etyczno-pedagogiczny wymiar muzyki w koncepcji pitagorejskiej

7
esej
JACEK BRAMORSKI
ETYCZNO-PEDAGOGICZNY WYMIAR
MUZYKI W KONCEPCJI PITAGOREJSKIEJ
Akademia Muzyczna
im. St. Moniuszki w Gdańsku
e-mail: [email protected]
Słowa kluczowe
Muzyka starożytnej Grecji łączyła w sobie elementy różnych
etos
kultur, głównie Egiptu, Azji Mniejszej, Syrii i Babilonii. Antyczna teoria muzyki, stanowiąc jeden z nurtów refleksji fiedukacja
lozoficznej, koncentrowała się nie tylko na zagadnieniach
filozofia muzyki
estetycznych, ale także metafizycznych i kosmologicznych,
muzyka sfer
w których pojmowano ją jako jeden z istotnych elementów
Pitagoras
wszechświata, odnajdując jej podstawową zasadę w koncepcji matematyczno-akustycznej. Ponadto jednym z najważniejszych osiągnięć myśli greckiej było skonstruowanie systemu skal muzycznych, które z uwagi na swoisty charakter miały w świadomości Greków właściwy sobie éthos, czyli wymiar
etyczny i pedagogiczny.1
Dostrzeżenie w muzyce aspektu moralnego i wychowawczego obecne już było w greckim
okresie archaicznym i łączyło się z pojęciem nomos. Tradycja przypisywała sformułowanie
teorii nomosu Terpanderowi, żyjącemu w Sparcie w VII wieku przed Chr. Ustanowił on
w oparciu o dawne pieśni liturgiczne normy dla muzyki, które określił mianem nomos,
oznaczającym prawo i porządek. Dawało to wyraz przekonaniu starożytnych Greków, że
uprawianie muzyki winno być uregulowane normami, mającymi charakter obowiązujący.2
Teorie dotyczące étosu oraz nomosu muzycznego, które sformułowali wybitni myśliciele starożytnej Grecji, wskazują, że muzyka znajdowała się wówczas w centrum
najważniejszych problemów świata i człowieka. W rozumieniu filozofów antycznych estetyczna rola dzieł muzycznych
nie była wcale najważniejsza, gdyż o wiele większe znaczenie przypisywano aspektowi etyczno-wychowawczemu. W myśli helleńskiej wielorakie mityczne interpretacje
zjawiska muzycznego opierały się bowiem
na podstawach ideowych ukazujących ścisły związek muzyki z moralnym i edukacyjnym wymiarem życia człowieka. Samo
pojęcie piękna miało dla Greków znaczenie
bardzo szerokie, utożsamiając się z tym, co
„dobre”. Nazywając to co dobre pięknem,
nie odróżniali oni wyraźnie porządku moralnego i estetycznego, estetyzując w pewnym sensie dobro moralne.3
W procesie rozwoju kultury i filozofii
greckiej przekonanie o etyczno-pedagogicznym znaczeniu muzyki pogłębiało się i systematyzowało, czego wyrazem były coraz
bardziej precyzyjne kanony, w których każda skala, rytm oraz instrument oceniane
były w aspekcie moralnym. Zwracano uwagę, że skoro muzyka zdolna jest silnie oddziaływać na kształtowanie się w ludzkim
1
Por. B. Schaeffer, Dzieje muzyki, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1983, s. 35–39.
2
Por. W. Tatarkiewicz, Historia estetyki, t. 1, PWN, Warszawa 2009, s. 28.
3
Por. H. Elzenberg, Wartość i człowiek. Rozprawy z humanistyki i filozofii, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2005,
s. 25–28.
ske-01 str. 7