Źródła, konteksty i założenia edukacji antydyskryminacyjnej

Źródła, konteksty i założenia
edukacji antydyskryminacyjnej.
Subiektywna historia
edukacji antydyskryminacyjnej w Polsce.
Agata Teutsch
Autonomia , Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej
Kontekst historyczny
•niewolnictwo, kolonizacja i Apartheid
•systemy polityczne oparte na ideologiach rasistowskich i
antysemickiej, ideologii Narodowego Socjalizmu/nazizmu i inne
totalitarne systemy (np. stalinowski)
•doświadczenie planowych, masowych, zorganizowanych
eksterminacji grup narodowych i etnicznych (m.in. Holocaust i
Porajmos)
•I i II wojna światowa.
Jak to jest możliwe, że do tego doszło, jak temu zapobiec?
Konieczne są m.in. działania edukacyjne których celem
będzie m.in. zapobieżenie dyskryminacji, przemocy motywowanej
uprzedzeniami, naruszeniom praw człowieka, zbrodniom z
nienawiści, zbrodniom przeciwko ludzkości, eksterminacji.
Edukacja antydyskryminacyjna czerpie z dorobku, wartości:
•ruchów emancypacyjnych: ruch przeciwko kolonizacji i rasizmowi,
Ruch Czarnych, feministyczny, LGBT
•pedagogiki krytycznej, teorii wyzwolenia
•ruchów na rzecz demokratyzacji w krajach byłego bloku
socjalistycznego
Edukacje „bliskie”
•Edukacja przeciwko rasizmowi i antysemityzmowi
•Edukacja/pedagogika krytyczna
•Edukacja o prawach człowieka
•Edukacja dla demokracji
•Edukacja na rzecz pokoju, przeciwko konfliktom
•Edukacja na rzecz równości płci
•Edukacja przeciwko homofobii
•Edukacja globalna
•Edukacja międzykulturowa
•Edukacja na rzecz różnorodności
•Edukacja przeciwko przemocy motywowanej uprzedzeniami, zbrodniom z nienawiści
•Zarządzanie różnorodnością
Edukacja antydyskryminacycjna
Cechą charakterystyczną jest kształtowanie postaw poprzez budowanie/
pogłębianie świadomości i wiedzy na temat „natury uprzedzeń” –
mechanizmów związanych z budowaniem relacji międzygrupowych, w tym
relacji mniejszość - większość, funkcjonowaniem systemów społecznych
opartych na relacjach dominacji i podległości, władzy, na przywilejach i
ograniczeniach w dostępie do zasobów, stereotypach, uprzedzeniach i
dyskryminacji (poziomy: indywidualny, interpersonalny, kulturowy,
instytucjonalny/strukturalny), konsekwencji stereotypów i uprzedzeń oraz
przyzwolenia na dyskryminację - piramida nienawiści oraz wzmacnianie
umiejętności związanych z zapobieganiem i reagowaniem na
stereotypy i dyskryminację (działanie, rola świadka).
Dotyczy wszystkich przesłanek, ponieważ widzi wspólny „korzeń” oraz
przyjmuje założenie o niezbywalności i niepodzielności praw
człowieka.
Edukacja Antydyskryminacyjna może być skierowana do:
•Ofiar dyskryminacji (rozpoznanie dyskryminacji i jej strukturalnego
mechanizmu, zdobycie wiedzy i odzyskanie praw, głosu - empowerment)
•Świadków dyskryminacji (rozpoznawanie dyskryminacji, wzmacnianie własnej
odwagi cywilnej, reagowanie, wsparcie osób które doświadczają dyskryminacji)
•Sprawców (zrozumieć swoją odpowiedzialność, wyrazić żal/skruchę,
zaangażować się w przeciwdziałanie).
“In the end, we will remember not the words of our enemies, but the silence of
our friends.” Martin Luter King
Z punktu widzenia ofiar rola świadków jest decydująca.
Wybrane, uzupełniające się podejścia w edukacji
antydyskryminacyjnej
I. „Nikt nie rodzi się z uprzedzeniami. Uczymy się być rasistami, to znaczy, że
możemy się także uczyć, jak nimi nie być” Jane Elliot.
Ćwiczenie niebieskoocy/brązowoocy powstało by pozwolić zrozumieć uczniom ze
szkoły w białym średnioklasowym środowisku w USA dlaczego doszło do
zamachu na Martina Lutera Kinga.
II. Anti-bias – wyrasta z oporu przeciwko dyskryminacji rasowej i Apartheidowi
III. Betzavta – metoda edukacyjna odnosząca się do demokracji bezpośredniej,
związana z działaniami na rzecz pokoju i porozumienia palestyńsko izraelskiego
IV. „Nie w naszym imieniu” – ruch przeciw przestępstwom z nienawiści w
szczególności wobec osób LGBT
Historia edukacji antydyskryminacyjnej w Polsce
Konteksty
• Odwilż po-zimnowojenna, demokratyzacja bloku wschodniego, opozycja
demokratyczna, w tym ruch Solidarność (Szkoła Praw Człowieka Helsińskiej
Fundacji Praw Człowieka)
• Ruch feministyczny (jako jeden z pierwszych wyraźnych ruchów
emancypacyjnych) (Szkoły praw kobiet, szkoły liderek, szkoła trenerek WenDo –
Fundacja Centrum Praw Kobiet, Fundacja Ośrodek Informacji Środowisk
Kobiecych, Fundacja Kobieca eFKa)
• Przygotowania do wstąpienia do Unii Europejskiej - edukacja dotycząca prawa
antydyskryminacyjnego (zw. z procesem aqui communautare)
Kalendarium wydarzeń związanych z historia EA w Polsce
(bardzo niepełny wybór)
•Od 1990 roku - Szkoła Praw Człowieka Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka
•2003 - Warsztaty dla trenerów/ek prowadzone w ramach Projekt Twinningowego PHARE
2002 „Wzmacniane Polityki Antydyskryminacyjnej w Polsce” prowadzonego wspólnie
przez Pełnomocnik Rządu do Spraw Równego Statusu Kobiet i Mężczyzn
reprezentującego polskie władze i austriackiego partnera – Instytut Praw Człowieka im.
Ludwiga Boltzmanna (Ludwig Boltzmann Institute of Human Rights).
Kalendarium c.d.
•2004 – „Warsztaty na temat przeciwdziałania dyskryminacji. Podręcznik dla trenerów” – Pierwszy
podręcznik antydyskryminacyjny został opracowany w oparciu o wiedzę i doświadczenie austriackiej
organizacji pozarządowej ZARA – Zivilcourage und Anti-Rassismus-Arbeit. Osoby z Polski, które go
współtworzyły: Dariusz Grzemny (Rada Europy), Izabela Podsiadło – Dacewicz (CODN), Piotr
Skrzypczak (Amnesty International), Łukasz Bojarski (PSEP).
•2004 - szkolenia dla administracji publicznej i inspektoratów pracy, wymiaru sprawiedliwości, policji
w ramach ww programu
•2004 – przystąpienie Polski do UE
•2005 – stworzenie i uruchomienie programu „Nikt nie rodzi się z uprzedzeniami – edukacja przeciw
dyskryminacji i przeciwdziałanie dyskryminacji w edukacji” – obchodzimy 10 lecie! Program
realizowany od 2007 przez fundację Autonomia (wcześniej w ramach KONSOLi).
Kalendarium c.d.
•2007 – powstaje fundacja Autonomia, której jednym z głównych filarów jest edukacja
antydyskryminacyjna – Autonomia kontynuuje program „Nikt nie rodzi się z
uprzedzeniami” (łącznie realizowane są 4 edycje), upowszechnienie „Niebieskookich” i
modelu warsztatu antydyskryminacyjnego, cykle szkoleniowe dla ok. 80 trenerów i
trenerek
•2008 – 2010 – Akademia Treningu Antydyskryminacyjnego, w ramach której zostaje
przeszkolonych łącznie ok. 50 osób, podsumowaniem projektu jest wydanie publikacji
„Edukacja Antydyskryminacyjna – podręcznik trenerski”
•2009 – ponad 20 osób zaangażowanych w edukację antydyskryminacyjną w ramach
działań w różnych organizacjach zakłada Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej
•2011 - powstanie Koalicji Edukacji Antydyskryminacyjnej (aktualnie 55 organizacji,
koordynowana przez TEA), jeden z postulatów to włączenie EA do systemu edukacji
formalnej
Aktualne tematy: włączanie i rozszerzanie perspektywy: antyhomofobiczna, przeciwko
ableizmowi, transfobii, antyrasistowska – przeciwko romofobii i in.
Program edukacji antydyskryminacyjnej
„Nikt nie rodzi się z uprzedzeniami” ma 10 lat!
2005 - 2015
Główne cele programu to:
•upowszechnienie wiedzy na temat uprzedzeń i dyskryminacji ze względu na
płeć, orientację seksualną, pochodzenie etniczne, wiek, sprawność i z innych
przyczyn
•włączenie kwestii przeciwdziałania uprzedzeniom i dyskryminacji do działań
edukacyjnych.
•uwrażliwienie na przejawy dyskryminacji
•wzmocnienie postawy obywatelskiej i odwagi cywilnej w występowaniu
przeciwko aktom dyskryminacji i przemocy
Program "Nikt nie rodzi się z uprzedzeniami" zakłada istnienie
wspólnych korzeni i powiązań między różnymi formami, podłożami
i przejawami uprzedzeń i dyskryminacji. Takie ujęcie, wskazujące na
problem budowania relacji społecznych w oparciu o system dominacji
(władzy) i podległości, pozwala skuteczniej przeciwdziałać nierównościom
i dyskryminacji.
Założenia programu edukacji antydyskryminacyjnej „Nikt
nie rodzi się z uprzedzeniami”
•nie ma ludzi wolnych od uprzedzeń i stereotypów
•seksizm, rasizm, homofobia i inne uprzedzenia są nabyte, a nie wrodzone
•uprzedzenia i dyskryminacja dotyczą nas wszystkich bez względu na to czy należymy do grupy
dyskryminowanej, czy też nie
•uprzedzenia są multiplikowane m.in. w procesie edukacji, dlatego tak ważne jest by proces ten
uczynić jak najbardziej wolnym od uprzedzeń i przejawów dyskryminacji
•prawo zakazujące dyskryminacji nie działa samo z siebie, często też przed dyskryminacją nie chroni
•niedyskryminowanie nie wystarcza, milcząc i nie reagując aktywnie na przejawy dyskryminacji
podtrzymujemy obecny stan rzeczy
•dzięki autorefleksji, zdobyciu wiedzy na temat mechanizmów władzy, wykluczania i dyskryminacji,
dzięki krytycznemu spojrzeniu na kulturę, w której się wychowałyśmy/liśmy i codziennej
antydyskryminacyjnej praktyce możemy się ich "oduczyć".
Dziękuję za uwagę.
Zachęcam do kontaktu:
Agata Teutsch
[email protected]
502246768