. (tak wyroki Sądu Najwyższego
z dnia 5 maja 2005r., II UK 219/04, OSNP 2005 nr 22, poz. 361 oraz II UK 215/04,
OSNP 2005 nr 22, poz. 360 oraz z dnia 7 lutego 2006r., I UK 154/05, niepublikowany).
W art. 184 ustawy emerytalnej ustawodawca utrwalił sytuację osób, które w dniu wejścia w życie ustawy wypełniły
warunki stażu szczególnego i ogólnego i zadeklarował ich przyszłe prawo do emerytury w wieku wcześniejszym.
Przez wydanie tego przepisu nastąpił stan związania, tj. zobowiązania się przez Państwo do powstrzymania się od
jakiejkolwiek ingerencji w istniejące prawo tymczasowe. Wobec tego, przewidziana w ustawie ekspektatywa prawa
do emerytury nie mogła wygasnąć na skutek nowej regulacji ustalania stażu zatrudnienia w warunkach szczególnych.
Gwarancji przyszłego prawa do emerytury złożonej wobec osób, o których mowa w art. 184 ustawy ustawodawca nie
mógł już naruszyć przez ustalenie innego sposobu wyliczenia ich stażu ubezpieczenia. Wykazanie w dniu
1 stycznia 1999r. określonego w art. 184 ustawy okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach wyłącza
ponowne ustalenie tego okresu po osiągnięciu wieku emerytalnego, według zasad wynikających z art. 32 ust. 1a pkt
1, obowiązujących po dniu 1 lipca 2004r.
(tak Sąd Najwyższy w uzasadnieniu do wyroku z dnia 13 lipca 2011r., I UK 12/11,
LEX nr 989126). Stąd - wbrew zarzutom apelującego - Sąd I instancji słusznie przyjął,
iż z okresu faktycznej pracy ubezpieczonej w warunkach szczególnych w (...) S.A.
w B. od 30 lipca 1977r. do 31 grudnia 1998r. nie należy wyłączać okresów pobierania przez nią wynagrodzenia
chorobowego i zasiłku chorobowego. Ta konkluzja uzasadniała wniosek Sądu I instancji o osiągnięciu przez
ubezpieczoną na dzień 1 stycznia 1999r. ponad 15 lat pracy w warunkach szczególnych i przemawiała za przyznaniem
jej prawa do wcześniejszej emerytury z tego tytułu.
Mając powyższe na względzie, na mocy art. 385 k.p.c. apelację organu rentowego, jako bezzasadną, należało oddalić.
/-/SSA A.Grymel /-/SSA M.Procek /-/SSO del. A.Petri
Sędzia Przewodniczący Sędzia
JR