SAMORZĄDY W UNII EUROPEJSKIEJ

Transkrypt

Rysunek autorstwa Lucyny Staszkiewicz, uczennicy LP w Supraślu.
Praca wyróżniona w ogólnopolskim konkursie ogłoszonym przez UKIE
pod hasłem “Polska - pierwszy rok w Unii Europejskiej”
Publikacja nie jest przeznaczona do sprzedaży
© Urząd Komitetu Integracji Europejskiej
Departament Informacji Europejskiej
Al. Ujazdowskie 9
00-918 Warszawa
Warszawa 2007
Wydanie II, uzupełnione
ISBN 83-89972-01-8
Austria
Belgia
Bułgaria
Chorwacja
Cypr
Czechy
Dania
Estonia
Finlandia
Francja
Grecja
Hiszpania
Holandia
Irlandia
Litwa
Luksemburg
Łotwa
Malta
Niemcy
Polska
Portugalia
Rumunia
Słowacja
Słowenia
Szwecja
5
6
7
11
13
14
16
18
20
21
24
26
28
30
32
33
33
35
36
39
41
43
44
45
47
Turcja
Węgry
Wielka Brytania
Włochy
48
51
52
55
4
Austria
Charakterystyka
Austriacki ustrój terytorialny jest przejrzysty i nieskomplikowany. Austria jest republiką federalną złożoną
z gmin i krajów związkowych. Kraje związkowe (zwane landami) i gminy pełnią podwójną rolę: są zarazem
instytucjami samorządowymi oraz reprezentantami federacji.
Podstawową jednostką administracyjną są gminy (Gemeinden) mające osobowość prawną. Obecna
Austria składa się z około 2300 gmin, 569 gmin zbiorowych, 15 wydzielonych miast i 133 miast. Poziom
regionalny to 9 krajów związkowych, w tym stolica – Wiedeń. Landy mają swoje własne konstytucje.
Należy dodać, że po gminie kolejną jednostką podziału terytorialnego jest powiat. Na poziomie powiatu nie
ma jednak organów administracji samorządowej, a jedynie komisarz powiatowy, którego mianuje premier
rządu. Komisarz pełni nadzór nad samorządami.
Krótki rys historyczny
Austriacki samorząd ukształtował się w XIX wieku w czasach Cesarstwa Austro-Węgierskiego. Model
samorządu był wówczas bardziej skomplikowany niż obecnie: w Austrii opierał się on na gminach wiejskich i miejskich, a w Galicji, Czechach oraz Styrii na gminach i powiatach.
Ważne daty:
- 1849 – pierwsze wzmianki o gminach występujących na terenie całego kraju
- 1970-1980 – przeprowadzenie reformy mającej na celu łączenie gmin małych w większe, tak by liczba
mieszkańców wynosiła min. 1000 osób
- 1990 – od tego roku burmistrzowie są wybierani w Austrii nie tylko przez radę gminy, ale także
w wyborach bezpośrednich
Podstawy prawne funkcjonowania samorządu
Podstawy prawne funkcjonowania samorządu zawarte są w Konstytucji Republiki Austrii oraz w ustawodawstwie landów.
Organy samorządu terytorialnego
Gmina (Gemeinden)
Nazwa
organu
Rada gminy (Gemeinderat)
Zarząd gminy (Gemeindevorstand) (w miastach wydzielonych senat miasta)
Burmistrz (Bürgermeister)
Sposób
wyboru
Wybory bezpośrednie, obowiązuje system proporcjonalnej reprezentacji
Składa się z przedstawicieli
różnych partii proporcjonalnie
do wyników wyborczych
Wybierany przez radę gminy lub
w wyborach bezpośrednich w zależności od kraju związkowego
Liczebność
Od 7 do 39 w zależności od
liczby mieszkańców gminy
W skład zarządu wchodzą:
burmistrz, 3 zastępców oraz
członkowie (trzech członków
na 9-13 radnych)
1
Kadencja
5-6 lat w zależności od kraju
związkowego (landu)
Kompetencje
Uchwałodawcze, wykonawcze
i kontrolne.
Rada wydaje akty prawa miejscowego: statuty, rozporządzenia i decyzje,
uchwala budżet, decyduje
o majątku gminnym, może
zaciągać kredyty. Ponadto jest
organem odwoławczym od
decyzji burmistrza
Zarząd przygotowuje obrady
rady, wykonuje uchwały
i decyzje rady, administruje
majątkiem gminy
Burmistrz reprezentuje gminę na
zewnątrz, kieruje posiedzeniami
zarządu, wykonuje podjęte uchwały,
kieruje jednostką pomocniczą - urzędem gminy, zarządza
majątkiem gminy i realizuje budżet.
W nagłych przypadkach burmistrz
może wydawać miejscowe przepisy
policyjne
5
Burmistrz odpowiada przed radą,
która może go odwołać. Odwołać
może go także tzw. wojewoda
krajowy lub Rząd Austrii, np.
w przypadku złamania prawa lub
rażącego niedbalstwa w wykonywaniu obowiązków.
Funkcja burmistrza może być
woluntarystyczna (w małych
gminach)
Dodatkowe
informacje
Na bierne prawo wyborcze
w Austrii trzeba oczekiwać stosunkowo długo, przysługuje
ono osobom, które ukończyły
24 lata
Nazwa
organu
Parlament Kraju Związkowego
(Ländtag)
Zarząd Kraju Związkowego
(Landesregierung)
Sposób
wyboru
Wybory bezpośrednie
Są dwa sposoby wyboru
członków zarządu:
1) system proporcjonalny
– każda partia jest reprezento- Wybierany przez parlament
wana w zarządzie,
2) system większościowy
– standardy są tworzone
Kadencja
związkowego
związkowego
Kompetencje
Wybiera gubernatora oraz
zarząd, ma władzę ustawodawczą dzieloną z parlamentem
Ciało wykonawcze
narodowym oraz wyłączną
władzę ustawodawczą
Członkowie zarządu z reguły
stoją na czele poszczególnych
wydziałów w urzędzie gminy
Kraj związkowy (Länder)
Gubernator Kraju Związkowego
(Landeshauptmann)
związkowego
Stoi na czele zarządu, reprezentuje
kraj na zewnątrz
Zadania samorządu terytorialnego
Zadania gmin są następujące: ochrona osób i własności, zapewnienie bezpieczeństwa, utrzymanie policji
lokalnej, ochrona środowiska naturalnego, budowa i utrzymanie dróg lokalnych, gospodarka odpadami,
ochrona zdrowia, szkolnictwo, kultura, pomoc społeczna.
Landy zajmują się w szczególności: zaopatrzeniem w energię, przestrzeganiem prawa i porządku, zdrowiem publicznym, sportem i rekreacją.
Nadzór nad samorządem
Kontrola nad organami samorządu terytorialnego sprawowana jest przez władze państwowe krajów związkowych oraz federacji, a jej przeprowadzenie ma na celu zweryfikowanie działalności zgodnie z kryteriami
oszczędności, gospodarności i celowości.
Przychody samorządów
Podatki lokalne i procenty od podatków krajowych stanowią istotną część wpływów budżetów lokalnych,
np. podatki od działalności gospodarczej, od listy płac, od zysków z działalności gospodarczej, od nieruchomości, akcyza od napojów alkoholowych, podatki gruntowe, od rzemiosła, od napojów, od psów itp.
Belgia
Charakterystyka
System samorządowy Belgii obejmuje poziom lokalny – gminy, poziom pośredni – prowincje, poziom
regionalny – regiony, oraz poziom wspólnotowy – wspólnoty.
Bruksela ma specjalny status, jest jednocześnie i gminą, i regionem, a ponieważ nie wchodzi w skład żadnej prowincji, ma także specjalne uprawnienia, którymi normalnie cieszą się prowincje. Wystarczy odwiedzić Brukselę raz, by zauważyć, że stolica jest dwujęzyczna. Bruksela jest wydzielonym regionem (dwu-
6
języcznym) z wyodrębnionym rządem stanowiącym władzę wykonawczą w stolicy Unii Europejskiej. Poza
Brukselą są jeszcze dwa regiony: flamandzki (językiem urzędowym jest flamandzki) i waloński (językiem
urzędowym jest francuski). Oprócz trzech regionów funkcjonują trzy wspólnoty na zasadach federacji,
a mianowicie: flamandzka, francuska, niemieckojęzyczna1.
Upraszczając, można przypisać czuwanie nad prawidłowym rozwojem gospodarczym regionom, a dbanie o ochronę dorobku kulturowego i naukę dzieci w języku francuskim, flamandzkim lub niemieckim
– wspólnotom.
Podział administracyjny Belgii przedstawia się następująco:
Gmina
589
262 w Walonii, 19 w Brukseli, 308 we Flandrii
Prowincja
10
Region
3
5 w Walonii i 5 we Flandrii
Flamandzki, Waloński i Bruksela – stolica
Wspólnota
3
Francuska, Flamandzka 2 i Niemiecka
Cechą charakterystyczną belgijskiego samorządu, jak przystało na członka-założyciela Unii Europejskiej
i polityczne serce Europy, jest jedna z podstawowych zasad funkcjonowania Unii Europejskiej – transparentność, czyli jawność, przejrzystość, czytelność dla mieszkańców. Sesje rad gmin dotyczące budżetu
są zawsze jawne.
W Belgii popularne i efektywne są związki międzygminne – zrzeszenia kilku gmin, które lepiej niż pojedyncze gminy radzą sobie np. z gospodarką wodną, ściekową, dostawami gazu, energii, telekomunikacją,
a także kulturą czy turystyką.
Gmina (fr. Commune, flam. gemeente)
Nazwa organu
Rada gminna
(fr. Conseil Municipal,
flam. Gemeenteraad)
Zarząd gminy / kolegium złorzone z burmistrza i radnych
(fr. Administration de la Ville,
flam. College Van Burgermeester en Schepenen)
Burmistrz
(fr. Maire, flam. Burgemeester)
Sposób
wyboru
Wybierany przez radę
Mianowany przez Króla Belgii spośród radnych, po rekomendacji rady
Kadencja
6 lat
6 lat
6 lat
Uchwala budżet, współdecyduje o wyborze
kadry urzędników, kreuje
politykę społeczną, dba
o utrzymanie porządku
publicznego
Ogólnie szeroki i niesprecyzowany bliżej wachlarz kompetencji, swoboda działania,
której celem jest zabezpieczenie interesu mieszkańców
gminy poprzez codzienne
zarządzanie gminą
Reprezentuje gminę na zewnątrz,
wykonuje zadania zlecone przez
administrację państwową, jest
zwierzchnikiem lokalnej policji, stoi
na czele zarządu i urzędu gminy
Kompetencje
Zdarza się, że burmistrz mianowany
jest spoza grona radnych, wówczas
musi mieć ukończone 25 lat
Dodatkowe
informacje
Prowincja (fr. province, flam. provincie)
Nazwa organu
Rada prowincji
Sposób
wyboru
System proporcjonalnej
reprezentacji
Kompetencje
Ciało prawodawcze
Stałe przedstawicielstwo
Gubernator
Mianowany przez Króla Belgii spośród radnych, po rekomendacji rady
Ten rząd prowincji ma funkcje
normatywne, egzekucyjne
i prawnicze. Przedstawicielstwo odpowiada za codzienne
administrowanie prowincją
Przewodniczy stałemu przedstawicielstwu, może brać udział w sesjach
rady prowincji
7
Region (fr. région)
Nazwa organu
Rada regionu
Rząd Regionu
Sposób
wyboru
Minister-Prezydent
Kadencja
5 lat
5 lat
5 lat
Kompetencje
Ciało prawodawcze,
odpowiada za finanse
włącznie z głosowaniem
nad budżetem oraz kontrolą rządu
Rząd jest ciałem wykonawczym złożonym z regionalnych ministrów, ma prawo
inicjatywy ustawodawczej
Odpowiada za koordynację polityki
rządu
Nazwa organu
Rada wspólnoty
Rząd wspólnoty
Minister-Prezydent
Mianowany przez radę
Mianowany przez rząd i spośród jego
członków
Mianowany przez i spośród członków
rządu
Wspólnota
Sposób
wyboru
Kadencja
5 lat
5 lat
5 lat
Kompetencje
Ciało legislacyjne,
kontroluje rząd, uchwala
budżet
Ma prawo inicjatywy
ustawodawczej, jest ciałem
wykonawczym
W szczególności odpowiedzialny jest
za koordynację polityki rządu
Podział kompetencji pomiędzy szczeble samorządu terytorialnego
Gmina
porządek publiczny, sprawy cywilne obywateli (narodziny, małżeństwa, zgony), planowanie
miejskie, zezwolenia wymagane prawem, infrastruktura drogowa, opieka społeczna, woda
i kanalizacja, odpady z gospodarstw domowych
Prowincja
planowanie miejskie, infrastruktura społeczna, edukacja, infrastruktura kulturalna, sport,
dbałość o wprowadzanie w życie prawodawstwa spójnego językowo, środowisko, transport,
budownictwo mieszkaniowe
Region
rozwój terytorialny, planowanie miejskie, rolnictwo, polityka zatrudnienia, ochrona środowiska, stosunki międzynarodowe, badania naukowe, polityka energetyczna, handel zagraniczny,
transport publiczny
Wspólnota
edukacja, kultura, sprawy społeczne, turystyka, sport, sprawy międzynarodowe, zdrowie
Główne źródło przychodów budżetów belgijskich samorządów to w pierwszej kolejności subwencje i dotacje od władz rządowych, w drugiej – udział w niektórych podatkach państwowych, a w trzeciej – przychody z własnych podatków.
Bułgaria
Charakterystyka
Samorząd terytorialny w Bułgarii jest dwuszczeblowy. Na szczeblu lokalnym występują gminy, a na szczeblu regionalnym prowincje.
Ponadto dla celów planowania gospodarczego – w tym głównie wykorzystania funduszy Unii Europejskiej
– prowincje zostały w programach rządowych zgrupowane w sześć następujących regionów:
1. Region Północno-Zachodni, w skład którego wchodzą prowincje: Widin, Wraca, Montana;
2. Region Północno-Centralny, prowincje: Weliko Tyrnowo, Gabrowo, Łowecz, Plewen, Ruse;
3. Region Północno-Wschodni, prowincje: Dobricz, Szumen, Warna, Razgrad, Silistra, Tyrgowiszte;
4. Region Południowo-Zachodni, prowincje: Sofia-miasto, Sofia-prowincja, Błagojewgrad, Kiustendił,
Pernik;
5. Region Południowo-Centralny, prowincje: Pazardżik, Płowdiw, Smoljan, Kyrdżali, Stara Zagora,
Chaskowo;
6. Region Południowo-Wschodni, prowincje: Burgas, Sliwen, Jambol.
8
Gmina bułgarska może być albo małą wioską – do 250 mieszkańców, albo magistratem – wioską liczącą
ponad 250 mieszkańców z burmistrzem wybieranym większościowo na 4 lata, albo obwodem – miastem
powyżej 100 000 mieszkańców, tak jak Sofia, Płowdiw czy Warna. Obywatele uczestniczą w zarządzaniu
gminą za pośrednictwem wybranych przez siebie organów oraz bezpośrednio poprzez referendum i ogólne
zgromadzenie mieszkańców.
Bułgaria ma 264 gminy, 28 prowincji oraz 6 regionów planistycznych. Stolica Bułgarii – Sofia – jest
jednocześnie i gminą, i obwodem.
Radykalne zmiany samorządowe w Bułgarii rozpoczęły się wraz z reformami politycznymi w 1989 roku,
kiedy to na skutek kompromisu osiągniętego pomiędzy rządzącą wówczas partią komunistyczną a opozycją przy tzw. okrągłym stole, uprawomocnionego przez istniejące wówczas zgromadzenie narodowe oraz
dekret rady ministrów, wszystkie istniejące w terenie komitety wykonawcze zastąpione zostały prowizorycznymi strukturami lokalnymi. Struktury funkcjonowały do czasu pierwszych wyborów w październiku
1991 roku, przeprowadzonych na mocy nowej Konstytucji Republiki Bułgarii z 1991 roku.
Rozwój samorządności w Bułgarii można podzielić na trzy etapy:
Przedział czasowy
Najważniejsze osiągnięcia
Etap I
1991-1997
- Pierwsze wolne, demokratyczne wybory
- Przyjęcie pakietu ustaw: o podatkach i opłatach lokalnych, o majątku
gminnym, o referendum
- Rozpoczęcie prac nad Narodową Strategią Rozwoju Terytorialnego oraz
nad Programem Rozwoju Infrastruktury Technicznej
Etap II
1997-2001
- Przyjęcie pakietu ustaw: o dochodach budżetów gminnych, o porządku
publicznym, o administracji, o rozwoju regionalnym
- Przywrócenie poziomu regionalnego – prowincji istniejących do 1987
roku zarządzanych przez gubernatorów uprawnionych do wdrażania
polityki regionalnej rządu
- Powstanie Państwowego Związku Gmin
Etap III
Od 2002 do dziś
- Przygotowanie samorządów do członkostwa Bułgarii w Unii Europejskiej
głównie pod kątem regionalnej absorpcji funduszy unijnych
Ważne daty:
- 12 lipca 1991 – Nowa Konstytucja Republiki Bułgarii
Konstytucja wprowadziła nowe zasady, m.in. zasadę wolnych i bezpośrednich wyborów oraz zasadę samorządności.
- 1995 – ratyfikacja Europejskiej Karty Samorządu Terytorialnego
Bułgaria rozpoczęła reformy, aby docelowo osiągnąć zdecentralizowany model administracji rekomendowany w Karcie, podzielić kompetencje oraz źródła finansowania między rząd i samorząd. Po konsultacjach
z Krajowym Związkiem Gmin w Bułgarii rada ministrów przyjęła program fiskalnej decentralizacji.
-
Ustawa o podziale terytorialnym Republiki Bułgarii
Ustawa o wyborach lokalnych
Ustawa o majątku gminnym
Ustawa o samorządzie lokalnym i administracji lokalnej z 1991 roku
Ustawa o administracji z 1998 roku
Ustawa o pracownikach służby cywilnej z 1999 roku
9
Gmina (obshtina)
Nazwa organu
Rada gminy (Obchtinski savet)
Burmistrz (Kmet)
Sposób wyboru
1
Liczebność
11-51 radnych
Kadencja
4 lata
4 lata
Kompetencje
Ciało określające kierunki rozwoju gminy,
wybiera ze swego składu przewodniczącego, który przewodzi radzie oraz powołanym przez nią komisjom
Jest władzą wykonawczą, jego rolą jest zarządzanie, koordynacja oraz wdrażanie polityk
przyjętych przez radę.
Burmistrz reprezentuje także gminę na zewnątrz.
Dodatkowe
informacje
Sofia jest wyjątkiem, Rada Miasta Sofii
liczy 61 radnych
Nazwa organu
Gubernator
Prowincja (oblast)
Sposób wyboru
Mianowany przez radę ministrów, zastępców mianuje premier rządu
Liczebność
1 + zastępcy
Kadencja
4 lata
Kompetencje
Wdraża politykę rządu na poziomie regionalnym, koordynuje pracę rządowych agencji w regionie oraz ich relacje z gminami, sprawuje kontrolę nad zgodnością z prawem działań i aktów
wydawanych przez organy gminne
Niecodziennym uprawnieniem jest kontrola aktów i działalności agencji rządowych w regionie,
kontrola organizacji, a nawet firm
W gminach powyżej 100 000 mieszkańców kierownictwo administracyjne sprawuje naczelnik obwodu
wspomagany przez administrację obwodową. Naczelnik obwodu jest powoływany przez radę ministrów.
Zapewnia on realizację polityki państwa, odpowiada za ochronę interesów ogólnokrajowych, praworządności i porządku publicznego oraz sprawuje kontrolę administracyjną.
W regionach planistycznych występują Komisje na rzecz Spójności Ekonomiczno-Społecznej, które aprobują regionalne plany i programy rozwoju. Komisje składają się z przedstawicieli instytucji centralnych
(głównie ministerstw), gubernatorów okręgów, przedstawicieli władz lokalnych i regionalnych, regionalnych struktur biznesu, związków zawodowych, organizacji pozarządowych oraz innych organizacji.
Podział kompetencji pomiędzy samorząd terytorialny
Gminy w Bułgarii zajmują się: zbieraniem i utylizacją odpadów, rozwojem miejskim i utrzymaniem dróg,
parków oraz oświetlenia, transportem publicznym, planowaniem miejskim oraz zarządzaniem nieruchomościami, rozwojem sportu, turystyki, rekreacji, budowaniem i utrzymaniem obiektów użyteczności publicznej (szpitali miejskich, szkół, instytucji socjalnych, ośrodków usług socjalnych, pomników historii, kultury
oraz architektury o znaczeniu miejskim), działalnością kulturalną w teatrach, filharmoniach i muzeach
miejskich oraz zarządzaniem przedsiębiorstwami miejskimi3.
Regiony planistyczne biorą aktywny udział w tworzeniu strategii rozwoju społeczno-ekonomicznego.
Nadzór nad gminami sprawuje gubernator prowincji.
Samorząd bułgarski czerpie fundusze z podatków i opłat lokalnych oraz z dotacji z budżetu państwa.
10
Chorwacja
Charakterystyka
Samorząd w Chorwacji jest dwuszczeblowy. Pierwszy szczebel stanowią gminy i miasta, drugi szczebel
– województwa. Każda gmina, miasto oraz województwo ma osobowość prawną.
Za miasto w Chorwacji uważa się jednostkę samorządu lokalnego, w której znajduje się siedziba województwa, a także jednostkę liczącą ponad 10 tys. mieszkańców, która stanowi urbanistyczną, historyczną, naturalną, ekonomiczną lub społeczną całość. Miasto, jako jednostka samorządu lokalnego,
może obejmować także zamieszkałe przez wspólnoty tereny podmiejskie, które razem z miastem tworzą
ekonomiczno-społeczną całość i są połączone codziennymi, lokalnymi potrzebami swoich rezydentów4.
Województwem jest jednostka samorządu regionalnego, której terytorium stanowi naturalną, historyczną,
ekonomiczną, komunikacyjną, społeczną oraz samorządową całość, zorganizowaną w celu wykonywania
zadań regionalnych.
Terenowa struktura administracji (od 04.11.2003 roku):
- 426 gmin, 124 miasta
- 21 województw, w tym stolica – Zagrzeb
Konstytucja Republiki Chorwacji z 22 grudnia 1990 roku zagwarantowała obywatelom prawo do lokalnej
samorządności, a co za tym idzie do decydowania o lokalnych potrzebach mieszkańców, w szczególności
prawo do wpływania na: rozwój regionalny, planowanie miejskie, organizację oraz lokalizację budynków
mieszkalnych i lokali użyteczności publicznej, organizację opieki nad dziećmi, opieki społecznej, kultury,
sportu, kultury technicznej oraz dbanie o ochronę i promocję środowiska naturalnego.
Ustawa o samorządzie lokalnym i administracji nadała mieszkańcom prawo bezpośredniego uczestniczenia w sprawowaniu władzy na terenie gminy lub województwa poprzez referendum lokalne oraz zgromadzenie wspólnoty mieszkańców.
Pierwszym istotnym krokiem ku tworzeniu nowoczesnej administracji w Chorwacji było powstanie i upublicznienie w 2000 roku Planu Działania Rządu Chorwacji, ukonstytuowanego po wyborach parlamentarnych. Plan zakładał inicjację procesu decentralizacji na szeroką skalę, wzmacnianie roli samorządu
lokalnego i regionalnego. Obecny, kolejny Rząd Chorwacji w swoim programie na lata 2004-2007 wysoki
priorytet nadał kontynuowaniu reformy samorządowej.
Ważne daty:
- 1990 – Konstytucja Republiki Chorwacji
- 1997 – poprawka do Konstytucji Republiki Chorwacji, która wprowadziła dwa szczeble samorządu:
gminny (miejski) i wojewódzki
- 1997 – ratyfikacja Europejskiej Karty Samorządu Terytorialnego przez Parlament Chorwacji
- Ustawa o samorządzie lokalnym i administracji z 1992 roku (opublikowana w odpowiedniku polskiego
Dziennika Urzędowego nr 90/92)
- Ustawa o mieście Zagrzeb z 1992 roku (opublikowana w odpowiedniku polskiego Dziennika
Urzędowego nr 90/92)
- Ustawa określająca zakres zadań pozostających w kompetencjach samorządu lokalnego z 1993 roku
11
- Ustawa o finansach samorządowych z 1993 roku
- Ustawa o referendum i innych formach indywidualnej partycypacji w funkcjonowaniu władzy rządowej
oraz samorządu lokalnego z 1996 roku
- Ustawa o samorządzie lokalnym i regionalnym (33/2001) z 2001 roku
Gmina (općine), miasto (gradovi)
Nazwa organu
Rada gminy / rada Miejska
(Skupština)
Zarząd
(Poglavartsvo)
Naczelnik/Burmistrz
(Načelnik/Gradonačelnik)
Sposób wyboru
Wybory bezpośrednie, tajne
Liczebność
16-32 radnych w gminach;
20-50 radnych w miastach
Organ kolegialny liczący:
5-11 członków w gminach i 7-13
w miastach
1 + do 2 zastępców
Kadencja
4 lata
4 lata
4 lata
Kompetencje
Organ stanowiący prawo,
wybiera przewodniczącego i 1-2
wiceprzewodniczących, którzy
przewodzą posiedzeniom rady,
uchwala roczny budżet i zatwierdza jego wykonanie, ustanawia
stałe i tymczasowe komisje oraz
inne ciała
Organ sprawujący władzę
wykonawczą, na którego czele
stoi naczelnik/burmistrz, a w jego
skład wchodzi także 1-2 zastępców
naczelnika/burmistrza, przewodniczący rady, jego 1-2 zastępców
oraz radni najczęściej będący
jednocześnie szefami wydziałów
w urzędzie
Stoi na czele zarządu oraz
urzędu gminy/miasta,
reprezentuje gminę/miasto na zewnątrz
Dodatkowe
informacje
Średnia populacja gminy to
3627 mieszkańców,
miasta – 20 353 (nie włączając
stolicy, która liczy około
800 000 mieszkańców)
Województwo (županije)
Nazwa organu
Zgromadzenie województwa
(Skupština)
Zarząd województwa
(Poglavartsvo)
Wojewoda
(Župan)
Sposób wyboru
Wybory bezpośrednie, tajne
Wybierany przez zgromadzenie
Mianowany przez prezydenta kraju na wniosek
rządu
Liczebność
30-50
Organ kolegialny liczący 10-15
członków
1 + do 2 zastępców
Kadencja
4 lata
4 lata
4 lata
Kompetencje
wybiera przewodniczącego
i 1-2 wiceprzewodniczących,
którzy przewodzą posiedzeniom
zgromadzenia, uchwala roczny
budżet i zatwierdza jego wykonanie, ustanawia stałe i tymczasowe komisje oraz inne ciała
Organ sprawujący władzę wykonawczą, na którego czele stoi
wojewoda, a w jego skład wchodzi
także 1-2 zastępców wojewody,
przewodniczący zgromadzenia,
jego 1-2 zastępców oraz radni
najczęściej będący jednocześnie
szefami wydziałów w urzędzie
Reprezentuje województwo, stoi na czele zarządu
oraz urzędu
Dodatkowe
informacje
Średnia populacja województwa
to 240 tys. mieszkańców
Gminy zajmują się: zapewnieniem warunków do stymulowania rozwoju społeczno-ekonomicznego na
swoim terytorium, planowaniem miejskim oraz zapewnieniem prawidłowego funkcjonowania serwisów
publicznych, infrastrukturą techniczną, opieką nad dziećmi, ochroną zdrowia, edukacją, kulturą, sportem,
opieką społeczną, zarządzaniem mieniem miejskim.
12
Województwo podejmuje działania w celu: zapewnienia społeczno-ekonomicznego rozwoju gmin i miast
położonych w jego granicach oraz rozwoju województwa jako całości, określenia warunków zagospodarowania i ochrony terenu województwa, koordynacji punktu widzenia gmin i miast co do kwestii, które
rozstrzygać powinny organy rządowe, koordynacji rozwoju i powstawania sieci instytucji oraz porozumień w dziedzinach: kultury, edukacji, usług medycznych użyteczności publicznej, działających na terenie
województwa. Województwa tworzą instytucje publiczne oraz inne byty prawne w celu zmaterializowania
wspólnych dla gmin, miast lub całego województwa celów. Ponadto województwo wykonuje działania
przekazane mu przez gminy i miasta.
Odpowiednie organy administracji centralnej oraz wojewoda kontrolują zgodność z prawem działania oraz
aktów wydawanych przez organy samorządu lokalnego.
Nad finansami samorządów czuwa ministerstwo finansów.
Chorwackie samorządy pozyskują fundusze z różnych źródeł, np. z nieruchomości i majątku ruchomego
gminy, z przedsiębiorstw i innych bytów prawnych, w których mają swoje udziały, oraz ze sprzedaży swoich udziałów, z koncesji, podatków, opłat, odszkodowań, spadków, darowizn, dotacji i subsydiów chorwackiego rządu.
Rząd chorwacki zobowiązany jest do pomocy biedniejszym jednostkom samorządowym.
Cypr
Charakterystyka
Są dwa typy władz lokalnych na Cyprze: wspólnoty (obszary wiejskie) oraz gminy (obszary miejskie) 5, które
działają na podstawie odrębnych przepisów. Zasadniczo gminy tworzą samorządy na terenach zurbanizowanych lub/i turystycznych, podczas gdy wspólnoty tworzą lokalne struktury na obszarach wiejskich.
Obszarów o statusie miast jest 33, a obszarów wiejskich ponad 350 6.
Na Cyprze funkcjonuje ponadto 6 okręgów: Nikozja (Nicosia – stolica wyspy i siedziba rządu), Famagusta,
Limassol, Paphos, Larnaca i Kyrenia. Władzę w okręgach sprawuje szef okręgu, który jest wyznaczany
przez rząd.
Obecny ustrój polityczny Cypru ukształtowany jest na mocy Konstytucji z 1960 roku.
Ważne daty:
- październik 1985 – prawo o samorządzie lokalnym Cypru (nr 111/85)
- październik 1986 – podpisanie przez rząd Europejskiej Karty Samorządu Terytorialnego i jej ratyfikacja
przez parlament w 1988 roku
Podstawa prawna funkcjonowania samorządu
- Ustawa prawo o samorządzie lokalnym z 1985 roku nr 111/85
Gmina/obszar miejski (κοινότητα – kinotita)
Nazwa organu
Rada gminy
Burmistrz (δήμαρχος – dimarchos)
Sposób
wyboru
Powszechne, bezpośrednie wybory, ale
oddzielne od wyborów burmistrza
Powszechne, bezpośrednie wybory
13
Liczebność
8-26 radnych
w zależności od wielkości obszaru
1
Kadencja
5 lat
5 lat
Kompetencje
Ciało stanowiące politykę oraz ciało
doradcze dla burmistrza. Uchwala
budżet, nadzoruje jego wykonanie,
powołuje do życia i zatwierdza komisje
przedmiotowe, z których najważniejsza
jest komisja administracyjna
Jest władzą wykonawczą, reprezentuje także gminę na
zewnątrz, występuje przed sądem powszechnym we
wszystkich przypadkach, w których stroną jest gmina,
oraz wobec organów rządowych, przewodzi radzie
i komisji administracyjnej.
Ciekawostką jest udzielanie ślubów cywilnych przez
burmistrza, ale może on też upoważnić innego radnego
Dodatkowe
informacje
W przypadku nieobecności burmistrza jego obowiązki
może pełnić zastępca, który wybierany jest spośród
radnych w tajnym głosowaniu podczas pierwszego
posiedzenia nowo wybranej rady
Wspólnota
Na poziomie wspólnoty występują: rada wspólnoty, zarząd i prezydent. Mieszkańcy wspólnoty wybierają prezydenta wspólnoty i radę wspólnoty na 5 lat. Zarząd legislacyjny składa się z prezydenta, wiceprezydenta oraz trzech
innych członków, także wybieranych na 5 lat
Obszary miejskie odpowiedzialne są za: prowadzenie racjonalnej gospodarki odpadami, ochronę środowiska, ochronę zdrowia, sztukę, edukację, sport, opiekę socjalną, budowę, utrzymanie i oświetlenie
mostów i ulic, nadawanie nazw ulicom, numerowanie budynków, tworzenie, rozwój i utrzymanie ogrodów
miejskich, parków itp. Ważnym zadaniem cypryjskich gmin jest dbanie o bezpieczeństwo na publicznych
plażach i basenach oraz – w porozumieniu z szefem lokalnej policji – zapobieganie wypadkom i korkom
na drogach.
Gminy na Cyprze, w zależności od stanu finansów, zajmują się promocją wydarzeń artystycznych, edukacyjnych, sportowych.
Kontrolę nad samorządem sprawuje rząd, z uwagi na mały obszar geograficzny wyspy. Roczne budżety
przedkładane są szefowi okręgu, a ten z kolei przedkłada je rządowi. Rachunki rad są kontrolowane co
roku przez Generalnego Audytora Republiki Cypru. Jeśli rada chce zaciągnąć pożyczkę, musi uzyskać
akceptację rządu. Ostatnie poprawki do prawa gminnego z 1985 roku zwiększyły autonomię organów,
prawa dotyczące podatków i opłat nie muszą już być aprobowane przez rząd, aby mogły wejść w życie.
Głównym źródłem przychodów cypryjskich gmin są podatki i opłaty lokalne, np. podatek zawodowy, od
nieruchomości stałych, zakwaterowania w hotelach, rozrywek, opłaty za licencje i pozwolenia, za zarządzanie plażami. Ponadto, jak w większości państw Unii Europejskiej, samorząd otrzymuje dotacje i subwencje rządowe. Znaczące projekty infrastrukturalne zwyczajowo finansowane są przez rząd.
Wspólnoty utrzymują się głównie z subsydiów rządowych, a także z podatków i opłat pobieranych od
mieszkańców.
Czechy
Charakterystyka
Czeski samorząd charakteryzuje się dużym rozdrobnieniem: w roku 1989 były 4104 gminy (gmina jest
podstawową jednostką samorządu w Republice Czeskiej), a obecnie w Czechach i Morawach istnieje
6258 gmin. Drugi poziom samorządu to regiony w liczbie 14 (włączając Region Pragi).
14
Stolica Czech – Praga (wzorem większości stolic europejskich) zajmuje wyjątkową pozycję w czeskim systemie administracyjnym. Praga podzielona jest na 57 okręgów, wiele z nich stanowiło wcześniej niezależne
samorządy, które się z nią połączyły. Istnieje wiele odrębnych urzędów dla różnych części stolicy, choć
formalnie Praga jest jednym samorządem. Praskie władze samorządowe wypełniają jednocześnie funkcje
samorządu terytorialnego i administracji rządowej.
Konstytucja Republiki Czeskiej z 1992 roku ustanowiła dwuszczeblowy samorząd lokalny reprezentowany
przez gminę i region. Mimo że konstytucja umożliwiała utworzenie samorządu na poziomie regionalnym,
jego powstanie ciągle odkładano. Rządy czeskie zdawały sobie jednak sprawę z tego, że regiony muszą
powstać, jeśli Czechy mają wejść do Unii Europejskiej, ale dopiero w 2000 roku poziom regionalny stał
się faktem. Dwa lata później do 13 czeskich regionów doszedł jeszcze jeden region specjalny – stolica
Praga.
- Nowa Konstytucja Republiki Czeskiej z 16 grudnia 1992 roku
- Ustawa z 12 kwietnia 1990 roku o gminach (samorządzie gminnym)
- Ustawa z 12 kwietna 1990 roku o regionach
- Ustawa z 13 kwietnia 1990 roku o stolicy Pradze
- Ustawa z dnia 12 kwietnia 2000 roku, która reguluje tryb wyborów regionalnych
- Ustawa z dnia 6 grudnia 2001 roku o wyborach do rad gmin i o zmianie niektórych ustaw
Gmina (obec)
Nazwa organu
Rada gminy
(Obecni Zastupitelsto)
Komitet gminy7
(Obceni Rada)
Starosta 8
(Starosta lub Primator)
Sposób wyboru
Wybory powszechne, bezpośred- Wybierany przez radę spośród
nie, równe, tajne i proporcjonalne jej członków
spośród jej członków
Liczebność
5-55 w zależności od liczby
mieszkańców i od wielkości
gminy
5-11 członków, nie więcej niż
1/3 liczby radnych
1
Kadencja
4 lata
4 lata
4 lata
Kompetencje
Organ prawodawczy, wybiera
członków komisji
Organ wykonawczy, w jego
skład wchodzą: starosta,
zastępca, inni członkowie,
może tworzyć komisje, komitet
może powierzyć wykonywanie
pewnych zadań starosty jego
zastępcom
Przygotowuje, przewodniczy i prowadzi sesje
komitetu, jest głową
urzędu gminy i realizuje
zadania zlecone przez
państwo
Dodatkowe
informacje
Czynne i bierne prawo wyborcze
otrzymują wszyscy obywatele po
ukończeniu 18 roku życia
Nazwa organu
Zgromadzenie regionalne
(Zastupitelstvo)
Region (kraj)
Komitet regionalny na czele z przewodniczącym (Rada)
Sposób wyboru
Kadencja
4 lata
4 lata
Kompetencje
Kontroluje budżet i subsydia udzielane gminom, może proponować projekty ustaw
Dodatkowe
informacje
Ciało wykonawcze
Składa się z przewodniczącego (Hejtman),
wiceprzewodniczącego oraz innych członków
15
W kompetencjach gminy leżą w szczególności: zarządzanie budżetem gminnym, rozwój lokalny, straż
miejska, dystrybucja wody, odnowa budynków, rolnictwo, szkolnictwo podstawowe, mieszkalnictwo,
pomoc społeczna, planowanie miejskie.
Wyjątkowa rola w systemie samorządowym Czech przypada tzw. miastom ze statusem specjalnym – obecnie jest ich 13 (Brno, Ostrawa, Pilzno, Ołomuniec, Opawa, Czeskie Budziejowice, Karlowe Vary, Usti nad
Labem, Liberec, Hradec Kralowe, Pardubice, Zlin i Havirow). Otrzymały one rozszerzone kompetencje
powierzone w związku z ich rozmiarami, znaczeniem gospodarczym, społecznym i kulturalnym dla regionów, w których się znajdują.
Samorząd regionalny jest odpowiedzialny za: szkolnictwo średnie, sieć dróg, pomoc społeczną, środowisko, transport publiczny, rozwój i zdrowie regionalne.
Od 1993 roku 60-70% przychodów gminnych budżetów pochodzi z różnego rodzaju podatków dochodowych, ponadto gminy utrzymują się z innych podatków i opłat, z emisji obligacji gminnych, ze sprzedaży
mienia gminnego, z pożyczek bankowych itp.
Dania
Charakterystyka
Duński dwuszczeblowy samorząd znajduje się obecnie w procesie transformacji. Na szczeblu lokalnym
występują gminy, na szczeblu regionalnym występują jeszcze powiaty, które po 1 stycznia 2007 roku
zostaną rozwiązane, w ich miejsce pojawią się regiony.
Duński rząd rozpoczął reformę administracyjną w czerwcu 2004 roku, która zakończyła się 1 stycznia
2007 roku. Jej wynikiem jest m.in.:
- redukcja liczby gmin z 271 obecnie do 99 od 2007 roku,
- rozwiązanie 13 powiatów i wyłonienie na ich miejsce 5 regionów,
- reorganizacja kompetencji tak gmin, jak i jednostek drugiego szczebla.
Obecnie trzy duńskie gminy są jednocześnie powiatami (Kopenhaga, Frederiksberg i Bornholm).
Duńska konstytucja gwarantuje podstawowym jednostkom samorządu terytorialnego, jakimi są gminy,
dużą samodzielność w zarządzaniu własnymi sprawami. Samorządność gminy jest jednym z filarów duńskiej samorządności społecznej. Gminy stosunkowo swobodnie wydatkują swoje zasoby finansowe. Dania
niewątpliwie należy do tych krajów na świecie, w których powszechnie i od dawna stosowana jest w praktyce zasada subsydiarności. Na uwagę zasługuje powszechna w Danii współpraca samorządów, która stale
powiększa swój zakres. Coraz większa liczba lokalnych potrzeb jest zaspokajana dzięki współpracy gmin.
16
Samorząd duński ma wieloletnie tradycje i choć ukonstytuował się już dawno, ciągle ewoluuje. Na mocy
ustawy z dnia 1 kwietnia 1970 roku zmniejszyła się znacznie liczba gmin i powiatów, bo z 1388 do 273
gmin oraz z 25 do 14 powiatów. Następnie w 2003 roku połączyły się samorządy na wyspie Bornholm
dzięki temu do końca 2003 roku było 271 gmin.
W latach 70. XX wieku przeprowadzono w królestwie duńskim kompleksowe reformy, które ukształtowały
model samorządu, który funkcjonował ponad 30 lat: reformę terytorialną, reformę zarządzania, reformę
systemu dotacji i wyrównań, reformę podziału kompetencji oraz reformę budżetową i księgowości.
Przeniesiono więcej kompetencji na gminy i powiaty, w ślad za tym zwiększyły się gminne wydatki.
W okresie reform gminy utworzyły swoją reprezentację na szczeblu centralnym, do której wszystkie przystąpiły – Krajowy Związek Gmin, a powiaty – Związek Rad Powiatowych. Obie te organizacje są stowarzyszeniami reprezentującymi odpowiednio gminy lub powiaty w rozmowach z państwem lub ze związkami
zawodowymi urzędników.
- Konstytucja Królestwa Danii z 1953 roku
- Ustawa o samorządzie lokalnym
- Ustawodawstwo specjalne o charakterze ramowym (umożliwia podejmowanie własnych decyzji przez
gminy) oraz o charakterze specjalnym (nakłada obowiązek wykonywania określonych zadań w określony sposób)
Gmina (kommune)
Nazwa organu
Rada gminy (Byraad)
Burmistrz gminy (Borgmester)
Sposób wyboru
Wybory bezpośrednie, powszechne
Wybierany spośród radnych
Liczebność
9-31 radnych 9
1-2 zastępców
Kadencja
4 lata
4 lata
Kompetencje
Rada jest organem stanowiącym politykę
w gminie, uchwala i zatwierdza budżet, ustanawia
komisje, w tym komisję finansową
Jest przewodniczącym rady, szefem
administracji
Dodatkowe
informacje
Bierne i czynne prawo wyborcze pow. 18 roku
życia
Nazwa organu
Rada powiatu
(Amtsraad)11
Burmistrz powiatu
(Amtsborgmester)12
Sposób wyboru
Wybierany spośród radnych
Liczebność
9-31 radnych
1-2 zastępców
Kadencja
4 lata
4 lata
Kompetencje
Ciało stanowiące politykę regionalną
Jest przewodniczącym rady, szefem
administracji
Dodatkowe
informacje
Bierne i czynne prawo wyborcze pow. 18 roku
życia
Powiat (amt)10
Gmina
Powiat
Lokalne
Regionalne
Biblioteki
Drogi
Gospodarka odpadami
Ochrona przeciwpożarowa
Ochrona środowiska
Opieka społeczna (w tym ochrona
zdrowia)
Zarządzanie placówkami dla osób
niepełnosprawnych
Oświata
Żłobki, przedszkola, szkoły
podstawowe, gimnazja
Szkolnictwo wyższe, kształcenie osób
niepełnosprawnych (wysoki stopień
niepełnosprawności)
Planowanie przestrzenne
Lokalne
Regionalne
Rekreacja, rozrywka, kultura, sport
Szpitalnictwo
17
Decyzje gmin nie wymagają zatwierdzania przez jakiekolwiek organy wyższego szczebla. Jednak w każdym powiecie istnieje rada nadzorcza sprawująca nadzór nad gminami. Rada nadzorcza kontroluje finanse
gminy.
Nadzór nad powiatami oraz nad trzema szczególnymi gminami: Kopenhagą, Frederiksbergiem i wyspą
Bornholm, sprawuje Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Zdrowia.
Polityka państwa duńskiego prowadząca do decentralizacji kompetencji w gminie ma swoje odzwierciedlenie w strukturze przychodów budżetu gminy. Duńskie samorządy w większości samofinansują się. Dane
z 2000 roku wskazują aż 44-procentowy udział wydatków samorządowych w ogóle wydatków publicznych.
Znaczącą rolę w strukturze przychodów samorządów odgrywają podatki (57,8% w 2003 roku): gminny
podatek dochodowy, podatek gruntowy, podatek od przedsiębiorstw. Drugie w kolejności źródło wpływów finansowych (20,4% w 2003 roku) to opłaty od użytkowników: opieka nad dziećmi, dostawy wody,
gazu, energii, odprowadzanie i oczyszczanie ścieków, zaopatrzenie w energię cieplną i inne opłaty. Trzecie
bardzo interesujące źródło wpływów to przelewy między gminami, czyli zapłata za usługi13. Dopiero na
czwartym miejscu w 2003 roku znalazły się subwencje państwowe (8%).
Duńskie gminy mogą zaciągać pożyczki.
Estonia
Charakterystyka
Samorząd w Estonii jest jednoszczeblowy i występuje tylko na poziomie gminnym. Drugi szczebel podziału
terytorialnego kraju – powiat (spotkać się też można z nazwą „hrabstwo”) – to już administracja centralna.
Cały kraj podzielony jest na 227 gmin, z czego 194 gminy mają charakter wiejski, a 33 miejski. Powiatów
jest 15.
Stolica – Tallin, inaczej niż w większości państw Unii Europejskiej, traktowana jest tak samo jak inne
gminy miejskie. Stolica podzielona jest na 8 dzielnic o ograniczonych uprawnieniach, każda dzielnica ma
swoją radę, której przewodniczy dzielnicowy, będący jednocześnie członkiem zarządu miasta.
Estonia ma długie tradycje samorządowe, niektóre miasta rządziły się samodzielnie już w średniowieczu.
Pierwsze gminy wiejskie na szerszą skalę powstały w 1816 roku, kiedy to Estonia była częścią Cesarstwa
Rosyjskiego.
Próby ponownego ustanowienia samorządu lokalnego (wówczas dwuszczeblowego) w Republice Estonii
zaczęły się po uchwaleniu ustawy o zakładaniu samorządu lokalnego w 1989 roku i po wyborach lokalnych z 10 grudnia 1989 roku, które były pierwszymi demokratycznymi wyborami po wojnie. Taki stan
istniał do 1994 roku, kiedy to ustawą wprowadzono jednoszczeblowy samorząd lokalny i kiedy na jesieni
odbyły się wybory do rad gmin w obecnym kształcie.
Na przestrzeni lat można zaobserwować tendencję do łączenia się estońskich gmin i powiększania ich
terytorium:
18
Rok
Liczba gmin
1996
1998
1999
2002
2005
254
253
247
241
227
Ważne daty:
- 24 września 1994 – ratyfikacja Europejskiej Karty Samorządu Terytorialnego
- 2005 – nowelizacja ustawy o wyborach do rad samorządowych, która zmieniła kadencję tych rad z 3
na 4 lata
- 1992 – Konstytucja Republiki Estonii przyjęta w drodze referendum
- 2 czerwca 1993 – przyjęcie oraz wejście w życie (28 czerwca 1993) ustawy o organizacji samorządu
lokalnego
- 16 czerwca 1993 – ustawa o budżetach samorządowych
- 10 sierpnia 1993 (z nowelizacją 14 grudnia 1993) – ustawa o relacji budżetu samorządowego do
budżetu rządowego)
- 21 września 1994 – ustawa o podatkach lokalnych
- 22 lutego 1995 – ustawa o podziale terytorialnym Estonii
- 27 marca 2002 – ustawa o wyborach do rad samorządowych
Gmina (vald), miasto (linn)
Nazwa organu
Rada Gminy
(Valla Volikogu)
Zarząd (Valitsus) na czele z burmistrzem/prezydentem (Vallavanem)/(Linnapea)
Sposób
wyboru
Wybory bezpośrednie, powszechne, tajne
Rada wybiera burmistrza, a on wybiera członków
zarządu po zaakceptowaniu przez radę
Liczebność
Zależy od liczby mieszkańców i od liczebności poprzedniej rady, przepisy określają
minimalne dolne progi – od 7 do 31 radnych,
stolica ma np. 64 radnych
Określa statut każdej gminy, miasta
Kadencja
4 lata
4 lata
Kompetencje
Ustala komitety, uchwala i nadzoruje
wykonanie lokalnych budżetów, ustanawia
lokalne podatki, uchwala plany rozwoju gminy,
wybiera i odwołuje przewodniczącego (Volikogu esimees) oraz burmistrza
Władza wykonawcza w gminie: burmistrz przewodniczy zarządowi, może stać na czele urzędu
gminy, reprezentuje gminę na zewnątrz
Dodatkowe
informacje
Prawa wyborcze przysługują obywatelom
Estonii po ukończeniu 18 roku życia zamieszkałym na terenie gminy, bez względu na obywatelstwo (cudzoziemcy muszą zamieszkiwać
na terenie kraju przez min. 5 lat)
Nie można łączyć funkcji radnego z funkcją
członka zarządu.
Burmistrz nie może być jednocześnie przewodniczącym rady
Kompetencje samorządu terytorialnego
Samorząd w Estonii odpowiada za: szkolnictwo (od edukacji przedszkolnej do szkolnictwa wyższego na
poziomie licencjata), opiekę zdrowotną, budownictwo socjalne, kulturę, sport, rekreację, usługi publiczne
(dostawy wody, uzdatnianie wody, oczyszczanie ścieków, centralne ogrzewanie, oświetlenie publiczne),
lokalne planowanie przestrzenne, lokalny transport publiczny, utrzymanie lokalnych dróg, cmentarzy,
zakładów publicznych, utrzymanie gminy w czystości.
Kontrola jest sprawowana przez państwo. Stanowe Biuro Audytu nadzoruje administrację w gminach.
Kanclerz bada zgodność prawodawstwa samorządowego z prawem krajowym. Ponadto każda rada tworzy
komitet nadzorujący działanie wykonawczych organów administracji samorządowej.
Wydatki samorządu estońskiego znajdują swoje pokrycie w przychodach z udziału w podatkach stanowych: 50% podatku od nieruchomości i 52% podatku dochodowego zasila budżety lokalne. Największe
źródło przychodu to podatek dochodowy – 42% w 2004 roku, drugie co do wielkości źródło to pomoc 19
państwa – 18% w 2004 roku. Samorządy mają swój udział (choć obecnie jest to już znikome źródło przychodu) w prywatyzacji majątku państwowego. Ponadto organy samorządu mają prawo zaciągać pożyczki
i ustanawiać lokalne podatki.
Finlandia
Charakterystyka
Samorząd terytorialny w Finlandii oparty jest przede wszystkim na gminach, których jest 431, a w mniejszym stopniu na regionach, których jest 20. Przeciętna fińska gmina liczy 12 tys. mieszkańców.
W Finlandii powszechnie występują porozumienia i związki międzygminne, powoływane do realizacji
zadań przekraczających możliwości pojedynczej gminy.
Prowincje są jednostkami administracji rządowej (w liczbie 5). Jedynej autonomicznej prowincji – Wyspom
Alandzkim – gdzie oficjalnym językiem jest szwedzki, nadano szczególny status, uprawniający ją do posiadania własnego prowincjonalnego rządu (Landskapsstyrelse) i zgromadzenia (Lagting).
W maju 2005 roku rząd fiński rozpoczął projekt mający na celu restrukturyzację gmin, tak aby każda,
nawet najmniejsza gmina mogła świadczyć usługi dla swoich mieszkańców na bardzo wysokim poziomie
i mieć środki adekwatne do rosnących oczekiwań ze strony rządu i wspólnoty samorządowej. Rząd zapowiada, że jeśli będzie taka potrzeba, przeprowadzi niezbędne zmiany legislacyjne.
Długoletnia historia samorządu terytorialnego w Finlandii sięga XII wieku, kiedy to kraj ten dostał się pod
panowanie szwedzkie. Obecnie funkcjonujący model samorządu ukształtował się pomiędzy I a II wojną
światową. W tym okresie samorząd opierał się na gminach.
-
Konstytucja Finlandii z 11 czerwca 1999 roku
Ustawa o samorządzie lokalnym z 1995 roku
Ustawa o rozwoju samorządu regionalnego z 2002 roku (weszła w życie 1 stycznia 2003 roku)
Ustawa o przekazywaniu transferów budżetowych pomiędzy rządem, a samorządem
Ustawa o granicach gmin
Gmina (kunta)
20
Nazwa organu
Rada gminy (Kunnanvaltuusto)
Zarząd gminy (Kunnanhallitus)
Burmistrz lub dyrektor
Sposób
wyboru
Wybory powszechne, bezpośrednie, tajne, proporcjonalne
Wybierany przez radnych
Powoływany przez radę
Liczebność
13-85 radnych, w zależności od
liczby mieszkańców
min. 7 członków
1
Kadencja
4 lata
2 lata
Czas nieokreślony lub
określony w angażu
Kompetencje
Organ stanowiący prawo miejscowe, powołuje burmistrza lub
dyrektora, komitety obligatoryjne
i fakultatywne, uchwala budżet
gminy, ustala podatki lokalne,
uchwala plany rozwoju gminy
Organ wykonawczy, reprezentuje gminę na zewnątrz, przygotowuje projekty uchwał rady,
może wspierać się w pracy
sektorowymi komitetami
Stoi na czele urzędu gminy,
bierze udział w obradach
zarządu, ale bez prawa
głosu
Dodatkowe
informacje
Niecodziennym rozwiązaniem
jest brak wynagradzania pracy
członków zarządu, przysługują
im jedynie diety i zwrot kosztów
podróży, a w przypadku kolizji
z ich pracą zawodową także
zwrot utraconego wynagrodzenia
W przeszłości dyrektor stał
na czele zarządu, obecnie
jest on urzędnikiem samorządowym, choć z braku
burmistrza zdarza się, że
dyrektor podejmuje decyzje, które stoją na pograniczu decyzji wykonawczych
i politycznych
Region
Na poziomie regionalnym działają tylko rady regionalne. Ich członkowie nie są wybierani w wyborach powszechnych, a są mianowani przez gminy. Rady są wspierane przez administrację w wypełnianiu swoich zadań.
W gestii samorządu fińskiego szczebla lokalnego leżą m.in.: opieka zdrowotna i społeczna, szkolnictwo
(przedszkolne, podstawowe, gimnazjalne, zawodowe, edukacja dorosłych, biblioteki), planowanie i rozwój
lokalny, nadzór nad budynkami, kultura, rekreacja, utrzymanie lokalnej infrastruktury i środowiska (dróg,
zarządzanie energią, wodą, odpadami, transportem publicznym, przystaniami).
Natomiast samorząd szczebla regionalnego odpowiada za: rozwój i planowanie regionalne, przygotowanie
i wdrażanie programów współfinansowanych przez fundusze strukturalne Unii Europejskiej.
Kontrolę nad działalnością samorządu lokalnego sprawuje prowincjonalna administracja rządowa oraz
naczelna administracja rządowa – Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Administracja rządowa kontroluje
także działalność samorządu regionalnego.
Francja
Charakterystyka
Wiekowa tradycja samorządu we Francji sięga czasów rzymskich, wtedy to powstała większość obecnych
gmin. Nieliczne gminy francuskie powstały później niż w średniowieczu.
Wyróżnia się trzy szczeble władzy samorządowej: gmina, departament i region. Podstawową jednostkę
samorządu terytorialnego stanowi gmina.
Charakterystyczna dla tego kraju jest duża liczba małych gmin – 36 679 (na kontynencie i na terytoriach
zamorskich). Departamentów jest 100 (96 w Europie + 4 na terytoriach zamorskich), a regionów 26 (22
w Europie + 4 zamorskie: Martynika, Gwadelupa, Gujana, Reunion14). Ustawa z 1971 roku nadała szczególny status trzem największym miastom: stolicy – Paryżowi – oraz Marsylii i Lyonowi. Te trzy miasta są
podzielone na dzielnice. Paryż jest jednocześnie i gminą, i departamentem.
Charakterystycznym dla Francji jest również pełnienie przez organy wykonawcze samorządu terytorialnego w gminach i departamentach jednocześnie funkcji samorządowych i rządowych.
W średniowieczu obecne funkcje gminy sprawowali proboszczowie, a obecny status gminy uzyskały
w 1884 roku. Współczesny podział administracyjny Francji ukształtował się w okresie rewolucji francuskiej. Wtedy w miejsce prowincji wprowadzone zostały departamenty i pojawiły się gminy. Regiony wprowadzono później, bo w drugiej połowie XX wieku. Od końca XIX wieku we Francji stale podejmowano
próby ograniczenia nadmiernej liczby gmin, ale próby te nie były udane. Dziś już łączenie gmin w większe
nie jest priorytetem, priorytetem jest tworzenie związków międzygminnych.
21
Ważne daty:
- 14 grudnia 1789 – Zgromadzenie Konstytucyjne powołało 83 departamenty z administracją sądową,
finansową i radami
- 1969 – projekt de Gaulle’a, mający na celu utworzenie regionów jako wspólnot rozwoju regionalnego
- 1958 – Konstytucja Francji
- 1871 – ustawa o departamentach
- 1884 – ustawa o gminach, która wprowadziła termin głosowania powszechnego i referendum
Gmina (commune)
Nazwa organu
Rada gminy (Conseil municipal)
Mer (Maire)
Sposób wyboru Wybory bezpośrednie, powszechne Wybierany przez radę wraz z zastępcami w głosowaniu tajnym
Kadencja
6 lat
6 lat
Kompetencje
Mer ma podwójna rolę: reprezentuje gminę i jest jednocześnie
przedstawicielem rządu.
Przewodniczy jej mer, rada zarządza 1. Jako przedstawiciel gminy przewodniczy radzie, przewodwłasnością gminną, nadzoruje
niczy każdej komisji, stoi na czele urzędu gminy, wykonuje
roboty publiczne, decyduje o napra- uchwały rady, zawiera kontrakty, reprezentuje gminę w sądach
wie i konserwacji dróg, zarządza
2. Jako przedstawiciel rządu wykonuje ustawy parlamentarne,
dobrami gminy – lasami, pastwirozporządzenia, decyzje przekazane przez prefekta, zapewnia
skami, nabywa i sprzedaje mienie
porządek, bezpieczeństwo, zapobiega katastrofom, wydaje
koncesje na alkohol, wydaje zgody na zgromadzenia, kontroluje
ruch drogowy, dba o czystość budynków
Dodatkowe
informacje
Jawne sesje obywają się min. 4 razy
w roku, zwołuje je mer.
Rada może zostać rozwiązana
dekretem ministerialnym
Nazwa organu
Rada generalna
(Conseil General)
Departament (département)
Komisja departamentalna (Commission du Département)
na czele z przewodniczącym (Président)
Sposób wyboru Wybory powszechne, dwuetapowe
Wybierana przez radę spośród radnych
Kadencja
6 lat, ale połowa składu odnawiana
jest co 3 lata
6 lat, ale kadencja przewodniczącego trwa 3 lata
Kompetencje
Rada jest ciałem stanowiącym
politykę na terenie departamentu,
wybiera przewodniczącego ze swojego składu oraz komitety
Ciało wykonawcze, dysponuje majątkiem, reprezentuje departament przed organami sprawiedliwości i na zewnątrz
Dodatkowe
informacje
Przewodniczący pracuje razem ze stałą komisją złożoną z jego
Posiedzenia plenarne odbywają się 2
zastępców. Posiedzenia komisji zwołuje przewodniczący raz
razy w roku
na 3 miesiące na życzenie urzędu lub 1/3 członków rady
Region (région)15
Rada regionu(Conseil Regional)
Stała komisja
(Commision)Permanente)
Przewodniczący(Président)
Sposób wyboru
Wybory bezpośrednie, tajne,
równe, proporcjonalne
Wybierany przez organizacje
społeczne, gospodarcze,
związki zawodowe i premiera
rządu
Kadencja
6 lat
6 lat
6 lat
Nazwa organu
22
Kompetencje
Komisja jest organem konsultacyjnym przy radzie, pełni
Kieruje sprawami regionu, wydaje
funkcje opiniodawcze (opiniuje
opinie na temat rozwoju i zagodokumenty dotyczących planów
spodarowania regionu, szacuje
rozwoju, projektów ekonomiczwarunki wykorzystania kredytów,
nych, społecznych i kulturalpowołuje komisje
nych)
Radnym można być po ukończeniu 21 lat, obrady rady odbywają
Dodatkowe inforsię raz na 3 miesiące na wniosek
macje
urzędu rady lub 1/3 członków,
posiedzenia są jawne
Jest ciałem wykonawczym
i stoi na czele administracji
regionalnej, kieruje pracami
rady, przygotowuje i wykonuje uchwały rady, dysponuje
administracją, decyduje
o wydatkach regionu, sprawuje nadzór nad majątkiem,
zawiera umowy i reprezentuje
region przed organami sprawiedliwości
Komisja składa się z wiceprzewodniczących
Biblioteki
Budownictwo
Cmentarze
Drogi, szlaki
Gospodarka odpadami
Klęski żywiołowe
Licencje lokalne
Mieszkalnictwo
Ochrona konsumentów
Ochrona sanitarna
Ochrona środowiska
Ogródki działkowe
Opieka społeczna (w tym ochrona zdrowia)
Oświata
Planowanie rozwoju
Policja, ochrona przeciwpożarowa
Porty handlowe
Przystanki autobusowe, oświetlenie dróg
i chodników
Rozwój gospodarczy
Toalety publiczne
Transport
Współpraca zagraniczna
Zieleń miejska
Zarządzanie funduszami strukturalnymi UE
Gmina Departament
Region
Zasada domniemania określa, iż gmina ma wszystkie kompetencje, chyba że są
one zastrzeżone dla innej wspólnoty lokalnej lub państwowej
Podział kompetencji pomiędzy organy samorządu terytorialnego
Gimnazja, szkoły średnie ogólne
Szkoły zawodowe i wyższe
Departamentu
Regionu
Zdrowie
Kultura
Departamentu
Regionu
Miejski i szkolny
Regionalny
od 2004 roku
Kontrola nad samorządem
Generalnie kontrolę sprawuje sąd administracyjny oraz Regionalna Izba Obrachunkowa.
Na poziomie gminnym rząd zatwierdza 10-15-letnie plany zagospodarowania przestrzennego. Na poziomie
departamentu reprezentantem administracji rządowej jest komisarz republiki – prefekt. Może on zaskarżyć
akty samorządów gminnych do sądu administracyjnego, jeśli nie są zgodne z prawem.
W ostatnich latach odnotowano spadek samodzielności finansowej francuskich gmin, w przeciwieństwie
do samodzielności regionów.
23
Przychody samorządów francuskich to, oprócz pomocy państwa, podatki, np. od osób fizycznych, od nieruchomości mieszkalnych, od nieruchomości wykorzystywanych na cele gospodarcze i podatek gruntowy.
Grecja
Charakterystyka
Grecki samorząd terytorialny jest trójszczeblowy: szczebel I to gmina, II prefektura, a III region.
Grecja liczy 900 gmin miejskich – miast, 131 gmin wiejskich – wsi, 54 prefektury oraz 13 regionów.
Miastami w Grecji są gminy liczące ponad 10 tys. mieszkańców lub/i będące siedzibą prefektury albo też
inne, mniejsze gminy z uwagi na ich historyczne i tradycyjne znaczenie. Gminami wiejskimi są wioski,
które mają mniej niż 9999 mieszkańców.
Stolica Grecji – Ateny – wraz z miastami Pireus oraz Thessaloniki otrzymały na mocy odrębnych przepisów status metropolii.
Do końca 1998 roku utrzymywała się duża liczba gmin: 457 miast i 5318 wsi. W wyniku reformy zredukowano liczbę gmin wiejskich do – 131, a zwiększono liczbę gmin miejskich do – 900. W 1994 roku na mocy
ustawy powstał samorząd na poziomie prefektury.
Ważne daty:
- Konstytucja Grecji z 1975 roku
- Dekret Prezydenta nr 410/95 zawierający gminny i miejski kodeks z późniejszymi zmianami
- Ustawy nr 2218/94, 2240/94 i 2307/95 stwarzające zasadnicze podstawy prawne do ustanowienia
i funkcjonowania administracji na poziomie prefektury
- Ustawy nr 1622/86, 2218/94, 2240/94 oraz 2503/97 tworzące poziom regionalny i nadające mu administracyjną niezależność
Gmina miejska (dimoi)
Gmina wiejska
(κοινότητα – kinotita)
24
Nazwa
organu
Rada miejska
(Dimotiko
Simvoulio)
Komitet Miejski
(Dimarchiaki
Epitropi)
Burmistrz
Rada gminy
(δήμαρχος - Dimar(Simvoulio)
chos)
Przewodniczący rady
(Proedros Kinotitas)
Sposób
wyboru
Wybierany przez
radę
Osoba, która uzyskała
największą liczbę głoJak rada miejska
sów podczas wyborów
do rady
Jak burmistrz
Liczebność
11-41 radnych
3-7 członków
1
7-11 radnych
1
Kadencja
4 lata
4 lata
4 lata
4 lata
4 lata
Kompetencje
Ciało
podejmujące
decyzje
Ustanawia
budżet, zatwierdza wydatki
Wraz z komitetem,
którego jest szefem,
wdraża decyzje rady
Jak rada miejska
Samodzielnie wdraża
decyzje rady
Dodatkowe
informacje
3/5 składu
stanowią
radni z listy,
która zdobyła
większość
głosów, a 2/5
są dzielone
proporcjonalnie między
inne listy
Uczestniczy w posiedzeniach rady bez
prawa głosu
Przewodzi jej
przewodniczący
rady,
jak dla rady
miejskiej
Prefektura (nomoi)
Nazwa organu
Rada prefekturalna
(Nomarchiako Simvoulio)
Komitet prefekturalny
(Nomarchiakes Epitropes)
Prefekt
(Nomarchis)
Sposób
wyboru
Wybory powszechne
Wybrany przez radę spośród jej
członków
Osoba, która uzyskała
największą liczbę
głosów w wyborach
do rady
Liczebność
21-37 radnych
5-7
1
Kadencja
4 lata
4 lata
4 lata
Kompetencje
Jest ciałem decyzyjnym
Wraz z prefektem wdraża
decyzje rady, zatwierdza budżet,
ustala wydatki
Organ wykonawczy
Dodatkowe
informacje
Rada może powołać do 6 komitetów
Prefekt przewodzi komitetowi,
może mu pomagać zastępca
prefekta
Stoi na czele urzędu,
reprezentuje prefekturę na zewnątrz, wraz
z komitetem wciela
decyzje rady
Region (peripheria)
Nazwa organu
Rada regionu
Sekretarz generalny
Sposób
wyboru
Składa się z: sekretarza generalnego jako jej przewodniczącego, z prefektów, z przedstawicieli każdej z gmin wiejskich
i miejskich w regionie oraz z przedstawicieli takich regionalnych organizacji jak izby techniczne, geotechniczne, gospodarcze, związek pracowników cywilnych, konfederacja związków
spółdzielni rolniczych, generalna konfederacja pracowników
Jest mianowany przez rząd
Kompetencje
Rada decyduje o kierunkach regionalnego rozwoju społeczno-ekonomicznego
Jest władzą wykonawczą, szefem
administracji regionalnej i jednocześnie przedstawicielem rządu
w regionie
Dodatkowe
informacje
Radzie przewodniczy sekretarz generalny
W gestii gmin leży troska o rozwój społeczno-gospodarczy, transport publiczny, gaz, zaopatrzenie w wodę,
utrzymanie szkolnych budynków oraz, tak dla Grecji ważna, ochrona zabytków, kultury i sztuki.
Prefektury zajmują się: rozwojem prefektury, zarządzaniem usługami władz lokalnych, urbanizacją, zdrowiem, terenami zielonymi, konstrukcją budynków szkolnych.
Regiony odpowiadają za rozwój społeczno-ekonomiczny regionu oraz za wertykalną koordynację polityk
ekonomicznych.
Kontrolę sprawuje sekretarz generalny regionu wyznaczany przez rząd, a w dziedzinie finansów Krajowa
Rada Rewizyjna.
25
Przychodami samorządów są: podatki i opłaty, rządowe dotacje celowe i subwencje, kredyty z publicznego funduszu inwestycyjnego itp.
Przychodami gmin wiejskich i miejskich są w szczególności: przychody z majątku gminnego, podatki
lokalne (podatek od elektryczności, nabywania nieruchomości, piwa, rzadkich gatunków benzyny), lokalne
opłaty (od własności, za sprzątanie, wodę, nawadnianie, meliorację, użytkowanie ziemi, promocję i reklamę, parkowanie pojazdów, wydawanie pozwoleń na budowę, korzystanie z gorących źródeł itp.), udział
w podatkach państwowych. Gminy mogą zaciągać pożyczki, mogą także przyjmować spadki i dotacje.
Hiszpania
Charakterystyka
Ustrój terytorialny Hiszpanii jako państwa o wysokim stopniu decentralizacji władzy, państwa regionalnego, w którym regiony cieszą się dużą autonomią, znajduje swoje odzwierciedlenie w polityce rządu
zapobiegającej podziałowi kraju.
Charakterystycznym dla Hiszpanii rozwiązaniem jest przekazanie gminom różnych kompetencji w zależności od ich wielkości. I tak większość zadań wykonywana jest przez wszystkie gminy, ale gminy liczące
więcej niż 5 tysięcy, 20 tysięcy i 50 tysięcy mieszkańców zobligowane są do świadczenia dodatkowych
usług na rzecz swoich mieszkańców, np. usług z zakresu transportu publicznego w gminach powyżej 50
tys. mieszkańców.
Trzyszczeblowy samorząd terytorialny w Hiszpanii to:
1. 8109 gmin, w tym dwie gminy o szczególnym statusie metropolii: stolica – Madryt – i Barcelona
2. 50 prowincji
3. 17 wspólnot autonomicznych, tzw. regionów, oraz dwa miasta autonomiczne (ciudades autónomas)
– Ceuta i Melilla. Miasta te są wyjątkowymi jednostkami podziału administracyjnego, czymś pomiędzy gminą a wspólnotą autonomiczną. W przeciwieństwie do pozostałych regionów miasta te nie mają
swojego niezależnego zgromadzenia legislacyjnego.
Najważniejsza z punktu widzenia ustroju terytorialnego kraju jest Konstytucja Hiszpanii z 27 grudnia 1978
roku, która nadała poszczególnym szczeblom samorządu w tym kraju osobowość prawną i wprowadziła
bezpośrednie wybory do rad gmin.
Gmina (municipio)
26
Nazwa organu
Rada gminy
(Pleno)
Zarząd gminy
(Junta de gobierno local)
Burmistrz
(Alcade)
Sposób wyboru
Wybory bezpośrednie, powszechne,
równe, wolne, tajne
Wybierany przez burmistrza spośród radnych
Wybierany przez radę spośród jej członków
Kadencja
4 lata
4 lata
4 lata
Kompetencje
Stanowi politykę na terenie gminy,
zatwierdza budżet, gminne plany,
powołuje i odwołuje burmistrza
Główne ciało wykonawcze
i pomocnicze burmistrza
Jest jednocześnie przewodniczącym rady i stoi na czele
zarządu, jest zwierzchnikiem
lokalnej policji
Dodatkowe
informacje
Radni pełnią swoje funkcje woluntarystycznie, ale mogą oni być także
zatrudniani zawodowo.
Czynne prawo wyborcze przysługuje
wszystkim hiszpańskim rezydentom
– z i spoza UE
Może być zatrudniony na
etacie, ale nie musi być
zatrudniony
Prowincja (provincia)
Nazwa organu
Rada prowincji
(Diputación Provincial)
Rada rządu prowincji (Comision de Gobiermo)
Przewodniczący
(Presidente)
Sposób
wyboru
Wybierani spośród członków rad
gmin
Wybierana spośród radnych
Wybierany przez radę spośród radnych
Liczebność
25-51
Składa się z przewodniczącego
i jego zastępców wyznaczonych przez niego
1
Kadencja
4 lata
4 lata
4 lata
Kompetencje
Ciało wpływające na rozwój prowincji, wybiera przewodniczącego,
koordynuje działanie gmin
Jest rządem prowincji, jej
Ciało wykonawcze, stoi na
zadaniem jest asystowanie
czele rady oraz administracji
przewodniczącemu w pełnieniu prowincjonalnej
jego funkcji
Dodatkowe
informacje
Na Wyspach Kanaryjskich i Balearach występuje Zgromadzenie Wyspy
Wspólnota autonomiczna lub region (comunidade autonómas)
Nazwa organu
Zgromadzenie
(Parlamento)16
Rada Rządu Regionalnego
(Consejo de Gubierno)
Szef Rządu
(Presidente)
Sposób wyboru
Wybierany przez zgromadzenie po zatwierdzeniu
przez szefa rządu
Wybierany przez zgromadzenie i mianowany przez
króla Hiszpanii
Kadencja
4 lata
4 lata
4 lata
Kompetencje
Ciało prawodawcze, sprawuje konOrgan wykonawczy, ma
trolę nad radą i szefem rządu, mianuje prawo inicjatywy legislatzw. senatorów, którzy reprezentują
cyjnej
dany region
Jego członkowie nazywani
są ministrami
Dodatkowe
informacje
Stoi na czele rady i koordynuje jej prace, reprezentuje
wspólnotę przed rządem
Niektóre wspólnoty w Hiszpanii mogą tworzyć swoją
własną policję
Podział kompetencji pomiędzy szczeble samorządu terytorialnego
Gmina
Bezpieczeństwo
Lokalne i bezpieczeństwo na drogach, gminy
pow. 20tys. ochrona przeciwpożarowa
Biblioteki, kultura
Drogi
Gospodarka odpadami
Mieszkalnictwo
Ochrona konsumentów, w tym kontrola spożywanego jedzenia i picia
Gminy pow. 5 tys. mieszkańców
Ochrona środowiska
Opieka społeczna
(w tym ochrona zdrowia)
Region (wspólnota autonomiczna)
Oświata
Planowanie i rozwój
Przystanki autobusowe, oświetlenie
dróg i chodników
Lokalny
Sport
Rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo
Tereny zielone
Transport
Turystyka
Zaopatrzenie w wodę
Gminy pow. 20tys. mieszkańców
Regionalny
27
Prowincje koordynują świadczenie usług gminnych, pomoc ekonomiczną, prawną i techniczną dla gmin,
zapewnienie nietypowych usług gminnych. Dbają także o administrowanie swoim terytorium i jego
rozwój.
Kontrola nad hiszpańskim samorządem sprawowana jest m.in. pod kątem legalności, rzetelności
i celowości. Nadzór nad samorządem sprawowany jest m.in. przez Trybunał Konstytucyjny i rząd.
Duże możliwości wpływu na strukturę swoich przychodów mają regiony, mniejszy gminy, a znikomy prowincje.
Przychody regionów pochodzą z trzech podstawowych źródeł: z podatków własnych (od elektryczności
i rejestracji pojazdów), opłat (m.in. opłaty skarbowej) i danin specjalnych oraz z podatków przekazanych
w całości lub częściowo przez państwo (np. podatek VAT, podatek produkcyjny od papierosów, alkoholu
i piwa). Przychody pochodzą także z dotacji. Nieco inne zasady ustalania wpływów budżetowych panują
w dwóch regionach – Nawarze i Kraju Basków – które mają odrębny system finansowy.
Przychody prowincji to podatki i opłaty oraz dotacje.
Przychodami gmin są podatki: od nieruchomości, działalności gospodarczej, budowlany, od wzrostu wartości ziemi w miastach. Ponadto gminy uzyskują wpływy z opłat użytkowych, mogą także sprzedawać
usługi komercyjne, na terenie Hiszpanii funkcjonuje nawet cennik usług. Środki finansowe płyną do najniższego szczebla samorządu z budżetu centralnego w postaci dotacji bieżących i inwestycyjnych.
Holandia
Charakterystyka
Holenderski model samorządu jest dwuszczeblowy: szczebel pierwszy to gmina, a szczebel drugi – prowincja. Prowincji w Holandii jest 12, gmin 467. Największą gminą jest stolica – Amsterdam.
Holenderskie prawo nie rozróżnia małych i średnich gmin, choć skala problemów większych miast jest
oczywiście inna niż małych wiosek, wszystkie gminy mają takie same zadania i obowiązki.
Holandia od XV wieku do czasów Rewolucji Francuskiej (1807) była państwem prowincjonalnym. W 1848
roku, na skutek zmiany konstytucji Holandii, wprowadzono trzy poziomy władzy: narodowy, prowincjonalny i lokalny. W 1918 roku wprowadzono w Holandii powszechne prawo wyborcze.
Podstawy prawne samorządu
- Konstytucja z 1814 roku wraz ze zmianą z 1848 roku, która ujednoliciła strukturę samorządu w kraju.
Warto także wspomnieć o spisanym w styczniu 2005 roku kodeksie wzajemnych relacji administracyjnych.
Kodeks jest krokiem milowym w kierunku określenia jasnych kryteriów przekazywania zadań pomiędzy
rządem, gminą a prowincją oraz współpracy między tymi trzema poziomami.
Gmina (gemeente)
28
Nazwa organu
Rada lokalna
(Gemeenteraad)
Kolegium radnych (Burgemeester & Wethouders)
Burmistrz
(Burgemeester)
Sposób wyboru
Wybory powszechne, proporcjonalne
Desygnowany przez rząd
Liczebność
7-45 radnych
2-9
1
Kadencja
4 lata
4 lata
6 lat
Organ wykonawczy, przygotowuje i wdraża decyzje
rady
Jest jednocześnie przewodniczącym rady i kolegium,
piastuje też funkcję rzecznika spraw obywatelskich
w gminie
Kompetencje
Organ legislacyjny, podejmuje
najważniejsze decyzje w gminie
Dodatkowe
informacje
Na czele rady stoi burmistrz, ale
nie bierze udziału w głosowaniach,
rada konsultuje wybór burmistrza
z komisarzem królewskim
Nazwa organu
Stany zjednoczone prowincji
(Provinciale Staten)
Sposób wyboru
Wybory bezpośrednie, powszechne, Członkowie są desygnowani przez stany, Komisarz mianoproporcjonalne
wany jest przez koronę
Liczebność
39-83 w zależności od wielkości
prowincji
Prowincja (provincie)
Biuro wykonawcze na czele z komisarzem królewskim
3-9
Kadencja
4 lata
4 lata biuro, 6 lat komisarz
Kompetencje
Ciało legislacyjne, stany składają
się z różnych komitetów, ich członkowie wybierają skład biura
Organ wykonawczy. Komisarz przewodniczy stanom, jest
organem nadzoru nad gminą i pośredniczy w mianowaniu
przez koronę burmistrza
Podział kompetencji samorządu terytorialnego w Holandii
Gmina
Prowincja
Bezpieczeństwo
Budownictwo
Drogi
Gospodarka odpadami
Licencje lokalne
Mieszkalnictwo
Ochrona środowiska
Oświata
Szkoły podstawowe
Planowanie
Gminne
Regionalne
Przystanki autobusowe, oświetlenie dróg i chodników
Turystyka, rekreacja, rozrywka, kultura, sport
Transport
Zaopatrzenie w wodę
Nadzór nad działalnością organów gmin sprawowany jest przez rząd prowincji i przez koronę. Nadzór nad
działaniami prowincji sprawuje państwo.
Ciekawostką jest, że Mister Spraw Wewnętrznych i Stosunków w Królestwie, który odpowiedzialny jest
za spójność i demokrację w rządach, dba o to, by samorządy miały faktyczną władzę i były jak najbliżej
mieszkańców.
Przychody gmin w 60% pochodzą z subwencji rządu przekazywanych do funduszu gminnego (FG).
Drugim źródłem dochodów są podatki lokalne (np. od posiadania psów, podatek turystyczny, od dochodów przedsiębiorstw gminnych). W Holandii funkcjonuje także system wspierania gmin słabszych przez
gminy finansowo mocniejsze.
29
Irlandia
Charakterystyka
Odmienny od prezentowanych modeli samorządów i stosunkowo skomplikowany jest model samorządu
terytorialnego w Irlandii.
Najniższy szczebel to szczebel gminy, ale w Irlandii nie jest to szczebel podstawowy, gdyż podstawowym
jest hrabstwo. Szczebel najwyższy to regiony.
Ustawa o samorządzie lokalnym z 2001 roku zmieniła nazwy organów samorządowych na poziomie gminy
i hrabstwa, znacznie upraszczając zrozumienie irlandzkiego systemu samorządowego. Dziś na poziomie
lokalnym funkcjonują rady hrabstw i rady miejskie. Obecnie wyróżnia się: 34 rady hrabstw i 5 rad miejskich w miastach mających status metropolii: Dublin, Cork, Galway, Waterford i Limerick, 80 gmin, 8
władz regionalnych i 2 zgromadzenia regionalne.
Niespotykane w Europie rozwiązanie funkcjonujące w Irlandii może być trudne do zrozumienia dla cudzoziemców: na poziomie lokalnym rady miejskie nie pokrywają całego terytorium kraju. Tylko 80 miast i miasteczek ma swoje własne rady, w przełożeniu na liczbę mieszkańców oznacza to, że około 14% populacji
Irlandii ma dostęp do rad.
Struktura i funkcje samorządu lokalnego w Irlandii zmieniły się w 2002 roku, kiedy weszła w życie
ustawa o samorządzie lokalnym z 2001 roku. Przed 2002 rokiem samorząd lokalny w Irlandii dzielił się
następująco:
- na poziomie hrabstwa: 29 rad hrabstw, 5 korporacji wielkomiejskich
- na poziomie gminy: 5 korporacji miejskich, 49 rad miejskich, 26 komisarzy miejskich
Dziś nie istnieją już korporacje wielkomiejskie, w ich miejsce pojawiły się rady miast o statusie metropolitalnym w liczbie 5, pozostałe 3 miasta zaliczane kiedyś do korporacji, czyli Drogheda, Wexford i Clonmel,
są traktowane na równi z innymi irlandzkimi miastami.
Nie ma już także korporacji miejskich, ich miejsce zajęły rady miejskie.
Ważne daty:
- Konstytucja Irlandii z 1 lipca 1937 roku
- Ustawa o samorządzie lokalnym z 2001 roku
Hrabstwo (county), miasto (city)
30
Nazwa organu
Rada hrabstwa, rada miejska
(County Council lub City Council)
Menadżer hrabstwa,
menedżer miasta
(County Manager lub City
Manager)
Burmistrz lub przewodniczący rady
(Mayor lub Chairperson of the Council)
Sposób
wyboru
Wybory bezpośrednie, proporcjonalne
hrabstwa
spośród radnych
Liczebność
20-46 radnych
1
1
Kadencja
5 lat
7 lat
1 rok
Kompetencje
Organ prawodawczy, zatwierdza roczne
plany finansowe, powołuje komitety, planuje
rozwój lokalny, wybiera burmistrza/przewodniczącego. Radzie pomagają komitety
ds. poszczególnych polityk hrabstwa złożone
z jej członków i spoza składu rady
Menadżer jest szefem
administracji w hrabstwie
lub mieście
Przewodniczy radzie
i reprezentuje hrabstwo lub miasto na
zewnątrz
Dodatkowe
informacje
Na obszarze wszystkich hrabstw działa jedna
rada, wyjątek to hrabstwa Tipperary (2 rady)
i Dublina (3 rady)
Gmina (commune)
Nazwa organu
Rada miasta, a najczęściej rada
miasteczka (Town Council)
Urzędnik miejski
(Town Clerk lub Borough Clerk)
Burmistrz
(Cathaoirleach)
Sposób
wyboru
Mianowany przez rząd
Liczebność
9 lub 12
1
1
Kadencja
5 lat
5 lat
1 rok
Kompetencje
Wybiera burmistrza, jest odpowiedzialna za sporządzanie planów
rozwoju gminy
Organ wykonawczy, stoi na czele
administracji gminnej
Przewodniczy radzie
Dodatkowe
informacje
W miastach liczba radnych wynosi
12, a w miasteczkach 9, ale rada
miasteczek pow. 15 tys. mieszkańców może uchwałą zwiększyć liczbę
radnych do 12
Regionalna władza (regional authority), regionalne zgromadzenie (regional assembly)
Nazwa organu
1. Władza regionalna (Regional Authority)
2. Zgromadzenie regionalne (Regional Assembly)
Przewodniczący
(Chairperson)
Sposób
wyboru
1. Składa się z nominowanych członków rad hrabstw i miast
2. Składa się z nominowanych członków władzy regionalnej
Wybierany spośród
i przez władzę lub
zgromadzenie
Kompetencje
Nadzoruje i monitoruje wdrażanie funduszy strukturalnych Unii Europejskiej, tworzy komitety do pomocy złożone zarówno z członków władzy
lub zgromadzenia, z menadżerów hrabstw i gmin, jak i z członków
innych publicznych instytucji działających lokalnie
Przewodniczy władzy
lub zgromadzeniu
Hrabstwa są odpowiedzialne za: planowanie miejskie, infrastrukturę drogową, dostawę i uzdatnianie wody
pitnej, gospodarkę odpadami i ochronę środowiska, mieszkalnictwo, straż pożarną oraz obronę cywilną,
biblioteki, lokalną sztukę, kulturę i rekreację oraz koordynację usług publicznych świadczonych przez różnego rodzaju instytucje działające lokalnie.
W gestii gmin leży budowa i utrzymanie dróg, mieszkalnictwo na terenie gminnym, rekreacja oraz planowanie miejskie.
Zgromadzenia regionalne zajmują się koordynowaniem usług publicznych, nadzorowaniem oraz monitoringiem funduszy strukturalnych UE. Władze regionalne dodatkowo zajmują się jeszcze doradztwem w celu
zapewnienia regionalnego wymiaru Narodowego Planu Rozwoju i zarządzaniem programami operacyjnymi
wynikającymi z planu.
Ogólny nadzór nad władzami lokalnymi sprawuje Minister Środowiska i Samorządu Terytorialnego.
31
Litwa
Charakterystyka
Litewski samorząd jest dwuszczeblowy i składa się z 60 gmin oraz 10 hrabstw. Litewskie gminy są jednymi z największych pod względem terytorium w całej Europie.
W ciągu 50 lat rządów radzieckich na Litwie samorząd terytorialny właściwie nie istniał, gdyż obywatele
tylko formalnie mogli wybierać rady lokalne. W rzeczywistości wybór nie odbywał się zgodnie z procedurami demokratycznymi. Nominacje wszystkich kandydatów musiały być obowiązkowo zaakceptowane
przez aparat partyjny. Samorząd po powołaniu nie miał tak naprawdę żadnej władzy, ponieważ wszystkie
jego decyzje musiały być akceptowalne przez partię komunistyczną, co w gruncie rzeczy nie pozwalało mu
na pełnienie roli samorządu, wynikającej z definicji.
Konstytucja Republiki Litwy zawiera artykuły, dotyczące kwestii działalności samorządu terytorialnego,
w których zapewnia jednostkom samorządu prawa do wolnego i niezależnego sprawowania władzy
w ramach kompetencji im przyznanych oraz daje prawo do uchwalana i ustalania ich własnych budżetów,
do ustalania lokalnych podatków i opłat.
Obecny system samorządowy obowiązuje od 1995 roku.
Ważne daty:
Gmina (savivaldybe)
Nazwa organu
Rada gminy (Savivaldybes
Taryba)
Zarząd (Vałdyba)
Burmistrz (Meras)
Sposób
wybierania
Wybory powszechne, bezpo- Wybiera przez i spośród rady po
średnie, proporcjonalne
zaproponowaniu kandydatów przez
burmistrza
Kadencja
3 lata
3 lata
3 lata
Kompetencje
Organ stanowiący, wybiera
burmistrza i jego zastępców,
desygnuje członków zarządu
Organ wykonawczy
Organ wykonawczy, stoi na
czele zarządu i przewodniczy
posiedzeniom rady, jest
szefem administracji
Nazwa organu
Rada Hrabstwa
Gubernator
Sposób
wybierania
Składa się z gubernatora, jego zastępców oraz reprezentantów gmin
Desygnowany przez rząd
Kompetencje
Głównie ciało konsultacyjne, uchwala polityki rozwoju hrabstwa,
plany, budżet
Przewodniczy radzie oraz
administracji
Hrabstwo (apskritis)
Kompetencje samorządów litewskich
Wśród kompetencji litewskich gmin znajdują się: rozwój lokalny, planowanie miejscowe, mieszkalnictwo,
lokalny transport publiczny, gospodarka wodna i ściekowa, drogi lokalne, przedszkola i szkolnictwo podstawowe, ochrona zdrowia, opieka społeczna, kultura.
Hrabstwa odpowiadają za planowanie miejskie oraz wyznaczanie kierunków rozwoju dla poszczególnych
polityk, aprobują różne linie budżetowe na poziomie hrabstwa.
Przychody samorządu terytorialnego na Litwie
Przychody samorządu litewskiego stanowią w dużej części podatki lokalne, część podatków krajowych
oraz inne źródła.
32
Luksemburg
Charakterystyka
Luksemburg, choć jest niewielkim państwem, ma długotrwałe tradycje samorządowe. Pierwszy akt prawny
dotyczący samorządu pochodzi już z 1843 roku, a następnie kwestie samorządu umieszczono w konstytucji uchwalonej 17 października 1868 roku.
W Luksemburgu istnieje jednoszczeblowy samorząd. Podstawową jednostką jest gmina (118 gmin). Poza
gminami w Luksemburgu są jeszcze 3 dystrykty, zaliczane do administracji rządowej. Ich rola sprowadza
się raczej do działalności kontrolnej w stosunku do gmin.
Gmina
Nazwa organu
Rada gminy
Kolegium burmistrza
Burmistrz
Sposób
wybierania
Wybory powszechne, bezpośrednie
Desygnowani przez rząd
spośród radnych
Wybierany przez wielkiego księcia spośród członków rady
Liczebność
7-27, w zależności od wielkości
gminy
Burmistrz oraz 2-6 radnych
1
Kadencja
6 lat
6 lat
6 lat
Kompetencje
Organ stanowiący, zajmuje się
wszelkimi sprawami gminy,
sprawuje kontrolę nad burmistrzem i kolegium
Odpowiada za wprowadzanie
w życie prawa państwowego,
czuwa nad funkcjonowaniem
lokalnej administracji
Organ wykonawczy, czuwa
nad zgodnością uchwał rady
z prawem, reprezentuje gminę na
zewnątrz, stoi na czele kolegium
i przewodniczy radzie
W gestii samorządu leżą: organizacja gminy, bezpieczeństwo publiczne, higiena i zdrowie publiczne
(w tym szpitale), drogi gminne, przedszkola i szkolnictwo podstawowe, pomoc społeczna, sport, kultura,
transport publiczny, zaopatrzenie w wodę, gaz, energię elektryczną, planowanie miejskie.
Nadzór nad samorządami sprawują komisarze dystryktów, mianowani przez wielkiego księcia, wyjątek stanowi samorząd miasta Luksemburga, nad którym kontrolę sprawuje bezpośrednio nie komisarz dystryktu,
ale minister spraw wewnętrznych. Ponadto ogólny nadzór sprawuje także wielki książę.
Łotwa
Charakterystyka
Losy samorządu terytorialnego na Łotwie były podobne do losów samorządu litewskiego z uwagi na
wspólną przeszłość obu państw. Do końca lat 90. wybory do samorządu miały charakter czysto formalny
i nie odzwierciedlały w żaden sposób preferencji większości obywateli, a istniejące samorządy nie mogły
działać w zgodzie z wolą mieszkańców.
Samorząd łotewski przechodzi obecnie reformę administracyjno-terytorialną, która ma się zakończyć
do wyborów w 2009 roku. Łotewski samorząd jest dwuszczeblowy: szczebel pierwszy stanową miasta,
powiaty lub parafie, a szczebel drugi – okręgi.
Poszczególne samorządy bardzo się różnią pod względem liczby ludności: największy ma 752 tys. mieszkańców (stolica – Ryga), a najmniejszy 351 mieszkańców.
Pierwszą w historii niepodległej Łotwy ustawą dotyczącą wszystkich typów samorządów była ustawa
z 19 maja 1994 roku o samorządach lokalnych. Ustawa ta jest aktualnie najważniejszym dokumentem
33
regulującym funkcjonowanie samorządów, ponieważ Konstytucja Republiki Łotwy nie zawiera żadnych
zapisów w tej kwestii. Zaznaczyć jednak należy, iż od 1994 roku do ustawy, o której tu mowa, wprowadzano stale poprawki, gdyż jej pierwotna forma zbytnio dążyła w stronę centralizacji uprawnień.
- Ustawa o Samorządach Lokalnych z ostatnimi zmianami z 17 lutego 2005 roku
- Ustawa o Reformie Administracyjno-Terytorialnej z 1998 roku z ostatnimi zmianami z 22 września
2005 roku
- Ustawa o Rozwoju Regionalnym z ostatnimi zmianami z 10 marca 2005 roku
Warto także wspomnieć o ratyfikowaniu przez Sejm Republiki Łotewskiej Europejskiej Karty Samorządu
Terytorialnego w 1996 roku.
Organy samorządu terytorialnego na Łotwie
Miasto, powiat lub parafia
Nazwa organu
Rada miasta, rada powiatu lub
rada parafii (Dome)
Dyrektor wykonawczy
Przewodniczący
Sposób wybierania
Wybierany przez radę tylko
wtedy, kiedy jego wybór
zarekomenduje przewodniczący
Liczebność
7 - 15 w zależności od wielkości
jednostki; wyjątek stanowi Ryga,
w jej radzie zasiada 60 radnych
1
1+1 zastępca
Kadencja
4 lata
4 lata
4 lata
Kompetencje
powołuje komitety, w tym komitet
finansowy, społeczny,
ds. edukacji i kultury, rada
wybiera przewodniczącego
i zastępcę, uchwala budżet
Organ wykonawczy, zarządza administracją gminy
Organ wykonawczy i reprezentacyjny, jest szefem rady,
a także koordynuje pracę
komitetów
Nazwa organu
Rada Okręgowa
Przewodniczący
Sposób wybierania
Wybierana w wyborach pośrednich, w jej skład wchodzą
przewodniczący rad miasta, powiatu lub parafii
Wybierany przez członków rady
okręgowej
Kompetencje
Ciało decyzyjne
Ciało wykonawcze
Okręg
Kompetencje samorządów łotewskich
Pierwszy szczebel odpowiada za: zaopatrzenie w wodę i energię cieplną, gospodarkę odpadami, opiekę
sanitarną, lasy publiczne, akweny, edukację nauczycieli, edukację przedszkolną i szkolną stopnia podstawowego i gimnazjalnego, mieszkania społeczne, kulturę, opiekę zdrowotną, pomoc społeczną, promocję
przedsiębiorczości i wydawanie licencji handlowych, prowadzenie spraw stanu cywilnego, statystykę, planowanie społeczno-gospodarcze, walkę z bezrobociem, zapewnienie porządku publicznego, uczestnictwo
w organizowaniu obrony cywilnej, bezpieczeństwo, transport publiczny, opiekę społeczną nad dziećmi.
Okręgi (regiony) odpowiadają za: obronę cywilną, transport publiczny, kształcenie przez całe życie dorosłych, szczególnie nauczycieli.
Nadzór nad samorządem pełnią Minister do Spraw Samorządu Lokalnego i Rozwoju Regionalnego oraz
Krajowe Biuro Audytu.
34
Przychody samorządów łotewskich
Przychody samorządów na Łotwie to w połowie podatki lokalne oraz udział w podatkach krajowych, z czego: w całości w podatku od nieruchomości, w 73% w podatku dochodowy, w 60% w podatku od zasobów
naturalnych oraz w 25% w podatku od hazardu. Drugim źródłem przychodów są środki z budżetu państwa
– ok. 33%, a następnie: sprzedaż dóbr i usług – ok. 9%, a także fundusz stabilizacyjny – ok. 7%, oraz
inne dochody.
Malta
Charakterystyka
Stosunkowo młody samorząd maltański, gdyż funkcjonujący zaledwie od 1993 roku, składa się z 68 władz
lokalnych (z czego 54 znajdują się na terenie wyspy Malta, 14 zaś na Gozo – siostrzanej wyspie należącej
do Malty) oraz z 3 regionów.
Nie ma podziału obowiązków pomiędzy władze lokalne i regionalne, zapewne z uwagi na bardzo małe
terytorium Malty. Funkcje i obowiązki są statutowo przypisane radom lokalnym.
Samorząd terytorialny na Malcie powstał w 1993 roku na mocy ustawy o samorządzie z 30 czerwca tegoż
roku.
Struktura władz lokalnych opiera się na modelu zawartym w Europejskiej Karcie Samorządu Terytorialnego.
Na podstawie tego aktu określone zostały kompetencje oraz zadania Rad Lokalnych, organów stanowiących samorządów.
Dzisiejszy samorząd funkcjonuje w oparciu o pierwotną ustawę o samorządzie z 1993 roku, jakkolwiek
z wieloma istotnymi poprawkami, wprowadzanymi w 1999, a następnie w 2001 roku, określającymi zadania oraz tryb wyboru organów samorządowych.
Władza lokalna (local authority)
Nazwa organu
Rada lokalna
(Local Council)
Sekretarz wykonawczy
(Executive Secretary)
Burmistrz
(Mayor)
Sposób wybierania
Wybory powszechne; członkowie wybierani są w systemie
proporcjonalnym w jednomandatowych okręgach
Desygnowany przez radę
Wybierany przez radę spośród
jej członków
Kadencja
3 lata
3 lata
3 lata
Kompetencje
Organ stanowiący, wybiera
sekretarza i burmistrza
Zarządza gminą, decyduje
o finansach gminy, może
mieć wsparcie spośród
personelu administracyjnego
desygnowanego przez radę
do pomocy
Organ polityczny i reprezentacyjny, reprezentuje radę
na zewnątrz, przewodniczy
radzie
Region (Region)
Organy trzech maltańskich regionów są ciałami administracyjnymi działającymi na terenie kilku wspólnot, i tak:
- organy regionu wyspy Gozo składają się z 14 rad lokalnych
- organy Malty Majjistral z 29 rad lokalnych
- organy Malty Xlokk z 25 rad lokalnych
35
Kompetencje samorządu
W gestii samorządu maltańskiego są: drogi lokalne, transport publiczny, zmiany w ruchu lokalnym, przedszkola, szkoły, żłobki; place zabaw, parki publiczne, oświetlenie dróg, parkingi, ochrona zdrowia, pomoc
społeczna, opieka nad starszymi, gospodarowanie mieniem wspólnoty, zarządzanie nieczystościami,
budownictwo i schematy planistyczne, szeroko pojęte doradztwo obywatelom, zakładanie i utrzymanie
regionalnych biur i centrów zdrowia, opieki oraz rehabilitacji, zbieranie czynszów rządowych oraz wydawanie tymczasowych pozwoleń, a także infrastruktura edukacyjna.
Przychody samorządów maltańskich
Malta należy do tej mniejszości państw europejskich, w których nie istnieją podatki lokalne. Główny przychód samorządów pochodzi z przydziału rządu centralnego.
Niemcy
Charakterystyka
Niemiecki system samorządu terytorialnego należy do najbardziej skomplikowanych w Europie z uwagi na
swobodę niemieckich landów (regionów kraju o dużej autonomii) w podejmowaniu decyzji. Landy mogą
decydować o typie ustroju samorządu terytorialnego w ramach tego samego modelu ustrojowego, stąd też
nie jest on taki sam na identycznych szczeblach samorządu nawet w sąsiednich landach.
Pierwszym szczeblem samorządu są gminy, drugim powiaty, a trzecim landy. W Niemczech jest około
14 000 gmin, ponad 300 powiatów i 16 landów.
Podział kompetencji pomiędzy szczeblami wynika z zakresu terytorialnego jednostek samorządowych.
Generalnie gminy odpowiadają za sprawy społeczności lokalnych, do zadań powiatów należą te sprawy,
które ze względów technicznych przekraczają możliwości gmin. Powiaty pełnią także funkcję wyrównawczą, polegającą na minimalizowaniu różnic ekonomicznych między gminami. W wyłącznej kompetencji
regionów znajduje się jurysdykcja z zakresu kultury, edukacji, ochrony środowiska oraz policja.
Początków niemieckiego samorządu terytorialnego należy szukać jeszcze w czasach średniowiecznych,
kiedy to miasta cieszyły się wolnością. Faktyczny kształt samorządu, choć jeszcze niezupełnie demokratycznego, datuje się na rok 1808, gdy na obszarze Prus wprowadzono ustawę o ustroju miast. W 1918
roku wprowadzono powszechne i równe lokalne prawo wyborcze, natomiast prawdziwa demokratyzacja
samorządu niemieckiego rozpoczęła się dopiero w 1945 roku, po II wojnie światowej. Mocarstwa zachodnie stopniowo przenosiły do swoich stref okupacyjnych europejskie rozwiązania samorządu lokalnego.
Dzisiejsze samorządy funkcjonują na podstawie ogólnych wytycznych, zamieszczonych w konstytucji krajowej, a następnie ustaw, które uszczegóławiają regulacje dotyczące działania jednostek.
- Ustawa Zasadnicza – Konstytucja Republiki Federalnej Niemiec ogłoszona 23 maja 1949 (weszła
w życie dzień później)
- konstytucje krajowe landów (każdy land ma swoje prawo samorządowe)
Gmina (Gemeindeordnung), miasto (Städte)
Ustrój samorządu
Nazwa organu
36
Typ burmistrzowski
(Bügermeisterverfassung)
(Hesja, Nadrenia-Palatynat)
Rada gminy
(Gemeinderat)
Burmistrz
(Bürgermeister)
Typ magistracki
(Magistratsverfassung)
(miasta w Hesji, Szlezwiku-Holsztynie)
Rada gminy
(Gemeinderat)
Magistrat (Magistrate)
z burmistrzem na czele
Sposób
wybierania
Wybierany przez
członków rady, w skład
magistratu wchodzą
urzędnicy zawodowi oraz
członkowie honorowi
Kadencja
4-6 lat
4-9 lat
4 lata
Zwykle 4 lata
Kompetencje
Organ stanowiący,
podejmuje najważniejsze decyzje, kontroluje
burmistrza
Organ wykonawczy,
przewodniczy radzie,
ma prawo głosowania oraz prawo weta,
przygotowuje projekty
uchwał rady, nadzoruje
lokalną administrację,
w nagłych wypadkach
może za radę podejmować decyzje
Organ stanowiący,
podejmujący w gminie najważniejsze
decyzje, kontroluje
burmistrza
Organ wykonawczy
i reprezentacyjny, wciela
w życie postanowienia
rady i inne zadania określone przepisami prawa,
ma prawo weta wobec
niezgodnych z prawem
postanowień rady
Na terenie Niemiec spotyka się jeszcze dodatkowo dwie odmiany prezentowanego w tabeli ustroju samorządu gminnego:
1. Typ północnoniemiecki (Norddeutsche Ratsverfassung) – dominująca pozycja rady; przewodniczącym
rady jest burmistrz wybierany przez radę, administracją gminną kieruje dyrektor gminy. Burmistrz
oraz dyrektor gminy stanowią organy o kompetencji ogólnej (Północna Nadrenia, Westfalia, Dolna
Saksonia).
2. Typ południowoniemiecki (Süddeutsche Ratsverfassung) – rada jest organem stanowiącym oraz wykonawczym, przewodniczy jej burmistrz, wykonuje on jednocześnie uchwały rady (Bawaria, BadeniaWirtenbergia).
Powiat (Landkreisordnung)
Nazwa organu
Rada powiatowa (Kreistag)
Starosta (prezydent powiatu)
(Landrat)
Komisja powiatowa
Sposób
wyboru
Wybory bezpośrednie, wybierają mieszkańcy
Najczęściej wybory bezpośrednie17
Powoływana przez zgromadzenie powiatowe
Kadencja
1-4 lata w zależności od landu
5-8 lat w zależności od landu
Kompetencje
Organ uchwałodawczy, powołuje komisję powiatową
Organ wykonawczy, przewodniczy
zgromadzeniu oraz komisji powiatowej, ma prawo udziału w głosowaniu
i prawo veta dla niezgodnych z prawem postanowień, realizuje zadania
zlecone z zakresu administracji
państwowej
W zależności od landu
– może być niższym
organem uchwałodawczym
lub kolegialnym organem
administracyjnym powiatu
Należy zaznaczyć, iż prezentowany w tabeli model nie jest jednorodny w każdym landzie. Spotkać można
następujące modyfikacje powyższego modelu:
1. Ustrój wydziału powiatowego – szczególną rolę ma organ kolegialny wybierany spośród radnych, organowi wykonawczemu przewodniczy starosta. Rada powiatowa wybiera własnego przewodniczącego
(Hesja, Szlezwik-Holsztyn).
2. Ustrój ze szczególną rolą starosty – starosta pełni funkcję przewodniczącego rady oraz kierownika
administracji powiatowej (Nadrenia-Palatynat, Saara).
3. Ustrój południowoniemiecki – szczególna jest rola przewodniczącego rady powiatowej (Bawaria,
Badenia-Wirtenbergia). Starosta jest jednocześnie przewodniczącym rady wybieranym w wyborach
powszechnych (Bawaria) lub przez radę (Badenia-Wirtenbergia).
4. Ustrój z wyróżniającą się rolą dyrektora – przewodniczący, wybierany przez radę, ma szczególnie
37
wyeksponowaną rolę. Rada powiatowa wybiera również naddyrektora, który pełni funkcję administracji
powiatowej (Dolna Saksonia, Nadrenia-Palatynat).
W Bawarii występują okręgi, które zajmują się sprawami ponadlokalnymi, które wykraczają poza właściwości i zdolność powiatów.
Okręg (Bezirk)
Nazwa organu
Rada okręgu
Stała komisja okręgowa
Przewodniczący rady
Sposób wybierania
Wybory powszechne
Wybierana przez radę
Kadencja
5 lat
5 lat
Kompetencje
Nadzoruje administrację, szczególnie wykonanie uchwał, stanowi
reguły prawne
Przygotowuje materiały dla rady, decyduje
w sprawach przez radę
przekazanych
Nazwa organu
Parlament (Landtag)
Rząd (Landsregierung)
Minister-prezydent (Ministerpräsident)
Sposób wybierania
Wybierany przez parlament
Wybierany przez rząd
Kadencja
4 lata
4 lata
4 lata
Kompetencje
Organ ustawodawczy
Organ wykonawczy,
wybiera ministra–
–prezydenta
Stoi na czele rządu, władza wykonawcza, ma wyłączne uprawnienia, by
powołać i odwołać ministrów landu
Przewodzi obradom rady, jest szefem
komisji okręgowej, wykonuje uchwały
rady oraz komisji okręgowej,
w sytuacjach nadzwyczajnych ma prawo
wydawania zarządzeń w zastępstwie
organów kolegialnych z klauzulą
natychmiastowej wykonalności, reprezentuje okręg na zewnątrz
Land (Länder)
Kompetencje organów samorządu
Obowiązkowe zadania gminy są następujące: planowanie urbanistyczne, zarządzanie wodą, pomoc społeczna i sprawy młodzieży, budowa i utrzymanie szkół.
Obowiązkowe zadania powiatu są następujące: konstrukcja i utrzymanie dróg, sprawy młodzieży i pomoc
społeczna, gospodarka odpadami. Poza obowiązkowymi zadaniami powiaty mogą się fakultatywnie zajmować: kulturą, promocją turystyki, aktywizacją gospodarczą, budowaniem bibliotek i zarządzaniem nimi
oraz zarządzaniem uniwersytetami.
Landy mają wyłączną jurysdykcję w sprawach kultury, edukacji, środowiska i policji oraz dzieloną z rządem, np. w sferze polityki społecznej, prawa cywilnego, karnego, prawa pracy.
W Niemczech mamy do czynienia z rozbudowanym systemem nadzoru, który wygląda następująco:
- niższe organy nadzoru – starosta, dyrektor powiatu – pełnią kontrolę nad gminami należącymi do
danego powiatu,
- wyższy organ nadzoru – prezydent regencji – sprawuje nadzór nad miastami wydzielonymi z powiatów
oraz powiatami wiejskimi,
- najwyższy organ nadzoru – Minister Spraw Wewnętrznych w rządzie landu – sprawuje nadzór nad
okręgiem.
Przychody samorządu
Najbardziej istotnym źródłem przychodów samorządów niemieckich jest podatek od prowadzenia działalności gospodarczej i podatek od nieruchomości. Kolejnym i nie mniej istotnym źródłem jest udział
w podatku dochodowym, opłacanym na terenie gminy.
38
Polska
Charakterystyka
Samorząd terytorialny w Polsce ma za sobą długą historię i przeszedł wiele ewolucji razem z demokratyzacją państwa polskiego. Jednostki samorządowe występują obecnie na wszystkich trzech poziomach
podziału terytorialnego państwa, tzn. lokalnym: 2478 gmin (w tym 307 miast, 580 gmin miejsko-wiejskich
i 1591 gmin wiejskich), pośrednim: 379 powiatów (w tym 314 ziemskich i 65 grodzkich) i regionalnym:
16 województw.
Nieco odrębny typ ustroju samorządowego ma Warszawa na mocy ustawy z 15 marca 2002 roku, która
ustanowiła Warszawę gminą na prawach powiatu grodzkiego. Stolica jest dodatkowo podzielona na
18 jednostek pomocniczych, nazwanych dzielnicami18.
Organy samorządowe wszystkich szczebli wyposażone są w demokratyczny instrument stanowienia prawa,
jakim jest referendum lokalne.
Koncepcję zbliżoną do dzisiejszego modelu samorządu zawierała konstytucja marcowa z 1921 roku,
zakładająca istnienie jednostek w gminie, powiecie i województwie (z wydzielonym miastem Warszawą),
choć rzeczywisty status samorządowy mogły mieć tylko 2 z 16 województw: pomorskie i poznańskie. Po
II wojnie światowej ustrój samorządu stale ewoluował, zmieniały się organy samorządowe, ich kompetencje i zadania. Przełom w dziejach polskiego samorządu terytorialnego stanowi reforma z 1975 roku,
ustanawiająca dwustopniowy samorząd – gminę i województwo, likwidująca istniejące wcześniej powiaty.
Kolejnym krokiem było wprowadzenie w roku 1990 samorządu lokalnego tylko na poziomie gminy.
W 1998 roku nastąpił istotny zwrot w historii polskiego samorządu, wówczas sejm uchwalił ustawy umożliwiające powstanie samorządu powiatowego oraz wojewódzkiego, co też stało się faktem z dniem 1 stycznia 1999 roku.
W 2002 roku przeprowadzono reformę administracyjną, ostatecznie regulującą kwestie samorządowe
w kształcie obowiązującym do dzisiaj.
-
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 roku
Ustawa o samorządzie gminnym z 8 marca 1990 roku
Ustawa o gospodarce komunalnej z 20 grudnia 1996 roku
Ustawa o samorządzie powiatowym z 5 czerwca 1998 roku
Ustawa o samorządzie województwa z 5 czerwca 1998 roku
Ustawa o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa z 24 lipca
1998 roku
Ustawa o finansach publicznych z 28 listopada 1998 roku
Ustawa o referendum lokalnym z 15 września 2000 roku
Ustawa o bezpośrednich wyborach wójta, burmistrza i prezydenta miasta z 20 czerwca 2002 roku
Ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego z 13 listopada 2003 roku
39
Gmina
Nazwa organu
Rada gminy/rada miejska19
Wójt/burmistrz/prezydent 20
Sposób wybierania
Wybory tajne, równe, powszechne, bezpośrednie
Wybory powszechne, równe, bezpośrednie
Liczebność
15-45 radnych, w zależności od liczby
mieszkańców w gminie
1 + od 1 do 4 zastępców
Kadencja
4 lata
4 lata
Kompetencje
Organ stanowiący i kontrolny, powołuje
komisje do wykonywania określonych zadań
(w tym obligatoryjnie komisję rewizyjną),
uchwala budżet gminy i rozpatruje sprawozdania z wykonania budżetu oraz podejmuje
uchwały w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium z tego tytułu, uchwala
programy gospodarcze
Jednoosobowy organ wykonawczy, kieruje
bieżącymi sprawami gminy, wydaje decyzje
administracyjne, reprezentuje gminę na
zewnątrz, jest kierownikiem urzędu gminy;
wójt/burmistrz/prezydent może powołać od 1
do 4 zastępców, w zależności od liczby mieszkańców danej gminy
Nazwa organu
Rada powiatu
Zarząd powiatu, na którego czele stoi Starosta
Sposób wybierania
Wybory tajne, powszechne, bezpośrednie
Wybiera rada powiatu
Powiat
Liczebność
15-29, w zależności od wielkości powiatu
3-5 członków, w tym starosta i wicestarosta
Kadencja
4 lata
4 lata
Kompetencje
komisje (w tym obligatoryjnie komisję rewizyjną), wybiera i odwołuje zarząd, uchwala
budżet powiatu, rozpatruje sprawozdania
z wykonania budżetu oraz podejmuje
uchwały w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium dla zarządu z tego tytułu.
Organ wykonawczy, starosta organizuje pracę
zarządu powiatu i starostwa powiatowego,
kieruje bieżącymi sprawami powiatu oraz
reprezentuje powiat na zewnątrz, jest też
kierownikiem starostwa powiatowego oraz
zwierzchnikiem powiatowych służb, inspekcji
i straży
Nazwa organu
Sejmik województwa
Zarząd województwa, na czele z marszałkiem
Sposób wybierania
Wybory tajne, powszechne, bezpośrednie
Wybiera sejmik województwa
Liczebność
od 30 + 3 na każde następne rozpoczęte 500
tys. mieszkańców powyżej 2 mln
5 (marszałek, wicemarszałek lub 2 wicemarszałków i pozostali członkowie)
Kadencja
4 lata
4 lata
Kompetencje
komisje, w tym obligatoryjnie komisję rewizyjną, uchwala m.in. programy wojewódzkie
oraz budżet województwa, rozpatruje
sprawozdania z wykonania budżetu województwa, sprawozdania finansowe województwa oraz sprawozdania z wykonywania
wieloletnich programów województwa,
podejmuje uchwały w sprawie udzielenia lub
nieudzielenia absolutorium zarządowi
Organ wykonawczy, marszałek organizuje
pracę zarządu i urzędu marszałkowskiego,
reprezentuje województwo na zewnątrz.
Marszałek jest kierownikiem urzędu,
zwierzchnikiem pracowników urzędu i kierowników wojewódzkich samorządowych
jednostek organizacyjnych
Województwo
Kompetencje jednostek samorządu terytorialnego
Kompetencje samorządów podzielone są pod kątem:
- zadań publicznych, do których należą: stanowienie prawa miejscowego oraz wydawanie decyzji administracyjnych,
- zadań własnych, których specyfika zależy od szczebla i rodzaju jednostki.
40
Do zadań własnych gminy zalicza się: zagospodarowanie przestrzenne, gospodarkę nieruchomościami,
gospodarkę wodną, gospodarkę wodno–kanalizacyjną, drogi gminne, transport zbiorowy, ochronę zdrowia, pomoc społeczną, mieszkalnictwo, targowiska i hale targowe, zieleń gminną i zadrzewienia, cmentarze gminne, szkolnictwo, kulturę i sport, politykę prorodzinną, ochronę środowiska, gospodarowanie
mieniem gminy, współpracę z organizacjami pozarządowymi, promocję gminy.
Zadania własne powiatu to: edukacja, promocja i ochrona zdrowia, pomoc społeczna, polityka prorodzinna,
wspieranie osób niepełnosprawnych, transport zbiorowy i drogi publiczne, kultura, kultura fizyczna i turystyka, geodezja, gospodarka nieruchomościami, administracja architektoniczno-budowlana, gospodarka
wodna, ochrona środowiska, ochrona przeciwpowodziowa, ochrona praw konsumenta, przeciwdziałanie
bezrobociu i aktywizacja lokalnego rynku pracy, obronność, promocja powiatu.
Zadania własne województwa to: edukacja, w tym szkolnictwo wyższe, promocja i ochrona zdrowia, kultura, pomoc społeczna, polityka prorodzinna, modernizowanie obszarów wiejskich, zagospodarowanie
przestrzenne, ochrona środowiska, ochrona przeciwpowodziowa, gospodarka wodna, transport zbiorowy,
drogi publiczne, kultura fizyczna i turystyka, ochrona praw konsumentów, obronność, bezpieczeństwo
publiczne, przeciwdziałanie bezrobociu i aktywizacja lokalnego rynku pracy.
Nadzór nad samorządem w Polsce sprawowany jest pod kątem legalności, celowości, a w przypadku zadań
zleconych także pod kątem rzetelności i gospodarności. Organami nadzoru są: Prezes Rady Ministrów,
wojewodowie, Regionalne Izby Obrachunkowe, Naczelny Sąd Administracyjny, a także Wojewódzkie Sądy
Administracyjne, Samorządowe Kolegia Odwoławcze.
Głównie są to przychody podatkowe: udział w podatku dochodowym od osób fizycznych, osób prawnych,
podatek od nieruchomości, rolny, leśny, podatek od środków transportowych, posiadania psa, czynności
cywilno-prawnych, spadków i darowizn, samoopodatkowanie się mieszkańców. Do tego przychody z opłat:
klimatycznej, targowej, skarbowej, administracyjnej, eksploatacyjnej; opłaty inne, na podstawie odrębnych
ustaw: parkingowa, za wydanie koncesji, pozwoleń; przychody z majątku gminy: sprzedaż majątku, dzierżawa majątku, wynajem, odsetki od środków zgromadzonych na rachunku bankowym, odsetki od udzielonych z budżetu gminy pożyczek, darowizny, mandaty, grzywny, kary, spadki, środki z Unii Europejskiej,
środki z funduszy celowych, subwencje i dotacje celowe z budżetu państwa.
Portugalia
Charakterystyka
Samorząd terytorialny w Portugalii wydaje się skomplikowany i niezwykle rozbudowany z powodu swoich
licznych jednostek pomocniczych, które w rzeczywistości przejmują wiele kompetencji. Ich działalność
wydaje się nieomal autonomiczna.
Samorząd portugalski jest trójszczeblowy. Na poziomie lokalnym występuje 4241 parafii i 308 gmin.
Poziom regionalny nie jest tak przejrzysty jak poziom lokalny. Docelowo trzeci szczebel stanowić miały
regiony autonomiczne – samodzielne byty, których utworzenie jest możliwe dzięki zapisom konstytucyjnym. Portugalczycy w referendum z 1998 roku odrzucili jednak propozycję rządu, dotyczącą tworzenia
regionów autonomicznych. Artykuł 291 konstytucji mówi, że do czasu konkretnego ustanowienia regionów
administracyjnych zachowuje się podział na dystrykty na obszarze nieobjętym przez regiony. Charakter
dystryktu nie jest jednoznaczny, trudno określić, czy jest to bardziej jednostka samorządowa czy administracyjna. W Portugalii jest 18 dystryktów (w tym Lizbona i Porto o strukturze nieco odmiennej od pozostałych dystryktów), 5 Regionalnych Komisji Koordynacyjnych oraz 2 Autonomiczne Regiony – Madery
i Wysp Azorskich.
41
Do 1974 roku trudno w zasadzie mówić o samorządności w Portugalii z powodu istniejącej tam do tego
czasu dyktatury wojskowej. Dopiero od momentu jej obalenia postępowała decentralizacja, którą uwieńczyła Konstytucja z 1976 roku, dając podwaliny utworzenia gminnych oraz regionalnych jednostek samorządowych.
Parafia (freguesia)
Nazwa organu
Zgromadzenie parafialne (Assembleia de Frequesia)
Zarząd (komitet wykonawczy)
(Junta de Freguesia)
Prezydent
Sposób
wyboru
Wybory bezpośrednie, proporcjonalne
Wybierani przez i spośród
zgromadzenia
Kandydat z listy, na którego
oddano największą liczbę
głosów
Kadencja
4 lata
4 lata
4 lata
Kompetencje
Organ stanowiący
Ciało wykonawcze, zarząd
jest odpowiedzialny za przygotowanie i wdrażanie decyzji
zgromadzenia
Nazwa organu
Zgromadzenie gminne
(Assembleaia Municipal)
Rada gminy
(Cãmara Municipal)
Burmistrz
Sposób
wyboru
Składa się z członków wybranych
w wyborach bezpośrednich oraz
z prezydentów parafii
Kandydat z listy, na którego
oddano największą liczbę
głosów
4 lata
Gmina (municipio)
Liczebność
15 do 20 radnych
Kadencja
4 lata
4 lata
Kompetencje
Organ stanowiący; monitorujący
działanie organów wykonawczych
Organ wykonawczy
Nazwa organu
Zgromadzenie dystryktu
Rada doradcza
Gubernator cywilny
Sposób
wyboru
Składa się głównie z członków
zgromadzenia parafialnego
i gminnego
Składa się głównie z gubernatora, który stoi na jej czele,
z 4 członków wybranych przez
zgromadzenie oraz z ekspertów cywilnych wskazanych
przez gubernatora
Kompetencje
Pomaga gminom w świadczeniu
usług o charakterze technicznym,
konsultuje sprawy społeczne,
gospodarcze, spraw z zakresu
edukacji, kultury
Organ doradczy
Jest reprezentantem rząd
w dystrykcie, ma kompetencje
nadane mu przez ministerstwo spraw wewnętrznych
Dystrykt (divisão distrital)
Regionalne Komisje Koordynacyjne, regiony autonomiczne
Regionalne Komisje Koordynacyjne są ciałami administracyjnymi, których członków mianuje Rząd. Komisje są
odpowiedzialne za rozwój regionu.
Regiony autonomiczne składają się ze Zgromadzenia Legislacyjnego (wybieranego bezpośrednio), z Rządu
Regionalnego oraz z Ministra Republiki. Minister jest inspektorem nadzoru nad krajowymi usługami świadczonymi w regionach. Minister mianuje prezydenta rządu regionalnego, ma także prawo weta w stosunku do dekretów
zgromadzenia.
Parafie mają swoje własne kompetencje, zaliczają się do nich: zdrowie, kultura, edukacja i środowisko.
Gminy odpowiadają za zarządzanie mieniem gminnym, roboty publiczne oraz urbanizację.
42
Dystrykty koordynują usługi świadczone na ich terenie, koordynują działalność władz lokalnych w zakresie ułatwień edukacyjnych oraz zajmują się kulturą.
Rumunia
Charakterystyka
Proces restrukturyzacji administracji publicznej rozpoczął się zaraz po obaleniu komunistycznego reżimu
w grudniu 1989 roku. Względnie nowy samorząd rumuński ciągle się kształtuje.
Struktura rumuńskiego samorządu przedstawia się następująco: około 2800 gmin wiejskich, zwanych
wspólnotami21 ponad 200 miast, 103 gminy miejskie, 42 powiaty (nazwa tłumaczona na język polski także
jako „hrabstwo”), w tym wydzielona stolica – Bukareszt – mająca taki sam status jak powiat, podzielona
na 6 sektorów administracyjnych.
Najwyższą formą samorządu w Rumunii jest powiat (hrabstwo).
Nie ma jasnych kryteriów określających, co jest gminą miejską, a co miastem, chociaż przyjęte jest, że
gminy miejskie zazwyczaj mają ponad 15 tys. mieszkańców i rozległą infrastrukturę. Miejscowości, które
nie spełniają tych luźnych wytycznych, klasyfikuje się jako miasta, a jeśli nie są zurbanizowane, klasyfikuje się je jako wspólnoty.
Prawo praktycznie nie różnicuje gminy i miasta pod względem organizacji lub kompetencji, głównym
kryterium przynależności do którejś z tych grup jest obszar, liczba mieszkańców, historyczna przeszłość
i znaczenie socjokulturowe.
Ponadto Rumunia dzieli się na 41 województw i 7 regionów, ale są to obszary podlegające administracji
rządowej, nie samorządowej. Regiony utworzono w 1998 roku, by przygotować kraj do korzystania z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej po akcesji, która przewidywana jest na rok 2007.
Pierwsze powiaty (hrabstwa) powstały w XV wieku i były zarządzane przez osobę nazywaną jude, sprawującą funkcje administracyjne i sądownicze. Współczesna struktura powiatów ukształtowała się w XIX
wieku na wzór francuskich departamentów. Rosyjska partia komunistyczna zmieniła francuski model na
model rosyjski, ale w 1968 roku model francuski powrócił.
- Konstytucja Rumunii uchwalona przez Zgromadzenie Konstytucyjne 21 listopada 1991 roku, przyjęta
w referendum 8 grudnia 1991 roku
- Ustawa o administracji publicznej nr 215 z 2001 roku zmieniająca ustawę nr 69 z 1991 roku
- Ustawa nr 70 z 1992 roku o lokalnych wyborach
Wspólnota (comună), miasto (oraşe), gmina miejska (municipiu)
Nazwa organu
Rada wspólnoty, gminy, miasta
(Consiliul al Municipiului)
Burmistrz
(Primar)
Sposób wyboru
Wybory bezpośrednie, dwuetapowe
Kadencja
4 lata
4 lata
Kompetencje
Organ deliberujący, uchwala budżet
Organ wykonawczy, szef administracji,
koordynuje i wykonuje budżet, koordynuje
działalność lokalnych służb społecznych
Dodatkowe informacje
Zastępca burmistrza wybierany jest przez
radę spośród jej członków
43
Powiat (hrabstwo) (judeţ)
Nazwa organu
Rada powiatu (hrabstwa) (Consiliul Judeţan)
Prezydent (przewodniczący) (Preşedinte)
Sposób wyboru
Wybierany przez radę, tak jak jego 2 zastępcy
Kadencja
4 lata
Kompetencje
Organ deliberujący
Nie ma żadnej podległości między radą
powiatu (hrabstwa) a radami lokalnymi
Organ wykonawczy, reprezentacyjny,
rozdziela fundusze kompensacyjne do gmin
i wspólnot
Podział kompetencji pomiędzy samorządy
Władze lokalne odpowiadają za: rozwój gospodarczy, ochronę środowiska, mieszkalnictwo, utrzymanie
lokalnych dróg publicznych, transport lokalny, szkolnictwo podstawowe, opiekę zdrowotną, lokalne bezpieczeństwo publiczne, ochronę przeciwpożarową, usługi społeczne, działalność kulturalną i sportową,
biblioteki i ośrodki kultury oraz zarządzanie terenami miejskimi i cmentarzami.
Powiaty (hrabstwa) odpowiedzialne są za: ochronę cywilną, szkolnictwo ponadpodstawowe i zawodowe,
przedszkola, żłobki, planowanie miejskie i regionalne, ochronę środowiska, regionalne drogi i transport
oraz za wszystkie te funkcje, które nie mogą być w łatwy sposób zapewnione przez mniejsze obszary
pozostające pod zarządem władz lokalnych.
Na terenie każdego powiatu (hrabstwa) i gminy miejskiej Bukareszt działa prefektura, która nadzoruje
legalność działań i aktów normatywnych wydawanych przez lokalny i powiatowy samorząd. Prefekt jest
przedstawicielem rządu w powiecie.
Przychody samorządów rumuńskich składają się z własnych środków, z transferów z budżetu centralnego
oraz z pożyczek. Przychody własne to głównie procent z podatku dochodowego.
Słowacja
Charakterystyka
Jednostkami słowackiego samorządu terytorialnego są gminy, powiaty oraz kraje (będące odpowiednikami polskich województw). Liczba gmin na Słowacji wynosi 2883 (w tym 138 gmin miejskich), powiatów
– 79, a krajów – 8.
Bratysława i Koszyce dzielą się na dzielnice. Bratysława podzielona jest na 5 dzielnic i 7 sekcji, nazywanych także gminami, z własnymi radami gmin i własnymi budżetami. Koszyce podzielone są na 4 dzielnice
i 22 sekcji z własnymi organami samorządowymi, tak jak w Bratysławie.
Konstytucja określa status gminy jako samodzielnej, terytorialnej i administracyjnej jednostki jednoczącej
osoby zamieszkujące wspólne terytorium.
Początki samorządu terytorialnego na Słowacji, podobnie jak w innych państwach Europy ŚrodkowoWschodniej, sięgają roku 1990. W latach 90. rozpoczęła się reforma, mająca doprowadzić do powstania
jednostek samorządowych. Powołano do życia samorządowe gminy, powiaty i kraje.
44
Gmina (obec)
Nazwa organu
Rada gminy lub rada miasta
(Obce Zastupitelstvo lub Mestske Zastupitelstvo
w gminach miejskich)
Burmistrz gminy lub burmistrz miasta
(Starosta Obce lub Starosta Mesta lub
Primator)
Sposób wybierania
Wybory powszechne, bezpośrednie; obowiązuje formuła proporcjonalna z podziałem
na wielomandatowe okręgi
Kadencja
4 lata
4 lata
Kompetencje
Organ stanowiący, ustanawia budżet gminy;
ustala opłaty i zasady użytkowania własności
gminnej
Organ wykonawczy, sprawuje władzę administracyjną, reprezentuje gminę na zewnątrz,
zwołuje i przewodniczy sesjom rady
Radzie asystuje konsultacyjna komisja wykonawcza
Nazwa organu
Rada regionalna (Zastupitelstvo)
Prezydent (Predseda)
Sposób wybierania
Kadencja
4 lata
4 lat
Kompetencje
Organ stanowiący
Organ wykonawczy, reprezentacyjny
Radzie asystuje komisja złożona z członków
rady oraz z ekspertów
Region (samospravne kraje)
Do kompetencji gmin zalicza się: mieszkalnictwo, planowanie przestrzenne, transport, drogi lokalne, parki
i cmentarze publiczne, kulturę, sport, przedszkola, szkolnictwo, pomoc społeczną, ochronę przeciwpożarową, promocję inicjatyw społecznych itp.
Regiony odpowiedzialne są za te funkcje, które nie mogą być w łatwy sposób zapewnione przez mniejsze
obszary, a więc: szkolnictwo średnie, utrzymanie głównych dróg oraz utrzymanie regionalnej infrastruktury transportowej.
Nadzór nad samorządem terytorialnym
Organy samorządu terytorialnego na Słowacji podlegają kontroli Rady Narodowej Republiki Słowacji, poza
tym nie ma innego ciała nadzorującego funkcjonowanie jednostek samorządowych.
Główne źródło przychodów gmin na Słowacji stanowią podatki opłacane na terenie danej gminy oraz lokalnie ustalane opłaty pobierane za używanie własności gminnej. Samorządy uzyskują przychód z podatku
na zasadzie udziału w podatku płaconym na rzecz skarbu państwa. Procent przychodu krajowego z podatków, który trafia do budżetu samorządów, ustala ustawa o budżecie krajowym.
Słowenia
Charakterystyka
Samorząd Słowenii jest na razie jednoszczeblowy. Jedyną jednostką samorządu słoweńskiego jest gmina,
jakkolwiek dokonana w czerwcu 2006 roku zmiana w konstytucji otwiera możliwość utworzenia w drodze
ustawy regionów (pokrajin), które stanowić będą samorząd drugiego szczebla.
Słowenia jest podzielona na 210 gmin, z czego 11 to gminy miejskie22. Obszar i liczebność obecnych gmin
Słowenia zawdzięcza reformie rozpoczętej w 1992 roku oraz uregulowaniom przyjętym w ustawie o samo-
45
rządzie lokalnym z 31 grudnia 1993 roku. Średnia wielkość gminy wynosi obecnie około 1/3 poprzedniej
wielkości gmin, tj. 105 km2, a średnia liczba mieszkańców to około 10 tys. (wcześniej odpowiednio: 321
km2 i 31 740 mieszkańców).
Regiony, które powstaną w niedalekiej przyszłości, będą realizowały przekazane im w ramach decentralizacji państwa funkcje i zadania o szerszym charakterze (art. 143 konstytucji), realizowane dotychczas
przez ministerstwa i tzw. jednostki administracyjne (upravne enote) 23 . Planowane jest utworzenie w Słowenii od 12 do 14 regionów.
Warto jeszcze dodać, że na poziomie regionalnym spotyka się obecnie jednostki administracyjne (upravne
enote), zarządzane przez urzędników desygnowanych przez rząd, które realizują na obszarze kilku gmin
zadania poszczególnych ministerstw. Nie są one jednak regionami, nawet ich granice nie pokrywają się
z przyszłymi regionami samorządowymi.
Krótki rys historyczny i podstawy funkcjonowania
Obecna struktura samorządu terytorialnego Słowenii kształtowała się od roku 1991, kiedy w konstytucji
zapisano postanowienia, dotyczące konieczności przeprowadzenia reformy samorządowej. Reformę rozpoczęto rok później, a jej efektem była ustawa o samorządzie lokalnym uchwalona w 1993 roku, która
stała się podstawą funkcjonowania lokalnych jednostek inaugurujących swoją „nową” działalność z dniem
1 stycznia 1994 roku.
- Konstytucja Republiki Słowenii z 1991 roku
- Ustawa o samorządzie lokalnym z 31 grudnia 1993 roku (tekst jednolity przyjęty 4 października 2005
roku)
- Ustawa o wyborach lokalnych (tekst jednolity przyjęty 10 lutego 2006 roku)
Gmina (občina)
Nazwa organu
Rada gminy (Skupsčina Občine)
Burmistrz (Župan)
Sposób wyboru
Wybory powszechne, w systemie dwurundowym, większościowym
Kadencja
4 lata
4 lata
Liczebność
Od 7 do 45 radnych
1 + zastępcy
Organ stanowiący, uchwala uchwały,
zatwierdza budżet, posiada ogólne kompetencje w sprawach gminnych, wybiera
zastępców burmistrza spośród swoich
członków na wniosek burmistrza
Organ wykonawczy, przewodniczy radzie,
reprezentuje gminę, przewodzi gminnej
administracji, przygotowuje projekty uchwał,
w tym projekt budżetu, wykonuje uchwały
rady, określa organizację administracji gminnej, zatrudnia pracowników
Stosuje się system większościowy bądź
proporcjonalny w zależności od liczebności
rady, do 12 osób – większościowy, powyżej
12 – proporcjonalny.
Na obszarach, które zamieszkiwane są
przez mniejszości narodowe, gwarantuje się
im przynajmniej jedno miejsce w radzie.
Od 2006 roku jest wymóg reprezentacji
kobiet na listach wyborczych: min. 20%
w wyborach zarządzonych na 22.10.06 oraz
30% w następnych wyborach.
Zgłaszanie kandydatów na burmistrzów
wymaga podpisów co najmniej 2% wyborców zamieszkałych w okręgu wyborczym,
natomiast w przypadku zgłaszania tzw. kandydatów niezależnych (niewysuwanych przez
partie polityczne), wymagane jest poparcie
15 mieszkańców
46
Zadania gminy to: ochrona przeciwpożarowa, obrona cywilna, szkolnictwo podstawowe, przedszkola, edukacja dorosłych, ochrona zdrowia, opieka społeczna, mieszkalnictwo, planowanie przestrzenne, ochrona
środowiska, ochrona konsumentów, kultura, sport, turystyka i transport.
Gminy miejskie powyżej 200 tys. mieszkańców mają większy zakres zadań, poszerzony np. o transport
miejski.
Kontrolę nad samorządem w Słowenii sprawują właściwi ministrowie, którzy nadzorują poprawność wykonywania zadań przez gminy, szczególnie w kwestii wykonywania budżetu gminnego.
Słowenia należy do tej mniejszości państw europejskich, w których nie istnieją podatki lokalne. Główny
przychód samorządów pochodzi z przydziału rządu centralnego. Ponadto każda z jednostek samorządu
organizuje sobie przychody z wszelkich możliwych źródeł, istniejących z racji specyfiki danego obszaru.
Szwecja
Charakterystyka
Samorząd terytorialny w Szwecji jest dwuszczeblowy. Samorząd lokalny to gminy, których łączna liczba
wynosi 290. Samorząd regionalny to 18 okręgów oraz 2 nowe regiony powstałe dzięki porozumieniu kilku
wcześniejszych okręgów. Nowe regiony są nadal okręgami, ale mają więcej odpowiedzialności za rozwój
regionalny niż pozostałe okręgi.
Samorząd szwedzki realizuje większość zadań publicznych i ma bardzo duży udział w wydatkach publicznych – ok. 80%. Gminy charakteryzują się dużym zróżnicowaniem pod względem wielkości i liczebności.
Generalnie w Szwecji panuje tendencja do tworzenia dużych gmin, aby przekazywać im nawet te zadania,
które w innych krajach należą do obowiązków państwa.
Szwedzki samorząd ma długą tradycję. Przyjmuje się jednak, iż dzisiejszy jego obraz zaczął się formować
około II połowy XIX wieku, przechodząc liczne transformacje, szczególnie w kwestii podziału – z wielu
małych gmin tworzono większe.
Podstawowe prawa i obowiązki ogólne samorządów zawiera ustawa o samorządzie terytorialnym, natomiast kwestie bardziej szczegółowe regulowane są odrębnymi aktami normatywnymi.
Gmina (kommun)
Nazwa organu
Rada gminy
(Kommunfulmäktige)
Zarząd gminy
(Kommunalstyrelse)
Wyspecjalizowane komisje
(Utskott)
Sposób wybierania
Wybiera rada
Członkowie wybierani
są przez radę
Liczebność
31-101, w zależności od wielkości gminy
Kadencja
4 lata
4 lata
4 lata
Kompetencje
Organ uchwałodawczy, uchwala
budżet, nakłada podatki, spełnia
funkcje opiniodawczo-doradcze,
powołuje członków innych organów gminy, sprawuje kontrolę
nad komisjami
Przygotowuje prace rady,
wykonuje uchwały rady, stoi
na czele administracji gminy,
uczestniczy aktywnie w procesie decyzyjnym w sprawach
administracyjnych, nadzoruje
działalność komisji
Asystują radzie w przygotowywaniu i wdrażaniu decyzji
47
Okręg (landsting), region (region)
Nazwa organu
Rada okręgu, rada regionu
(Landstingsfullmäktige lub
Regionfullmäktige)
Zarząd okręgu, zarząd regionu Wyspecjalizowane komisje 24
(Landstingsstyrelse lub
(Utskott)
Regionstyrelse)
Sposób wybierania
Członkowie wybierani są
przez radę zachowując skład
partyjny, jaki jest w radzie,
ale niekoniecznie spośród jej
członków
Kadencja
4 lata
4 lata
4 lata
Kompetencje
Ciało podejmujące decyzje,
ustalające podatki, powołujące
członków zarządu
Ciało wykonawcze odpowiedzialne za przygotowywanie
i wykonywanie uchwał rady,
przewodzi mu lider zwycięskiej partii
Komisje są odpowiedzialne za
przygotowanie decyzji rady
Na poziomie regionalnym oprócz administracji samorządowej działają organy administracji rządowej, co
powoduje czasem kwestie sporne, jako że pojawia się problem dualizmu władzy.
Zadania gminy obejmują: szkolnictwo, przedszkola, planowanie przestrzenne, pomoc społeczną, służby
ratownicze, utrzymanie dróg lokalnych i parków, gospodarkę komunalną, mieszkalnictwo, komunikację,
ochronę zdrowia, ochronę środowiska, kulturę i sport.
Okręgi są odpowiedzialne za: zdrowie, kulturę, edukację, turystykę, transport publiczny (wspólnie
z gminami).
Przychody samorządowe
Głównym źródłem przychodu gminy szwedzkiej są podatki lokalne.
Turcja
Charakterystyka
Aspiracje Turcji do członkostwa w Unii Europejskiej są siłą napędową przeprowadzanej obecnie reformy
samorządowej. Podwaliny pod reformę dała nowa ustawa samorządowa nr 5393 z 2005 roku. Mimo
wszystko Turcja nadal jeszcze jest państwem zbyt scentralizowanym, w którym większość decyzji podejmowana jest przez rząd lub jego agencje.
Samorząd w Turcji dzieli się na trzy szczeble: administracja wiejska, administracja miejska oraz specjalna
administracja prowincji ustanowiona we wszystkich 81 prowincjach25. Ponadto osobne przepisy regulują
funkcjonowanie miast metropolitalnych.
Specjalna administracja prowincji działa na terenie, który pokrywa się z terenem funkcjonowania podziału
rządowego. Prowincja jest jednocześnie obszarem funkcjonowania jednostek samorządu lokalnego i rządowego.
Przed Imperium Ottomańskim w Turcji istniały prototypy obecnego samorządu lokalnego, będące pomieszaniem władzy kościelnej z administracyjną, powołane głównie po to, aby zapewnić krzewienie dobra
i walkę ze złem. Ówczesna władza była bardzo skuteczna, gdyż działała według prawa islamu. Na czele
gminy stał superintendent (Muhtesib) odpowiedzialny głównie za narzucenie dobrych manier wspólno-
48
cie, a także za sprawdzanie ogólnego stanu zdrowia mieszkańców, inspekcję dróg, budynków, kontrolę
handlu.
Do XI wieku charakterystyczne dla Turcji było połączenie administracji cywilnej z wojskową. Na czele
ówczesnych prowincji stał gubernator w randze paszy trójbuńczucznego26.
Samorząd w obecnej formie ukształtował się podczas reformy (Tanzimat). Reforma miała powstrzymać
rozpad Imperium Osmańskiego, przekształcając Turcję w nowoczesne państwo. Pierwsza gmina powstała
w 1854 roku w Istambule, wzorowana była na francuskim modelu samorządu lokalnego. Niespełna dziesięć lat późnej terytorium ottomańskie dzieliło się już na prowincje, dystrykty i wioski.
Wraz z ustanowieniem Republiki Tureckiej w 1923 roku ustanowiono również system administracji lokalnej, oparty na silnej ingerencji rządu. Przez wiele lat samorząd był zresztą postrzegany jako przedłużenie
jednostek rządowych w terenie.
Ważne daty:
- 1930 – ustawa nr 1580 będąca pierwszym prawem samorządowym, aż do połowy 2005 roku podstawowy samorządowy akt legislacyjny
-
Konstytucja Republiki Turcji z 1982 roku
Nowa ustawa nr 5393 o samorządzie z 2005 roku
Ustawa nr 442 o wsiach z 1924 roku
Ustawa nr 3030 o samorządzie metropolitarnym z 1984 roku
Nowa ustawa nr 5309 o specjalnej administracji prowincji z 2005 roku (anulująca ustawę nr 3360
z 1987)
Gmina wiejska (koy) 27
Nazwa organu
Zgromadzenie wiejskie
Wódz (Muhtar)
Sposób wyboru
Składa się ze wszystkich mieszkańców pow. 21 roku
życia
Liczebność
Różni się prawie w każdej wiosce
1
Kadencja
5 lat
5 lat
Kompetencje
Organ podejmujący najważniejsze decyzje dotyczące
gminy wiejskiej
Wódz reprezentuje administrację
centralną, nadzoruje planowanie
i wykonanie projektów i usług
na wsi
W niektórych gminach spotkać można dodatkowo
radę starszych
Nazwa organu
Zgromadzenie miejskie
Rada miasta
Sposób wyboru
Składa się z przedstawicieli sektora prywatnego,
izb handlowych, związków
zawodowych, notariuszy, uniwersytetów, partii politycznych,
NGO-sów i innych organizacji
publicznych
Kadencja
5 lat
5 lat
Gmina miejska (ilce)
Burmistrz miasta
(Ilce Belediye Baskam)
49
Kompetencje
Organ stanowiący
prawo, uchwala budżet
Dodatkowe
informacje
Główny organ decyzyjny,
powołuje komitety
Organ wykonawczy i reprezentacyjny
Praca radnych jest płatna
Metropolia 28
Nazwa organu
Rada metropolii
Zarząd metropolii
Sposób wyboru
Składa się w 1/5 z członków rad dzielnic i zgromadzenia miejskiego, którzy
mieli najwięcej głosów w wyborach
oraz z burmistrzów miast
Składa się z burmistrza,
sekretarza i szefów
wydziałów w urzędzie
metropolii
Burmistrz metropolii
Kadencja
5 lat
5 lat
5 lat
Kompetencje
Ciało podejmujące decyzje, dba
o spójność rozwoju metropolii,
konsultuje budżety rad dzielnic, może
wprowadzić poprawki
Jednocześnie organ
decyzyjny i wykonawczy,
a dla rady doradczy
Organ wykonawczy
Praca radnych jest płatna
Przewodzi mu burmistrz
lub wskazany przez niego
członek zarządu
Prowincja (eyalet lub vilayet)
Nazwa organu
Generalne zgromadzenie
prowincji
Generalna rada prowincjonalna
Zarząd na czele
Z gubernatorem
(Vali)
Sposób wyboru
Wybory bezpośrednie,
proporcjonalne
Składa się z członków wybranych
przez zgromadzenie spośród jego
członków
Kadencja
4 lat
1 rok
Kompetencje
Aprobuje budżet, decyduje o instytucjonalnym
kształcie usług świadczonych w prowincji
Sprawdza przygotowanie budżetu,
aprobuje kwestie finansowe,
informuje zgromadzenie o stanie
zaawansowania spraw w toku
Organ wykonawczy,
jednocześnie przedstawiciel administracji
samorządowej i centralnej, szef prowincjonalnej administracji
Zgromadzenie spotyka
się raz w roku na 40 dni
Przekłada burmistrzom swój punkt
widzenia na konkretne działania
samorządu (na prośbę)
Przewodniczy zgromadzeniu
Gminy miejskie odpowiadają za: zaopatrzenie w wodę, gaz, energię i za transport publiczny, zdrowie,
pomoc społeczną, roboty publiczne, edukację oraz za pobór podatków, opłat i ceł. Gminy zajmują się
także problemem uchodźców. Większa odpowiedzialność ciąży na metropoliach, które oprócz zadań przydzielonych miastom dodatkowo wybierają miejsca pod lokalizację wysypisk śmieci, tworzą nowe parki,
biblioteki, teatry, muzea, szpitale i kliniki, budują terminale pasażerskie i towarowe, zapewniają funkcjonowanie policji oraz straży pożarnej, tworzą giełdy zbożowe i zarządzają nimi, zarządzają sklepami oraz
piekarniami, zapewniają biednym mieszkania socjalne i zarządzają publicznym funduszem emerytalnym.
Gminy mają prawo wprowadzania na swoim terenie zakazów i karania za ich nieprzestrzeganie.
Do zadań prowincji należą: zdrowie, pomoc społeczna, roboty publiczne, edukacja i kultura, rolnictwo,
rozwój gospodarczy oraz zapewnienie niezbędnych usług publicznych na terenach, które nie są objęte
jurysdykcją gmin.
50
Nadzór nad samorządem sprawuje administracja centralna w kwestii zasad i procedur prawa.
Wiejskie gminy w całości otrzymują fundusze z budżetu państwa, nawet pensja wodza jest wypłacana
przez rząd. Pozostałe samorządy także otrzymują znaczne wsparcie z budżetu centralnego.
Węgry
Charakterystyka
Na Węgrzech wyróżnia się dwustopniowy system samorządów lokalnych. Jednostki samorządu funkcjonują tam na poziomie lokalnym (gmina, miasto, miasto na prawach powiatu, stolica Budapeszt i jej dzielnice) oraz na poziomie powiatowym. Charakterystyczną cechą węgierskiej struktury jest duża liczebność
jednostek samorządowych, która wynika z przyjętej tam zasady, że na każdą miejscowość przypada jeden
samorząd gminny. I tak na Węgrzech są 3152 gminy, w tym: 2863 gminy wiejskie (z których prawie 2/3
liczy poniżej 1 tys. mieszkańców), 265 miast (23 z nich na prawach powiatu), stolica – Budapeszt i jej
dzielnice oraz 19 powiatów.
Ponadto na podział terytorialny kraju składa się także 7 regionów administracyjnych. Budapeszt ma specjalny status. Miasto podzielone jest na dwa poziomy: samorząd lokalny stolicy oraz 23 dzielnice.
Początek samorządu węgierskiego w obecnym kształcie datuje się na rok 1990, kiedy to została przyjęta
ustawa o samorządzie, będąca podstawą tworzenia i funkcjonowania jednostek gminnych. Na przestrzeni
lat wnoszono do tej ustawy wiele poprawek. Ostatnia reforma administracji publicznej przeprowadzona na
Węgrzech zmierzała do ustanowienia regionów oraz do wcielenia już funkcjonujących małych regionów
powstałych na zasadach woluntarystycznej współpracy gmin.
Gmina (közseg)
Nazwa organu
Rada Gminy
(Képviselő-testület)
Burmistrz
(Polgármester)
Notariusz (Jegyző)
Sposób wybierania
Wybory powszechne, bezpośrednie lub mieszane
Powoływany przez radę
gminy
Kadencja
4 lata
4 lata
4 lata
Kompetencje
Organ stanowiący
Organ wykonawczy
Przygotowuje i wspiera
prace rady i burmistrza
oraz egzekwuje ich decyzje
Liczebność gminy decyduje
o systemie wyborów, w gminach do 10 tys. mieszkańców są jednomandatowe
okręgi wyborcze, w gminach
większych stosuje się system
mieszany
Na wniosek burmistrza rada
może wybrać zastępców
spośród swojego składu
w głosowaniu tajnym; gminy
powyżej 3 tys. mieszkańców
mają burmistrza zatrudnionego w pełnym wymiarze
czasu
Powiat (megye)
Nazwa organu
Zgromadzenie Powiatu (Megyei Közgyülés)
Przewodniczący
Sposób wybierania
Wybierany przez zgromadzenie spośród
jego członków
Kadencja
4 lata
4 lata
Kompetencje
Organ stanowiący
Organ wykonawczy
51
Zadania gminy to: dostarczanie wody pitnej, szkolnictwo podstawowe, przedszkola, opieka zdrowotna
i społeczna, utrzymanie dróg lokalnych, planowanie przestrzenne, ochrona środowiska, mieszkalnictwo,
ochrona przeciwpożarowa, kultura, sport.
Powiaty realizują te zadania, które nie mogą być w łatwy sposób zapewnione przez władze lokalne, a więc:
szkolnictwo średnie, utrzymanie dróg głównych oraz regionalnej infrastruktury transportowej. Powiatom
nie wolno brać na siebie zadań, które chciałyby wykonywać gminy.
Nadzór nad samorządem terytorialnym
Organem nadzoru nad samorządem terytorialnym pod kątem zgodności z prawem jest autonomiczna jednostka, wyznaczona przez Premiera Republiki Węgierskiej. Nadzór nad właściwym wydatkowaniem finansów gminy pełni Państwowa Izba Kontroli (Állami Számvevőszék), wyznaczona przez Parlament.
Samorządy na Węgrzech czerpią przychód z udziałów w podatkach krajowych, z podatków lokalnych, a w
szczególności z podatku od nieruchomości, z podatku od prowadzenia działalności gospodarczej oraz
z opłat lokalnych.
Wielka Brytania
Charakterystyka
Samorząd lokalny w Wielkiej Brytanii ma wiele cech indywidualnych, jak choćby fakt niewystępowania
wyodrębnionego organu wykonawczego, np. w rodzaju zarządu. Kompetencje nieistniejącego zarządu
mają rady (a we Władzy Wielkiego Londynu – burmistrz).
Kolejną cechą szczególną są bardzo ograniczone uprawnienia brytyjskiego burmistrza (przewodniczącego
lub burmistrza w miastach). Brytyjski burmistrz pełni funkcję wyłącznie reprezentacyjną, wyjątkiem jest
Burmistrz Londynu.
Kolejnym wyróżnikiem brytyjskiego modelu samorządu jest brak jednolitości na terenie Zjednoczonego
Królestwa. Po reformach, które przeprowadzono w latach 1996-2000, a związanych z kształtowaniem się
niezależnych regionów, na terenie Wielkiej Brytanii istnieje obecnie trójszczeblowy lub czteroszczeblowy
(w zależności od włączenia Metropolitarnego Hrabstwa Wielkiego Londynu) samorząd w Anglii, dwuszczeblowy w autonomicznej Szkocji, dwuszczeblowy w autonomicznej Walii i jednoszczeblowy lub dwuszczeblowy w półautonomicznej Irlandii Północnej, a dodatkowo jeszcze wydzielone jest Metropolitalne
Hrabstwo Wielkiego Londynu (patrz zestawienie tabelaryczne w dalszej części tekstu).
Rząd Wielkiej Brytanii dąży do wprowadzenia jednoszczeblowego modelu na terenie całego kraju. Zmiany
te jednak nie są przyjmowane chętnie i szybko przez konserwatywnych Brytyjczyków, którzy jako nieliczni
w Europie cieszyli się stosunkowo stabilnym samorządem lokalnym przez ponad 150 lat.
Podział terytorialny w Wielkiej Brytanii:
ANGLIA
Parafie
Dystrykty
WALIA 29
SZKOCJA
IRLANDIA PÓŁNOCNA
52
Dystrykty
Dystrykty
Hrabstwa
Hrabstwa,
hrabstwa-miasta
Regiony
Metropolitalne Hrabstwo Wielkiego Londynu
Zgromadzenie Walijskie
Parlament Szkocji
Zgromadzenie Irlandii Północnej30
Początki angielskiego systemu samorządowego sięgają średniowiecza, kiedy to przedstawicielem króla
w hrabstwie był sędzia pokoju.
W wieku XIX w Anglii funkcjonował pięcioszczeblowy model samorządu lokalnego składający się z parafii31, związku opieki społecznej32, dystryktu (okręgu) 33, miasta municypalnego34 oraz hrabstwa35. Parafie,
dystrykty i hrabstwa przetrwały na terenie większości Królestwa do dziś. Podstawowy model samorządu
ukształtował się w latach 70.
- Ustawa o samorządzie lokalnym dla Anglii i Walii z 1972 roku
- Ustawa o samorządzie lokalnym dla Szkocji z 1972 roku
- Ustawa o samorządzie lokalnym (Local Government Act) z 1974 roku oraz istotna nowelizacja
ustawy o samorządzie lokalnym z 1992 roku, która przewidywała utworzenie władz jednolitych
w Walii i Szkocji
Organy samorządu terytorialnego w Wielkiej Brytanii
Parafia (parish)
Nazwa organu
Rada parafialna (Parish Council)
Przewodniczący (Chairman)
Zebranie parafialne (Parish
Assembly)
Sposób wyboru
Wybierana bezpośrednio
Społeczność parafii
Liczebność
Minimum 5 radnych (ich liczba
określana jest przez radę
dystryktu)
1
Uprawniona do głosowania
społeczność, zależy od liczby
mieszkańców
Kadencja
4 lata
1 rok
-
Dodatkowe
informacje
Rada zbiera się co najmniej raz
na 3 miesiące
Pełni funkcję reprezentacyjną
Zwoływane co najmniej raz
na rok
Nazwa organu
Rada (Dystryktu lub Hrabstwa)
(District Council lub County
Council)
Przewodniczący
(Chairman
lub Mayor w miastach)
Zastępca
(Vice-Chairman
lub Deputy Mayor w miastach)
Sposób wyboru
Radni wybierani są w wyborach
bezpośrednich, powszechnych
w pojedynczych okręgach,
systemem większościowym
Wybierany jest przez
radnych zwykłą większością
głosów
Wybierany jest przez radnych
zwykłą większością głosów
Liczebność
W dystryktach metropolitarnych
50-80, a w pozostałych 30-60,
w hrabstwach 60-100 radnych;
liczba radnych zależy od liczby
okręgów wyborczych, nie od
liczby mieszkańców
1
1
Kadencja
4 lata
1 rok
1 rok
Kompetencje
Rada ustala ogólną politykę
lokalną, natomiast jej wykonanie powierza poszczególnym
komitetom
Funkcja reprezentacyjna,
przewodniczący zwołuje
posiedzenia rady i kieruje
ich przebiegiem, ma głos
rozstrzygający w przypadku
równej liczby głosów.
Jest też członkiem wszystkich komisji
Wiceprzewodniczący zastępuje
przewodniczącego
Dystrykt (district), hrabstwo (county)
53
Metropolitarne Hrabstwo Wielkiego Londynu
Nazwa organu
Rada Wielkiego Londynu 36
Rada dzielnicy
Burmistrz (Mayor)
Sposób wyboru
Sposób wyboru jest niejednolity, wybory są powszechne,
członkowie wybierani są w 14
jednomanadatowych okręgach
wyborczych, a 11 z nich wybieranych jest w całym Londynie.
Każdy wyborca ma 2 głosy: 1 na
kandydata z okręgu, a 1 na listę
partyjną
Wybierane razem z Radą
Wielkiego Londynu
Wybory powszechne
Liczebność
25 radnych
Kadencja
4 lata
4 lata
4 lata
Kompetencje
Rada uchwala budżet, kontroluje
burmistrza
Pomocnicze ciała dla Rady
Wielkiego Londynu
Burmistrz ma bardzo silną
pozycję, jest organem stanowiącym prawo i wykonawczym
1
Podział kompetencji pomiędzy samorząd terytorialny w Wielkiej Brytanii
Parafia
Dystrykt
Hrabstwo
Biblioteki
Budownictwo
Cmentarze
Drogi
Gospodarka odpadami
Licencje lokalne
Mieszkalnictwo
Ochrona konsumentów
Ochrona sanitarna
Ogródki działkowe
Oświata
Planowanie przestrzenne
Policja, ochrona przeciwpożarowa
Przystanki autobusowe, oświetlenie dróg i chodników
Toalety publiczne
Transport
Zieleń miejska
Organy regionalne odpowiadają głównie, ale nie wyłącznie, za: edukację, ochronę środowiska, rolnictwo
i rozwój regionalny.
Rozwiązania brytyjskie i w tym zakresie odbiegają od modeli występujących w wielu państwach UE.
Przyczyną takiego stanu jest brak terenowych organów administracji rządowej oraz brak sądownictwa
administracyjnego. Kontrola finansowa sprawowana jest bezpośrednio przez właściwe departamenty
ministerstwa i urzędy centralne. Orzekanie o ewentualnych niezgodnościach z ustawami odbywa się za
pośrednictwem właściwych sądów powszechnych.
54
Przychody samorządów w Wielkiej Brytanii
Charakterystyczny dla Wielkiej Brytanii jest wysoki poziom wsparcia rządowego. Budżety gmin to przede
wszystkim dotacje rządowe, a poza tym od 1990 roku w Anglii oraz Walii jest to opłata gminna i podatek
od nieruchomości przeznaczonych na działalność gospodarczą.
Włochy
Charakterystyka
We Włoszech wyróżniamy trzy poziomy administracji samorządowej: gminy (8101), prowincje (107, w tym
dwie autonomiczne: Trento i Bolzano) i regiony (20, w tym 5 o specjalnym statusie 37).
Pierwsze akty prawne dotyczące władz samorządowych pojawiły się we Włoszech już w XIX wieku, w cztery lata po zjednoczeniu tego państwa, tj. w 1865 roku. Nie uwzględniały one jeszcze wtedy autonomii
regionów, która została im nadana dopiero w 1953 roku.
Obecny kształt samorządu włoskiego wywodzi się z lat 90. XX wieku oraz początku XXI wieku, kiedy to
przeprowadzano liczne zmiany, istotne z punktu widzenia funkcjonowania samorządu terytorialnego.
Ważne daty:
- 1990 – dokonano podziału władzy pomiędzy regiony, prowincje i gminy
- 1993 – wprowadzono bezpośredni wybór burmistrzów gmin oraz prezydentów prowincji
- 1999 – wprowadzono bezpośredni wybór prezydentów regionów
- 2001 – wprowadzono bezpośredni wybór prezydentów regionów o specjalnym statusie
Gmina (comune)
Nazwa organu
Rada gminna
(Consiglio Comunale)
Komitet gminny (Giunta
Comunale Municipale)
Burmistrz
(Sindaco)
Sposób wybierania
Wybory powszechne, bezCzłonkowie desygnowani są
pośrednie, w zależności od
przez burmistrza
wielkości gminy radni wybierani w systemie większościowym bądź proporcjonalnym
w gminach powyżej 15 tys.
mieszkańców – wybory dwurundowe
Liczebność
15-80 radnych
w zależności od wielkości
gminy
2-12 asesorów gminnych
i 2 zastępców w zależności
od wielkości gminy
1
Kadencja
5 lat
5 lat
5 lat
Kompetencje
Organ uchwałodawczy,
uchwala budżet, może
powoływać komisje gminne
o charakterze doradczym
Organ kolegialny, wykonawczy, wykonuje uchwały rady,
przygotowuje i przedkłada
radzie projekty uchwał,
kieruje administracją gminy;
reprezentuje i zastępuje
radę pomiędzy sesjami,
zawiera umowy w imieniu
gminy, realizuje budżet
gminy, wydaje zarządzenia
porządkowe w sytuacjach
nadzwyczajnych
Organ wykonawczy
55
Prowincja (provincia)
Nazwa organu
Rada prowincjonalna
(Consiglio Provinciale)
Komitet prowincjonalny
(Giunta Provinciale)
Prezydent
(Presidente)
Sposób wybierania
Członkowie desygnowani są
przez prezydenta prowincji
Kadencja
5 lat
5 lat
5 lat
Kompetencje
Organ uchwałodawczy,
uchwala budżet
Organ kolegialny, wykonawczy, wykonuje decyzje rady,
jego członkowie nie mogą
być członkami rady
Organ wykonawczy
Nazwa organu
Rada regionalna
(Consiglio Regionale)
Komitet regionalny (Giunta
Regionale)
Prezydent
(Presidente)
Sposób wybierania
Częściowo wybory
powszechne, a częściowo
wskazani przez prezydenta
Składa się z prezydenta,
z członków desygnowanych
przez prezydenta lub radę
Wybierany przez radę spośród
jej członków
Region (regione)
Liczebność
30-80 radnych
Kadencja
5 lat
5 lat
1
5 lat
Kompetencje
Organ legislacyjny
Organ kolegialny, wykonawczy, wykonuje decyzje
rady, ma prawo inicjatywy
uchwałodawczej
Reprezentuje region, jest
szefem regionalnej policji
Zadania gminy to: planowanie, świadczenia społeczne, rozwój ekonomiczny, usługi publiczne, ochrona
środowiska i kultura.
Zadania powiatu to: planowanie przestrzenne, obrona cywilna, autostrady, transport, ochrona środowiska,
lokalna polityka rynku pracy, szkolnictwo i kultura.
Zadania regionów to: planowanie miejskie, ochrona zdrowia, drogi, transport, nawiązywanie i podtrzymywanie stosunków międzynarodowych, handel zewnętrzny, rozwój regionalny, produkcja i dostarczanie
energii, urbanizacja i rolnictwo.
56
Bibliografia, więcej informacji
Publikacje, dokumenty
1. Bogdan Dolnicki, 2003, „Samorząd terytorialny”, Kraków
2. Conseil des Communes et Régions d’Europe (Council of European Municipalities and Regions), 2005,
„Local and regional structures in Europe”
3. Republic of Croatia. Public Administration Country Profile, 2005, Department for Economic and Social
Affairs (DESA), Division for Public Administration and Development Management (DPADM) of United
Nations
4. Eugeniusz Zieliński, 2004, Samorząd terytorialny w Polsce, Warszawa
5. Friedrich Ebert Stiftung, 2004, Reforming Local Public Administration. Efforts and Perspectives in
South-East European Countries, Zagreb
6. Jacek Wojnicki, 2003, Samorząd lokalny w Polsce i Europie, Pułtusk
7. Jakub Piecuch, 2004, Hiszpania w Unii Europejskiej. Aspekty rozwoju regionalnego, Warszawa
8. Kommunalpolitik, 2003, Local government in Denmark, Kopenhaga
9. Kommunernes Landsforening (Krajowy Związek Gmin), 1990, „Podstawy samorządu terytorialnego.
Informacja o samorządzie gminnym w Danii”, nr 2, 3, 15
10. Local Government Organisation Act, 1993, Republika Estonii
11. Ministry of the Interior, Departmnet of Local Government and Regional Administration, 2006, Local
government in Estonia, Tallin
12. Press and Information Office, Republic of Cyprus, 2003, The Republic of Cyprus, an Overwiew,
Nikosia
13. Sulev Maeltsemees, 1992, Local Self-Government in Estonia: Developments, Present Situation, Future
Trends, Helsinki
14. Zbigniew Bukowski, Tomasz Jędrzejewski, Piotr Rączka, 2003, Ustrój samorządu terytorialnego,
Toruń
Internet
4. Biuro Radcy Kulturalnego Ambasady Turcji: http:// www.turcja.org.pl
1. Council of European Municipalities and Regions: http://www.ccre.org
2. Finnish Ministry of the Interior: http://www.intermin.fi
5. Government of the Republic of Croatia: http://www.vlada.hr
6. Hellenic Agency for Local Development and Local Government: http://www.eetaa.gr
7. Istanbul Metropolitan Municipality: http://www.ibb.gov.tr
8. Local Government and Public Service Reform Initiative: http:// www.lgi.osi.hu
3. Rada Europy: www.coe.int
4. SIGMA – Support for Improvement in Governance and Management: http://www.sigmaweb.org
10. The Journal of Turkish Weekly: http://www.turkishweekly.net
11. Union of Cyprus Municipalities: http://www.ucm.org.cy
12. Union of Local and Regional Government of Latvia: http:// www.lps.lv
5. United Nations Online Network in Public Administration and Finance: http:// www.unpan.org
13. Wikipedia: http://wikipedia.pl
6. Związek Gmin Wiejskich RP z siedzibą w Poznaniu: http:// www.zgwrp.org.pl
7. Związek Miast Polskich z siedzibą w Poznaniu: http://www.miasta-polskie.pl/
8. Związek Powiatów Polskich z siedzibą w Warszawie: http://www.zpp.pl
57
Przedstawicielstwa państw UE w Polsce, przedstawicielstwa Polski w państwach UE
58
Oficjalna nazwa państwa
członkowskiego UE
Przedstawicielstwa państw UE
w Polsce
Przedstawicielstwa Polski
w państwach UE
Republika Austrii
http://www.ambasadaaustrii.pl
http://www.botschaftrp.at
Królestwo Belgii
http://www.diplomatie.be/warsawpl
http://www.polembassy.be
Republika Bułgarii
e-mail: [email protected]
http://www.polamba-bg.org
Republika Cypryjska
e-mail:
[email protected]
Republika Czeska
http://www.mzv.cz/warsaw
http://www.prague.polemb.net
Królestwo Danii
http://www.ambwarszawa.um.dk
http://www.ambpol.dk
Republika Estońska
http://www.estemb.pl
http://www.poola.info
Republika Finlandii
http://www.finland.pl
http://www.helsinki.polemb.net
Republika Francuska
http://www.ambafrance-pl.org
http://www.ambassade.pologne.net
Republika Grecka
http://www.greece.pl
http://www.poland-embassy.gr
Królestwo Hiszpańskie
e-mail:
[email protected], [email protected]
http://www.polonia.es
Królestwo Holandii – Niderlandów http://www.mfa.nl/war-pl
http://www.polamb.nl
Republika Irlandii
http://www.irlandia.pl
http://www.dublin.polemb.net
Republika Litewska
http://www.lietuva.pl
http://www.polandembassy.lt
Wielkie Księstwo Luksemburga
e-mail:
tel. +352 403.848, fax. +352 403.845
[email protected]
- Konsulat RP w Luksemburgu
- Konsulat Wielkiego Księstwa Luksemburga w Warszawie
Republika Łotewska
http://www.ryga.polemb.net
Republika Malty
tel. 826 66 49, 0-603 780 669
- Konsulat Malty w Warszawie
http://www.ambasciatapolonia.it
Republika Federalna Niemiec
http://www.ambasadaniemiec.pl
http://www.ambasada-polska.de
Republika Portugalska
http://www.ambasadaportugalii.pl
http://www.emb-polonia.pt
Republika Rumunii
http://www.consul-romania.pl
- Konsulat Rumunii w Katowicach
http://www.bukareszt.ro
Republika Słowacka
http://www.ambasada-slowacji.pl
http://www.polskevelvyslanectvo.sk
Republika Słowenii
http://www.konsulat-slowenia.com.pl
– Konsulat Republiki Słowenii
http://www.poland-embassy.si
Królestwo Szwecji
http://www.swedishembassy.pl
http://www.polemb.se
Republika Węgierska
http://www.lengyelorszag.hu
http://www.ambpl-weh.hu/pol
- Wydział Ekonomiczno-Handlowy
Zjednoczone Królestwo Wielkiej
Brytanii i Irlandii Północnej
http://www.britishembassy.gov.uk
http://www.polishembassy.org.uk
Republika Włoska
http://www.ambvarsavia.esteri.it
http://www.ambasciatapolonia.it
Przedstawicielstwa państw przedakcesyjnych UE w Polsce, przedstawicielstwa Polski
w państwach przedakcesyjnych UE
Oficjalna nazwa państwa
przedakcesyjnego UE
Przedstawicielstwa państw
Przedstawicielstwa Polski
przedakcesyjnych UE w Polsce w państwach przedakcesyjnych
UE
Republika Chorwacka
Republika Turecka
e-mail [email protected]
http://www.polonya.org.tr
http://www.turcja.org.pl - Biuro Radcy ds.
Kultury i Turystyki Ambasady Turcji
http://www.ambasadapoljska.hr
59
notatki
60
61
Podstawowym zadaniem UKIE jest zapewnienie realizacji zadań Komitetu
Integracji Europejskiej, związanych z programowaniem i koordynowaniem
polityki w sprawach związanych z integracją Polski z Unią Europejską, programowaniem i koordynowaniem działań dostosowawczych Polski do standardów
europejskich oraz koordynowaniem działań administracji państwowej w zakresie otrzymywanej pomocy zagranicznej.
Działania realizowane przez Urząd od 1 maja 2004 r. obejmują m.in.:
- udział w tworzeniu i wdrażanie prawa europejskiego;
- koordynację przygotowań projektów instrukcji dla przedstawicieli
Polski uczestniczących w posiedzeniach Rady UE i Komitetu Stałych
Przedstawicieli (COREPER);
- monitorowanie prac w komitetach i grupach roboczych UE;
- reprezentację przed Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości;
- zarządzanie funduszami członkowskimi;
- analizę nowych zjawisk, strategii i tendencji w UE;
- opiniowanie projektów aktów prawnych i dokumentów programowych;
- współpracę z parlamentem, zgodnie z ustawą z dn. 11.03.2004 r. o współpracy Rady Ministrów z Sejmem i Senatem w sprawach związanych
z członkostwem Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej;
- projektowanie oraz realizację programów informacyjnych i edukacyjnych
dotyczących procesu integracji europejskiej.
Więcej informacji uzyskają Państwo na stronie internetowej Urzędu:
www.ukie.gov.pl oraz Centrum Informacji Europejskiej: www.cie.gov.pl.

SAMORZĄDY W UNII EUROPEJSKIEJ

Transkrypt

Podobne dokumenty

Nr 12 (63)/ 2007 6 grudnia 2007 r. - Liceum w Łochowie