Wstęp

Spis treści
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7
Rozdział 1. Wprowadzenie do finansów samorządu terytorialnego
9
1.1. Istota, cechy i funkcje finansów samorządu terytorialnego . . . . . . . .
1.2. Zakres podmiotowy, przedmiotowy i prawny finansów samorządu terytorialnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3. Finanse samorządu terytorialnego a koncepcje rozwoju lokalnego
i regionalnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9
Rozdział 2. Decentralizacja finansów publicznych a samodzielność
finansowa jednostki samorządu terytorialnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1. Decentralizacja a pojęcia pokrewne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2. Argumenty na rzecz i przeciw decentralizacji finansów publicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3. Istota i zakres samodzielności finansowej jednostki samorządu terytorialnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rozdział 3. Uchwała budżetowa i wieloletnia prognoza finansowa
jako podstawowe narzędzia polityki finansowej jednostki samorządu terytorialnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.1. Istota, cechy i funkcje budżetu jednostki samorządu terytorialnego
3.2. Struktura budżetu jednostki samorządu terytorialnego . . . . . . . . . . .
3.3. Opracowywanie i uchwalanie projektu budżetu jednostki samorządu terytorialnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.4. Wykonywanie budżetu jednostki samorządu terytorialnego . . . . . .
3.5. Wieloletnia prognoza finansowa jako narzędzie polityki finansowej jednostki samorządu terytorialnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.6. Kontrola i nadzór gospodarki finansowej jednostki samorządu terytorialnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
17
42
56
56
60
65
83
83
91
96
107
116
124
Rozdział 4. Dochody własne w strukturze dochodów budżetu jednostki samorządu terytorialnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
132
4.1. Zasady kształtowania i klasyfikacja dochodów samorządu terytorialnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
132
Finanse samorządu...-Patrzałek_Księga1.indb 5
2010-09-23 11:32:20
6
Spis treści
4.2. Istota i cechy dochodów własnych jednostki samorządu terytorialnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.3. System podatków i opłat lokalnych zasilających budżet jednostki
samorządu terytorialnego w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.4. Dochody z majątku komunalnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
140
152
188
Rozdział 5. Dochody uzupełniające w strukturze dochodów budżetu
jednostki samorządu terytorialnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
193
5.1. Istota dochodów uzupełniających oraz przesłanki i kryteria ich
przyznawania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.2. Cechy, funkcje i konstrukcja subwencji ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.3. Istota, cechy i klasyfikacja dotacji celowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
193
200
223
Rozdział 6. Wydatki budżetu jednostki samorządu terytorialnego
240
6.1. Istota i klasyfikacja wydatków budżetu jednostki samorządu terytorialnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.2. Zasady dokonywania wydatków budżetu jednostki samorządu terytorialnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.3. Racjonalizacja wydatków budżetu jednostki samorządu terytorialnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rozdział 7. Zwrotne źródła zasilania finansowego jednostki samorządu terytorialnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.1. Istota i cechy zwrotnych źródeł finansowania jednostki samorządu
terytorialnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.2. Kryteria wyboru i uwarunkowania wykorzystania zwrotnych źródeł finansowania jednostki samorządu terytorialnego . . . . . . . . . . . .
7.3. Kredyty i pożyczki w polityce finansowej jednostki samorządu terytorialnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.4. Obligacje komunalne jako zwrotne źródło finansowania działalności samorządu terytorialnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Skorowidz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Spis rysunków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Spis tabel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Finanse samorządu...-Patrzałek_Księga1.indb 6
240
249
254
267
267
271
280
284
300
308
312
312
2010-09-23 11:32:20
Wstęp
Finanse samorządu terytorialnego, będące integralną częścią systemu finansów publicznych, obejmują zjawiska i procesy związane z gromadzeniem
oraz rozdysponowaniem środków publicznych przez organy jednostek samorządu terytorialnego i podległe tym organom jednostki organizacyjne.
Przejmowanie przez samorząd terytorialny zadań publicznych uznanych
dotychczas za należące do państwa i poszerzanie uprawnień organów samorządu terytorialnego w zakresie oddziaływania na rozwój lokalny i regionalny powodują, że gospodarka finansowa jednostek samorządu terytorialnego staje się przedmiotem zwiększającego się zainteresowania.
Podstawowym obszarem badawczym finansów samorządu terytorialnego jest poszukiwanie odpowiedzi na pytania związane ze skutecznością
i z efektywnością pobierania i gromadzenia dochodów budżetów jednostek
samorządu terytorialnego, zasadnością i racjonalnością wydatków ponoszonych przez organy tych jednostek oraz pytania dotyczące poziomu i struktury długu jednostki samorządu terytorialnego. Obszarem zainteresowania
finansów samorządu terytorialnego jest również mechanizm redystrybucji
środków publicznych pomiędzy instytucjami rządowymi a instytucjami samorządowymi, a także zasady podziału środków publicznych pomiędzy
poszczególne instytucje systemu finansów samorządu terytorialnego.
Finanse samorządu terytorialnego nie ograniczają się do badania formalnoprawnych aspektów gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego, ale wyjaśniają treść ekonomiczną i związki przyczynowo­‑skutkowe
między gromadzeniem środków publicznych a zakresem interwencji samorządu terytorialnego w procesy rozwoju lokalnego i regionalnego. Funkcje
samorządu terytorialnego bowiem nie koncentrują się tylko na wykonywaniu zadań w sferze usług publicznych, ale obejmują również oddziaływanie
samorządu terytorialnego na procesy rozwoju lokalnego, regionalnego; dlatego tak istotne jest też badanie związków między wydatkami i rozchodami
jednostek samorządu terytorialnego a przeobrażeniami jakościowymi, jakie
zachodzą na danym obszarze w zakresie poziomu życia ludności go zamieszkującej i warunków funkcjonowania zlokalizowanych na nim podmiotów gospodarczych.
Celem pracy jest przedstawienie w sposób kompleksowy i usystematyzowany podstawowej problematyki finansów samorządu terytorialnego we
współczesnej gospodarce rynkowej. Zamiarem autora było również wskaza-
Finanse samorządu...-Patrzałek_Księga1.indb 7
2010-09-23 11:32:20
8
Wstęp
nie ograniczeń występujących w Polsce w systemie finansów samorządu terytorialnego, a także wykazanie potrzeby poszerzania roli i znaczenia finansów samorządu terytorialnego w systemie finansów publicznych.
Prezentowana książka jest adresowana przede wszystkim do studentów
kierunku finanse i rachunkowość i kierunku ekonomia, słuchaczy studiów
podyplomowych z zakresu finansów publicznych, a także – wyrażam taką
nadzieję – coraz szerszego grona czytelników zainteresowanych problematyką finansów samorządu terytorialnego i rolą jednostek samorządu terytorialnego w oddziaływaniu na procesy rozwoju w gminie i regionie.
Składam podziękowania recenzentom tego wydania książki: profesor
Teresie Famulskiej i profesorowi Adamowi Szewczukowi oraz profesor
Emilii Denek, która była recenzentem pierwszego wydania publikacji. Cenne uwagi zawarte w recenzjach pozwoliły nadać pracy lepszy kształt.
Leszek Patrzałek
Finanse samorządu...-Patrzałek_Księga1.indb 8
2010-09-23 11:32:20