Kapsa J. - IHAR

20
Ziemniak Polski 2005 nr 4
Ochrona
WYKORZYSTANIE ODPORNOŚCI ODMIAN
W OCHRONIE ZIEMNIAKA PRZED ZARAZĄ
doc. dr hab. Józefa Kapsa
IHAR, Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie
76-009 Bonin, email: [email protected]
O
gromna zmienność i powszechne występowanie grzyba P. infestans powodują, że zaraza nadal jest problemem na
plantacjach ziemniaka. W skali światowej
przeciętne straty plonów ziemniaka spowodowane przez zarazę ocenia się na 8-10%
(Schlenzig i in.1999). Straty plonu na plantacjach niechronionych oceniane są na 70%
(Hoffman, Schmutterer 1983). Na podstawie
obserwacji z lat 1999-2003 można stwierdzić, że w warunkach meteorologicznych
Polski straty plonów ziemniaka na poletkach
niechronionych wahają się od 21,6% (na
północy kraju) do 57,2% (na południu); średnio 39,4% (Kapsa 2004). Wielkość strat powodowanych przez zarazę zależy od terminu
wystąpienia choroby w sezonie wegetacyjnym i nasilenia sprawcy, co jest warunkowane m. in. czynnikami meteorologicznymi,
obecnością źródeł infekcji oraz odpornością
uprawianych odmian.
Tabela 1
Odporność nadziemnej części roślin ziemniaka na zarazę (wg COBORU i IHAR)
Stopień
odporności
2
3
4
bardzo
wczesne
wczesne
Bard, Impala,
Lady Claire,
Karatop, Molli,
Perkoz, RosaRuta, Velox,
lind, Vineta
Courlan
Augusta, Bila,
Cedron, CykaDenar, Drop, da, Delikat,
Felka, Fresco, Dorota, Gabi,
Gloria, Irys,
Gracja, Innowator, Karlena,
Lord, Orlik,
Korona, Latona,
Krasa (3,5)
Vitara Oman,
Veronie
Aster
Kuklik,
Lady Florina,
Nora
Grupa wczesności
średnio
wczesne
średnio
późne
Irga
Amora, Ditta, Kolia,
Mors, Pirol, Redstar,
Satina, Timate, Wigry,
Wiking, Victoria,
Żagiel, Asterix (3,5),
Folva (3,5), Adam,
Elanda, Marlen
Saturna
Albatros, Alicja,
Andromeda, Balbina,
Bondeville, Cekin,
Clarissa, Harpun, Ibis,
Bryza, Panda,
Raja, Ramos, Romula,
Roko
Sante, Triada, Zebra,
Cycloon (4,5), Tara
(4,5), Fribona,
Roxana
późne
21
Ziemniak Polski 2005 nr 4
Stopień
odporności
5
bardzo
wczesne
wczesne
Grupa wczesności
średnio
wczesne
średnio
późne
Arkadia, FianBartek, Baszta, Glada, na, Fregata,
Pasja, SyreKuba, Maryna, Monna, Wolfram,
sun, Pasat, Rumpel,
Czapla (5,5),
Tajfun, Tokaj, Ikar
Danusia (5,5),
(5,5), Oda (5,5),
Salto (5,5),
Agnes, Niagara
Jelly
6
Beata, Klepa,
Zeus, Wist
7
Grot, Lawina
8
Wśród wielu czynników uwzględnianych
w ochronie plantacji ziemniaka przed zarazą
bardzo ważnym elementem jest genetyczna
odporność odmian. Wykorzystanie odporności na zarazę jest jednym z tańszych elementów ochrony przed rozwojem choroby.
W rejonach o szczególnym zagrożeniu zarazą uprawa odmian odpornych zmniejsza
ryzyko szybkiego jej wystąpienia i rozwoju
na plantacji. Zaletą wykorzystania odporności jest także zmniejszenie potrzeby intensywnej ochrony chemicznej. Odporność genetyczna odmian na zarazę może być uzupełnieniem działania fungicydów, umożliwiając albo obniżenie ich dawek, albo wydłużenie przerw między zabiegami (Gans i in.
1995, Bus i in. 1995).
Odmiany odporne (stopień odporności 7-8 w skali 9-stopniowej) mogą pozostać w
niektórych latach, o późnym pojawieniu się
zarazy, niechronione lub też wystarczająco
skuteczna może być ochrona według ustalonego programu, z użyciem środków ochronnych w dawkach zmniejszonych o połowę
(Kapsa 2002a). Odmiany o odporności na
zarazę równej 8 w skali 9-stopniowej (Kartel i
Texla) były wystarczająco skutecznie chronione przed chorobą przy użyciu połowy
zalecanej dawki fungicydów (Bus i in. 1995).
późne
Gandawa,
Koga, Rudawa,
Skawa, Wawrzyn, Umiak
(6,5), Ursus
(6,5),
Medea (6,5)
Hinga, Jasia,
Neptun, Sonda, Inwestor
Bzura, Meduza, Ślęza
Spośród 126 odmian ziemniaka znajdujących się polskim rejestrze zaledwie ok. 8%
(czyli dziesięć) wykazuje podwyższoną odporność na zarazę, ocena 7-8 (tab. 1). Odmiany te należą do wysokoskrobiowych.
Dwie z nich są średnio późne – Grot i Lawina (ocena 7), pozostałe odmiany odporne
należą do grupy późnych – Bzura, Meduza,
Ślęza (ocena 8) oraz Hinga, Jasia, Neptun,
Sonda i zarejestrowana w 2005 roku Inwestor (ocena 7). Jedynie te odmiany mogą
pozostawać całkowicie niechronione przy
niskiej presji infekcyjnej patogenu. W warunkach sprzyjających występowaniu choroby
ochrona chemiczna na plantacjach tych odmian może być znacznie ograniczona (nawet
do 50%).
Zaledwie 12 odmian znajdujących się w
polskim rejestrze, stanowiące 9,5% całego
doboru, można zaliczyć do odmian o zadowalającej odporności na zarazę (6-6,5 w
skali 9-stopniowej). Również w tej grupie
znajdują się jedynie odmiany średnio późne i
późne. Zaledwie połowa z nich należy do
jadalnych (Beata, Medea, Ursus, Wawrzyn,
Wist i Zeus). Przy słabszym nasileniu choroby ochrona chemiczna na plantacjach tych
odmian może być zredukowana do 50-75%
22
Ziemniak Polski 2005 nr 4
(w zależności od warunków meteorologicznych w okresie wegetacji).
Plantacje ok. 43% zarejestrowanych w
Polsce odmian ziemniaka muszą być chronione chemicznie w szczególnie staranny
sposób. Grupa podatnych i bardzo podatnych (55 odmian), o stopniu odporności 2-3,
to przede wszystkim odmiany jadalne bardzo
wczesne i wczesne. Niepokojącym zjawiskiem jest to, że większość z tych podatnych
na zarazę odmian została zarejestrowana w
ostatnich latach (2002-2005). Także ich odporność na wirusy nie należy do najwyższych (oceny 3-4 lub 5-6 w skali 9-stopniowej). Badania polowe w Boninie wskazują,
że odmiany podatne na zarazę wymagają
ochrony w pełnych zalecanych dawkach
fungicydów w każdym roku, niezależnie od
presji infekcyjnej patogenu (Kapsa 2002b).
Pozostałe odmiany (ocena odporności 4-5) stanowią ok. 40% wszystkich znajdujących się w rejestrze. Są średnio podatne.
Badania wskazują, że zakres ochrony chemicznej przed P. infestans w tej grupie odmian jest uzależniony w znacznej mierze od
warunków pogodowych i zagrożenia chorobą
(Kapsa 2002b). Wielkość dawek fungicydów
stosowanych w ochronie odmian średnio
odpornych lub średnio podatnych zależy od
nasilenia patogenu w okresie wegetacji.
Podczas silnej presji infekcyjnej P. infestans,
kiedy obserwuje się szybkie tempo szerzenia
choroby, dobry efekt ochrony daje program
fungicydowy w pełnych zalecanych dawkach. Przy słabszym nasileniu choroby skuteczną ochronę można uzyskać, stosując
program z zastosowaniem fungicydów w
dawkach zmniejszonych nawet do 75%
(Kapsa 2002b). Należy jednak pamiętać, że
odmiany mogą różnie reagować na zmniejszanie dawek fungicydów. Gans i inni (1995)
stwierdzili istotne współdziałanie odmian i
dawek fungicydowych. Nie dla każdej odmiany ziemniaka programy ochrony z obni-
żonymi dawkami środków chemicznych będą
wystarczająco skuteczne w hamowaniu choroby.
Uprawa odmian odporniejszych na P. infestans oznacza mniejsze nakłady finansowe
na ochronę chemiczną. W niektórych latach
wystarczą 1-2 zabiegi fungicydowe, aby powstrzymać rozwój zarazy na plantacji lub
przynajmniej ograniczyć go na tyle, by choroba nie miała wpływu na obniżkę plonu.
Literatura
1. Bus C.B., Ridder J.K., Schepers H.T.A.M. 1995.
Experimenting with lower doses of fungicides to prevent late blight in potato cultivars of different susceptibility in The Netherlands. [In:] Phytophthora 150. Dowley L.J., Bannon E., Cooke L.R., Keane T., O’Sulivan
E. (eds). Dublin, Ireland, Boole: 351-356;
2. Gans
P., Carson W.D., Pearson N., Owen L.L. 1995. Exploiting cultivar resistance to control potato blight (Phytophthora infestans). [In:] Phytophthora 150. Dowley
L.J., Bannon E., Cooke L.R., Keane T., O’Sulivan E.
(eds). Dublin, Ireland, Boole: 345-350;
3. Hoffman
G.M., Schmutterer H.O. 1983. Parasitäre Krankheiten
und Schädlinge an landwirtschaftlichen Kulturpflanzen.
Verlag Eugen Ulmer. Stuttgart; 4. Kapsa J. 2002a.
Varietal resistance of potatoes to late blight and
chemical protection strategy. – J. Plant Prot. Res. 42,
2: 101-107; 5. Kapsa J. 2002b. Potato resistance to
late blight – an important element of the protection
th
strategy. PPO-Special Report no.8. – Proc.6 Workshop European network for development of an integrated control strategy of potato late blight. Edinburgh,
Scotland, 26-30.09.2001. Eds. Westerdijk C. E.,
Schepers H. T. A. M., Applied Plant Research AGV
Research Unit, Wageningen: 125-130; 6. Kapsa J.
2004. Zmiany stanu zagrożenia i ochrony plantacji
ziemniaka przed zarazą (P.infestans) w Polsce na tle
krajów europejskich. – Prog. Plant Prot. 44 (1): 129-137; 7. Schlenzig A., Habermayer J., Zinkernagel
V. 1999. Serological detection of latent infection with
Phytophthora infestans in potato stems. – Z. Pflanzenkrank. Pflanzenschutz 106 (3): 221-230