docFULL TEXT - Medycyna Sportowa
download 
Reklamacja Transkrypt
FULL TEXT - Medycyna Sportowa
ed . tio np roh ibit Katedra Historii Medycyny IJCM, Kraków STANISŁAW CIECHANOWSKI JAKO PROPAGATOR KULTURY FIZYCZNEJ W POLSCE se on ly - dis tr ibu w Ciechanowskim jednego z prekursorów nowoczesnej i oryginalnej klasyfikacji chorób nowotworowych. Był pionierem na ziemiach polskich w eksperymentalnym indukowaniu smołą pogazową reakcji nowotworowej na skórze królików doświadczalnych. W ich opisie uwzględniał zarówno czynniki mechaniczne, jak i uwarunkowania hormonalne. Podkreślał konieczność zachowania dużej ostrożności w przenoszeniu wyników uzyskanych w warunkach laboratoryjnych na warunki kliniczne. W metodyce swoich badań nad nowotworami po raz pierwszy w Europie uwzględnił w tak szerokim zakresie statystykę. Nowotwory złośliwe w materiale sekcyjnym Zakładu Anatomii Patologicznej UJ, rozprawę opublikowaną już po śmierci Ciechanowskiego, można uznać za swoiste podsumowanie wieloletnich wysiłków badawczych [2,3]. Ciechanowski wielokrotnie podkreślał konieczność czynnego uczestnictwa w sprawach ważnych dla środowiska lekarskiego i rozwoju rodzimej myśli medycznej. Stąd jego zaangażowanie, wraz z T. Browiczem, S. Domańskim i L. Kryńskiem w pomnikowe dla polskiej medycyny przedsięwzięcie, jakim bez wątpienia był Słownik lekarski polski (1905). Ciechanowski przyjął także zaproponowany mu przez Michała Reichera udział w pracach nad dokończeniem słynnego podręcznika Adama Bochenka, czyli Anatomii człowieka. Był długoletnim redaktorem naczelnym „Przeglądu Lekarskiego”, a w 1925-30 kierował redakcją „Polskiej Gazety Lekarskiej”. Chętnie angażował się w sprawy społeczne, szczególną wagę przykładając do problemów dzieci i młodzieży. Walnie przyczynił się do rozpoczęcia budowy Domu Medyka w Krakowie. Był jednym z animatorów i organizatorów polskiego harcerstwa, wieloletnim prezesem krakowskiego oddziału ZHP [2,3]. Ciechanowski, podobnie jak Henryk Jordan, niestrudzenie podkreślał wysoką rangę wychowania fizycznego. Od 1919 roku próbował przywrócić do UJ działające przed wojną Kursy Naukowe dla nauczycieli wychowania fizycznego i Studium WF. Już w roku 1921, dzięki jego determinacji i zapobiegliwości, zorganizowano roczne kursy wychowania fizycznego w Krakowie, a Ciechanowski został dyrektorem Państwowego Kursu WF oraz członkiem Państwowej Komisji Egzaminacyjnej z tego zakresu. Stały się one zalążkiem utworzonego w 1927 roku Studium Wychowania Fizycznego Wydziału Lekarskiego UJ, o które przez ten cały czas usilnie zabiegał. Już w cztery lata później władze oświatowe przyjęły, w zasadzie bez poważniejszych zmian, projekt autorstwa Ciechanowskiego, w którym profesor postulował stałe prowadzenie egzaminów magisterskich z wychowania fizycznego. Tym samym dał początek idei powołania w przyszłości odrębnych studiów wyższych [6,7]. is c op y is for pe rso na lu Stanisław Ciechanowski (1869-1945) zapisał się w historii medycyny jako wybitny anatomopatolog, jeden z pionierów nowoczesnej onkologii, odkrywca mechanizmu przerostu gruczołu krokowego. Pochodził z inteligenckiej rodziny. Jego ojcem był zdolny inżynier kolejnictwa Wiktoryn, matką Florentyna, z domu Schwarz [1,2,3]. Młody Stanisław, w zgodzie z panujący wówczas obyczajem, naukę wstępną pobierał w domu pod okiem matki i guwernerów. Później został uczniem IV lwowskiego gimnazjum oraz, od roku 1883, gimnazjum św. Anny w Krakowie. W roku 1886 zapisał się na Wydział Lekarski UJ pozostając wiernym podjętej jeszcze w dzieciństwie decyzji, że zostanie w przyszłości uczniem Eskulapa. Już w trakcie studiów przejawiał szczególne zainteresowanie anatomią prawidłową, wykładaną wówczas przez światowego formatu uczonego, profesora Kazimierza Kostaneckiego oraz anatomią patologiczną, która spoczywała w rękach wytrawnego badacza profesora Tadeusza Browicza. Zetknięcie się z tymi wybitnymi osobowościami ukształtowało Ciechanowskiego już na całe życie. Zaraz po ukończeniu studiów lekarskich, co nastąpiło w roku 1894, Ciechanowski znalazł dla siebie miejsce w Zakładzie Anatomii Patologicznej UJ. Już w cztery lata później mógł się habilitować, a w roku 1900, w wieku lat zaledwie trzydziestu jeden, uzyskał profesurę nadzwyczajną [4]. Stanisław Ciechanowski należał do grona najzdolniejszych uczniów Browicza i został jego bezpośrednim sukcesorem w Katedrze Anatomii Patologicznej UJ. W roku 1919, kiedy Browicz odszedł na emeryturę, to właśnie Ciechanowskiemu powierzono kierowanie katedrą i zakładem, na których czele stał nieprzerwanie aż do 1939 roku [2,5]. W listopadzie 1939 roku stał się jedną z ofiar „Sonderaktion Krakau”, czyli podstępnego aresztowania przez Niemców pracowników naukowych UJ i Akademii Górniczej. Wywieziony do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen, zwolniony po paru miesiącach, powrócił do Krakowa ciężko chory i załamany. Nigdy już nie odzyskał pełni zdrowia. Zmarł w parę miesięcy po zakończeniu II wojny światowej [2,3,5]. Ciechanowski anatomię patologiczną postrzegał jako nowoczesną dziedzinę nauk lekarskich, łącząc ją zarówno z fizjologią, jak i naukami klinicznymi. Jak już wspomniano na samym początku niniejszego artykułu, krakowski uczony miał duże zasługi w ustaleniu etiopatogenezy przerostu gruczołu krokowego. W pracy Badania anatomiczne nad niedomogą pęcherza i powiększeniem gruczołu krokowego u starców (1898) zdołał wykazać ponad wszelką wątpliwość, że przerost wynika z przewlekłego stanu zapalnego w miąższu lub podścielisku [2]. Ustalenia poczynione wówczas, ponad 120 lat temu, zachowały swoją aktualność po dziś dzień. Niewątpliwie należy widzieć Th This copy is for personal use only - distribution prohibited. This copy is for personal use only - distribution prohibited. This copy is for personal use only - distribution prohibited. - Monika Nowakowska-Zamachowska, Ryszard W. Gryglewski - This copy is for personal use only - distribution prohibited. Medycyna Sportowa / Polish J Sport Med © MEDSPORTPRESS, 2013; 4(4); Vol. 29, 295-297 ARTYKUŁ HISTORYCZNY 295 se on ly - dis tr ibu tio np roh ibit ed . nokształcącym” normujący organizacyjno-prawne kluczowe dla szkolnictwa kwestie. W zakresie lekcji wychowania fizycznego oparto się na postulatach przedstawionych przez Ciechanowskiego. Pomimo to projekt zawierał pewne niedociągnięcia, z którymi Ciechanowski nie mógł się zgodzić. Ciechanowski chciał, aby ustawa obowiązywała na równi w szkołach prywatnych i państwowych, czego jednak nie uwzględniono. Udało się natomiast uzyskać decyzję o odpowiednie wyposażone szkół pod względem higienicznym. W zależności od przedziału wiekowego uczniów, klasy miały mieć ograniczenia co do liczebności, zakładano także ograniczenia ilości godzin nauki w szkole i domu. W ten sposób uczniowie mieli nie być przeciążani nadmiernie nauką. Ciechanowski, w zgodzie z postulatami higienistów, m. in. Kazimierza Karaffy-Korbutta i Witolda Gądzikiewicza pragnął, aby w każdej szkole pracował lekarz. Wskazywał na konieczność ustalenia optymalnej ilość godzin wf-u dla każdego przedziału wiekowego, dzielił dzieci na zajęciach pod względem płci. Uważał, że możliwości fizyczne chłopców i dziewcząt oraz ich predyspozycje są tak różne, że prowadzenie zajęć koedukacyjnych nie ma sensu. Również dzieci z ograniczeniami psycho-fizycznymi musiały uczestniczyć w ćwiczeniach odpowiednio dla nich przygotowywanych przez lekarza szkolnego [9]. Poza oczywistymi przypadkami ciężkiego kalectwa, nie było zwolnień z lekcji wychowania fizycznego. Domagał się zapewnienia odpowiedniej infrastruktury we wszystkich szkołach (boiska, sale gimnastyczne). Co do rodzaju zajęć, zalecał gry i zabawy ruchowe i gimnastykę oraz ćwiczenia oddechowe, szczególną wagę przywiązując do wycieczek. Za najlepszą metodę prowadzenia zajęć wychowania fizycznego uznawał rozwiązania sprawdzone w harcerstwie. Chciał, aby wykluczono z programu szkolnego rywalizację sportową w formie zorganizowanych zawodów czy turniejów. Sport wyczynowy był tutaj tym bardziej wykluczony. Na szkolnych lekcjach, co najmniej do 14 roku życia, nie wolno było uprawiać żadnych dyscyplin sportowych za wyjątkiem jazdy na łyżwach i pływania. Jednym słowem lekcje wf-u w szkołach miały być prowadzone regularnie, przez kwalifikowanych nauczycieli, a ich celem miało być podniesienie sprawności fizycznej młodzieży i, co za tym idzie, sprawności intelektualnej i zdrowotności przyszłych dorosłych. Dodatkowym walorem takich zajęć miało być odpowiednie przygotowanie moralno-patriotyczne młodzieży [6,7,9]. Niestety, pomimo wejścia ustawy, reforma w szkołach przebiegała z różnym skutkiem. Jak zwykle w takich przypadkach powodem były niedostatki budżetowe. Brakowało boisk, sal gimnastycznych, wykwalifikowanych nauczycieli, lekarzy szkolnych, a nawet wykwalifikowanych wizytatorów zdolnych ocenić wdrażanie projektu do szkół. Do wybuchu drugiej wojny nie udało się w sposób zadowalający tych problemów rozwiązać. Rozwój fizyczno-intelektualny dzieci i młodzieży nie kończył się według Ciechanowskiego w szkole. Równie ważne były zajęcia pozaszkolne. Szczególna wartość miało mieć harcerstwo i kolonie wakacyjne. Dlatego opracował zasady organizacji takich kolonii. Projekt był tak przejrzysty i logicznie przemyślany, że z powodzeniem był wykorzystywany jeszcze w latach powojennych. Ciechanowski domagał się również regularnych, obowiązkowych zajęć z wychowania fizycznego na lu rso na pe for y is op is c Th This copy is for personal use only - distribution prohibited. This copy is for personal use only - distribution prohibited. This copy is for personal use only - distribution prohibited. - W wychowaniu fizycznym upatrywał Ciechanowski podstaw profilaktyki zdrowotnej wśród młodzieży szkolnej i studentów, stąd jego wielkie zainteresowanie jako lekarza tym problemem. Przez wychowanie fizyczne rozumiał ćwiczenia, które nie wymagały specjalistycznego oprzyrządowania i takie dyscypliny, które nie domagały się większych nakładów finansowych. Słowem młodzież miała uprawiać sport masowo, regularnie i bezpłatnie w szkołach i na wyższych uczelniach. Jak wspomniano, żądał, aby nauczyciele wychowania fizycznego legitymowali się odpowiednimi kwalifikacjami zawodowymi, a przedmiot, za który byli odpowiedzialni miał być traktowany równoważnie do wszystkich innych w szkole. Wychowanie fizyczne miało stać się częścią pedagogiki. Konsekwencje takiego planu były dalekosiężne. Prawidłowe wychowanie w „duchu” sportu miało bowiem w przyszłości skutkować znaczącym spadkiem zachorowań na gruźlicę i inne choroby płucne, stymulować prawidłowy rozwój narządu ruchu, redukować wady postawy, wpływać pozytywnie na kondycję psychiczną, a w ostatecznym rezultacie właściwie przygotować chłopców do służby wojskowej. Ten ostatni wniosek stawiał Ciechanowski nie przez przypadek. Miał to być skuteczny argument dla rządu, by dotować część zajęć z puli pieniędzy przeznaczonych dla wojska. Jednocześnie jednak Ciechanowski wyraźnie odgraniczał lekcje wf-u od zajęć z przysposobienia obronnego i nie dopuszczał do ich prowadzenia wojskowych. Dlatego też szczegółowe postulaty Ciechanowskiego dotyczące ujednolicenia i zoptymalizowania zajęć wychowania fizycznego, z powodu braku funduszy, nie doczekały się realizacji w pełnym wymiarze pierwotnych założeń [6,7,8,9]. Ciechanowski, chcąc mieć większy wpływ na decyzje ministerstwa i wynikające z nich stopniowe reformy, czynnie uczestniczył w pracach szeregu gremiów doradczych, których opinie były pewnym wskazaniem dla władz centralnych. I tak, brał udział w posiedzeniach Okręgowych Rad Zdrowia w Krakowie i Lwowie (1919-1920), Galicyjskiej Rady Szkolnej Krajowej (1919-1921), Miejskiej Rady Szkolnej w Krakowie (19231925). Był obecny na zjazdach nauczycielskich (tzw. Sejm Nauczycielski) w 1918 i 1919 roku. Od roku 1920 pracował jako ekspert w kolejnych komisjach powołanych przez Ministerstwo. Najpierw była to Rada Wychowania Fizycznego i Kultury Cielesnej do 1925 roku (powołana przez Ministerstwo Zdrowia Publicznego), potem w latach 1926-1927 Rada Naczelna Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego, w końcu w latach 1927-1939 Rada Naukowa Wychowania Fizycznego i Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego (Ministerstwo Spraw Wojskowych). Poza tym działał aktywnie w ZHP, AZS, Polskich Związkach Sportowych, ruchu kolonijnym dzieci i młodzieży oraz wielu innych [6,7]. Reformy proponowane przez Ciechanowskiego dotyczyły całego szkolnictwa w odrodzonej Polsce. W 1917 roku jako przewodniczący Sekcji WF Krakowskiego Koła Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych i Średnich (TNSW) przedstawił projekt wychowania fizycznego w szkole powszechnej i średniej. Z uwagą śledził poczynania władz i potrafił jasno i dobitnie wyrażać swoje zastrzeżenia. W 1921 roku Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia opracowało projekt ustawy „O szkolnictwie średnim i ogól- - This copy is for personal use only - distribution prohibited. Nowakowska-Zamachowska M., Gryglewski R.N., Stanisław Ciechanowski (1869-1945) 296 - rso na lu se on ly - dis tr ibu tio np roh ibit ed . re nie były wówczas obowiązkowe, stworzono warunki do ubiegania się o Państwową Odznakę Sportową. Ciechanowski martwił się szczególnie o przyszłych kolegów, studentów medycyny. Uważał, że są ogromnie przeciążani nauką i zbyt dużo czasu spędzają w prosektoriach i laboratoriach. Nie ustawał zatem w propozycjach zmian programu studiów i wprowadzeniu obowiązku uczestnictwa w zajęciach wychowania fizycznego [6]. Na koniec warto wspomnieć, że Ciechanowski widział konieczność wprowadzenia zobiektywizowanych badań na dużej grupie młodzieży (kilkanaście tysięcy osób), których celem byłaby ocena wpływu jaki mają wprowadzane reformy na rozwój psychofizyczny młodzieży, czyli skuteczność wychowania fizycznego. Nazwał to „miernikiem wychowania fizycznego”. Pierwsze badania (miernik tymczasowy) miały być prowadzone regularnie przez rok do 2 lat, aby określić postęp dokonujący się u jednostki i ustalić przeciętny poziom grupy jako wartość porównawczą. Ocenę wpływu zajęć gimnastycznych na sferę psychiczną uważał za bardzo trudną i wymykającą się badaniom pomiarowym. Proponował natomiast badanie ogólnej sprawności fizycznej, precyzji ruchów i czasu reakcji, za pomocą małej liczby jak najprostszych testów [10]. Idea obowiązkowych zajęć wychowania fizycznego, o którą walczył Ciechanowski, jest w dzisiejszych czasach prawnie usankcjonowana, a rozwój fizyczny młodzieży regularnie sprawdzany za pomocą specjalistycznych testów. Tak jak przewidywał, sporty kosztowne jak szermierka, żeglarstwo, tenis stały się zdecydowanie mniej popularne, zyskując sobie miano sportów elitarnych. Duży odsetek młodych ludzi uprawia amatorsko różne dyscypliny sportowe, których wciąż przybywa. Natomiast wiek zawodników, czyli dzieci uczestniczących w zawodach sportowych zdecydowanie obniżył się poniżej 14 roku życia i jest to związane z rekrutacją coraz młodszych zawodników do poszczególnych dyscyplin sportowych. Piśmiennictwo is c op y is for pe 1. J. Kowalczykowa: Stanisław Ciechanowski (nekrolog). Przegl. Lek. 1945 Sr. II, I (7), s. 137-9. 2. A. Śródka: Uczeni polscy XIX-XX stulecia. Warszawa 1994. T I, s. 283-5. 3. A. Śródka, R. W. Gryglewski: Stanisław Ciechanowski [w:] Powiązania rodowe twórców polskich szkół naukowo-medycznych. Red. A. Śródka. Kraków 2012, s. 9-13. 4. S. Łoza: Czy wiesz kto to jest? Warszawa 1938, s. 109. 5. J. Kowalczykowa: Historia Katedry Anatomii Patologicznej w Krakowie [w;] Sześćsetlecie medycyny krakowskiej. Kraków 1964 II, s. 427-9. 6. B. Mękarski: Stanisław Ciechanowski jako rzecznik powszechnego obowiązku wychowania fizycznego w Polsce okresu dwudziestolecia międzywojennego. Rocz. Nauk. AWF Kraków 1980. XVII, s. 279-308. 7. K. Toporowicz: Stanisław Ciechanowski i jego działalność w dziedzinie wychowania fizycznego u progu II Rzeczypospolitej. Wych. Fiz. i Sport, 1993 (4), s. 33-9. 8. S. Ciechanowski: Powszechne wychowanie fizyczne jako podstawa przygotowania ludności do wojny. Wych. Fiz. 1925 VI, s. 167-79. 9. S. Ciechanowski: Rola lekarza w wychowaniu, w szczególności w wychowaniu fizycznem. Wych. Fiz. 1925 VI, s. 180-7. 10. S. Ciechanowski: W sprawie miernika wychowania fizycznego. Przegl. Sport.-Lek. 1930. [odbitka]. Adres do korespondencji / Address for correspondence Monika Nowakowska-Zamachowska Katedra Historii Medycyny UJCM xx-xxx Kraków, Poland, ul. Th This copy is for personal use only - distribution prohibited. This copy is for personal use only - distribution prohibited. This copy is for personal use only - distribution prohibited. - studiach wyższych [6,8]. Pojmując problem kompleksowo, domagał się poprawy warunków bytowych studentów, czyli objecie biedniejszych należytą opieką socjalną. Ponadto zwracał uwagę na zanadto rozbudowane programy studiów i wynikające stąd przeciążenie nauką, brak boisk i hal sportowych, brak kompetentnych instruktorów wf-u. Do roku 1926 funkcję krzewienia sportu w środowisku akademickim pełnił AZS. Jednak jako klub sportowy interesował się wyławianiem talentów, a nie pracą u podstaw z mniej sprawnymi studentami, nad czym ubolewał Ciechanowski. W 1926 roku w Krakowie powstała Komisja Wychowania Fizycznego Młodzieży Akademickiej pod przewodnictwem Ciechanowskiego, przy współudziale profesorów z UJ, AGH i ASP. Udało się dzięki temu zorganizować nieodpłatne kursy ćwiczeń cielesnych dla wszystkich chętnych studentów. Dzięki dalszym staraniom Ciechanowskiego, w roku akademickim 1932/33 wprowadzono rozporządzeniem ministerialnym 4 godziny ćwiczeń gimnastycznych dla mężczyzn i 4 dla kobiet, zaprawę do koszykówki i siatkówki, lekkiej atletyki, zaprawę suchą w zimie do narciarstwa i 8 godzin tygodniowo szermierki, która była sportem najczęściej uprawianym i bardzo modnym wśród akademików. Fakt jednak był taki, że odsetek młodzieży trenującej był stanowczo zbyt mały. Ciechanowski uważał, że uczelni nie stać na masowe prowadzenie zajęć w kosztownych dyscyplinach sportu, tak więc szermierkę wraz z tenisem i łyżwiarstwem uważał za sporty nieodpowiednie do trenowania dla studentów w ramach zajęć wynikających z programu studiów. Miały się nimi zająć Akademickie Związki Sportowe. W zamian powinny się pojawić sporty, które nie wymagały dużych nakładów finansowych, czyli lekkoatletyka, boks, strzelectwo, pływanie. Aby upowszechnić te dyscypliny, które cieszyły się wówczas mniejszym zainteresowaniem, zorganizowano w Krakowie w 1933 roku pierwsze zawody studenckie o mistrzostwo Szkół Wyższych w koszykówce, siatkówce i pływaniu. Aby zachęcić studentów do czynnego uczestnictwa w zajęciach wf-u, któ- Otrzymano / Received Zaakceptowano / Accepted 31.10.2013 r. 13.12.2013 r. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. Nowakowska-Zamachowska M., Gryglewski R.N., Stanisław Ciechanowski (1869-1945) 297
