Zarzyńska K., W. Goliszewski - IHAR

20
Ziemniak Polski 2006 nr 2
Ochrona
PROBLEMY ZWALCZANIA AGROFAGÓW ZIEMNIAKA
NA PLANTACJACH EKOLOGICZNYCH
dr Krystyna Zarzyńska, dr Wojciech Goliszewski
IHAR, Oddział w Jadwisinie, Zakład Agronomii Ziemniaka, 05-140 Serock
W
konwencjonalnym systemie produkcji
ziemniaków, gdzie ochrona polega
głównie na stosowaniu pestycydów, utrzymanie plantacji w stanie zadowalającym nie
jest dużym problemem. O wiele gorzej wygląda sytuacja w produkcji ekologicznej, w
której poza niewielkimi wyjątkami stosowanie środków chemicznych jest niedozwolone.
Ziemniak należy do trudnych gatunków w
uprawie ekologicznej ze względu na duże
zagrożenie ze strony agrofagów, a główne z
nich to chwasty, zaraza ziemniaka i stonka
ziemniaczana. W wypadku zachwaszczenia
dosyć łatwo poradzić sobie, stosując metody
mechaniczne, natomiast walka z chorobami
stanowi już większy problem.
Celem pracy jest przedstawienie możliwości walki z podstawowymi agrofagami
ziemniaka na plantacjach ekologicznych.
Wyniki badań i wnioski pochodzą z doświadczeń prowadzonych w ekologicznym systemie produkcji w dwóch punktach, tj. Stacji
Doświadczalnej IUNG w Osinach, woj. lubelskie, i w Oddziale IHAR w Jadwisinie – woj.
mazowieckie.
I. Walka z zachwaszczeniem
Najczęstsze metody walki z chwastami na
plantacjach ekologicznych ziemniaka to stosowanie narzędzi niszczących chwasty,
technika płomieniowa oraz pielenie ręczne.
Podstawową rolę w produkcji ekologicznej
spełniają jednak zabiegi mechaniczne. Intensywność ich stosowania uzależniona jest
przede wszystkim od:
● zagrożenia poszczególnymi gatunkami
chwastów na danym polu;
● możliwości technicznych i organizacyjnych gospodarstwa, które warunkują skuteczne podjęcie i wykonanie zabiegów mechanicznych;
● przebiegu pogody, decydującej o nasileniu rozwoju chwastów, jak również i skuteczności stosowanych zabiegów (lata suche
sprzyjają większej skuteczności zabiegów
mechanicznych).
Rozwój chwastów jest uzależniony przede
wszystkim od przebiegu pogody. W warunkach ciepłej, wilgotnej pogody chwasty rozwijają się bardzo intensywnie. W takiej sytuacji odstęp między poszczególnymi zabiegami mechanicznymi nie powinien przekraczać 6-8 dni. Liczba zabiegów od posadzenia do wschodów może wynosić 3-6.
W kraju produkowanych jest wiele typów
obsypników, które są wyposażone w elementy dodatkowe, ułatwiające zwalczanie
chwastów. Należą do nich najczęściej zęby
sprężynowe i gęsiostópki spulchniające glebę i niszczące chwasty oraz spulchniacze
grzbietów redlin. Zastępczo mogą być stosowane inne narzędzia zgarniające grzbiety
redlin, takie jak: brona lekka, brona sprężynowa, łańcuch, deska. W produkcji ekologicznej znajdują zastosowanie również brony
szczotkowe o pionowo lub poziomo ustawionych elementach roboczych (Gruczek i in.
2004).
Skuteczność zabiegów mechanicznych w
zwalczaniu może wahać się w bardzo szerokich granicach, od 50 do 95%. Najwyższa
skuteczność tego typu zbiegów występuje w
latach suchych. Lata o mokrej wiośnie nie
sprzyjają skutecznemu niszczeniu chwastów
za pomocą zabiegów mechanicznych. W
Ziemniak Polski 2006 nr 2
takiej sytuacji często zabiegi mechaniczne
wymagają uzupełniającego odchwaszczania
ręcznego. W naszych badaniach zwalczanie
mechaniczne za pomocą narzędzi oraz jednokrotne pielenie ręczne było wystarczające.
Technika płomieniowa. W zwalczaniu
chwastów w produkcji ekologicznej jest również dopuszczalna. Polega na działaniu wysokiej temperatury (50-70oC) na żywe komórki roślin. Musi to być jednak przeprowadzone precyzyjnie, aby płomień w żadnym
wypadku nie dosięgał gleby (gdyż niszczy
florę i faunę glebową), lecz wyłącznie wierzchołków chwastów. Zakłócenie szeregu procesów fizjologicznych powoduje, że chwasty
po trzech dniach zasychają.
Do niszczenia chwastów techniką płomieniową używa się aparatów plecakowych,
taczkowych i zawieszanych na ciągniku.
Źródłem energii jest gaz płynny umieszczony
w butli.
II. Walka z zarazą ziemniaka
Zaraza jest najważniejszą gospodarczo i
najgroźniejszą chorobą grzybową ziemniaka.
Jej szkodliwość w naszym kraju jest szczególnie duża ze względu na warunki klimatyczne korzystne dla rozwoju choroby. Szkodliwość choroby polega na:
● obniżaniu plonu. Stwierdzono, że zniszczenie 50-70% powierzchni liści zatrzymuje
całkowicie przyrost plonu;
● pośrednim porażeniu bulw ziemniaka.
Porażone bulwy gniją w czasie przechowywania i są ponadto atakowane przez inne
grzyby i bakterie, co dodatkowo zwiększa
straty.
Zwalczanie zarazy ziemniaka na plantacjach ekologicznych polega przede wszystkim na działaniach profilaktycznych, takich
jak:
● niszczenie źródeł zakażenia,
● podkiełkowywanie sadzeniaków,
● stosowanie wczesnych terminów sadzenia,
● uprawa odmian o wysokiej odporności
lub odmian bardzo wczesnych i wczesnych,
schodzących z pola przed największym nasileniem choroby.
Jeżeli te zabiegi nie dają zadowalających
efektów (a w praktyce zdarza się to bardzo
często), należy stosować zwalczanie che-
21
miczne za pomocą środków dopuszczonych
do użycia w tego typu uprawach.
Jedynymi fungicydami dopuszczonymi do
stosowania w produkcji ekologicznej są
środki miedziowe działające zarówno na
zarazę ziemniaka, jak i na alternariozę. Są
jednak limity ograniczające ich ilość. Limit
wynosi obecnie 8 kg miedzi na hektar, a w
kolejnych latach ma być zmniejszany do 6
kg. Całkowita rezygnacja z tych środków jest
raczej niemożliwa. Badania światowe idą
jednak w kierunku ograniczenia ilości substancji aktywnej oraz poprawy skuteczności
działania preparatów, co można uzyskać
poprzez:
● dokładniejsze ich dawkowanie,
● stosowanie środków wspomagających
działanie, takich jak propolis czy mieszanka
olejów roślinnych.
Dopuszczone do stosowania w produkcji
ekologicznej środki oparte na miedzi to: siarczan miedzi (trójzasadowy), tlenek miedzi,
wodorotlenek miedzi i tlenochlorek miedzi.
Środki miedziowe działają kontaktowo, czyli
tylko zapobiegawczo, i muszą być naniesione na roślinę przed rozwojem infekcji. Powierzchnia rośliny powinna być bardzo dokładnie pokryta środkiem, gdyż chroni on
tylko te części rośliny, na które je naniesiono. Wynika stąd potrzeba powtarzania zabiegów, by chronić nowo rosnące części
roślin. Konieczne jest więc stosowanie tych
środków w odstępach 7-10 dni lub po gwałtownych deszczach, które zmywają go z
roślin.
III. Walka ze stonką ziemniaczaną
Głównym szkodnikiem ziemniaka jest stonka
ziemniaczana. Wyrządza on największe straty w plonie. Przyjmuje się, że zniszczenie
ponad 15% powierzchni rośliny może powodować straty plonu do 28%, czyli ok. 7 t/ha
(Fedorko 1975). Metody walki ze stonką
ziemniaczaną na plantacjach ekologicznych
można podzielić na:
● mechaniczne: zbiór ręczny lub maszynowy;
● biologiczne: środki owadobójcze na bazie mikroorganizmów, wyciągi roślinne, pułapki feromonowe.
Pierwsza grupa metod (mechaniczne)
stosowana jest na bardzo małą skalę i nie
ma większego znaczenia na dużych planta-
22
Ziemniak Polski 2006 nr 2
cjach. Znacznie częściej stosowane są metody biologiczne.
Środkiem o największej skuteczności w
walce ze stonką w uprawach ekologicznych
jest preparat oparty na mikroorganizmach
pod nazwą Novodor. Ostatnio jego udoskonalona formulacja jest znacznie bardziej skuteczna niż te sprzed 10-15 lat. Warunkiem
jego skuteczności jest zjedzenie przez stonkę opryskanych liści, dlatego też należy bardzo dokładnie wykonać oprysk (Pawińska
1994). Zaleca się zakwasić ciecz roboczą,
jak również dodać produkty słodkie, takie jak
cukier czy melasa, które wzmagają apetyt
owada. Zauważono bowiem, że dodanie tych
”
,,zachęcaczy znacznie podnosi skuteczność.
Problem zwalczania stonki polega na tym,
że występują różne stadia rozwojowe, a skuteczność preparatu nie jest jednakowa we
wszystkich stadiach. Im wcześniej jest on
zastosowany, tzn. na mniejsze larwy, tym
działa skuteczniej. Bardzo ważna jest obserwacja jaj. Pierwszy oprysk powinno się
zastosować wtedy, kiedy z jaj zaczynają się
wykluwać larwy. Na tym etapie może wystarczyć 1-1,5 l Novodoru na hektar. Powtórny oprysk zaleca się wykonać 7 dni po
pierwszym. Przestrzeganie wszystkich zasad
pozwala na uzyskanie bardzo wysokiej skuteczności.
Najczęściej stosowanym preparatem roślinnym jest wyciąg ze złocienia dalmatyńskiego. W handlu występuje on pod nazwą
Pyretryna naturalna. Jest to preparat mało
stabilny, wrażliwy na temperaturę i światło.
Zaleca się stosować go nocą lub przy dużym
zachmurzeniu. Bardzo ważna jest również
technika opryskiwania. Preparat musi być
rozprowadzony bardzo dokładnie, a pH cieczy roboczej nie może przekraczać 7. Im
bardziej alkaliczna ciecz, tym mniejsza skuteczność. Należy więc ciecz roboczą zakwasić octem w dawce 0,5 l 6-procentowego
octu na 100 l wody.
Pomimo przestrzegania tych zaleceń przy
upalnej pogodzie skuteczność tego preparatu jest niestety niska. W 2003 roku na polu w
Osinach stosowano tylko Pyretrynę i w połowie okresu wegetacji cała plantacja była
już zniszczona przez stonkę, co odbiło się na
plonie bulw. Spadek plonu w 2003 roku wynosił w porównaniu z rokiem 2002 i 2004
średnio ok. 100 dt·ha-1 (rys. 1). Na polu,
gdzie stosowano Novodor, stan plantacji był
znacznie lepszy.
350
300
Plon t ha-1
250
200
150
100
50
0
2002
2003
2004
Lata
Rys. 1. Spadek plonu spowodowany
zniszczeniem plantacji przez stonkę ziemniaczaną
w 2003 roku – pole ekologiczne w Osinach
Rys. 2. Pułapka feromonowa na stonkę
Ciekawostką na obecnym etapie jest stosowanie substancji wabiących, tj. feromonów
płciowych czy atraktantów syntetycznych
zwabiających stonkę do specjalnych pułapek
(rys. 2). W naszych badaniach były one stosowane przez dwa ostatnie lata, ale ich skuteczność okazała się bardzo mała. Prace
nad doskonaleniem tej metody są kontynuowane.
Podsumowując, należy stwierdzić, że:
● mechaniczne metody walki z chwastami
na plantacjach ekologicznych są wystarczające;
Ziemniak Polski 2006 nr 2
● w walce z zarazą ziemniaka oprócz dozwolonych środków chemicznych należy
wykorzystywać przede wszystkim metody
agrotechniczne;
● najbardziej skuteczną metodą zwalczania stonki ziemniaczanej na plantacjach ekologicznych jest stosowanie środka opartego
na mikroorganizmach – Novodoru. Pozostałe
sposoby walki nie są wystarczająco skuteczne.
Literatura
1. Fedorko J. 1975. Wpływ żerowania stonki ziemniaczanej na plon ziemniaków przy częściowej i pełnej
23
ochronie chemicznej. – Z Prac Inst. Ziemn. 5: 10-15;
2. Gruczek T. 2002. Skuteczność zabiegów mechanicznych w systemach pielęgnowania ziemniaka. –
Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 489: 137-147; 3. Gruczek
T., Nowacki W., Zarzyńska K. 2004. Produkcja ziemniaków metodami ekologicznymi. Materiały dla rolników. Kraj. Centrum Rol. Ekolog. - RCDRRiOW Radom:
40 s.; 4. Pawińska M. 1994. Nowe kierunki w zwalczaniu stonki ziemniaczanej (Leptinotarsa decemlineata Say). [W:] Problemy ochrony ziemniaka. Seminarium. Mielno, 24-25.03.1994. Inst. Ziemn. Bonin: 22-31; 5. Prośba-Białczyk U. 2002. Uprawa ziemniaka z
uwzględnieniem aspektów rolnictwa ekologicznego. –
Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 489: 33-47