załącznik nr 1 do uchwały nr XXVII 261 2012
Transkrypt
załącznik nr 1 do uchwały nr XXVII 261 2012
Załącznik nr 1 do uchwały nr XXVII/261/2012 Rady Miasta Tomaszów Lubelski z dnia 26 października 2012 roku PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA MIASTA TOMASZÓW LUBELSKI NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2019 czerwiec 2012 1 1. WSTĘP .............................................................................................................................................................. 4 1.1. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA.......................................................................................................... 4 1.2. METODYKA PRACY NAD PROGRAMEM ........................................................................................................ 7 1.3. W YKORZYSTANE MATERIAŁY I DOKUMENTY............................................................................................... 8 1.4. AKTY PRAWNE UWZGLĘDNIONE W OPRACOWANIU:.................................................................................... 8 2. ZAŁOŻENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU................................................................................................. 10 2.1. W PROWADZENIE....................................................................................................................................... 10 2.2. UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE PROGRAMU ......................................................................................... 10 2.3. UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNE ........................................................................................................... 18 3.OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA MIASTA TOMASZÓW LUBELSKI, INFRASTRUKTURA, STAN ŚRODOWISKA NA TERENIE MIASTA. .................................................................................................. 18 3.1. POŁOŻENIE MIASTA TOMASZÓW LUBELSKI.............................................................................................. 18 3.2. POŁOŻENIE FIZYCZNO-GEOGRAFICZNE.................................................................................................... 19 3.3. KLIMAT ...................................................................................................................................................... 19 4. INFRASTRUKTURA MIASTA..................................................................................................................... 19 4.1. W ODOCIĄGI - ZAOPATRZENIE LUDNOŚCI MIASTA W WODĘ ...................................................................... 19 4.2. KANALIZACJA I GOSPODARKA ŚCIEKOWA ................................................................................................. 20 4.3. SIEĆ KOMUNIKACYJNA .............................................................................................................................. 21 4.4. GOSPODARKA CIEPLNA I ENERGETYCZNA ................................................................................................ 21 4.5. TELEKOMUNIKACJA ................................................................................................................................... 22 4.6. PRZEMYSŁ I INNE JEDNOSTKI ORGANIZACYJNE ........................................................................................ 22 4.7. EKOFIZJOGRAFICZNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ............................. 23 5. STAN ŚRODOWISKA NA TERENIE MIASTA TOMASZÓW LUBELSKI ........................................... 23 5.1. OBSZARY CHRONIONE NA PODSTAWIE USTAWY O OCHRONIE PRZYRODY.............................................. 23 5.1.1. Obszary ważne dla struktur ponadkrajowych systemów przyrodniczych. .......................... 23 5.1.2. Pomniki przyrody ........................................................................................................................... 26 5.1.3. System przyrodniczy miasta. ...................................................................................................... 26 5.2. POWIĄZANIA PRZYRODNICZE OBSZARU Z JEGO SZERSZYM OTOCZENIEM. ............................................. 27 5.2.1. Powiązania biocenotyczne.......................................................................................................... 27 5.2.2. Powiązania hydrogeologiczne i hydrologiczne........................................................................ 27 5.2.3.Tendencje zmian w strukturze przyrodniczej.............................................................................. 27 5.3. W ARUNKI WODNE ..................................................................................................................................... 28 5.3.1. Wody powierzchniowe. ................................................................................................................. 28 5.3.2.Wody podziemne. ........................................................................................................................... 28 5.4. STAN POWIETRZA I EMISJA HAŁASU .......................................................................................................... 30 5.5. GLEBY....................................................................................................................................................... 31 5.6. LASY I ZIELEŃ. .......................................................................................................................................... 32 5.7. UDOKUMENTOWANE ZŁOŻA SUROWCÓW NATURALNYCH: ....................................................................... 33 5.8. OBIEKTY ZABYTKOWE WPISANE DO REJESTRU. ....................................................................................... 33 5.9. STANOWISKA ARCHEOLOGICZNE.............................................................................................................. 35 6. GŁÓWNE ZAGROŻENIA DLA ŚRODOWISKA NA TERENIE MIASTA TOMASZÓW LUBELSKI – CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA. ............................................................................................................ 35 6.1. W PROWADZENIE ....................................................................................................................................... 35 6.2. ZAGROŻENIA NATURALNE ......................................................................................................................... 35 6.3. ZAGROŻENIA ANTROPOGENICZNE ............................................................................................................ 35 6.4. GOSPODARKA KOMUNALNA ...................................................................................................................... 36 6.5. TRANSPORT I KOMUNIKACJA..................................................................................................................... 36 6.6. DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA .................................................................................................................. 36 7. GŁÓWNE CELE I PRIPORTETY POLITYKI EKOLOGICZNEJ MIASTA TOMASZÓW LUBELSKI DO ROKU 2019 ............................................................................................................................................ 37 7.1.GŁÓWNE CELE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA MIASTA TOMASZÓW LUBELSKI. ..................... 37 7.2. ZAKRES OCHRONY PLANISTYCZNEJ. ........................................................................................................ 37 7.2.1. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody ..... 38 2 7.2.2. Zrównoważone wykorzystanie materiałów, wody i energii .................................................... 38 7.2.3. Dalsza poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego............................... 39 7.2.4. Działania systemowe w zakresie ochrony środowiska........................................................... 40 8. STRATEGIA DZIAŁAŃ W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA DO ROKU ................................ 40 2019. .................................................................................................................................................................... 40 8.1. OCHRONA DZIEDZICTWA PRZYRODNICZEGO I RACJONALNE UŻYTKOWANIE ZASOBÓW PRZYRODY. ....... 41 8.1.1. Ochrona przyrody i krajobrazu..................................................................................................... 41 8.1.2 Lasy. ................................................................................................................................................. 46 8.1.3. Wody powierzchniowe i podziemne. ......................................................................................... 48 8.1.4. Stan zanieczyszczenia powietrza .............................................................................................. 52 8.1.5. Stan akustyczny środowiska....................................................................................................... 54 8.1.6. Powierzchnia ziemi i gleby. ......................................................................................................... 56 5.1.7. Promieniowanie elektromagnetyczne. ...................................................................................... 57 8.1.9. Edukacja ekologiczna................................................................................................................... 62 9. PLAN OPERACYJNY- RODZAJE I HARMONOGRAM DZIAŁAŃ PROEKOLOGICZNYCH ORAZ ŚRODKÓW NIEZBĘDNYCH DO OSIĄGNIĘCIA CELÓW NA LATA 2012 2015................................................................................................................................................................ 63 10. SKUTKI DLA ŚRODOWISKA, WYNIKAJĄCE Z REALIZACJI PROJEKTU PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA........................................................................................................................ 67 10.1. STOPIEŃ, W JAKIM PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA USTALA RAMY DLA PRZEDSIĘWZIĘĆ, W ODNIESIENIU DO USYTUOWANIA, RODZAJU I SKALI TYCH PRZEDSIĘWZIĘĆ...................................................... 67 11. ORGANIZACJA ZARZĄDZANIA OCHRONĄ ŚRODOWISKA NA TERENIE MIASTA TOMASZÓW LUBELSKI ............................................................................................................................ 77 11.1. W STĘP .................................................................................................................................................... 77 11.2. W SPÓŁPRACA WEWNĘTRZNA ................................................................................................................. 77 11.3. W SPÓŁPRACA ZEWNĘTRZNA .................................................................................................................. 77 12. INSTRUMENTY PRAWNE REALIZACJI PROGRAMU ....................................................................... 78 13. FINANSOWANIE ZADAŃ OCHRONY ŚRODOWISKA ....................................................................... 80 13.1. GŁÓWNE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA INWESTYCJI W OCHRONIE ŚRODOWISKA ......................................... 80 13.2. INSTYTUCJE FINANSUJĄCE DZIAŁANIA W OCHRONIE ŚRODOWISKA ....................................................... 81 1. OCENA REALIZACJI PROGRAMU - MIERNIKI STANU ŚRODOWISKA ....................................... 84 I ZMIAN PRESJI NA ŚRODOWISKO. ........................................................................................................... 84 14.1. ZAKRES MONITORINGU PROGRAMU ................................................................................................... 84 14.2. W SKAŹNIKI MONITOROWANIA EFEKTYWNOŚCI PROGRAMU ................................................................... 84 14.3. W SKAŹNIKI STANU ŚRODOWISKA I ZMIAN PRESJI NA ŚRODOWISKO .................................................. 85 14.4. HARMONOGRAM WDROŻENIA PROGRAMU ......................................................................................... 86 15. WSPÓŁPRACA ............................................................................................................................................ 86 16. PODSUMOWANIE. ..................................................................................................................................... 87 TABELA 1. WYKAZ POMNIKÓW PRZYRODY NA TERENIE MIASTA TOMASZÓW LUBELSKI. 26 TABELA 2. OBSZARY ZIELENI W TOMASZOWIE LUBELSKIM ......................................................... 33 TABELA 3. OBIEKTY, ZESPOŁY I OBSZARY ZABYTKOWE NA TERENIE MIASTA TOMASZOWA, WPISANE DO REJESTRU ZABYTKÓW.................................................................... 33 TABELA 4. HARMONOGRAM RZECZOWO–FINANSOWY REALIZACJI STRATEGICZNYCH DZIAŁAŃ PROEKOLOGICZNYCH , NA LATA 2012-2015 ORAZ ŹRÓDEŁ FINANSOWANIA . 63 3 1. WSTĘP 1.1. Podstawa prawna opracowania. Potrzeba opracowania i aktualizacji Programu ochrony środowiska wynika z celów Nowej Polityki Ekologicznej Państwa, która z kolei wynika z Konstytucji RP (art. 5 i art. 74) oraz przepisów art. 13-16 Prawa ochrony środowiska (POŚ). Głównym celem tej polityki jest zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego kraju (mieszkańców, infrastruktury społecznej i zasobów przyrodniczych), przy założeniu zrównoważonego rozwoju kraju. Podstawowym założeniem zasady zrównoważonego rozwoju jest takie stymulowanie procesów gospodarczych i społecznych, aby zachować zasoby i walory środowiska w stanie zapewniającym trwałe możliwości korzystania z nich zarówno przez obecne jak i przyszłe pokolenia. Aktualizowany Program ochrony środowiska dla Miasta Tomaszów Lubelski został przyjęty Uchwałą nr XVII/183/2004 RM Tomaszów Lubelski z dnia 30.06.2004 r. i obejmuje całokształt działań służących zapobieganiu niekorzystnym dla środowiska procesom i stałej poprawie stanu środowiska uwzględniając przy tym rozwój społeczno-gospodarczy oraz zmiany prawne i faktyczne, jakie następują w dziedzinie ochrony środowiska. Opracowanie Programu ochrony środowiska jest realizacją wymogu art.17 Prawa ochrony środowiska (POŚ). Programy ochrony środowiska tworzone są przez administrację samorządową na szczeblu województwa, powiatu i gminy. Dokumenty te muszą być zgodne z Polityką Ekologiczną Państwa, uchwaloną przez Sejm na podstawie ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska. Zgodnie z art.14 POŚ polityka ekologiczna ma określać: - cele ekologiczne, - priorytety ekologiczne, - rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, - środki niezbędne do osiągnięcia celów. Podobnie jak polityka ekologiczna państwa, programy ochrony środowiska nie stanowią aktów prawa, o których mowa w art. 87 ust. 2 Konstytucji RP. Uznanie uchwały za taki akt możliwe jest wtedy, gdy ustawa wyraźnie tak stanowi (jak to ma miejsce w przypadku miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego). Analiza niektórych przepisów ustawy Prawo ochrony środowiska oraz ustawy o odpadach wskazuje jednak, że w pewnych sytuacjach programy ochrony środowiska wywołują skutki prawne poza strukturami administracji. Art. 186 pkt.4 POŚ stanowi mianowicie, że organ administracji nie może wydać pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, jeżeli byłoby to niezgodne z programem ochrony środowiska. Inaczej mówiąc niezgodność z programem jest przesłanką do wydania decyzji odmownej. Analogiczne rozwiązanie zawiera ustawa o odpadach - możliwość wydania pozwoleń, do których zobowiązani są posiadacze odpadów uzależniona jest od zgodności z planem gospodarki odpadami. Sytuacje te powodują, że programy ochrony środowiska– mimo, że nie są źródłami powszechnie obowiązującego prawa wpływają na sytuację prawną podmiotów będących poza administracją. Przygotowany przez Miasto Tomaszów Lubelski projekt aktualizacji Programu ochrony środowiska podlega zaopiniowaniu przez organ wykonawczy powiatu 4 (art.17. ust.2 pkt.3 ustawy z dnia 27. 04.2001 r. Prawo ochrony środowiska – tekst jednolity Dz.U. Nr 25, poz. 150 z 2008 r.). Zgodnie z art. 46 ustawy z dnia 3.10.2008 r. o udostępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko ( Dz.U. Nr 199, poz. 1227 z 2008 r., z późn. zm.) projekt „Programu ochrony środowiska dla Miasta Tomaszów Lubelski” wymaga przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko. Ochrona Środowiska - zgodnie z postanowieniami Konstytucji RP - jest obowiązkiem władz publicznych, na których spoczywa obowiązek prowadzenia polityki ekologicznej w Państwie (art. 5). Polityka ta ma zapewnić bezpieczeństwo ekologiczne jak też zapobiegać negatywnym skutkom degradacji środowiska, przy jego gospodarczym wykorzystaniu bez ujemnych oddziaływań na życie i zdrowie ludzi. Cele polityki ekologicznej na każdym szczeblu, w tym gminy, muszą być wyznaczone w oparciu o rozpoznanie potrzeb, oraz kryteria efektywności ekologicznej i ekonomicznej. Bezpieczeństwo ekologiczne społeczeństwa i gospodarki wymaga wprowadzenia zabezpieczeń przed niekorzystnym oddziaływaniem prowadzonej działalności bytowej i gospodarczej (ścieki, odpady, emisje pyłów i gazów, emisja hałasu), a także zabezpieczenia odpowiednich zasobów dyspozycyjnych wody (potrzeby ilościowe i jakościowe), przyrody, zachowania rolniczej przestrzeni produkcyjnej o pożądanych parametrach. Pod pojęciem bezpieczeństwa ekologicznego człowieka należy rozumieć nie tylko czyste powietrze, zdrową wodę i bezpieczną dla zdrowia żywność, ale także możliwość rekreacji i wypoczynku oraz występowanie wszystkich dziko żyjących gatunków. Potrzeba oparcia dalszego rozwoju społeczno - gospodarczego miasta na zasadzie rozwoju zrównoważonego wynika z zasad przyjętych przez Sejm RP „Polityki ekologicznej państwa na lata 2007-2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011-2014”, oraz dokumentu zaakceptowanego przez Rząd w dniu 26 lipca 2000 roku: „Polska 2025 - długookresowa strategia trwałego i zrównoważonego rozwoju”. Program ochrony środowiska dla Miasta Tomaszów Lubelski inwentaryzuje obecny stan środowiska i ma za zadanie wyznaczyć cele i priorytety, a także przeciwdziałać zagrożeniom, które mogą pojawić się w przyszłości oraz określić środki i mechanizmy niezbędne do osiągnięcia celów. Rolę tego programu należy widzieć w świetle przyjętych i obowiązujących dokumentów wytyczających cele i zasoby polityki ekologicznej państwa. Realizacja zawartych w nim zasad, a szczególnie wiodącej zasady zrównoważonego rozwoju jest równe traktowanie racji społecznych, ekonomicznych i ekologicznych, co oznacza konieczność integrowania zagadnień ochrony środowiska z politykami w poszczególnych gałęziach gospodarki. Zasada wiodąca zrównoważonego rozwoju uzupełniona jest szeregiem zasad pomocniczych: 1). Zasada równego dostępu do środowiska przyrodniczego traktowana jest w kategoriach: • zaspokajania potrzeb obecnego pokolenia z równoczesnym tworzeniem warunków do zaspokajania potrzeb przyszłych pokoleń, • sprawiedliwego dostępu do ograniczonych zasobów i walorów środowiska wraz z równoprawnym traktowaniem potrzeb ogólnospołecznych z potrzebami społeczności lokalnych, • równoważenie szans pomiędzy człowiekiem a przyrodą. 5 2). Zasada uspołecznienia polityki ekologicznej - udział obywateli, grup społecznych i organizacji pozarządowych w procesie kształtowania modelu wynikającego z ekorozwoju przy jednoczesnym rozwoju edukacji ekologicznej, wzbudzaniu świadomości i wrażliwości ekologicznej oraz kształtowaniu etyki zachowań wobec środowiska. 3). Zasada „zanieczyszczający płaci" - oznacza złożenie odpowiedzialności w tym materialnej za skutki zanieczyszczenia i stwarzania uciążliwości oraz zagrożeń dla środowiska na podmiot go stwarzający poprzez stosowanie instrumentów wymuszających realizację. 4). Zasada prewencji - likwidacji zanieczyszczeń, uciążliwości. Oznacza to, że przy wyborze środków zapobiegawczych oraz likwidacji skutków określonych procesów lub zdarzeń, a także podziale środków na ochronę środowiska preferencję będą uzyskiwały działania usytuowane w następującym porządku hierarchicznym: • zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń i innych uciążliwości tj. działanie na rzecz przebudowy modelu produkcji i konsumpcji - poprzez stosowanie tzw. najlepszych dostępnych technik (BAT), • recykling, tj. - zamykanie obiegu materiałów i surowców, odzysk energii, wody i surowców ze ścieków i odpadów oraz gospodarcze wykorzystanie odpadów zamiast ich składowania, • zintegrowane podejście do ograniczania i likwidacji zanieczyszczeń i zagrożeń - IPPC (oczyszczanie ścieków i gazów odlotowych, spalanie bądź składowanie odpadów, budowa ekranów akustycznych, przeciwdziałanie przechodzeniu zanieczyszczeń w i n n ą postać oraz ich przemieszczaniu się do innych elementów środowiska). 5). Zasada przezorności - przewiduje rozwiązywanie pojawiających się problemów już wtedy, gdy pojawia się uzasadnione prawdopodobieństwo ich powstania, a nie wówczas, gdy istnieje pełne tego naukowe potwierdzenie. Pozwala to unikać czasochłonnych badań, braku środków lub zachowawczego działania odpowiedzialnych podmiotów. 6). Zasada działania u źródła – eliminowanie uciążliwych emisji, minimalizacja odpadów u źródła. 7). Zasada stosowania najlepszych dostępnych technik (BAT) w tym najlepszych z punktu widzenia technologii i uzasadnionych ekonomicznie. 8). Zasada subsydialności - oznacza decentralizację decyzji dotyczących ochrony środowiska, które powinny być podejmowane na szczeblu „jak najbliższym obywateli", co wiąże się z przekazywaniem części kompetencji i uprawnień władczych ze szczebla centralnego na szczebel regionalny lub lokalny (wojewódzki, powiatowy, gminny). 9). Zasada skuteczności ekologicznej i ekonomicznej - oznacza w praktyce potrzebę minimalizacji nakładów na jednostkę uzyskanego efektu. Realizacja programu ochrony środowiska ma na celu sukcesywne dążenie do poprawy stanu środowiska w mieście poprzez ograniczenie negatywnego wpływu na środowisko źródeł emisji zanieczyszczeń, ochronę i rozwój walorów przyrodniczych oraz racjonalne gospodarowanie z uwzględnieniem konieczności ochrony środowiska. 6 1.2. Metodyka pracy nad programem Kierując się potrzebą wprowadzenia jasnej i czytelnej zasady zgodności „Programu ochrony środowiska dla Miasta Tomaszów Lubelski” z polityką zawartą w programach wyższego szczebla przyjęto, że dokument powinien mieć strukturę podobną z programem ochrony środowiska szczebla wojewódzkiego i powiatowego. Cele i działania zawarte w Programie są kontynuacją polityki ekologicznej gminy realizowanej na podstawie Programu Ochrony Środowiska dla Miasta Tomaszów Lubelski przyjętego Uchwałą nr XVII/183/2004 RM Tomaszów Lubelski z dnia 30.06.2004 r. Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska dla Miasta Tomaszów Lubelski na lata 2012-2015 z perspektywą do 2019 dokonano w oparciu o aktualny stan środowiska na terenie miasta, obowiązujących aktów prawnych oraz dokumentów planistycznych o znaczeniu krajowym, a także tych dotyczących województwa i powiatu oraz miasta. Głównym źródłami uwarunkowań rozwoju miasta charakteryzujących aktualny stan środowiska są: Tomaszowa i danych Program Ochrony Środowiska Województwa Lubelskiego na lata 2008-2011 z perspektywą do roku 2015. Program ochrony środowiska dla powiatu Tomaszów Lubelski -2003 Raport o stanie środowiska w województwie lubelskim w 2011– WIOŚ Lublin. Strategia rozwoju Miasta Tomaszów Lubelski 2008 r Ekofizjografia Miasta Tomaszów Lubelski -2003 r Studium uwarunkowań i zagospodarowania przestrzennego Miasta Tomaszów Lubelski z 2000 r, zmiany 2010 r. Wieloletni plan inwestycyjny Miasta Tomaszów Lubelski na lata 2008-2015 Zebrane materiały i informacje poddane analizie umożliwiły określenie diagnozy stanu środowiska w gminie, a także zdefiniowanie priorytetów ochrony środowiska, w tym zadań niezbędnych do realizacji w analizowanym okresie czasowym. Program ochrony środowiska opracowany został przy wykorzystaniu obowiązujących aktualnie dokumentów ustalających strategię i politykę ekologiczną w skali kraju, województwa, powiatu i miasta. Program ochrony środowiska dla Miasta Tomaszów Lubelski opracowany jest na okres 2012- 2015 r. z perspektywą do roku 2019. Przygotowanie programu z określeniem zadań - działań operacyjnych i zaakceptowanie ich przez władze gminy, ma istotne znaczenie, gdyż pozwoli: 1). jasno określić kierunki proekologiczne rozwoju miasta w ramach przyjętej spójnej polityki (państwa, regionu, powiatu); 2). nakreśli zadania do wykonania w ramach ustalonych priorytetów; 3). ułatwi ubieganie się o środki pomocowe, pozabudżetowe; 4). przyczyni się do stworzenia warunków do podejmowania działalności rozwojowych. Opracowanego programu nie należy traktować jako dokumentu zamkniętego a wręcz przeciwnie, musi on mieć charakter otwarty dla zmian wynikających z przyjętej polityki państwa, województwa i powiatu, a także transponującego główne zasady - przepisy UE do naszego porządku prawnego - ekologicznego. 7 1.3. Wykorzystane materiały i dokumenty. W trakcie prac programowych wykorzystano następujące materiały i dokumenty: 1. Raport o stanie środowiska województwa lubelskiego. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Lublin 2010, 2011 2. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Tomaszów Lub. 2003. 3. Program Ochrony Środowiska Województwa Lubelskiego na lata 2008-2011 i perspektywę do 2015 r.- Urząd Marszałkowski Województwa Lubelskiego. 4. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego. Biuro Planowania Przestrzennego w Lublinie, Lublin 2002. 5. Plan Gospodarki Odpadami dla województwa lubelskiego 2011. Zarząd Województwa Lubelskiego. 6. Ekofizjografia Miasta Tomaszów Lubelski –opracowanie podstawowe 2003. 7. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Tomaszów Lubelski 2000 r. zm. 2010 r. 8. Strategia rozwoju Miasta Tomaszów Lubelski na lata 2008 - 2015. 9. Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych w Polsce wymagających szczególnej ochrony. Red. A. Kleczkowski. Instytut Hydrogeologii i Geologii Inżynierskiej Akademii Górniczo-Hutniczej, Kraków 1990. 10. Surowce mineralne środkowowschodniej Polski. Praca Zbiorowa pod red. S. Kozłowskiego. Wydawnictwa Geologiczne. Warszawa 1984. 11. Nowicki. Strategia ekorozwoju Polski. Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, Warszawa 1993. 12. Krajowy program zwiększenia lesistości. Ministerstwo Środowiska. Warszawa 2003. 13. Michalczyk, T. Wilgat. Stosunki wodne Lubelszczyzny, Wydawnictwo UMCS Lublin 1998. 14. Polska Czerwona Księga Zwierząt. PWRiL Warszawa 1992. 15. Polska Czerwona Księga Roślin PAN Kraków 1993. 16. Europejska czerwona lista zwierząt i roślin zagrożonych wyginięciem w skali światowej. Konwencje międzynarodowe i uchwały organizacji międzynarodowych. Zeszyt 3. IOŚ. Warszawa. 17. Ostoje ptaków w Polsce. Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków. Biblioteka Monitoringu Środowiska. Gdańsk 1994. 1.4. Akty prawne uwzględnione w opracowaniu: 1. Ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r./ Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 tekst jednolity z późniejszymi zmianami/. 2. Ustawa z dnia 3 października 2008r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko /Dz. U. 2008 r. Nr 199, poz. 1227 z późn. zm. 3. Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. /Dz. U. z 2003 r. Nr 80, poz. 717 z późniejszymi zmianami/, 4. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody /Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 z późn. zm. 5. Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych /Dz. U. z 2004 r. Nr 16., poz. 1266 tekst jednolity z późniejszymi zmianami/, 8 6. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami /Dz. U. z 2003r. Nr 162, poz. 1568/, 7. Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach /Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435 tekst jednolity /, 8. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze /Dz. U. z 2005 r. Nr 228, poz. 1947 tekst jednolity /, 9. Ustawa z dnia 6 lipca 2001 o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju /Dz. U. Z 2001r. Nr 97 poz. 1051/, 10. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo Wodne /Dz. U. z 2012 r. Nr 0, poz. 145 tekst jednolity i/. 11. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach /Dz. U. z 2010 r. Nr 185 , poz. 1243 t.j. z późn zm./, 12. Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków /Dz. U. z 2001 r. Nr 72 poz. 747 z p.zm/, 13. Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 maja 2009 r. w sprawie przyjęcia dokumentu „Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2009-2012 z perspektywą do roku 2016” /M.P. z 2009 r. Nr 34, poz. 501/. 14. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko /Dz. U. z 2010 r. Nr 213 poz.1397/, 15. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomu niektórych substancji w powietrzu /Dz. U. z 2008, Nr 47, poz. 281/, 16. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pół elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów /Dz. U. z 2003 r. Nr 192, poz. 1883/. 17. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku /Dz. U z 2007r. Nr 120, poz. 826/. 18. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5.stycznia 2012r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin /Dz. U z 2012 r. Nr 0, poz. 81/, 19. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt /Dz. U z 2011 r. Nr 237, poz. 1419/, 20. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 /Dz. U z 2004 r. Nr 229, poz. 2313 z p. zm./, 21. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 maja 2005 r. w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, wymagających ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura 2000 /Dz. U. 2005.94. 795/ 22. Konwencja o różnorodności biologicznej. Rio de Janeiro 5 czerwca 1992r./ Dz.U.2002r.Nr 184,poz.1532/ 23. Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego. Paryż .1972.11.16 /Dz. U z 1976r. Nr 32, poz. 190/, 9 2. ZAŁOŻENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU 2.1. Wprowadzenie. Założenia wyjściowe do opracowania Programu ochrony środowiska dla Miasta Tomaszów Lubelski wynikają z dwojakiego rodzaju uwarunkowań, są to: - uwarunkowania zewnętrzne, wynikające z dokumentów i rekomendacji wyższego szczebla, - uwarunkowania wewnętrzne, wynikające z dokumentów planistycznych, zamierzeń rozwojowych determinujących przyszły kształt gospodarczospołeczny, a także środowiskowo-przestrzenny Miasta Tomaszów Lubelski. Analiza uwarunkowań stanowi podstawę do sformułowania programu ochrony środowiska; celów ekologicznych i kierunków działań, priorytetów ekologicznych oraz konkretnych przedsięwzięć zmierzających do poprawy jakości środowiska bezpieczeństwa ekologicznego, ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego użytkowania zasobów przyrody. 2.2. Uwarunkowania zewnętrzne Programu Program ochrony środowiska dla Miasta Tomaszów Lubelski winien być zgodny przede wszystkim: z ustaleniami i rekomendacjami wynikającymi z ustaleń zawartych w dokumentach zewnętrznych tj: - „Polityki ekologicznej państwa na lata 2009-2012 z perspektywą do roku 2016”, - Strategii Rozwoju Kraju na lata 2007-2015, - Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007-2013, - Planu zagospodarowania przestrzennego Województwa Lubelskiego /2002/ - Programu ochrony środowiska dla Województwa Lubelskiego na lata 20082011 z perspektywą do roku 2015, - Programu ochrony środowiska dla Powiatu Tomaszów Lubelski - 2003. Polityka ekologiczna państwa Zasady polityki ekologicznej Polityka ekologiczna państwa, a więc i polityka Miasta Tomaszów Lubelski, oparte są na konstytucyjnej zasadzie zrównoważonego rozwoju. Oznacza to konieczność uwzględniania tej zasady we wszystkich dokumentach strategicznych oraz programach, przygotowywanych na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym. W praktyce zasada zrównoważonego rozwoju powinna być stosowana wraz z wieloma zasadami pomocniczymi i konkretyzującymi, wśród których należy wymienić: Zasadę prewencji, zasadę „zanieczyszczający płaci”, zasadę integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi, zasadę skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej. Realizacja celów polityki ekologicznej. Cele polityki ekologicznej Państwa w powiązaniu z celami Województwa nakreślają konkretne wyzwania dla „Programu ochrony środowiska dla Miasta Tomaszów Lubelski”. 10 Są to przede wszystkim: 1. W zakresie dalszej poprawy jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego: - osiągnięcie dobrego stanu wód powierzchniowych i podziemnych poprzez uporządkowanie gospodarki ściekami komunalnymi oraz zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł rozproszonych, trafiających do wód wraz ze spływami powierzchniowymi, - spełnienie wymagań prawnych w zakresie jakości powietrza, - zmniejszenie zagrożenia mieszkańców ponadnormatywnym hałasem, zwłaszcza emitowanym przez środki transportu, - wprowadzenie kompleksowego, nowoczesnego systemu gospodarowania odpadami komunalnymi, - zmniejszanie ryzyka wystąpienia poważnej awarii oraz ograniczenie skutków poważnych awarii. 2. W zakresie zrównoważonego wykorzystania materiałów, wody i energii: - eliminacja nieuzasadnionego eksploatowania wód podziemnych, - wprowadzanie nowoczesnych technologii w przemyśle i energetyce w celu zmniejszenia wodochłonności, materiałochłonności, energochłonności i odpadowości produkcji oraz redukcji emisji zanieczyszczeń do środowiska (BAT), wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, efektywna ochrona przed powodzią i skutkami suszy. 3. W zakresie ochrony dziedzictwa przyrodniczego: - zachowanie różnorodności biologicznej, - wspieranie programów rolniczych zapewniających zrównoważone korzystanie z gleb (rolnictwo ekologiczne i zrównoważone, programy rolnośrodowiskowe) - kontynuacja prac zmierzających do zwiększenia lesistości, poprawa stanu ekologicznego lasów i wzrost pozaprodukcyjnej roli lasów, - ograniczenie negatywnego oddziaływania procesów gospodarczych na środowisko glebowe, - rekultywacja terenów zdegradowanych, - optymalizacja wykorzystania i zrównoważone użytkowanie zasobów kopalin podstawowych i pospolitych oraz zminimalizowanie niekorzystnych skutków eksploatacji, 4. W zakresie zadań systemowych: - zapewnienie włączenia celów ochrony środowiska do ustaleń zawartych we wszystkich dokumentach strategicznych i przeprowadzenia oceny skutków ekologicznych ich realizacji przed ich zatwierdzeniem, - upowszechnienie idei Systemów Zarządzania Środowiskowego (SZŚ) i wdrażanie tych systemów w gałęziach przemysłu o znaczącym oddziaływaniu na środowisko, - doskonalenie struktur zarządzania środowiskiem, - kształtowanie proekologicznych wzorców konsumpcji i zachowań mieszkańców w duchu zasady zrównoważonego rozwoju, zagwarantowanie szerokiego dostępu do informacji o środowisku i jego ochronie, - dalszy rozwój współpracy z pozarządowymi organizacjami ekologicznymi. 11 Strategia Rozwoju Kraju Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015 (SRK) jest podstawowym dokumentem strategicznym określającym cele i priorytety w obszarze rozwoju społecznogospodarczego Polski oraz warunki, które powinny ten rozwój zapewnić. Kładzie duży nacisk na wzrost gospodarczy i zatrudnienie oraz aspekty zrównoważonego rozwoju. Głównym celem strategii jest podniesienie poziomu i jakości życia mieszkańców Polski poprzez: - wzrost konkurencyjności i innowacyjności gospodarki, - poprawę stanu infrastruktury technicznej i społecznej, wzrost zatrudnienia i podniesienie jego jakości, - budowę zintegrowanej wspólnoty społecznej i jej bezpieczeństwa, - rozwój regionalny i podniesienie spójności terytorialnej. Programy operacyjne w ramach „Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia na lata 2007-2013”. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia na lata 2007-2013 są wdrażane poprzez 6 Programów Operacyjnych (PO) zarządzanych przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego oraz poprzez Regionalne Programy Operacyjne (RPO), zarządzane przez Samorządy poszczególnych województw. Z sześciu Programów Operacyjnych - dwa ma istotne znaczenie dla niniejszego programu ochrony środowiska. Są to: Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej. Głównym celem Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko jest podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska, zdrowia, zachowaniu tożsamości kulturowej i rozwijaniu spójności terytorialnej. PO Infrastruktura i Środowisko realizuje zasadę zrównoważonego rozwoju poprzez wspieranie inwestycji związanych bezpośrednio oraz pośrednio z ochroną środowiska: - Działania związane bezpośrednio z ochroną środowiska: projekty z zakresu gospodarki wodno-ściekowej, gospodarki odpadami i rekultywacji, działania związane ze zwiększeniem bezpieczeństwa ekologicznego, działania mające na celu dostosowanie polskich przedsiębiorstw do wymogów ochrony środowiska, działania związane z ochroną różnorodności biologicznej, obszarami chronionymi, kształtowaniem postaw społecznych sprzyjających ochronie środowiska, itd., - Działania związane pośrednio z ochroną środowiska: wspieranie działań oraz projektów związanych z tzw. transportem przyjaznym środowisku, finansowanie projektów w sektorze energetyki z zakresu zwiększenia wykorzystania energii i obniżenia energochłonności, wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych. Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej obejmie m.in. województwo lubelskie. Obecnie regiony Polski Wschodniej charakteryzują się: słabo rozwiniętą i niewłaściwie ukierunkowaną infrastrukturą komunikacyjną, nieprzystosowaniem terenów pod inwestycje, niskim poziomem innowacyjności firm oraz słabo 12 rozwiniętym sektorem wysokich technologii. Dlatego opracowanie i wdrożenie tego Programu jest ważne z punktu widzenia zrównoważonego rozwoju kraju. W ramach PORPW, w latach 2007 - 2013, realizowane są inwestycje z zakresu: - Nowoczesnej gospodarki, w tym również te, które mają wpływ na jakość środowiska naturalnego (np. innowacje, systemy miejskiego transportu zbiorowego), - Dróg wojewódzkich poprawiających wewnętrzne powiązania komunikacyjne województw Polski Wschodniej, Pomocy Technicznej. Głównym celem Regionalnych Programów Operacyjnych jest podnoszenie konkurencyjności poszczególnych regionów i promowanie zrównoważonego rozwoju. . Plan zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego /2002/ W Planie zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego /2002r./ wskazano do ochrony prawnej następujące obszary stanowiące element środowiska naturalnego Miasta Tomaszów Lubelski: • Obszary ochronne Głównego Zbiornika Wód Podziemnych Nr 407 Niecka Lubelska (Chełm-Zamość) • System przyrodniczy miasta i strefy powiązań z terenami cennymi w otoczeniu miasta. • Korytarze ekologiczne rangi krajowej • Punkty widokowe i panoramy widokowe. Miast Tomaszów położone jest na obszarze Głównego Zbiornika Wód Podziemnych GZWP Nr 407. Zasoby kredowych wód podziemnych GZWP Nr 407 Niecka -Lubelska /Chełm -Zamość/ zostały uznane za strategiczne zasoby naturalne Lubelszczyzny decydujące o możliwościach jej rozwoju gospodarczego System Przyrodniczy Miasta Tomaszów Lubelski, poprawiający jakość i warunki życia mieszkańców oraz wpływający na tożsamość przyrodniczą i krajobrazową miasta tworzą: - strefa leśna w zachodniej i południowo – zachodniej części obszaru miasta stanowiąca fragment korytarza ekologicznego Lasów Roztoczańskich rangi krajowej powiązana funkcjonalnie z projektowanym Międzynarodowym Rezerwatem Biosfery „Roztocze i Puszcza Solska” oraz ostoją ptasią NATURA 2000 PLB0600012 – Roztocze, - dolina rzeki Sołokiji, stanowiąca korytarz ekologiczny rangi regionalnej, potencjalna ostoja ptasia NATURA 2000 PLB060021 – Dolina Sołokiji, - lasy w północnych granicach miasta i dolinie Sołokiji pełniące funkcję lokalnych leśnych węzłów ekologicznych, - stawy pełniące funkcję lokalnych wodnych węzłów ekologicznych, - dolinki niewielkich cieków zasilających Sołokiję w obszarze miasta pełniące funkcję sięgaczy ekologicznych, - enklawy naturalnych lub półnaturalnych siedlisk w obszarach zurbanizowanych pełniące funkcję mikrowęzłów ekologicznych. Trwałość i należyte pełnienie funkcji przez system przyrodniczy uzależnia się od zapewnienia im przestrzennych związków z terenami otwartymi i leśnymi, położonymi w bezpośrednim sąsiedztwie obszarów zurbanizowanych oraz poza granicami miasta (zielony pierścień wokół miasta). System przyrodniczy miasta należy bezwzględnie zachować i chronić przed ekspansją terenów zurbanizowanych. 13 Plan zagospodarowania przestrzennego woj. lubelskiego wskazuje do ochrony planistycznej korytarzy ekologicznych w celu zachowania i kształtowania ich drożności ekologiczno-przestrzennej poprzez zakazy, nakazy i zalecenia: • Zakaz składowania odpadów komunalnych, przemysłowych i energetycznych, lokalizacji wylewisk gnojowicy i nieczystości oraz grzebowisk zwierząt, • Zakaz tworzenia nasypów ziemnych, usytuowanych poprzecznie do osi korytarza, • Zakaz lokalizacji zabudowy mieszkaniowej, eksploatacji surowców naturalnych, • Nakaz poszerzania /lub wykonywania/ przepustów w przecinających korytarze nasypach drogowych/ i kolejowych/, • Zalecenie kształtowania pasmowych struktur przyrodniczych /łąk, zadrzewień/, • Zalecenie restytucji użytków zielonych kosztem gruntów ornych. Program ochrony środowiska województwa lubelskiego na lata 2008-2011 z perspektywą do roku 2015. Celem strategicznym polityki ekologicznej województwa lubelskiego zawartym w Programie ochrony środowiska województwa lubelskiego, podobnie jak polityki ekologicznej państwa, jest zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego województwa (mieszkańców, zasobów przyrodniczych i infrastruktury społecznej) oraz harmonizacja rozwoju gospodarczego i społecznego z ochroną walorów środowiskowych. Cel ten będzie realizowany poprzez cele realizacyjne, którymi są: - ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody, - zrównoważone wykorzystanie materiałów, wody i energii, - dalsza poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego, - doskonalenie systemu zarządzania środowiskiem. Wymienione cele zgodne są z „Polityką ekologiczną państwa na lata 2007-2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011-2014”. W ten sposób realizacja polityki ekologicznej województwa lubelskiego i miasta Tomaszów Lubelski wpisuje się w osiąganie celów polityki państwa. Priorytety ekologiczne wynikające z celów Programu ochrony środowiska dla Województwa Lubelskiego. a/ Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody realizowana będzie poprzez: - ochronę istniejących obszarów i obiektów prawnie chronionych, - wzmocnienie systemu obszarów chronionych poprzez tworzenie nowych obszarów, - ochronę zasobów i walorów przyrodniczych i krajobrazowych poza obszarami prawnie chronionymi, - ochronę obszarów wodno-błotnych (torfowiska, mokradła, bagna), - odtworzenie zniszczonych ekosystemów i siedlisk, odbudowa zagrożonych gatunków roślin i zwierząt, - zwiększenie lesistości, - zwiększenie powierzchni lasów ochronnych w obrębie lasów prywatnych, - ochronę gleb o najlepszej przydatności rolniczej, - rekultywację gruntów zdegradowanych, - racjonalne korzystanie z zasobów kopalin. 14 b/ Zrównoważone wykorzystanie materiałów, wody i energii będzie realizowane poprzez: - zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii (wdrożenie kierunków działań wynikających z „Programu Rozwoju Alternatywnych Źródeł Energii dla Województwa Lubelskiego”), - prowadzenie działań energooszczędnych w mieszkalnictwie i budownictwie poprzez stosowanie energooszczędnych materiałów budowlanych oraz wykonywanie termomodernizacji, szczególnie w obiektach użyteczności publicznej, - wdrażanie programów efektywnego wykorzystania wody w przemyśle, w tym zamkniętych jej obiegów, - ochronę przed powodzią i suszą (budowa, rozbudowa i modernizacja zbiorników retencyjnych ujętych w „Programie gospodarki wodnej województwa lubelskiego” i w „Programie małej retencji dla województwa lubelskiego” oraz odbudowa melioracji podstawowych i szczegółowych). c/ Dalsza poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego w zakresie: Jakości wód - uporządkowanie gospodarki ściekowej w aglomeracjach ujętych w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK), - uporządkowanie gospodarki ściekowej w utworzonych na terenie województwa aglomeracjach powyżej 2000 RLM (nie uwzględnionych w KPOŚK), - budowa przydomowych oczyszczalni ścieków na terenach, gdzie uwarunkowania techniczne lub ekonomiczne wskazują na nieefektywność rozwiązań w zakresie zbiorowego odprowadzania ścieków, - uporządkowanie gospodarki wodami opadowymi poprzez budowę, rozbudowę i modernizację kanalizacji deszczowej oraz urządzeń podczyszczających, - aktywizacja w rozwiązywanie problemów gospodarki wodno-ściekowej, - ochrona wód powierzchniowych i podziemnych. Jakości powietrza atmosferycznego - wdrażanie programów ochrony powietrza, - redukcja emisji zanieczyszczeń do powietrza, w tym emisji gazów cieplarnianych ze wszystkich sektorów gospodarki, a zwłaszcza z zakładów energetycznego spalania paliw (poprzez modernizacje istniejących technologii i wprowadzanie nowych, nowoczesnych urządzeń), a także z indywidualnego ogrzewania mieszkań (poprzez korzystanie z ekologicznych nośników energii i podłączanie obiektów do scentralizowanych źródeł ciepła), - ograniczanie emisji ze środków transportu poprzez modernizacje taboru, wykorzystywanie paliwa gazowego w miejsce oleju napędowego i benzyny oraz zwiększanie płynności ruchu samochodowego poprzez budowę obwodnic, Gospodarki odpadami - ograniczenie wytwarzania odpadów, - rozwój systemów odzysku odpadów, - ograniczanie unieszkodliwiania odpadów poprzez składowanie, 15 - rozwój systemów zorganizowanego odbierania i zbierania odpadów komunalnych, w tym segregacji odpadów, - edukacja ekologiczna mieszkańców, - tworzenie Rejonowych Zakładów Gospodarki Odpadami (RZGO), - zamykanie, rekultywacja i dostosowanie składowisk odpadów do wymagań prawnych, - tworzenie GPZON (Gminne Punkty Zbierania Odpadów Niebezpiecznych). Oddziaływania hałasu - zmniejszenie negatywnego oddziaływania hałasu na zdrowie człowieka i środowisko. Oddziaływania pól elektromagnetycznych - monitoring pól elektromagnetycznych, - edukacja ekologiczna nt. rzeczywistej skali zagrożenia emisją pól. Poważnych awarii - działania zapobiegające powstawaniu poważnych awarii w zakładach oraz w trakcie przewozu materiałów niebezpiecznych, - szybkie usuwanie skutków poważnych awarii. d/ Doskonalenie systemu zarządzania ochroną środowiska poprzez: - prowadzenie edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju, dotyczącej wszystkich elementów środowiska oraz promocja przyjaznych środowisku postaw konsumenckich, - wspieranie podmiotów gospodarczych wdrażających / posiadających systemy zarządzania środowiskowego, - zapewnienie integracji celów ochrony środowiska ze strategiami rozwoju różnych sektorów gospodarczych, - uwzględnianie aspektów ekologicznych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, - intensyfikację współpracy ponadregionalnej i międzynarodowej w zakresie ochrony środowiska. Powyższe priorytety ekologiczne są wyznacznikiem zarówno dla strategii ochrony środowiska, jak i konkretnych przedsięwzięć zmierzających do dalszej poprawy jakości środowiska i zachowania cennych zasobów przyrody. Program ochrony środowiska Powiatu Tomaszów Lubelski 2003 Cele polityki ekologicznej powiatu są w ścisłej relacji z celami polityki województwa, należą do nich: a/ Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych środowiska - ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazowej, - utrzymanie urozmaiconego krajobrazu rolniczego, - zachowanie tradycyjnych praktyk gospodarczych na terenach cennych przyrodniczo jako narzędzia ochrony i zrównoważonego wykorzystania zasobów biologicznych, 16 - renaturyzacja i poprawa zniszczonych ekosystemów i siedlisk szczególnie leśnych i wodno-błotnych, b/ Zrównoważone wykorzystanie materiałów, wody i energii - zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii, - prowadzenie działań energooszczędnych w mieszkalnictwie i budownictwie poprzez stosowanie energooszczędnych materiałów budowlanych oraz wykonywanie termomodernizacji, szczególnie w obiektach użyteczności publicznej, - wdrażanie programów efektywnego wykorzystania wody w przemyśle, w tym zamkniętych jej obiegów. c/ Dalsza poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego. Jakość wód - racjonalizacja zużycia wody, - rozwój systemów pomiarów zużycia wody, - uporządkowanie gospodarki ściekowej poprzez oczyszczalni ścieków i sieci kanalizacyjnych, - ochrona wód powierzchniowych i podziemnych. budowę i rozbudowę Jakość powietrza atmosferycznego - obniżenie emisji zanieczyszczeń, - ograniczanie emisji ze środków transportu, - rozwój energetyki odnawialnej. Hałas - zmniejszenie skali narażenia mieszkańców na nadmierny poziom hałasu, - wyprowadzenie tranzytowego ruchu pojazdów z miasta (budowa obwodnicy). Gospodarka odpadami - dążenie do maksymalnego gospodarczego wykorzystania odpadów przemysłowych, - budowa powiatowego zakładu unieszkodliwiania odpadów z prowadzeniem odzysku i recyklingu, - rozwój systemów zorganizowanego odbierania i zbierania odpadów komunalnych, w tym segregacji odpadów, - zamykanie, rekultywacja i dostosowanie składowisk odpadów do wymagań prawnych. Poważne awarie - działania zapobiegające powstawaniu poważnych awarii w zakładach oraz w trakcie przewozu materiałów niebezpiecznych. d/ Doskonalenie systemu zarządzania ochroną środowiska - uwzględnianie aspektów ekologicznych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, - podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa. 17 2.3. Uwarunkowania wewnętrzne Miasto Tomaszów Lubelski posiada Miejscowe Plany Zagospodarowania Przestrzennego obejmujące tylko część miasta, dlatego też nie zawierają one uwarunkowań planistycznych dla wszystkich obszarów. Program ochrony środowiska powinien być zgodny ze: a/. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Tomaszów Lubelski. b/. Strategią Rozwoju Miasta Tomaszów Lubelski na lata 2008-2015. Zgodnie ze wskazaniami obowiązującego Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Tomaszów Lubelski oraz wskazaniami Planu zagospodarowania przestrzennego Województwa Lubelskiego ochrona planistyczna na poziomie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego powinna obejmować : • • • System Przyrodniczy Miasta /SPM/, stanowiący aktywny biologicznie i ciągły przestrzennie układ siedlisk o charakterze naturalnym, zidentyfikowany i zdefiniowany dla potrzeb miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego miasta . Obszary projektowane do ochrony prawnej do czasu uzyskania odpowiedniego statusu. Punkty widokowe i panoramy widokowe. Elementy Systemu Przyrodniczego Miasta powinny być wyodrębniane w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego i obejmowane ochroną planistyczną, polegająca na: • Szczególnej dbałości o estetykę krajobrazu, w tym ochronie punktów i panoram widokowych, ochronie naturalnego krajobrazu dolin rzecznych i zbiorników wodnych, ochronie krajobrazu naturalnych ekosystemów, • Szczególnej dbałości o harmonię użytkowania gospodarczego z wartościami przyrodniczo-krajobrazowymi, • Wymogu zachowania przestrzennej zwartości oraz przestrzennych powiązań pomiędzy obszarami o wysokiej aktywności biologicznej, • Zakazie lokalizowania inwestycji mogących znacząco oddziaływać na środowisko na terenach określonych w ustawie o ochronie przyrody. 3.OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA MIASTA TOMASZÓW INFRASTRUKTURA, STAN ŚRODOWISKA NA TERENIE MIASTA. LUBELSKI, 3.1. Położenie Miasta Tomaszów Lubelski Tomaszów Lubelski jest miastem powiatowym w południowo-wschodniej części województwa lubelskiego, położonym nad rzeką Sołokiją na wysokości 275 m n.p.m., na terenie Roztocza Środkowego. Jednostki te oddziela od siebie rozległa, zabagniona dolina Sołokiji, która otacza miasto od wschodu i częściowo od południa. Tomaszów Lubelski obejmuje obszar 13,33 km2, co stanowi 0,89% powierzchni powiatu tomaszowskiego i 0,05% powierzchni województwa lubelskiego. Miasto, otoczone przez gminę wiejską Tomaszów Lubelski, leży przy drodze krajowej nr 17 relacji Zakręt k. Warszawy – Garwolin – Ryki – Kurów – Lublin – Piaski – Zamość – Tomaszów Lubelski – Hrebenne – granica Państwa, w strefie oddziaływania odległej 18 o ok. 30 km aglomeracji zamojskiej. Na rozwój Tomaszowa duży wpływ ma położone w odległości 22 km przejście graniczne Hrebenne – Rawa Ruska. 3.2. Położenie fizyczno-geograficzne. Według podziału fizyczno-geograficznego Lubelszczyzny /wg J. Kondrackiego/ Tomaszów Lubelski leży na terenie Roztocza Środkowego i pograniczu Grzędy Sokalskiej. 3.3. Klimat Klimat Roztocza Środkowego posiada wyraźne cechy kontynentalne. Nasłonecznienie należy do najwyższych w kraju, sięgając 50% dni w roku. Opady są obfite (ok. 700 mm rocznie). Występują zazwyczaj w czerwcu i lipcu, natomiast w sierpniu obserwuje się największe nasłonecznienie. Średnia temperatura roczna w Tomaszowie Lubelskim wynosi 7,0°C a średnie temperatury miesięczne wahają się od -4,9°C w styczniu do 18,2°C w lipcu. Ostatnie przymrozki wiosenne występują około 20 maja a pierwsze jesienne około połowy września. Średnia liczba dni z przymrozkami w okresie od 1 kwietnia do 31 października wynosi 21,4. Występują one głównie w kwietniu i październiku ale zdarzają się też w czerwcu i wrześniu, co jest niekorzystne dla rozwoju roślin. Okres wegetacyjny z temperaturą ponad 5°C trwa 207 dni. Pokrywa śnieżna zalega średnio 70 – 80 dni. Tomaszów Lubelski cechuje występowanie dużej ilości burz. • Cyrkulacja powietrza. Klimat zaliczany jest do przejściowych i jest kształtowany poprzez zmienny w swym zasięgu napływ mas powietrza oceanicznego z zachodu i kontynentalnego ze wschodu. Przejściowość klimatu jest wyrażona m.in. dużą różnorodnością i zmiennością obserwowanych stanów pogody z dnia na dzień, wynikającą z cyrkulacji atmosferycznej. Na zmienność warunków pogodowych największy wpływ mają fronty atmosferyczne rozdzielające masy powietrzne. Średnio w roku nad Roztoczem, Wyżyną Lubelską i Wyżyną Wołyńską notuje się 134 fronty, czyli średnio, co trzeci dzień jest dniem z frontem atmosferycznym. W przebiegu rocznym najwięcej dni z tzw. pogodą frontową występuje w grudniu i listopadzie /odpowiednio 14 i 12 dni/, a najmniej w sierpniu i czerwcu /średnio po 10 dni/. 4. INFRASTRUKTURA MIASTA. 4.1. Wodociągi - zaopatrzenie ludności miasta w wodę Źródłem zaopatrzenia mieszkańców Miasta Tomaszowa Lubelskiego w wodę są: • zespół 5 studni ujęcia komunalnego wód kredowych usytuowanych w „Siwej Dolinie” o zatwierdzonych zasobach eksploatacyjnych Q=940m3/h W Tomaszowie Lubelskim funkcjonuje system zbiorczego zaopatrzenia w wodę ze studni głębinowych, zasilanych z wód kredowych wysokiej jakości. Długość sieci wodociągowej wynosi: 19 - magistrala przesyłowa 3,3 km, - sieć rozdzielcza- 56,6 km, - przyłącza wodociągowe 57,7 km, - liczba przyłączy- 2801 szt, - wskaźnik zaopatrzenia mieszkańców w wodę ujęcia komunalnego – ok.98%, Zasoby eksploatacyjne wód podziemnych w mieście ocenia się na 1 442,9 m3/h, natomiast zasoby dyspozycyjne na 25 972,2 m3/dobę. Poza tym funkcjonują studnie kopane czerpiące czwartorzędowe wody gruntowe, które nie zapewniają wymaganej jakości wody do picia, ze względu na brak izolacji od zanieczyszczeń powierzchniowych. Średni dobowy pobór wody z ujęcia miejskiego za rok 2010 wynosił 3145,3 m3. Oprócz miasta obsługuje on sąsiednie wsie Rogóźno, Sabaudia, Dąbrowa Tomaszowska, Rabinówka. Sieć wodociągowa w mieście jest dobrze rozwinięta. Stan techniczny sieci jest zróżnicowany, od odcinków przedwojennych w złym stanie technicznym do wybudowanych współcześnie według najnowszych technologii, których stan jest bardzo dobry. 4.2. Kanalizacja i gospodarka ściekowa W Tomaszowie funkcjonuje zwarta sieć kanalizacji sanitarnej. Długość sieci kanalizacyjnej wynosi 55 km. Korzysta z niej 81% mieszkańców. Zagrożeniem dla środowiska jest niedostateczne uporządkowanie gospodarki ściekowej w zlewni Sołokiji oraz niedostateczna ochrona wód podziemnych i powierzchniowych w północnej części miasta. Rozbudowa kanalizacji sanitarnej w latach 2008 – 2009 miała na celu zwiększenie odbioru i oczyszczania ścieków o 1494 m3/d. Tomaszów Lubelski posiada oczyszczalnię ścieków, zmodernizowaną w 2006 r., użytkowaną przez Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej Sp. z o.o. Przepustowość oczyszczalni wynosi Qśr.d.= 6300 m3/d, (równoważna liczba mieszkańców – 63 420). Wielkości dobowych odpływów ścieków w 2010 r mieściły się w przedziale 5590 m3/dobę w miesiącu styczniu do 9422 m3/dobę w czerwcu. Wzrosty te tłumaczy się infiltracją wód gruntowych do kanalizacji i prawdopodobnymi nielegalnymi zrzutami ścieków. Ścieki pochodzą z obszarów zabudowy mieszkaniowej w mieście. Planowane jest również ich odbieranie z pobliskiej wsi Rogóźno oraz nowo powstających dzielnic mieszkaniowych i usługowo-przemysłowych. Ścieki są poddawane oczyszczaniu mechanicznemu i biologicznemu ze wspomaganiem chemicznym. Oczyszczone ścieki są odprowadzane do rzeki Sołokiji. Ilość zrzucanych ścieków jest większa niż średni niski przepływ tej rzeki, toteż przed modernizacją oczyszczalnia powodowała naruszanie zdolności wód rzecznych do samooczyszczania się. Po modernizacji oczyszczalni nastąpiła redukcja wskaźników zanieczyszczeń w odprowadzanych ściekach o ponad 90%. Ścieki są odprowadzane w ilości 1 201 900 m3/rok. Łącznie z wodami infiltracyjnymi i ściekami dowożonymi oczyszczalnia przerabia 2758 790 m3/rok. Wszystkie odprowadzane ścieki cechują się podwyższonym usuwaniem biogenów. Obowiązujące pozwolenie wodno-prawne ustala następujące dopuszczalne wskaźniki zanieczyszczeń: 20 BZT5 – 15 mg O2/l, ChZTCr – 125 mg O2/l, azot ogólny – 15 mg N/l, fosfor ogólny – 2 mg P/l. Parametry ścieków odprowadzanych przez miejską oczyszczalnię do rzeki Sołokiji spełniają wymogi jakościowe określone w pozwoleniu. 4.3. Sieć komunikacyjna Tomaszów Lubelski leży przy drodze krajowej nr 17 relacji Zakręt k. Warszawy – Garwolin – Ryki – Kurów – Lublin – Piaski – Krasnystaw – Zamość – Tomaszów Lubelski – Hrebenne – granica Państwa, w odległości 22 km od przejścia granicznego Hrebenne – Rawa Ruska. Droga ta stanowi część międzynarodowej trasy tranzytowej z Gdańska do Lwowa i Kijowa. Droga biegnie przez zabytkowe centrum miasta, szpecąc je i utrudniając jego rozwój. W celu wyprowadzenia transportu ze śródmieścia planowana jest budowa obwodnicy. Ponadto w Tomaszowie krzyżują się drogi wojewódzkie nr 853 (Tomaszów Lubelski – Józefów – Biłgoraj) i 850 (Tomaszów Lubelski – Tyszowce – Hrubieszów). W mieście są 22 drogi powiatowe, prowadzące m.in. do atrakcyjnych miejscowości Roztocza: Narola, Zwierzyńca, Krasnobrodu. Drogi powiatowe biegną następującymi ulicami: Wyzwolenia, Moniuszki, Leśna, Żwirki i Wigury, Ordynacka, Kościuszki, Lipowa, Wojska Polskiego, 29-go Listopada, Kopernika, Króla Zygmunta, Hetmana Żółkiewskiego, Obrońców Westerplatte, mjr F. Bartłomowicza ”Grzmota”, ks. P. Ściegiennego, dr Janusza Petera, Rolnicza, Skłodowskiej, Siwa Dolina, Sienkiewicza, Sikorskiego, Majdańska. Ogółem w mieście znajduje się 46,17 km dróg miejskich, 22,92 km dróg powiatowych, 2,46 km dróg wojewódzkich i 4,45 km drogi krajowej. 4.4. Gospodarka cieplna i energetyczna Przez Tomaszów przebiega linia wysokiego napięcia 110 kV, należąca do krajowego systemu przesyłowego. Sieć zasila dwie stacje GPZ 110/15 kV, od których odchodzą linie średniego napięcia 15 kV, zasilające miasto. W strefach ochronnych wzdłuż linii nie powinny być lokalizowane budynki będące miejscem stałego pobytu ludzi (z uwagi na możliwość szkodliwego oddziaływania pola elektromagnetycznego), składu materiałów łatwopalnych, urządzeń zraszających ani parkingi pojazdów z zapłonem iskrowym. Stacje transformatorowe 15/0,4 kV dają początek liniom niskiego napięcia, dostarczającym prąd odbiorcom w mieście. Miasto posiada sieć gazu ziemnego. Jest on dostarczany liniami przesyłowymi. Długość sieci gazowej wynosi 70,1 km, korzysta z niej ok. 88,0% mieszkańców miasta. W Tomaszowie nie ma zbiorczej sieci ciepłowniczej. W osiedlach domów wielorodzinnych znajdują się lokalne kotłownie i sieci ciepłownicze. Pozostałe gospodarstwa domowe korzystają z własnych systemów grzewczych. Są to piece na gaz oraz na paliwa stałe: węgiel, koks i drewno. 21 4.5. Telekomunikacja Przez miasto przebiegają 2 magistrale telekomunikacyjne światłowodowe, włączone do krajowego systemu łączności przewodowej. Sieć telekomunikacyjna istnieje w całym mieście. Jest wyposażona w nowoczesną centralę cyfrową i sukcesywnie rozbudowywana. W Tomaszowie znajdują się 4 stacje przekaźnikowe telefonii komórkowej. Trzy z nich są zlokalizowane w południowej części miasta: nr 26609 przy ul. Rolniczej 2, nr 5664 przy kościele p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa przy ul. Lwowskiej 52 i nr 5665 przy Al. Grunwaldzkich 1. Czwarta stacja znajduje się przy ul. Łaszczowieckiej. 4.6. Przemysł i inne jednostki organizacyjne Zmiany w gospodarce spowodowały, że zmienił się znacząco profil produkcyjny zakładów. Obok przemysłu rolno-spożywczego, którego rozwojowi sprzyjają tradycje i bogate zaplecze rolnicze w powiecie, rozwijają się nowe gałęzie przemysłu, np. przemysł budowlany. W miejsce przedsiębiorstw państwowych i spółdzielczych pojawiły się firmy prywatne. Wyraźną tendencją jest zastępowanie dużych przedsiębiorstw przez małe firmy, głównie usługowe. Ilościowo przeważają podmioty zajmujące się handlem i naprawami, następnie obsługą firm, nieruchomościami, nauką, przemysłem i budownictwem. Duża jest aktywność firm transportowych, obsługujących głównie zakłady przemysłowe. Nastąpił znaczący rozwój usług finansowych - w mieście powstało 7 oddziałów banków, co zapewnia właściwą obsługę podmiotów gospodarczych i potencjalnych inwestycji. Do najważniejszych podmiotów gospodarczych w mieście można zaliczyć następujące: − „Sławex” Zbigniew Sławiński (budownictwo, głównie przemysłowe, w tym konstrukcje ze stali), − ZUP „Roztocze” Roman Rak (wyrób zamków i zawiasów), − „MIXOR” produkcja i sprzedaż pokryć dachowych, − PHU „RAKOPOL” Kamieniarstwo Jerzy Rak, − PW „Stan-Rom” Sp. j. Stanisław Sośnicki Roman Korzeniowski (hurtownia lodów i deserów), − PHU „JANTAR” ul. Sienkiewicza 5, ( złomowanie pojazdów i sprzedaż części zamiennych), − P.P.K.S ul. Lwowska 116, − SVZ Poland Sp. z o.o. (przetwórstwo warzyw i owoców), − Zakład Przetwórstwa Mięsnego. S.C, Wrębiak Witkowski, − FHU „Nekopol” Józef Neć (części i akcesoria samochodowe i rowerowe), − „Roztocze” Mieczysław, Marek i Tomasz Szaluś Sp. j. (hurtownia piwa, wina i napojów chłodzących), − Spółdzielnia Inwalidów „TOMSPIN” (produkcja tekstyliów, − Tomaszowska Spółdzielnia Mleczarska, − Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego w Tomaszowie Lubelskim, − „Leszek i Agata” L. Kapka (spedycja oraz transport drogowy i kolejowy). 22 Istotny wpływ na gospodarkę Tomaszowa Lubelskiego ma bliskie sąsiedztwo granicy państwa i działanie Oddziału Urzędu Celnego w Zamościu, przy którym rozwinęły się i sprawnie funkcjonują składy celne. 4.7. Ekofizjograficzne uwarunkowania rozwoju społeczno-gospodarczego Obok funkcjonującego przemysłu i usług miasto posiada duże predyspozycje do rozwoju turystyki. Wynika to z położenia na terenie Roztocza Środkowego. Miasto powinno wykorzystywać możliwości płynące z takiego położenia, przez rozbudowę bazy noclegowej, gastronomicznej i zaopatrzeniowej oraz kreowanie nowych miejsc pracy związanych z obsługą turystów. Konieczna jest również promocja Tomaszowa Lubelskiego jako dogodnej bazy wypadowej nie tylko do zwiedzania Roztocza Środkowego ale również Roztocza Wschodniego (którego polska część znajduje się głównie w województwie podkarpackim), Puszczy Solskiej i doliny Sołokiji. Wymaga to szerszej współpracy między gminami województwa lubelskiego i podkarpackiego znajdującymi się na Roztoczu. Brak surowców mineralnych sprzyja ochronie powierzchni ziemi przed degradacją. Od wschodu Tomaszów Lubelski sąsiaduje z Grzędą Sokalską, która cechuje się występowaniem gleb wysokich klas bonitacyjnych, sprzyjających rozwojowi rolnictwa. Celowy jest więc dalszy rozwój przemysłu spożywczego. Tomaszów może stać się regionalnym ośrodkiem tej branży, obsługującym obszar większy od powiatu. Obecność obszarów sieci Natura 2000 będzie ograniczać rozwój tych dziedzin gospodarki, które stwarzają duże obciążenie dla środowiska. Z drugiej strony stanowi szansę na promowanie technologii bardziej przyjaznych środowisku a więc nowocześniejszych. Dzięki temu pojawi się możliwość wyprzedzenia w rozwoju społeczno-gospodarczym podobnych ośrodków miejskich, w których przeważają tradycyjne technologie. 5. STAN ŚRODOWISKA NA TERENIE MIASTA TOMASZÓW LUBELSKI 5.1. Obszary chronione na podstawie Ustawy o ochronie przyrody. 5.1.1. Obszary ważne dla struktur ponadkrajowych systemów przyrodniczych. Obszary NATURA 2000 Krajowa Sieć Ekologiczna NATURA 2000 tworzona w oparciu o dyrektywę „ptasią „ i dyrektywę „siedliskową”, w celu zabezpieczenia zagrożonych i reprezentatywnych dla regionów biogeograficznych Unii Europejskiej siedlisk oraz zagrożonych i rzadkich na terytorium Wspólnoty gatunków roślin i zwierząt obejmuje ostoje ptasie wyznaczone rozporządzeniem Ministra Środowiska lub zgłoszone do Komisji Europejskiej oraz ostoje siedliskowe zaakceptowane przez Komisję Europejską, posiadające status obszarów ważnych dla Wspólnoty- System obszarów Natura 2000. 23 W obszarze Tomaszowa Lubelskiego znajdują się: - fragment dużego obszaru NATURA 2000 , PLB 060012 Roztocze - obszar PLB 060021 Dolina Sołokiji 1. Rozległe obszary leśne, objęte ochroną w ramach NATURA 2000 – Roztocze (PLB060012). Obszar obejmujący Lasy Zwierzyniecko - Kosobudzkie oraz całe Roztocze Środkowe i Południowe. Roztocze to pas łagodnych wzniesień ciągnących się z północnego-zachodu na południowy-wschód. Około 70% powierzchni stanowią lasy, między którymi występują wąskie pasy pól uprawnych oraz wsie i niewielkie miasta. Znaczna część lasów ma charakter zbliżony do naturalnego. Dominują bory sosnowe, ale też spory udział mają mieszane bory jodłowe i buczyna karpacka. Sieć wód powierzchniowych jest dość uboga. Główną rzeką jest Wieprz. Ponadto z południowych stoków Roztocza spływają w kierunku Kotliny Sandomierskiej Tanew, Sopot i Szum. W dolinach Wieprza, Sołokiji i Topornicy znajdują się stawy rybne. W ostoi występuje co najmniej 27 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 4 gatunki z Polskiej Czerwonej Księgi. W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej następujących gatunków ptaków: dzięcioł białogrzbiety, dzięcioł zielonosiwy, puchacz, puszczyk uralski, trzmielojad; w stosunkowo wysokim zagęszczeniu występuje bocian biały i orlik krzykliwy, a także przepiórka (c. 1% populacji krajowej); Szczegółowej inwentaryzacji przyrodniczej na terenie Miasta Tomaszowa nie przeprowadzono. 2. Rozległe obszary łąkowo – leśne, położone w płytkiej dolinie Sołokiji objęte ochroną w ramach NATURA 2000 – Dolina Sołokiji (PLB060021). Ostoja leży w granicach mezoregionu Roztocze Środkowe i Równina Bełzka. Obejmuje dolinę rzeki Sołokiji od Tomaszowa Lubelskiego do granicy z Ukrainą. Sołokija płynie naturalnym korytem, zachowało się szereg meandrów i starorzeczy. W odcinku przygranicznym jej dolinę wypełniają rozległe, nieużytkowane łąki i ugory. Lasy zajmują ponad 1/4 powierzchni ostoi. Występują w mozaikowym układzie z gruntami rolnymi, głownie z prawej strony dorzecza, pozostając w ekologicznej łączności z lasami Roztocza. Przeważają drzewostany sosnowe z domieszką liściastych (głównie dębu i olchy). Wzdłuż koryta rzeki zachowały się dosyć duże płaty olsów oraz podmokłych borów sosnowych. Ostoja obejmuje również 5 kompleksów stawów rybnych oraz kilka małych, śródleśnych stawów. W ostoi Dolina Sołokiji stwierdzono występowanie co najmniej 19 gatunków ptaków wymienionych w Załaczniku I Dyrektywy Ptasiej. Liczebność jednego gatunku (dzięcioła białoszyjego) spełnia kryteria wyznaczania ostoi ptaków wprowadzone przez BirdLife International. Ponadto 7 gatunków zostało wymienionych w Polskiej czerwonej księdze zwierząt; OSO „Dolina Sołokiji” został utworzony dla ochrony następujących gatunków ptaków z załącznika Dyrektywy Ptasiej UE: dzięcioł białoszyi, bąk, bączek, bocian czarny, bocian biały, trzmielojad, bielik, gadożer, błotniak stawowy, błotniak łąkowy, orlik krzykliwy, derkacz, siewka złota, rybitwa zwyczajna (rzeczna), rybitwa czarna, zimorodek, dzięcioł czarny, dzięcioł białogrzbiety, ortolan. Przedmiotem ochrony mocą Dyrektywy Ptasiej jest dzięcioł białoszyi, którego populacja jest znacząca (do 2% populacji krajowej). Inwentaryzacja przyrodnicza OSO „Dolina Sołokiji” wykazała, że łąki i torfowisko nad rzeką w granicach Tomaszowa Lubelskiego stanowi ostoję kilku gatunków objętych ochroną prawną: błotniak łąkowy (1 para), derkacz (3 samce), czajka 24 (1 para lęgowa), dzierzba gąsiorek (2 samce), rokitniczka (3 samce śpiewające), dzierzba srokosz (1 para), cierniówka (1 samiec), łozówka (2 samce śpiewające), piecuszek (5 samców śpiewających), pokląskwa (5 samców śpiewających), potrzos (1 para i 2 samce śpiewające), słowik szary (4 samce śpiewające), strumieniówka (1 samiec śpiewający), świerszczak (3 samce śpiewające), trznadel (2 samce śpiewające). Sieć ekologiczna ECONET Krajowa Sieć Ekologiczna ECONET PL – będąca elementem Europejskiej Sieci Ekologicznej ECONET– to system spójnych przestrzennie i funkcjonalnie reprezentatywnych i najlepiej zachowanych pod względem różnorodności biologicznej obszarów przyrodniczych stanowiących o dziedzictwie przyrodniczym Europy. Jej elementami są obszary węzłowe (z wyodrębniającymi się biocentrami i strefami buforowymi, korytarze ekologiczne oraz obszary wymagające unaturalnienia. W krajowej sieci ekologicznej ECONET-PL wyodrębniono 78 obszarów węzłowych oraz 110 korytarzy ekologicznych. Łączna powierzchnia objęta siecią stanowi 46% terytorium Polski. W granicach województwa lubelskiego wyodrębniono 5 obszarów węzłowych o znaczeniu międzynarodowym, 4 obszary węzłowe o znaczeniu krajowym oraz 3 korytarze ekologiczne o znaczeniu międzynarodowym i 4 korytarze o znaczeniu krajowym. W granicach Miasta Tomaszów Lubelski znajdują się obszary pełniące funkcję korytarzy ekologicznych : - strefa leśna w zachodniej i południowo – zachodniej części obszaru miasta stanowiąca fragment korytarza ekologicznego Lasów Roztoczańskich rangi krajowej powiązana funkcjonalnie z projektowanym Międzynarodowym Rezerwatem Biosfery „Roztocze i Puszcza Solska” oraz projektowaną ostoją ptasią NATURA 2000 PLB0600012 – Roztocze, - zachodnia część miasta została zaliczona do Transgranicznego Obszaru Chronionego „Roztocze”, zespalającego polskie i ukraińskie obszary objęte ochroną prawną oraz obszary przyległe. Celem utworzenia TOCh „Roztocze” było zapewnienie spójności działań na rzecz zachowania ekosystemów Roztocza pojmowanego jako całość. - dolina rzeki Sołokiji, stanowiąca korytarz ekologiczny rangi regionalnej, potencjalna ostoja ptasia NATURA 2000 PLB060021 – Dolina Sołokiji, Według „Planu zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego” korytarze ekologiczne obejmuje się ochroną planistyczną ustanawiając wymóg zachowania i kształtowania ich drożności ekologiczno-przestrzennej. Oznacza on: 1) zakazy: − składowania odpadów komunalnych, przemysłowych i energetycznych, lokalizacji wylewisk gnojownicy i nieczystości oraz grzebowisk zwierząt, − tworzenia nasypów ziemnych, usytuowanych poprzecznie do osi korytarza, − lokalizacji zabudowy mieszkaniowej, − eksploatacji surowców mineralnych. 2) nakazy: − likwidacji obiektów destrukcyjnych, 25 − poszerzania (lub wykonywania) przepustów w przecinających korytarze nasypach drogowych i kolejowych. 3) zalecenia: − kształtowania pasmowych struktur przyrodniczych (łąk, zadrzewień), − restytucji użytków zielonych kosztem gruntów ornych, − prowadzenia dróg po estakadach. 5.1.2. Pomniki przyrody Na terenie miasta jako forma ochrony przyrody występują pomniki przyrody. Objęte tą formą ochrony są pojedyncze drzewa lub grupy drzew wg. poniższego zestawienia. Tabela 1. Wykaz pomników przyrody na terenie Miasta Tomaszów Lubelski. Lp. 1 2 3 Rodzaj pomnika Opis pomnika Lokalizacja Pojedyncze drzewo Dąb szypułkowy (Quercus robur) o obw. 350 cm i wys.28 m Przy bramie wjazdowej na terenie bazy PTHW (obecnie PHU Nekpol) Grupa drzew 3 lipy szerokolistne (Tilia platyphylos) o obw. 325, 375, 455 cm i wys. 25 m. W zespole zieleni otaczającej zabytkowy kościołek modrzewiowy Grupa drzew 4 Klony zwyczajne (Acer platonoides) o obw. 275, 220, 225, 245cm wys.26, 21, 20 m. 1 wiąz górski (Ulmu scabra) o obw. 320cm, wys. 28 m Na placu przy Banku Gospodarki Żywnościowej S.A. (obecnie Prokuratura Rejonowa w Tomaszowie Lubelskim) Właściciel działki Przedsiębiorstwo Transportowe Handlu Wewnętrznego Oddział w Zamościu Filia w Tomaszowie Lubelskim (obecnie PHU Nekpol) Parafia Rzymsko katolicka p.w. Zwiastowania NMP w Tomaszowie Lubelskim ul. Królewska 1 Własność Banku Gospodarki Żywnościowej S.A. w Tomaszowie Lubelskim ul. Żwirki i Wigury (obecnie własność Skarb Państwa, w zarządzie Prokuratury Rejonowej Podstawa prawna ochrony Orzeczenie Nr 1 Wojewody Zamojskiego z dnia 2 grudnia 1988r.(Dz.Urz. Woj.Zamojskiego z 1987r. Nr 16.poz.152) Orzeczenie Nr 1 Wojewody Zamojskiego z dnia 2 grudnia 1988r.(Dz.Urz.Woj. Zamojskiego z 1987r. Nr. 16 poz.152) Orzeczenie Nr XLI/337/97 Rady Miejskiej w Tomaszowie Lubelskim z dnia 27 października 1997roku 5.1.3. System przyrodniczy miasta. Podstawową strukturę funkcjonalną środowiska kraju i województwa definiuje ECONET PL – spójny przestrzennie i funkcjonalnie system reprezentatywnych i najlepiej zachowanych pod względem różnorodności biologicznej obszarów. „Plan zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego” nakłada na gminy obowiązek wyodrębnienia systemu przyrodniczego i jego ochrony przy tworzeniu studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. 26 Dla potrzeb miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zdefiniowano System Przyrodniczy Gminy /SPG/ miasta, stanowiący aktywny biologicznie i ciągły przestrzennie układ siedlisk o charakterze naturalnym w Studium uwarunkowań. „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego” zostało przyjęte uchwałą Rady Miasta nr XXXIX/429/2000 z dn. 26 marca 2000 r. i zmienione uchwałą Rady Miasta nr XLII/465/2010 z dn. 11 czerwca 2010 r. System Przyrodniczy Miasta, poprawiający jakość i warunki życia mieszkańców oraz wpływający na tożsamość przyrodniczą i krajobrazową miasta tworzą: - strefa leśna w zachodniej i południowo-zachodniej części Tomaszowa Lubelskiego stanowiąca fragment Lasów Roztoczańskich, korytarza ekologicznego rangi krajowej, powiązana funkcjonalnie z projektowanym Międzynarodowym Rezerwatem Biosfery „Roztocze i Puszcza Solska”, - dolina rzeki Sołokiji, stanowiąca korytarz ekologiczny rangi regionalnej, - lasy na północnych krańcach miasta i w dolinie Sołokiji, pełniące funkcję lokalnych węzłów ekologicznych, - stawy (lokalne węzły ekologiczne), - dolinki niewielkich cieków zasilających Sołokiję (sięgacze ekologiczne), - enklawy naturalnych lub półnaturalnych siedlisk pośrodku obszarów zurbanizowanych (mikrowęzły ekologiczne). Trwałość i dobre funkcjonowanie systemu zależą od przestrzennych związków jego składników z terenami otwartymi i leśnymi w bezpośrednim sąsiedztwie. System Przyrodniczy Miasta musi być chroniony przed urbanizacją. 5.2. Powiązania przyrodnicze obszaru z jego szerszym otoczeniem. 5.2.1. Powiązania biocenotyczne. Środowisko przyrodnicze Tomaszowa Lubelskiego powiązane jest funkcjonalnie z otaczającymi gminę obszarami ekologicznymi szczególnie cennymi poprzez ekosystemy wodno-łąkowe, torfowiskowe i leśne doliny Sołokiji. Zachodnia część miasta została zaliczona do Południoworoztoczańskiego Obszaru Węzłowego, określonego jako węzeł ekologiczny o znaczeniu krajowym. Przez Tomaszów Lubelski przebiega lokalny korytarz ekologiczny łączący stawy w Tarnawatce i Krasnobrodzki Park Krajobrazowy z Południoworoztoczańskim Parkiem Krajobrazowym. 5.2.2. Powiązania hydrogeologiczne i hydrologiczne. Środowisko przyrodnicze Tomaszowa Lubelskiego powiązane jest funkcjonalnie z otaczającymi gminę obszarami ekologicznymi szczególnie cennymi: • poprzez system wód podziemnych z obszarami znajdującymi się w granicach GZWP Nr 407 Niecka Lubelska (Chełm-Zamość), • poprzez system wód powierzchniowych z dorzeczem Bugu. 5.2.3.Tendencje zmian w strukturze przyrodniczej. W ostatnich latach struktura przyrodnicza zmienia się w istotnym zakresie i zmiany będą jeszcze znaczniejsze niż dotychczas. Zmiany wynikają z naturalnej sukcesji i działań planistycznych /Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Tomaszów Lubelski/ takich jak: 27 • • budowa obwodnicy Tomaszowa. zwiększenie zasięgu przestrzennego terenów budowlanych. Ponadto z przyczyn gospodarczych zachodzą zmiany polegające na sukcesji naturalnej w kierunku zbiorowisk zaroślowych i leśnych w obszarze gruntów ornych, na których zaprzestano produkcji rolnej oraz w obszarze nie użytkowanych łąk z zaniedbanymi systemami melioracyjnymi. 5.3. Warunki wodne 5.3.1. Wody powierzchniowe. Miasto Tomaszów Lubelski położone jest w dorzeczu rzeki Sołokiji, która jest dopływem rzeki Bug. Rzeka Sołokija przepływa przez miasto z północnego- zachodu na południowy-wschód. Jest największą rzeką tego regionu. Uchodzi do Bugu na terenie Ukrainy. Jej obszar źródliskowy występuje w sąsiedztwie północno-zachodniej granicy administracyjnej miasta. Rzędne terenu źródliska wynoszą 268,0-270,0 m n.p.m. Jest to obniżenie terenu wypreparowane w mało odpornych marglach kredowych. W obniżeniu tym w rejonie Jeziora Wieprzowego rozwinął się również obszar źródliskowy rzeki Wieprz. Wody powierzchniowe spotyka się również na wschód i południowy – wschód od doliny Sołokiji, są to tereny niezainwestowane, podmokłe z zagłębieniami bezodpływowymi wypełnionymi wodą. Występowanie obszarów podmokłych jest wynikiem zalegania tuż pod powierzchnią słabo przepuszczalnych mułków i deluwialnych osadów lessopodobnych. Badania monitoringowe wód rzeki Sołkija prowadzone w roku 2010 przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie Delegatura w Zamościu w m. Ruda Żelazna wykazały umiarkowany stan wód, co w zakresie pięciostopniowej skali jakościowej oznacza III klasę czystości. Wskaźnikami klasyfikującymi wody w tej klasie są wskaźniki biologiczne, natomiast wskaźniki fizykochemiczne posiadały wartości charakterystyczne dla wód klas o lepszej jakości, klasy I i II. Głównym źródłem zanieczyszczeń rzeki w obszarze miasta są odprowadzane z oczyszczalni ścieki komunalne, oraz spływowe zanieczyszczenia obszarowe z terenów zabudowanych oraz wykorzystywanych rolniczo, szczególnie związki biogenne. 5.3.2.Wody podziemne. Wody podziemne występują w utworach kredowych, a także w dolinie rz. Sołokiji można spotkać wody podziemne w aluwialnych osadach czwartorzędowych. Wody podziemne w utworach kredowych występują na całym obszarze miasta. Kredowy poziom wodonośny, stanowiący podstawę zaopatrzenia w wodę pitną jest fragmentem zasobnego w wodę Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 407 Niecka Lubelska – Chełm - Zamość /GZWP Nr 407/, obejmującego tereny na wschód od doliny Wieprza, o pow. 9015 km2, w tym 819 km2 - projektowane Obszary Najwyższej Ochrony i 8196 km2 – projektowane Obszary Wysokiej Ochrony - zbiornik szczelinowo - porowy o zasobach dyspozycyjnych 1127,5 tys. m3/d, średnia głębokość ujęć wynosi 70m. 28 Tomaszów Lubelski leży w granicach Obszaru Wysokiej Ochrony (OWO) wód podziemnych ponad Głównym Zbiornikiem Wód Podziemnych nr 407 (ChełmZamość). Wody kredowe zaliczane są do wód wysokiej jakości. Zasoby kredowych zbiorników wód podziemnych GZWP Nr 407 Niecka Lubelska /Chełm -Zamość/ zostały uznane za strategiczne zasoby naturalne Lubelszczyzny decydujące o możliwościach jej rozwoju gospodarczego /plan zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego 2002 r./. GZWP 407 zachowały się w swym naturalnym, prawie niezmienionym stanie ze względu na zasoby wód podziemnych, jak i ich jakość. Lokalnie występują obszary o znacznej koncentracji poboru wód podziemnych /m.in. Chełm, Zamość, Tomaszów Lubelski/. Wysoka jakość wód podziemnych głównego użytkowego poziomu wodonośnego, czyli wód występujących w utworach kredowych jest jednym z walorów naturalnych miasta. Wody bez uzdatniania odpowiadają wymogom jakościowym dotyczącym jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Natomiast wody podskórne, czwartorzędowe, cechują się zwiększonymi zawartościami zanieczyszczeń pochodzenia antropogenicznego typu: azotany, azotyny, siarczany, ogólny węgiel organiczny. Naturalne warunki ochrony kwalifikują w/w GZWP do obszarów o wysokim poziomie zagrożenia jakości wód podziemnych ze względu na miejscowe nieciągłości nadkładu czwartorzędowego nad wodonoścem lub jego znaczną przepuszczalność Położenie miasta w na terenie GZWP Nr 407 oznacza, że nie powinny być kontynuowane lub podejmowane działania, które stwarzają zagrożenia dla wód podziemnych. Podmioty prowadzące działalność gospodarczą generującą ścieki, odpady lub stwarzające nadzwyczajne zagrożenia dla środowiska powinny być poddawane przeglądom ekologicznym. Szczególnie niebezpieczeństwo dla wód podziemnych stwarzają substancje ropopochodne, rozszczelnione szamba, niewłaściwe zrealizowane lub niewłaściwie eksploatowane składowiska odpadów. W dolinie Sołokiji występują wody artezyjskie (samowypływy). W Tomaszowie Lubelskim znajduje się stacja krajowej sieci monitoringu wód podziemnych, oznaczona w Unii Europejskiej identyfikatorem PL01G109_007. Badane wody pochodzą z kredowego poziomu wodonośnego, którego strop znajduje się na głębokości 27,2 m p.p.t. Zaliczają się do Jednolitej Części Wód Podziemnych nr 109. Stacja monitoringu wód podziemnych jest w promieniu 500 m otoczona przez lasy. Badania wody wykazują jej przynależność do II klasy czystości (wody dobrej jakości, które nie wykazują śladów oddziaływania antropogenicznego i nie zawierają stężeń substancji powyżej dopuszczalnych dla wody pitnej z wyjątkiem żelaza i manganu). Stężenie azotanów wynosi 7-9 mg/dm3 . W 1996 r. opracowana została dokumentacja hydrogeologiczna wraz z projektem ochrony tego zbiornika, zatwierdzona decyzją Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 24.07.1997 r., znak pisma: KDH 1/013/6017/97. GZWP nr 407 charakteryzuje się: − powierzchnią wynoszącą 8 000 km2, 29 − zasobami dyspozycyjnymi w ilości 1050 tys. m3/d, − głębokością w granicach 100–150 m i najczęściej płytkim (od kilku do około 20 m) występowaniem na przeważającym obszarze swobodnego lustra wody, − niską naturalną odpornością na infiltrację zanieczyszczeń antropogenicznych, − wysoką jakością wód podziemnych – w klasie Ib, − zachowaniem naturalnego, prawie niezmienionego stanu ilościowego i jakościowego. W 1972 r. została wyznaczona strefa ochrony pośredniej wokół komunalnego ujęcia wód „Siwa Dolina”, obejmująca obszar 62,75 ha. Obowiązuje w niej zakaz: − wprowadzania ścieków do ziemi, − rolniczego wykorzystania ścieków, − stosowania nawozów sztucznych i chemicznych środków ochrony roślin, − wydobywania kopalin, − lokalizacji składowisk i wylewisk odpadów, − lokalizacji nowych ujęć wodnych, − zakładania cmentarzy i grzebowisk, − stawiania obiektów budowlanych i budowy dróg bez zgody organu ustanawiającego strefę, − wykonywania robót melioracyjnych i wykopów ziemnych. 5.4. Stan powietrza i emisja hałasu Głównymi źródłami emisji zanieczyszczeń do powietrza są kotłownie lokalne i zakłady przemysłowe, rozproszone źródła emisji z terenów zabudowy mieszkaniowej oraz zanieczyszczenia komunikacyjne. Stan powietrza w mieście jest uzależniony przede wszystkim od zanieczyszczeń z transportu. Emitowane substancje: tlenek węgla, dwutlenek siarki, tlenki azotu pochodzą głównie ze spalin. Tlenek węgla jako produkt niezupełnego spalania paliw pochodzi ze źródeł przemysłowych, kotłowni komunalnych, palenisk domowych oraz środków transportu. Dwutlenek siarki pochodzi w 80% ze spalania paliw. Tlenki azotu są emitowane z transportu samochodowego i spalania paliw, procentowy udział tych dwu źródeł zmienia się. Głównymi źródłami pyłów są kotłownie lokalne oraz zakłady przemysłowe (popioły lotne ze spalania paliw). Ponadto występują emisje substancji z niektórych procesów technologicznych: chłodzenie (amoniak), nakładanie powłok ochronnych, w tym malowanie i lakierowanie (chlorowcopochodne węglowodorów), wędzenie (aldehydy, kwasy organiczne). Duże znaczenie dla zmniejszenia emisji zanieczyszczeń miała modernizacja kotłowni Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej w Tomaszowie Lubelskim, Spółdzielni Mieszkaniowej, szkół, przedszkoli, zakładu przetwórstwa owocowowarzywnego SVZ Poland Sp. z o.o. (z olejowej na gazową). Ogrzewanie domów węglem kamiennym i spalanie odpadów plastykowych i gumy w domowych kotłowniach daje zanieczyszczenia w postaci pyłu, dwutlenku siarki, tlenków azotu, tlenków węgla i toksycznych związków organicznych. 30 Wśród zanieczyszczeń gazowych największy udział ma emisja dwutlenku węgla. Powstaje on we wszystkich procesach spalania i choć nie jest gazem toksycznym, powoduje jednak ubytek tlenu w powietrzu. Wpływa też na podwyższenie temperatury powierzchni Ziemi, z uwagi na pochłanianie długich fal promieniowania cieplnego, powodując wzmocnienie efektu cieplarnianego, który sprzyja występowaniu powodzi, susz i huraganów. Jakość powietrza pogarsza również dwutlenek siarki, pochodzenia naturalnego i antropogenicznego. Na czystość powietrza wpływa negatywnie dwutlenek azotu, powstający jako produkt uboczny w procesie spalania oraz w procesach naturalnych, jak wyładowania elektryczne i reakcje fotochemiczne. Jest on związkiem bardzo reaktywnym i powoduje, w wyniku licznych przemian chemicznych, powstawanie nadmiaru azotu, przyczyniając się do zmian w ekosystemach. Centrum miasta jest narażone na intensywną emisję spalin z ruchliwej drogi krajowej, toteż niezbędna jest budowa obwodnicy. Lokalnym źródłem zanieczyszczenia powietrza toksycznymi związkami, np. arsenu, kadmu, chromu i rtęci, mogą być preparaty ochrony roślin w czasie wykonywania oprysków na polach. W latach 2010-2011 nie były prowadzone badania zanieczyszczenia powietrza na terenie Tomaszowa Lubelskiego. Tomaszów leży w strefie lubelskiej dla której w roku 2011 dokonano ogólnej oceny stanu powietrza na podstawie badań dla terenu m.in. Zamościa, Biłgoraja, Białej Podlaskiej. Zanieczyszczenia SO2, NO2, CO w klasyfikacji ochrony zdrowia mieściły się w klasie A - dla której celem jest utrzymanie jakości powietrza na tym poziomie lub na lepszym poziomie. W klasie C uzyskano ocenę ze względu na pył w m. Zamość i Biała Podlaska. W zakresie tym niezbędne są działania w kierunku poprawy. 5.5. Gleby. Gleba obok wody i powietrza stanowi jeden z podstawowych komponentów środowiska i ma bezpośredni wpływ na utrzymywanie się procesów odnowy życia. Kontrola środowiska glebowego jest konieczna ze względu na kumulowanie się w nim składników pochodzących z gospodarczej działalności człowieka. W Tomaszowie Lubelskim przeważają gleby wysokich klas bonitacyjnych. Są to głównie gleby brunatne rozwinięte na lessach i gezach kredowych oraz gleby płowe na opokach. Na marglach wykształciły się rędziny. Najlepsze gleby występują we wschodniej części miasta. Podmokła dolina Sołokiji jest miejscem występowania gleb pochodzenia organicznego: torfowych, murszowo-torfowych, mułowo-torfowych i murszowo-mineralnych. Łąki na chronionych glebach pochodzenia organicznego występują głównie w dnie doliny i obniżeniach. Gleby, w zależności od swej wartości, odznaczają się różną przydatnością dla rolnictwa. Można je podzielić na 6 grup: 1) gleby brunatne wyługowane, bielicowe, czarne ziemie, czarne ziemie zdegradowane i częściowo mady (klasa bonitacyjna IIIa – IVa), 2) gleby jak wyżej, różniące się niższą klasą bonitacyjną i żyznością, 3) czarne ziemie właściwe i zdegradowane, lokalne mady wytworzone z glin i iłów, 4) czarne ziemie oraz gleby brunatne wyługowane i bielicowe (klasa bonitacyjna IVb – VI) 5) gleby brunatne wyługowane wytworzone z piasków luźnych, 31 6) gleby murszowe, mułowe, mułowo-torfowe, mady i czarne ziemie, które występują w warunkach nadmiernego uwilgotnienia stałego lub okresowego. Pod względem granulometrycznym są to gleby lessowe i pyłowe całkowite, należące do kompleksu 2 - pszennego dobrego i 3 - pszennego wadliwego, wykształcone na lessach lub marglach kredowych. Stanowią one ok. 28% ogólnej powierzchni. Około 35% gruntów ornych stanowią gleby kompleksu 4 - żytniego bardzo dobrego i 5 - żytniego dobrego. Są to gleby pyłowe niecałkowite, podścielane piaskiem, lekkie do uprawy. Około 17% ogólnej powierzchni gruntów ornych stanowią gleby okresowo zbyt wilgotne. Użytki zielone są w ponad 50% stale lub okresowo podmokłe. Właściwe wykorzystanie gleb jest uzależnione od ich zakwaszenia. Gleby bardzo kwaśne i kwaśne zajmują 67,5% ogólnej powierzchni użytków rolnych, lekko kwaśne 18,0% a zaledwie 14,5% obojętne i zasadowe. Zużycie nawozów wapniowych i wapniowo-magnezowych nie pokrywa faktycznego zapotrzebowania na odkwaszanie gleb. Występowanie dobrych i bardzo dobrych gleb na wschodzie Tomaszowa sprawia, że znaczna część obszaru gminy miejskiej jest wykorzystywana rolniczo. Powierzchnia ziemi jest również w znacznym stopniu przekształcona w wyniku działalności człowieka. Antropogeniczne formy urzeźbienia to: bardzo liczne miedze typu krawędzi, nasypy drogowe, rowy melioracyjne. Brak danych z terenu miasta w zakresie zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi lub ropopochodnymi wzdłuż szlaków komunikacyjnych oraz na terenach zurbanizowanych /odcieki z nieuszczelnionych gnojowników, z pryzm kiszonek, powierzchniowe odprowadzanie nieczyszczonych ścieków z gospodarstw domowych, niewłaściwe postępowanie z opakowaniami po środkach ochrony roślin itp/. Potencjalnie, największe stężenie zanieczyszczeń występuje w pasie drogi krajowej Nr 17. Wg ogólnej oceny WIOŚ Lublin wyrażonej w raporcie o stanie środowiska w woj. Lubelskim w roku 2010 zawartość metali ciężkich i siarki w glebach przy trasach komunikacyjnych, w tym przy drogach krajowych, kształtowała się na poziomie nie przekraczającym wartości dopuszczalnych określonych przepisami o ochronie środowiska. 5.6. Lasy i zieleń. Tomaszów Lubelski jako miasto cechuje się dość dużym areałem lasów (122,4 ha), z czego lasy państwowe stanowią tylko około jednej trzeciej (43,4 ha). Reszta gruntów leśnych obejmuje lasy gminne (27 ha) i prywatne (52 ha, w tym 49 ha należy do osób fizycznych). W obniżeniach dominują łęgi i olsy z udziałem olchy, wierzby, topoli oraz brzozy. Na wydmach oraz utworach eolicznych przeważają bory sosnowe a na zboczach dolin i wąwozów wielogatunkowe zarośla ciepłolubne z udziałem grabu, dębu, lipy, klonu, brzozy, kruszyny i tarniny. W wielu miejscach występują kilkunastoletnie zarośla z przewagą brzozy, wierzby i sosny. W Tomaszowie znajdują się park o powierzchni 4,4 ha oraz inne tereny miejskiej zieleni, przedstawione w tabeli nr 2. 32 Tabela 2. Obszary zieleni w Tomaszowie Lubelskim L.p. 1. 2. 3. 4. 5. Obiekty Obszar [ha] 4,4 26 24,5 11,5 9,6 Ilość [szt.] 1 32 4 Parki miejskie Zieleńce Zieleń uliczna Zieleń osiedlowa Cmentarze 5.7. Udokumentowane złoża surowców naturalnych: Na terenie miasta nie ma udokumentowanych złóż surowców naturalnych. Na południe od „dzielnicy” Sznury rozpoznano wstępnie (kat. C2) złoże czwartorzędowych piasków rzecznych „Tomaszów Lubelski” położone w dolinie rzeki Sołokiji w obszarze Natura 2000 PLB060021 Dolina Sołokiji oraz w korytarzu ekologicznym rzeki Sołokiji, wchodzące w Przyrodniczy System Miasta. W jego nadkładzie występują torfy i namuły osiągające miejscami grubość 12 m. Na obszarze złoża zwierciadło wody występuje na głębokości od 0,4 do 5,5m. Z racji położenia złoża w obszarze Natura 2000 oraz w korytarzu ekologicznym rzeki Sołokiji eksploatacja złoża jest niemożliwa. 5.8. Obiekty zabytkowe wpisane do rejestru. Obiekty, zespoły i obszary zabytkowe, wpisane do rejestru zabytków Województwa Lubelskiego podlegają ochronie prawnej zgodnie z przepisami ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami /Dz. U. Nr 162,poz.1568/ ujmuje poniższa tabela. W mieście Tomaszów Lubelski istnieją zabytki wpisane do rejestru Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Jednym z najważniejszych obiektów jest układ urbanistyczny miasta, znajdujący się na terenie dawnej osady miejskiej w granicach wałów miejskich. Inne zabytki to: Tabela 3. Obiekty, zespoły i obszary zabytkowe na terenie Miasta Tomaszowa wpisane do rejestru zabytków L.p. Obiekt Adres - Zespół domów oraz części parcel i drzewostan ul. Lwowska 51, 53, 55 (d. ul. 1 Maja) Okres powstania 1934, 1925, 1930 - Dawna Szkoła Podstawowa (budynek ZSE – obecnie ZS Nr 2) wraz z drzewostanem i otoczeniem Dom zw.„herbaciarnią” w granicach ścian zewn. ul. Żwirki i Wigury 1 ul. Rynek 15 - 33 Nr rejestru Data wpisu ZA/193 29.05.1979 1923-1925 ZA/359 16.08.1986 1985 ZA/261 08.04.1983 L.p. Obiekt Adres - Cerkiew prawosławna p.w. św. Mikołaja z wyposażeniem wnętrza, zadrzewienie Kościół paraf. rzymskokatolicki p.w. Zwiastowania NMP wraz z wyposażeniem wnętrza, otoczenie z drzewostanem w granicach cmentarza kościelnego oraz dzwonnica - - - Układ urbanistyczny Tomaszowa Lubelskiego, pozostałości obronnych wałów miejskich Grobowiec rodzinny Bujalskich i Bohlenów na cmentarzu paraf. Nr rejestru Data wpisu ul. 29 listopada Okres powstania 1890 ZA/194 24.08.1979 ul. Królewska 1 1727 A/156 25.01.1967 1623 A/246 21.02.1967 1885 ZA/510 31.10.1996 Cmentarz parafialny ul. Petera, dz. Nr 1538 Dla obiektów i zespołów objętych ścisłą ochroną konserwatorską plan zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego /2002/ ustala obowiązki: • zachowanie zabytków w ich obecnej formie przestrzennej wraz z ich najbliższym otoczeniem, • utrzymanie w miarę możliwości pierwotnych funkcji obiektów zabytkowych, • użytkowanie gwarantujące zachowanie i utrzymanie zabytku, • przywracanie, w miarę możliwości, utraconych wartości obiektom przy poprawie standardu funkcjonalnego i technicznego, • zagospodarowanie terenów otaczających w sposób zgodny z zabytkowym charakterem obiektu, • zagwarantowanie stref ochrony krajobrazowej i osi widokowych, stref ekspozycji i stref obserwacji archeologicznych. • Obiekty, obszary zabytkowe oraz dobra kultury ujęte w ewidencji służb konserwatorskich, podlegają ochronie pośredniej. Dopuszcza się zmiany i adaptacje obiektów po uprzednim uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków. Dla obiektów i obszarów posiadających wartości zabytkowe, chronionych poprzez plany miejscowe plan zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego /2002/ ustala; • zachowanie w miarę możliwości, w celu utrzymania tożsamości kulturowej miejsca, • użytkowanie gwarantujące zachowanie i utrzymanie zabytku, • w przypadku koniecznej rozbiórki obiektu opracowanie dokumentacji fotograficznej i skróconej inwentaryzacji architektonicznej w celu uzyskania zgody na rozbiórkę, 34 • • • • obejmowanie ochroną na mocy miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego , eksponowanie obiektów w krajobrazie i odpowiednie zagospodarowanie terenów otaczających, zachowanie istniejących stref ochrony krajobrazowej i osi widokowych, podnoszenie jakości funkcjonalne i technicznej obiektów, 5.9. Stanowiska archeologiczne. Ochrona polega na obowiązku zachowania szczególnie cennych stanowisk oraz obowiązku wyprzedzającego przebadania i udokumentowania przed przeznaczeniem terenu na cele budowlane lub pod zalesienia. Prace budowlane powinny być prowadzone pod nadzorem służb konserwatorskich. W przypadku natrafienia na ruchome zabytki archeologiczne /ceramika, przedmioty krzemienne, kości ludzkie lub zwierzęce itp. istnieje obowiązek natychmiastowego powiadomienia o tym fakcie Państwowej Służby Ochrony Zabytków. Prace ziemne w rejonie oznaczonych stanowisk powinny być objęte nadzorem archeologicznym. 6. GŁÓWNE ZAGROŻENIA DLA ŚRODOWISKA NA TERENIE TOMASZÓW LUBELSKI – CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA. MIASTA 6.1. Wprowadzenie Ze względu na położenie oraz potencjalne źródła zanieczyszczenia Miasto Tomaszów Lubelski należy do miast o średnim potencjale zagrożenia dla środowiska naturalnego. Jednak pomimo braku przemysłu szczególnie uciążliwego dla środowiska, istnieje szereg zagrożeń dla środowiska, mających charakter naturalny lub antropogeniczny. 6.2. Zagrożenia naturalne Zagrożenia naturalne występujące na obszarze miasta związane są ze zjawiskami meteorologicznymi i hydrologicznymi. Zjawiska meteorologiczne to głównie susza glebowa i wynikające stąd duże zagrożenie pożarowe terenów leśnych oraz obfite deszcze mogące być przyczyną podtopień i procesów erozyjnych. Ze względu na rodzaj gleb oraz ukształtowanie terenu Miasto Tomaszów to obszar o niskim stopniu zagrożenia erozją gleb. 6.3. Zagrożenia antropogeniczne Zagrożenia antropogeniczne dla środowiska naturalnego wynikają z działalności człowieka, tj. wykorzystywania i przetwarzania zasobów. Źródłem presji na środowisko są poszczególne dziedziny gospodarki oraz codzienne bytowanie mieszkańców. 35 6.4. Gospodarka komunalna Wśród zagrożeń środowiska związanych z gospodarką komunalną należy wymienić: • Gospodarka ściekowa Ścieki komunalne nieoczyszczone lub niedostatecznie oczyszczone odprowadzane do wód lub ziemi. Nierozwiązany docelowo problem gospodarki ściekowej w mieście. • Gospodarka odpadami Jeszcze zbyt mała ilość odpadów komunalnych zbierana jest selektywnie i poddawana procesom odzysku, brak selektywnej zbiórki niektórych rodzajów odpadów (np. odpady niebezpieczne zawarte w odpadach komunalnych, odpady ulegające biodegradacji). • Emisja zanieczyszczeń powietrza Dużym problemem jest emisja niska z ogrzewania indywidualnego. Znajduje to odzwierciedlenie we wzrostach stężeń dwutlenku siarki i pyłu w powietrzu w sezonie grzewczym. Zwiększenie wykorzystywania gazu jako źródła energii limitowane jest dużymi kosztami tego nośnika energii. Rozwiązaniem wspomagającym poprawę w tym zakresie jest rozwój alternatywnych źródeł energii. 6.5. Transport i komunikacja Wzrost liczby pojazdów samochodowych przy wolno zmieniającej się sieci dróg, stanowi źródło zagrożenia dla środowiska. Transport drogowy, w tym tranzytowy (tzw. TIR), powoduje emisję spalin, hałasu i wibracji, degradacje walorów przyrodniczych (w tym fragmentację korytarzy ekologicznych) i krajobrazowych oraz nadzwyczajne zagrożenia środowiska. Duże zagrożenie hałasem i emisją spalin występuje wzdłuż drogi wojewódzkiej krajowej nr 17. Ze względu na dużą liczbę pojazdów przejazd przez miasto jest utrudniony. Rozwój transportu i komunikacji a w szczególności modernizacja dróg jest elementem koniecznym do tworzenia powiązań gospodarczych z Ukrainą. W początkach XXI w. nastąpił wzrost natężenia ruchu na trasie międzynarodowej S-17 w kierunku Hrebennego z 8300 pojazdów/dobę do 14684 pojazdów/dobę. W szczególności narażone na przekroczenia dopuszczalnych zanieczyszczeń powietrza i emisji hałasu są ulice: Zamojska i Lwowska, stanowiące część trasy S-17. Konieczne jest przyśpieszenie realizacji obwodnicy. 6.6. Działalność gospodarcza Przemysł i energetyka są źródłem zagrożeń dla środowiska w związku z emisją zanieczyszczeń do powietrza, odprowadzaniem ścieków, wytwarzaniem odpadów, degradacją powierzchni ziemi, zużywaniem zasobów naturalnych, emisją hałasu i awariami przemysłowymi. Na terenie miasta nie występują istotne źródła emisji pochodzącej z przemysłu i energetyki. Rolnictwo stanowi istotny dział gospodarki miasta. Wysoka pozycja rolnictwa wynika z ukształtowania powierzchni, korzystnych warunków klimatycznych i glebowych. 36 Rolnictwo jest źródłem odpadów niebezpiecznych (pozostałości po środkach ochrony roślin i inne) oraz zanieczyszczeń obszarowych, będących głównym zagrożeniem dla jakości wód powierzchniowych ( nawożenie, ochrona roślin). Turystyka i rekreacja. Rozwój turystyki i rekreacji, zwłaszcza niekontrolowany, skutkuje zagrożeniem środowiska, wynikającym z braku lub niewłaściwego funkcjonowania infrastruktury technicznej (np. systemu kanalizacji i oczyszczania ścieków, odbioru odpadów, hałasu komunikacyjnego. 7. GŁÓWNE CELE I PRIPORTETY POLITYKI EKOLOGICZNEJ MIASTA TOMASZÓW LUBELSKI DO ROKU 2019 7.1.Główne cele Programu ochrony środowiska dla Miasta Tomaszów Lubelski. Celem strategicznym polityki ekologicznej Miasta Tomaszów Lubelski, podobnie jak polityki ekologicznej państwa, województwa i powiatu jest zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego mieszkańców, zasobów przyrodniczych i infrastruktury społecznej oraz harmonizacja rozwoju gospodarczego i społecznego z ochroną walorów środowiskowych. Cel nadrzędny będzie realizowany poprzez cele szczegółowe, którymi są: - ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody, - zrównoważone wykorzystanie materiałów, wody i energii, - dalsza poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego, - doskonalenie systemu zarządzania środowiskiem. Wymienione cele zgodne są z „Polityką ekologiczną państwa na lata 2007-2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011-2014”. W ten sposób realizacja polityki ekologicznej województwa lubelskiego wpisuje się w osiąganie celów polityki państwa. Biorąc pod uwagę powyższe uwarunkowania prawne oraz uwarunkowania strategiczne zewnętrzne i wewnętrzne sformułowano następujące cele i priorytety ekologiczne. 7.2. Zakres ochrony planistycznej. Zgodnie ze wskazaniami obowiązującego Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Tomaszów Lubelski oraz wskazaniami Planu zagospodarowania przestrzennego Województwa Lubelskiego ochrona planistyczna na poziomie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego powinna obejmować : • Obszary ważne dla struktur ponadkrajowych systemów przyrodniczych, • Obszary ważne dla struktur krajowych systemów przyrodniczych, • Obszary ważne dla struktur regionalnych systemów przyrodniczych. • System Przyrodniczy Miasta /SPM/, stanowiący aktywny biologicznie i ciągły przestrzennie układ siedlisk o charakterze naturalnym, zidentyfikowany i zdefiniowany dla potrzeb miejscowych planów zagospodarowania 37 • • przestrzennego miasta . Obszary projektowane do ochrony prawnej do czasu uzyskania odpowiedniego statusu. Punkty widokowe i panoramy widokowe. Elementy Systemu Przyrodniczego Miasta powinny być wyodrębniane w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego i obejmowane ochroną planistyczną, polegająca na: • • • • Szczególnej dbałości o estetykę krajobrazu, w tym ochronie punktów i panoram widokowych, ochronie naturalnego krajobrazu dolin rzecznych i zbiorników wodnych, ochronie krajobrazu naturalnych ekosytemów, Szczególnej dbałości o harmonię użytkowania gospodarczego z wartościami przyrodniczo-krajobrazowymi, Wymogu zachowania przestrzennej zwartości oraz przestrzennych powiązań pomiędzy obszarami o wysokiej aktywności biologicznej, Zakazie lokalizowania inwestycji mogących znacząco oddziaływać na środowisko. 7.2.1. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody Kierunki działań - ochrona istniejących obszarów i obiektów prawnie chronionych, - wzmocnienie systemu obszarów chronionych miasta poprzez tworzenie nowych obszarów, - ochrona zasobów i walorów przyrodniczych i krajobrazowych poza obszarami prawnie chronionymi, - odtworzenie zniszczonych ekosystemów i siedlisk, odbudowa zagrożonych gatunków roślin i zwierząt, - zwiększenie lesistości miasta, - ochrona gleb o najlepszej przydatności rolniczej. 7.2.2. Zrównoważone wykorzystanie materiałów, wody i energii Kierunki działań - promowanie działań zmierzających do zmniejszenia zużycia wody i podniesienia efektywności wykorzystania energii w gospodarce komunalnej, - wdrażanie programów efektywnego wykorzystania wody, - eliminowanie strat wody w sieci, - rozwój i zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii, - prowadzenie działań energooszczędnych w mieszkalnictwie i budownictwie poprzez stosowanie energooszczędnych materiałów budowlanych oraz wykonywanie, termomodernizacji, szczególnie w obiektach użyteczności publicznej, 38 7.2.3. Dalsza poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego. Jakość wód Kierunki działań - rozwój sieci kanalizacyjnej, - uporządkowanie gospodarki ściekowej, uszczelnienie kanalizacji, - uporządkowanie gospodarki ściekami opadowymi poprzez budowę, rozbudowę i modernizację kanalizacji deszczowej oraz urządzeń podczyszczających, - ochrona wód powierzchniowych i podziemnych. Jakość powietrza atmosferycznego Kierunki działań - redukcja emisji zanieczyszczeń do powietrza poprzez modernizacje istniejących technologii i wprowadzanie nowych, nowoczesnych urządzeń oraz korzystanie z ekologicznych nośników energii, - ograniczanie tzw. „emisji niskiej” ze źródeł sektora komunalnego, - sukcesywny rozwój alternatywnych źródeł energii, - ograniczanie emisji ze środków transportu poprzez modernizacje dróg oraz zwiększanie płynności ruchu samochodowego ( budowa obwodnic i kierowanie ruchu tranzytowego poza miasto). Hałas Kierunki działań - prowadzenie monitoringu hałasu w środowisku, szczególnie na terenach będących pod wpływem oddziaływania określonej kategorii dróg, - analiza przebiegu tras komunikacyjnych pod kątem ich uciążliwości dla środowiska i człowieka ze względu na emisję hałasu. - realizacja inwestycji zmniejszających narażenie na hałas komunikacyjny (budowa obwodnicy), - modernizacja szlaków komunikacyjnych (budowa ekranów akustycznych itp.). - dalsze ograniczanie emisji hałasu pochodzącego z sektora gospodarczego, m.in. poprzez kontrole przestrzegania dopuszczalnej emisji hałasu (wprowadzanie urządzeń ograniczających emisję hałasu). - przestrzeganie wartości dopuszczalnych poziomów hałasu w odniesieniu do nowo zagospodarowywanych terenów: stosowanie w planowaniu przestrzennym zasady strefowania. - utrzymanie i odtworzenie zadrzewień przydrożnych jako naturalnych ekranów ograniczających rozprzestrzenianie się hałasu, zakładanie zieleni wysokiej ochronnej przy zakładach przemysłowych i usługowych. Gospodarka odpadami Kierunki działań - rozwój systemów zorganizowanego odbierania komunalnych, w tym segregacji odpadów, 39 i zbierania odpadów - objęcie do końca 2015 r. zorganizowanym systemem odbierania odpadów wszystkich mieszkańców miasta, - edukacja ekologiczna mieszkańców, - likwidacja „ dzikich wysypisk” Oddziaływanie pól elektromagnetycznych Kierunki działań - monitoring pól elektromagnetycznych, - edukacja ekologiczna nt. rzeczywistej skali zagrożenia emisją pól, - działania prewencyjne na etapie lokalizacji źródeł emisji pól magnetycznych. Poważne awarie Kierunki działań - działania zapobiegające powstawaniu poważnych awarii w zakładach oraz w trakcie przewozu materiałów niebezpiecznych, - szybkie usuwanie skutków poważnych awarii. 7.2.4. Działania systemowe w zakresie ochrony środowiska Edukacja ekologiczna Kierunki działań - prowadzenie edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju, dotyczącej wszystkich elementów środowiska oraz promocja przyjaznych środowisku postaw konsumenckich, - wspieranie podmiotów gospodarczych wdrażających/posiadających systemy zarządzania środowiskowego, - zapewnienie integracji celów ochrony środowiska ze strategiami rozwoju różnych sektorów gospodarczych, - uwzględnianie aspektów ekologicznych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, 8. STRATEGIA DZIAŁAŃ W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA DO ROKU 2019. Zgodnie z przyjętą strukturą Programu oraz przyjętymi celami i priorytetami polityki ekologicznej zdefiniowano cele średniookresowe do roku 2019 i sposób ich osiągnięcia ( kierunki działań) w zakresie: - ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody, - zrównoważone wykorzystanie materiałów, wody i energii, - dalsza poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego, - doskonalenie systemu zarządzania środowiskiem. 40 8.1. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody. Cel średniookresowy do roku 2019. Zachowanie i wzmocnienie różnorodności biologicznej i krajobrazowej miasta. Powyższy cel jest spójny z „Programem ochrony środowiska województwa lubelskiego na lata 2008-2011 z perspektywa do roku 2015”oraz „Strategią rozwoju województwa lubelskiego na lata 2006-2020”, która w uzasadnieniu celu podaje, że „walory środowiska przyrodniczego i krajobraz kulturowy należą do najważniejszych potencjałów endogenicznych regionu, stanowią jego mocną stronę i szansę rozwoju”. Cel jest spójny również z „Programem ochrony środowiska dla powiatu tomaszowskiego”2003. 8.1.1. Ochrona przyrody i krajobrazu System obszarów chronionych na terenie Miasta Tomaszów Lubelski. Na terenie Miasta Tomaszów Lubelski zlokalizowane są następujące obszary i obiekty objęte ochroną prawną lub posiadające szczególne walory przyrodnicze: 1. Północno – zachodnia część miasta, pomiędzy ul. Zamojską i granicą miasta w okolicach cmentarza komunalnego należy do Obszaru Natura 2000-Roztocze, 2. Południowo-wschodnia części miasta – tereny lasów i łąk – należą do Obszaru Natura 2000- Dolina Sołokiji, 3. Obszar Krajowej sieci ekologicznej ECONET-POLSKA - północno – wschodnią część miasta przepływa rzeka Sołokija, która tworząc korytarz ekologiczny łączy Krasnobrodzki i Południoworoztoczański Park Krajobrazowy, 4. Pomniki przyrody. Charakterystykę tych obszarów opisano w punkcie 5 niniejszego Programu. OBSZARY NATURA 2000 Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 jest systemem ochrony zagrożonych składników różnorodności biologicznej kontynentu europejskiego, wdrażanym od 1992 r. w sposób spójny pod względem metodycznym i organizacyjnym na terytorium wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej. Celem utworzenia sieci Natura 2000 jest zachowanie zarówno zagrożonych wyginięciem siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt w skali Europy, ale też typowych, wciąż jeszcze powszechnie występujących siedlisk przyrodniczych, charakterystycznych dla 9 regionów biogeograficznych (tj. alpejskiego, atlantyckiego, borealnego, kontynentalnego, panońskiego, makaronezyjskiego, śródziemnomorskiego, stepowego i czarnomorskiego). W Polsce występują 2 regiony: kontynentalny (96 % powierzchni kraju) i alpejski (4 % powierzchni kraju). Podstawą prawną tworzenia sieci Natura 2000 jest dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 roku w sprawie ochrony dzikich 41 ptaków i dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, które zostały transponowane do polskiego prawa, głównie do ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Sieć Natura 2000 tworzą dwa typy obszarów: - obszary specjalnej ochrony ptaków OSO, - specjalne obszary ochrony siedlisk SOO. Podstawą wyznaczania obszarów Natura 2000 są kryteria naukowe. Dyrektywa Siedliskowa nie określa sposobów ochrony poszczególnych siedlisk i gatunków, ale nakazuje zachowanie tzw. właściwego stanu ich ochrony. W odniesieniu do siedliska przyrodniczego oznacza to, że: - naturalny jego zasięg nie zmniejsza się; - zachowuje ono specyficzną strukturę i swoje funkcje ekologiczne; - stan zachowania typowych dla niego gatunków jest właściwy. W odniesieniu do gatunków właściwy stan ochrony oznacza natomiast, że: - zachowana zostaje liczebność populacji, gwarantująca jej utrzymanie się w biocenozie przez dłuższy czas; - naturalny zasięg gatunku nie zmniejsza się; pozostaje zachowana wystarczająco duża powierzchnia siedliska gatunku. Najważniejszą zasadą odnoszącą się do obszarów Natura 2000 jest ta, która mówi iż zabronione jest podejmowanie działań mogących w znaczący sposób pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków roślin i zwierząt, a także w znaczący sposób wpłynąć negatywnie na rośliny i zwierzęta gatunków, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000 (art. 33.1 ustawy o ochronie przyrody). Zasadę tą stosuje się nie tylko do już zatwierdzonych obszarów, ale również do projektowanych obszarów Natura 2000, znajdujących się zarówno na liście opracowanej przez Ministra Środowiska, jak i na innych listach oficjalnie zgłoszonych do Komisji Europejskiej (Shadow List). Zakaz odnoszący się do obszarów projektowanych obowiązuje do czasu odmowy ich zatwierdzenia albo do czasu zatwierdzenia tych obszarów przez Komisję Europejską jako obszary Natura 2000, a następnie ich wyznaczenia przez Ministra Środowiska w drodze rozporządzenia. Druga bardzo ważna zasada odnoszącą się do obszarów Natura 2000 mówi, iż projekty planów ochrony i projekty zmian do przyjętych planów oraz planowane przedsięwzięcia, które nie są bezpośrednio związane z ochroną obszarów Natura 2000 lub projektowanych obszarów Natura 2000, ani też nie wynikają z potrzeb tej ochrony, a które mogą znacząco oddziaływać na te obszary, wymagają przeprowadzenia postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, czyli sprawdzenia rodzaju i skali zagrożenia, jakie mogą wywołać te działania. Obowiązek ten wynika z zapisów ustawy o ochronie przyrody, ale zasady takiego postępowania określone zostały w ustawie z dnia 3.10.2008 r. o udostępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko ( Dz.U.Nr 199, poz 1227 z 2008 r., z późn. zm.) Bardzo istotne jest bowiem, by na obszary Natura 2000 nie wprowadzać nowych zagrożeń, nie uruchamiać żadnej uciążliwej dla środowiska działalności. Ochrona siedlisk i gatunków nie jest zależna wyłącznie od typowych działań z dziedziny ochrony przyrody, a więc działań bezpośrednio nakierowanych na ochronę tych walorów przyrodniczych, choć są one bardzo ważne, ale w dużym 42 stopniu od sposobów gospodarowania na tych obszarach. Bardzo istotne dla ochrony tych walorów jest uwzględnianie w gospodarce rolnej, leśnej, wodnej, rybackiej potrzeb ochrony tych walorów, między innymi poprzez prowadzenie działań gospodarczych w tych dziedzinach metodami sprzyjającymi ochronie siedlisk i gatunków uznanych za ważne dla całej Europy i poprzez niedopuszczanie do nadmiernej intensyfikacji działań w tych dziedzinach. Najważniejszymi instrumentami realizacji celów sieci Natura 2000 są oceny oddziaływania na środowisko oraz plany ochrony siedlisk przyrodniczych i gatunków, dla których utworzono obszar Natura 2000. Działania ochronne winny uwzględniać wymogi gospodarcze, społeczne i kulturowe oraz cechy regionalne i lokalne danego obszaru Natura 2000. Krajowa sieć ekologiczna ECONET-POLSKA Obszar miasta znajduje się w klasyfikacji Europejskiej Sieci Ekologicznej ECONET. Krajowa sieć ekologiczna ECONET-POLSKA jest wielkoprzestrzennym systemem obszarów węzłowych najlepiej zachowanych pod względem przyrodniczym i reprezentatywnych dla różnych regionów przyrodniczych kraju, wzajemnie ze sobą powiązanych korytarzami ekologicznymi, które zapewniają ciągłość więzi przyrodniczych w obrębie tego systemu. Sieć ECONET-POLSKA składa się z obszarów węzłowych i łączących je korytarzy ekologicznych, wyznaczonych na podstawie takich kryteriów, jak naturalność, różnorodność, reprezentatywność, rzadkość i wielkość. Pomniki przyrody Na terenie Miasta Tomaszów Lubelski tą formą ochrony objęte są pojedyncze drzewa oraz grupy drzew. Zagrożenia Oddziaływanie człowieka powoduje negatywne zjawiska w środowisku naturalnym w wyniku: - braku dostatecznej infrastruktury turystycznej, - „dzikie zagospodarowanie” pod kątem turystycznym obszarów cennych przyrodniczo, - niszczenie obszarów cennych przyrodniczo w wyniku niezorganizowanej turystyki, - przekształcenie terenu w wyniku eksploatacji złóż naturalnych, - przekształcenie naturalnych zbiorowisk roślinnych (lasów, łąk) na grunty orne wykorzystywane w produkcji rolnej, - przekształcenie dolin cieków wodnych powodujące zmiany w stosunkach glebowo –wodnych i osuszanie terenów a tym samym obniżanie poziomu wód podziemnych, - zanieczyszczenie środowiska, a zwłaszcza wód odprowadzaniem nie oczyszczonych ścieków, - zanieczyszczenie środowiska, a szczególnie lasów i nieużytków odpadami (tzw. dzikie wysypiska śmieci). 43 Strategia działania: - kompleksowe planowanie przestrzenne uwzględniające racjonalne gospodarowanie w obszarach o szczególnych walorach przyrodniczych, - kompleksowa koncepcja eksploatacji kopalin naturalnych i zagospodarowania terenów powydobywczych, - zapewnienie warunków w zakresie infrastruktury w obszarach wzmożonego ruchu turystycznego, właściwe kształtowanie granic polno-leśnych (zalesianie terenów o spadkach > 15% i nieużytków), - podnoszeniu odporności ekosystemów leśnych z uwzględnieniem wymogów obowiązujących w lasach ochronnych, wykorzystanie kompensacji przyrodniczej jako narzędzia niezbędnego do równoważenia rozwoju gospodarczego, - ochrona gatunkowa roślin i zwierząt oraz siedlisk, które są chronione lub zagrożone wyginięciem, - zabezpieczenie cennych przyrodniczo obszarów, - utrzymanie różnorodności siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków, - wzmocnienie znaczenia ochrony różnorodności biologicznej i krajobrazowej w planowaniu przestrzennym, - prowadzenie szkoleń i edukacji (formalnej i nieformalnej) w zakresie ochrony przyrody i różnorodności biologicznej. Ochrona pomników przyrody poprzez zakaz: • pozyskiwania, niszczenia lub uszkadzania drzew i innych roślin, • zanieczyszczania terenu i wzniecania ognia w pobliżu pomników, • wydobywania skał i minerałów, • zmiany stosunków wodnych oraz obudowywania źródeł, • niszczenia gleby lub zmiany sposobu jej użytkowania, • umieszczania tablic, napisów i innych znaków nie związanych z ochroną. System przyrodniczy miasta. System przyrodniczy miasta ma charakter pasmowo-wyspowy. Głównymi elementami składowymi są doliny rzeczne i lasy. Dolina Sołokiji jest osią hydrologiczną i ekologiczną systemu przyrodniczego miasta oraz korytarzem ekologicznym w sieci krajowej ECONET PL. Korytarze dolinne przecinają poprzecznie drogi publiczne ograniczając ich drożność. Ponadto w/w korytarze znajdują się pod silną presją antropogeniczną ze względu na miejscami obustronną zabudowę obrzeży dolin oraz zabudowy w dnie doliny. Niekorzystne jest również użytkowanie orne gruntów w dolinie oraz użytkowanie pod ogródki działkowe. Przekształcenie stosunków wodnych związane jest również z ochroną przeciwpowodziową. Ekosystemy leśne, pełniące funkcje obszaru węzłowego są również pod znaczną presją antropogeniczną. Ekosystemy wodne to rzeki, rowy melioracyjne, źródliska, stawy oraz liczne oczka wodne i tzw. wymoki. Największe znaczenie ma ekosystem rzeczny Sołokiji. Ekosystemy rzeczne miejscowo są pod presją antropogeniczną (powierzchniowy spływ zanieczyszczeń z terenów osadniczych oraz spłukiwanie przez wody opadowe nawozów i środków chemicznej ochrony roślin z pól). Ekosystemy łąkowo-torfowiskowe w dolinach rzek mogą być zagrożone na skutek przeznaczania terenów pod zabudowę lub tereny sportowo-rekreacyjne oraz 44 w wyniku sukcesji naturalnej w kierunku zbiorowisk zaroślowych i leśnych w przypadku zaprzestania gospodarczego łąk, zalesiania, zamiany na grunty orne lub plantacje wierzbowe. Innym zagrożeniem jest potencjalna eksploatacja torfu lub lokalizacja zbiorników wodnych w miejscu torfowisk /naturalne zbiorniki retencyjne/. Zagrożenia. Zagrożeniem dla stanu i drożności systemu przyrodniczego gminy jest wzrost antropopresji, a mianowicie: • wprowadzanie terenów budowlanych w obszary powiązań ogniw systemu przyrodniczego, zabudowa wylotów wąwozów i suchych dolin, • wzrost natężenia ruchu na drogach publicznych , • przeznaczanie lasów na cele nieleśne, • konserwacja rzek i urządzeń melioracji szczegółowych oraz przeciwpowodziowych nie uwzględniająca dostatecznie wymogów ochrony przyrody, • scalanie gruntów i likwidacja miedz śródpolnych ze zbiorowiskami stepowymi i zbiorowiskami chwastów, • lokalizowanie funkcji gospodarczych mogących znacząco oddziaływać na środowisko, • niedostatki infrastruktury technicznej i komunalnej. Możliwości ograniczenia zagrożeń. Zagrożenia dla stanu i drożności systemu przyrodniczego miasta mogą być minimalizowane poprzez odpowiednie działania planistyczne, kompensacyjne i renaturyzacyjne, a mianowicie: • uwzględnienie zagrożenia powodziowego w dolinie Sołokiji i podejmowanie ustaleń w zakresie ograniczania zabudowy, • odstąpienie od zabudowy istniejących luk w zabudowie lub dogęszczania istniejącej zabudowy w miejscach powiązań systemu przyrodniczego miasta, • wzmocnienie systemu przyrodniczego poprzez zalesienia gruntów i zadrzewień śródpolnych, • ochrona dolin rzecznych przed spływem nadmiaru nawozów i środków chemicznej ochrony roślin poprzez kształtowanie zadrzewień na granicy pól uprawnych i dolin, hamujących spływ powierzchniowy, • realizacja przepustów ekologicznych w obszarze systemu przyrodniczego w trakcie modernizacji lub budowy nowych odcinków dróg publicznych, • renaturyzacja dolin rzecznych /odbudowa roślinności dolinowej, w tym lasów łęgowych, utworzenie zatok porośniętych roślinnością wodno-błotną w brzegach w końcowych odcinkach rowów odprowadzających wodę do rzeki z użytków rolnych /filtr zatrzymujący związki azotu i fosforu/, złagodzenie nachylenia skarp brzegowych, urozmaicenie biegu rzeki, odtworzenie zróżnicowania układu pionowego rzeki, tworzenie małych akwenów na terenach zalewowych i w korycie, tworzenie stref ekotonów /pasów roślinności brzegowej na granicy pól i użytków zielonych w dolinie zabezpieczających przed dopływem nawozów i środków chemicznej ochrony roślin spłukiwanych przez wody opadowe itp./ • popularyzacja energii ze źródeł odnawialnych. Konieczna jest również realizacja zbiorowych systemów odprowadzania i oczyszczania ścieków, gospodarka odpadami zgodna z regulaminem utrzymania czystości i porządku na terenie Miasta Tomaszów Lubelski. Cele i zadania bedą realizowane w zakresie nie oddziaływującym znacząco negatywnie na obszary Natura 200 i powiązane z nimi elementy systemu przyrodniczego miasta 45 8.1.2 Lasy. Cel średniookresowy do roku 2019. Zwiększenie lesistości miasta oraz wielofunkcyjnej gospodarki leśnej rozwijanie trwale zrównoważonej, Powyższy cel jest spójny z „Programem ochrony środowiska województwa lubelskiego na lata 2008-2011 z perspektywa do roku 2015” oraz polityką ekologiczną Państwa. Lasy stanowią 9% powierzchni miasta, odgrywają znaczącą rolę w strukturze przyrodniczej regionu, są ważnym ogniwem łączącym główne komponenty środowiska przyrodniczego oraz stanowią cenny składnik wszystkich form ochrony przyrody i krajobrazu. Ponadto obszary leśne spełniają funkcje: ochronne, społeczne i rekreacyjne. Lasy stanowią ważny element infrastruktury gminy w wymiarze ekonomicznym i ekologicznym. Stanowią niezbędny, jeśli nie główny czynnik równowagi ekologicznej i siedlisko większości dzikich gatunków roślin i zwierząt oraz stanowiąc różnorodność biologiczną gminy. Lasy spełniają funkcje: • • • ekologiczne (ochronne) i mają istotne znaczenie gospodarcze i społeczne, powodują retencję i stabilizację warunków wodnych, zmniejszają zagrożenie powodziowe, łagodzą okresowe niedobory wód, regulują klimat oraz poprawiają warunki zdrowotne społeczeństwa poprzez redukcję zanieczyszczeń powietrza, produkcyjne - są odnawialnym surowcem ekologicznym (produkcja drewna), warunkują rozwój wielu branż gospodarki i mają wpływ na zmniejszenie efektu cieplarnianego (akumulacja węgla atmosferycznego), społeczne - zapewniają miejsca pracy w sektorze leśnym i poza nim, stanowią teren wypoczynku, turystyki i rekreacji zdrowia człowieka a także służą rozwojowi kultury i edukacji ekologicznej. Polityka leśna (zrównoważona) zakłada odejście od surowcowego modelu gospodarowania w kierunku rozwijania zrównoważonej wielofunkcyjnej gospodarki leśnej, której podstawowym elementem jest także ochrona różnorodności biologicznej w lasach i wytycza cele: 1. Stałe powiększanie zasobów leśnych. 2. Kształtowanie lasu wielofunkcyjnego - poprawa funkcji wodochronnej, klimatotwórczej i glebochronnej. 3. Zachowanie zdrowotności i żywotności ekosystemów leśnych. 4. Ochrona i powiększanie biologicznej różnorodności lasów na poziomie genetycznym, gatunkowym i ekosystemowym. 5. Zapewnienie lasom i zadrzewieniem właściwego znaczenia w planowaniu przestrzennym miasta, w tym kształtowaniu granicy polno - leśnej i w ochronie krajobrazu. 6. Utrzymywania funkcji lasów. 46 7. Poprawa stanu i produkcyjności lasów prywatnych. 8. Użytkowania lasów zgodnie z zasadami przyrody (drewno, runo leśne, zwierzyna oraz techniki i technologii prac leśnych). 9. Wdrażanie monitoringu stanu lasów wzmacnianie funkcji lasów (komunikacja społeczna i edukacja). Główne zasady doskonalenia gospodarki leśnej oparte na podstawach ekologicznych zalecają działania na rzecz: 1. Wprowadzania gatunków i wzbogacania przestrzennej struktury drzewostanów w dostosowaniu do miejscowych warunków glebowo - wodnych i klimatycznych, 2. Zwiększenie lesistości w gminie poprzez zalesienie gruntów porolnych, nieużytków, terenów zdegradowanych porekultywacyjnych itp., 3. Ograniczanie wielkości zrębów zupełnych, 4. Preferowanie naturalnych metod ochrony lasów, 5. Uzupełnianie funkcji lasów poprzez prowadzenie zadrzewień ciągów komunikacyjnych, obiektów i urządzeń celem tworzenia naturalnych stref ochrony w tym wiatrochronnych, 6. Prowadzenie edukacji ekologicznej społeczeństwa oraz wśród właścicieli lasów prywatnych, 7. Utrzymywanie w stałej aktualności planów urządzeniowych lasów (obrębów) dla prowadzenia planowej gospodarki w lasach prywatnych, 8. Sprawowanie nadzoru nad gospodarką leśną właścicieli prywatnych w ramach wypracowanego systemu. Najważniejsze problemy: 1. Duże zaśmiecanie terenów leśnych. 2. Nadmierne wyręby w lasach prywatnych. 3. Konflikt pomiędzy ochroną przyrody a formami i intensywnością użytkowania zasobów leśnych, grożący utratą przez lasy walorów naturalnych. Nawiązując do Programu woj. lubelskiego, podstawą działań w gospodarce leśnej na terenie gminy jest racjonalne użytkowanie zasobów leśnych poprzez kształtowanie właściwej struktury lasów (gatunkowej i wiekowej) i ich wykorzystania gospodarczego w sposób zapewniający zachowanie ich bogactwa biologicznego, wysokiej produkcyjności oraz potencjału regeneracyjnego. W „Programie ochrony środowiska …” największe znaczenie mają działania związane z ochroną różnorodności biologicznej, zwłaszcza w lasach prywatnych, poprzez ochronę najwartościowszych populacji drzew leśnych, przebudowę drzewostanów pod kątem ich zgodności z siedliskiem, zwiększanie odporności na szkodliwe emisje przemysłowe. Podstawowym i najważniejszym celem jest uzyskanie drzewostanów o najlepszych cechach genetycznych i jakościowych, odpornych na działanie czynników biotycznych (owady, grzyby) i abiotycznych (wiatry, zanieczyszczenia powietrza, itp.). Dotychczasowe tempo zalesień w gminie nie gwarantuje osiągnięcia założonych wskaźników. Dla doskonalenia procesu włączenia społeczeństwa w zagadnienie gospodarki leśnej należy kontynuować edukację leśną i zintensyfikować współpracę z pozarządowymi organizacjami. 47 Najważniejsze kierunki działań na lata 2012-2015 to: 1. Ujmowanie w opracowywanych miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego gruntów do zalesień, z uwzględnieniem uwarunkowań przyrodniczo-krajobrazowych. 2. Zalesianie nowych terenów z uwzględnieniem uwarunkowań przyrodniczokrajobrazowych 3. Zwiększenie powierzchni lasów ochronnych na terenach lasów prywatnych. 4. Systematyczna zmiana struktury wiekowej i składu gatunkowego drzewostanów, w celu dostosowania ich do charakteru siedliska i zwiększenia różnorodności genetycznej i biologicznej biocenoz leśnych. 5. Prowadzenie edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju przez nadleśnictwa (tworzenie izb przyrodniczych, leśnych ścieżek dydaktycznych). 6. Ochrona różnorodności biologicznej w lasach prywatnych. W celu zrealizowania przedstawionych wyżej kierunków należy: - opracować program zwiększania lesistości gminy. W programie tym działania związane z zabezpieczeniem przyszłych obszarów leśnych pod względem przeciwpożarowym, szczególnie na prywatnej własności leśnej (poprzez budowę dróg i zbiorników pożarowych) należy traktować na równi z działaniami merytorycznymi związanymi z zalesieniami, - uznać lasy jako jeden z najistotniejszych elementów przestrzeni gminy co winno znaleźć odzwierciedlenie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, 8.1.3. Wody powierzchniowe i podziemne. Cel średniookresowy do roku 2019. Osiągnięcie dobrego stanu wód powierzchniowych i podziemnych na obszarze miasta. Cel ten jest zgodny z zapisami ustawy Prawa wodne, Polityką ekologiczną Państwa oraz „Programem ochrony środowiska województwa lubelskiego na lata 2008-2011 z perspektywa do roku 2015”. Jedną z podstawowych zasad w gospodarce wodnej jest niedopuszczenie do wystąpienia możliwego do uniknięcia pogorszenia ekologicznego funkcji wód oraz pogorszenia stanu ekosystemów lądowych i terenów podmokłych. Ogólne zasady gospodarowania przestrzennego w odniesieniu do jakości wód powinny zmierzać do uporządkowania gospodarki wodno-ściekowej, eliminacji ognisk zanieczyszczeń wód powierzchniowych i podziemnych, racjonalnego stosowania nawozów sztucznych i chemicznych środków ochrony roślin. Stan wyjściowy. Główną rzeką płynącą przez teren Miasta Tomaszów Lubelski jest Sołokija. Wody Sołokiji monitorowane w 2010 r. w punkcie pomiarowym w Wierzbicy /wg klasyfikacji 5-stopniowej stan - potencjał ekologiczny/ – zakwalifikowano do drugiego stopnia jakości – umiarkowany stan/ potencjał ekologiczny. 48 Rzeka Sołokija jest narażona w swoim górnym biegu na znaczne ładunki zanieczyszczeń w wyniku: - odprowadzanie ścieków oczyszczonych z oczyszczalni miejskiej. Modernizacja miejskiej oczyszczalni ścieków przyczyniła się do ponad 90-procentowego zmniejszenia ładunków zanieczyszczeń, co sprzyja poprawie jakości wód Sołokiji, -spływy powierzchniowe z pól niosą znaczne ilości niewykorzystanych przez rośliny nawozów oraz resztki herbicydów i pestycydów. -spływy wód opadowych zbierających zanieczyszczenia z tras komunikacyjnych. Udokumentowane zbiorniki wód podziemnych i ujęcia wód podziemnych. • udokumentowany Główny Zbiornik Wód Podziemnych Nr 407 Niecka Lubelska (Chełm- Zamość), Szczegółowe warunki i sposoby ochrony GZWP Nr 407 będą określone w warunkach korzystania z wód regionu wodnego oraz w warunkach korzystania z wód zlewni Bug ustalanych w drodze rozporządzenia przez dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej do czasu wydania rozporządzenia nie powinny być lokalizowane i podejmowane działania negatywnie oddziałujące na ilość i jakość wód podziemnych piętra kredowego. Ochrona ujęć wód podziemnych podlega na tworzeniu stref ochrony bezpośredniej i pośredniej ujęć. Strefy ochrony bezpośredniej obejmują z reguły teren w promieniu 8-10 m od ujęcia. Ustanawiane są przez organ właściwy do wydawania pozwolenia wodnoprawnego na pobór wód podziemnych. Strefa ochrony bezpośredniej ujęć wód podziemnych podlega ogrodzeniu i odpowiedniemu oznakowaniu. W jej obszarze zabronione jest użytkowanie gruntów do celów niezwiązanych z eksploatacją ujęcia wody. Ponadto należy: odprowadzać wody opadowe w sposób uniemożliwiający przedostawanie się ich do urządzeń służących do poboru wody, zagospodarować teren zielenią, odprowadzać poza granice terenu ochrony bezpośredniej ścieki z urządzeń sanitarnych, przeznaczonych do użytku osób zatrudnionych przy obsłudze urządzeń służących do poboru wody, ograniczyć do niezbędnych potrzeb przebywanie osób niezatrudnionych przy obsłudze urządzeń służących do poboru wody. Ochrona planistyczna i prawna w granicach potencjalnych stref ochrony bezpośredniej oraz odpowiednie zabezpieczenie otworu studziennego obowiązuje też w przypadku istniejących ujęć o ustalonych zasobach eksploatacyjnych, pozostawionych za zgodą administracji geologicznej jako ujęcia awaryjne lub wyłączone z eksploatacji. Likwidacja zbędnego ujęcia może nastąpić w trybie przepisów Prawa geologicznego i górniczego. Ujęcia indywidualne, wykonane w ramach zwykłego korzystania z wody podlegają ochronie na podstawie przepisów ustawy Prawo wodne oraz przepisów wykonawczych do ustawy Prawo budowlane. Strefa ochrony pośredniej ujęcia wód podziemnych obejmuje obszar zasilania ujęcia wody, jeżeli czas przepływu wody od granicy obszaru zasilania do ujęcia jest dłuższy niż 25 lat, strefa powinna obejmować obszar wyznaczony 25-letnim czasem wymiany wody w warstwie wodonośnej. W/w strefę ustanawia w drodze rozporządzenia dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej, wprowadzając niezbędne zakazy określone w art. 55 ustawy Prawo wodne. Dla ujęcia komunalnego wód kredowych dla miasta Tomaszów Lubelski nie wyznaczono strefy ochrony pośredniej, ze względu na dostatecznie korzystne warunki hydrogeologiczne. 49 Zagrożenia dla wód powierzchniowych i podziemnych. Na terenie Tomaszowa Lubelskiego jak i innych terenach kraju występują zagrożenia jakościowe i ilościowe wód podziemnych, zarówno czwartorzędowych jak i kredowych. Zagrożenia jakościowe wiążą się z takimi brakami infrastruktury technicznej jak: • na części terenów osadniczych brak zbiorowych systemów odprowadzania ścieków, • przypadki nieszczelności zbiorników ściekowych na terenach gdzie brak zbiorowych systemów odprowadzania ścieków, • niewłaściwe rolnicze użytkowanie ścieków, w szczególności gnojowicy /na stromych stokach, w dolinach rzek, w obszarze wychodni wodonośca, na glebę bez pokrywy roślinnej/, • pryzmowanie obornika i kiszonek na nieuszczelnionym podłożu, • spływ ścieków nieoczyszczonych zawierających ropopochodne i metale ciężkie /z dróg do rowów przydrożnych i infiltracja w głąb lub odprowadzenie do rowów melioracyjnych, • infiltracja w głąb i spływ do wód powierzchniowych soli używanej przez zarządy dróg do zwalczania zimowej śliskości jezdni, • niewłaściwe stosowanie nawozów i środków chemicznej ochrony roślin. Możliwości ograniczenia zagrożeń. • Ochrona przed antropopresją doliny Sołokiji oraz ochrona rozległych torfowisk dolinnych /naturalne zbiorniki retencyjne/, • Zwiększenie retencji powierzchniowej i podziemnej poprzez retencję wód oraz zwiększanie lesistości lub kształtowanie zadrzewień, • Likwidacja strat wody na sieciach wodociągowych, • Racjonalizacja zużycia wody, zmniejszenie wodochłonności sektora komunalnego i przemysłowego, • Budowa systemów zbiorowego odprowadzania i oczyszczania ścieków obejmującego wszystkie tereny osadnicze, • Budowa płyt obornikowych i zbiorników na gnojowicę w gospodarstwach prowadzących bez-ściółkową hodowlę zwierząt, • Wykluczenie składowania soli, nawozów i innych środków chemicznych bezpośrednio na powierzchni ziemi, • Wykluczenie pryzmowania kiszonek bezpośrednio na powierzchni ziemi, • Likwidacja studni kopanych w zwodociągowanych terenach osadniczych z pozostawieniem niektórych jako awaryjnych źródeł zaopatrzenia w wodę pod warunkiem zabezpieczenia w sposób uniemożliwiający skażenie warstwy wodonośnej, • Zwiększenie zdolności samooczyszczania się wód powierzchniowych w dolinach rzek poprzez odpowiednie kształtowanie stosunków wodnych i biocenotycznych. Ze względu na lokalny brak nadkładu czwartorzędowego nad wodonoścem GZWP Nr 407 lub jego nieciągłość występowania i znaczną przepuszczalność nie powinny być kontynuowane lub podejmowane działania, które stwarzają zagrożenia dla wód podziemnych. W przypadku realizacji przydomowych oczyszczalni na tym terenie powinno być przeprowadzone rozpoznanie warunków gruntowo wodnych. 50 Zgodnie z art. 39 ustawy - Prawo wodne zabrania się wprowadzania ścieków do ziemi, m.in.: • • • jeżeli byłoby to sprzeczne z warunkami wynikającymi z istniejących form ochrony przyrody, utworzonych stref ochrony zwierząt łownych albo ostoi na podstawie ustawy o ochronie przyrody, a także stref ochronnych oraz obszarów ochronnych ustanowionych na podstawie ustawy - Prawo wodne; jeżeli stopień oczyszczania ścieków lub miąższość utworów skalnych nad zwierciadłem wód podziemnych nie stanowi zabezpieczenia tych wód przed zanieczyszczeniem; w odległości mniejszej niż 1 kilometr od granic kąpielisk oraz plaż publicznych nad wodami. Najważniejszym kryterium lokalizacji oczyszczalni jest odległość ochronna od wody gruntowej i ujęć wodnych. Odległość ochronną od wody gruntowej definiuje się jako mierzoną w pionie odległość między źródłem zanieczyszczeń (poziom drenażu) a zwierciadłem wody gruntowej i powinna być ona ustalana indywidualnie dla rodzaju warstwy izolującej. Analiza spełnienia celów środowiskowych wód powierzchniowych i podziemnych określonych w Ramowej Dyrektywie Wodnej, dziale III ustawy Prawo wodne oraz Planie gospodarowania wodami w obszarze dorzecza Wisły (MP.2011, nr 49, poz. 549). Program Ochrony Środowiska realizowany będzie na obszarze Zbiornika Wód Podziemnych GZWP 407 oraz w zlewni rzeki Sołokiji. Zasoby kredowego zbiornika wód podziemnych GZWP Nr 407 Niecka -Lubelska /Chełm-Zamość/ zostały uznane za strategiczne zasoby naturalne Lubelszczyzny decydujące o możliwościach jej rozwoju gospodarczego (Plan zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego 2002 r.). Cele dla ochrony wód podziemnych i powierzchniowych wynikające z Prawa wodnego. - unikać niekorzystnych zmian ich stanu ilościowego i chemicznego, - odwrócić znaczące i utrzymujące się tendencje wzrostowe zanieczyszczenia powstałego w wyniku działalności człowieka, - zapewnić równowagę pomiędzy poborem i zasilaniem wód podziemnych, - zachować lub osiągnąć dobry stan ilościowy i chemiczny, Do planowanych przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko przewidzianego do realizacji w obecnej edycji Programu ochrony środowiska zalicza się Obwodnica Wschodnia Tomaszowa. Na etapie uzyskania uregulowań prawnych w zakresie jej realizacji prowadzone było postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, zakończone decyzją środowiskową. Planowane przedsięwzięcie nie będzie źródłem znaczącego niekorzystnego oddziaływania na gleby i wody podziemne. Przedsięwzięcie nie posiada charakteru wodochłonnego. 51 Tomaszów Lubelski znajduje się w w obrębie Jednolitej Części Wód Podziemnych PLGW2300107. Stan ilościowy i chemiczny JCWPd ocenia się jako dobry. Celem środowiskowym jest utrzymanie dobrego stanu, który jest zagrożony, ze względu na znaczący pobór wody z poziomu kredowego przez ujęcia aglomeracji lubelskiej. Ponadto przepisy art. 39 PW zabraniają wprowadzania ścieków: a/bezpośrednio do wód podziemnych, b/do wód: - powierzchniowych, jeżeli byłoby to sprzeczne z warunkami wynikającymi z istnienia form ochrony przyrody, utworzonych stref ochrony zwierząt łownych albo ostoi na podstawie ustawy o ochronie przyrody, a także stref ochronnych ujęć wody i obszarów ochronnych zbiorników wód śródlądowych, - powierzchniowych w obrębie kąpielisk, plaż publicznych nad wodami oraz w i odległości mniejszej niż 1 km od ich granic, - stojących, - jezior oraz ich dopływów, jeżeli czas dopływu ścieków do jezior byłby krótszy niż 24 godziny, c/ do ziemi : - jeżeli byłoby to sprzeczne z warunkami wynikającymi z istniejących form ochrony przyrody, utworzonych stref ochrony zwierząt łownych albo ostoi ustanowionych , na podstawie ustawy o ochronie przyrody oraz obszarów stref ochronnych ujęć wody i obszarów ochronnych zbiorników wód śródlądowych, - zawierających substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego. W związku z realizacją Programu nie występuje wprowadzanie ścieków do wód podziemnych, wód powierzchniowych oraz do ziemi. Przewidywane jest doskonalenie dotychczasowych form korzystania ze środowiska w tym korzystania z wód. W związku z planowanymi przedsięwzięciami nie przewiduje się szczególnego korzystania z wód w rozumieniu ustawy Prawo wodne Tomaszów Lubelski znajduje się w obrębie Jednolitej Części Wód Powierzchniowych rzeki Sołokiji od źródeł do granic RP (kod PRLW20000726614591), która w „Planie gospodarowania wodami w obszarze dorzecza Wisły (MP.2011, nr 49, poz. 549) zakwalifikowana została jako naturalna część wód o złym stanie. Celem środowiskowym jest osiągnięcie dobrego stanu. W ocenie ryzyka osiągnięcie celów środowiskowych jest zagrożone, ze względu na wpływ działalności antropogenicznej. Generuje to konieczność przesunięcia w czasie osiągnięcia celów środowiskowych ze względu na brak rozwiązań technicznych możliwych do zastosowania w celu poprawy stanu JCW 8.1.4. Stan zanieczyszczenia powietrza Cel średniookresowy do roku 2019. Osiągnięcie stanu powietrza, który nie będzie zagrażał zdrowiu ludzi i środowisku oraz będzie spełniał wymagania prawne w zakresie jakości powietrza i norm emisyjnych. Cel ten jest zgodny z zapisami „polityki ekologicznej Państwa na lata 2009-2012 z uwzględnieniem perspektywy do roku 2016. 52 Stan wyjściowy Miasto zaopatruje się w energię cieplną z kotłowni lokalnych. W osiedlach domów wielorodzinnych znajdują się lokalne kotłownie gazowe. Pozostałe gospodarstwa domowe korzystają z własnych systemów grzewczych. Są to piece na gaz oraz na paliwa stałe: węgiel, koks i drewno. Większość obszaru miasta posiada dostęp do gazu ziemnego. Z sieci korzysta ok. 90,0% mieszkańców miasta. O stopniu wykorzystania gazu ziemnego decyduje nie jego dostępność a struktura cen nośników energii cieplnej. Pomimo dostępu do gazu powszechnie funkcjonują lokalne kotłownie węglowe oraz kotłownie indywidualne na paliwa stałe w zabudowie jednorodzinnej, zagrodowej i usługowej. Obecnie zwiększa się zainteresowanie niekonwencjonalnymi źródłami energii, głównie konwektorami słonecznymi. Wojewódzki Program Rozwoju Alternatywnych Źródeł Energii dla Województwa Lubelskiego (Biuro Planowania Przestrzennego w Lublinie 2006r.) wyklucza lokalizację zawodowej energetyki wiatrowej w granicach administracyjnych miast. Możliwe jest jednak lokalizowanie małych obiektów do zasilania pojedynczych obiektów lub zespołów obiektów małymi elektrowniami świderkowymi montowanymi około 5 m nad dachem lub na konstrukcji wolnostojącej wysokości około 25m. Przy obecnej infrastrukturze i dostępności paliw czystość powietrza poprawiać się będzie w miarę modernizacji systemów grzewczych i zastępowania węgla kamiennego paliwami niskoemisyjnymi. Radykalne zmniejszenie zanieczyszczeń w powietrzu nastąpi z chwilą przejścia na gaz ziemny. Zależy to jednak głównie od struktury cen nośników energii. Zagrożenia. • brak w obszarach o niskim stopniu urbanizacji scentralizowanych źródeł ciepła. • zwiększanie się liczby emitorów niskich w wyniku rozwoju budownictwa mieszkaniowego i usługowego i brak wyposażenia małych kotłowni w urządzenia oczyszczające powietrze., • niekorzystna struktura cen nośników energii cieplnej, co zmniejsza wykorzystywanie gazu ziemnego do celów grzewczych na rzecz węgla kamiennego, który w procesie spalania uwalnia do powietrza 67 razy więcej zanieczyszczeń. • przestarzałe systemy grzewcze, • niedostateczna termoizolacja znacznej części budynków, • znaczna energochłonność sektora przemysłowego i usługowego. Możliwości ograniczenia zagrożeń. • Popularyzacja energii ze źródeł odnawialnych,- energia słoneczna (ogniwa fotowoltaiczne, kolektory słoneczne ), • Modernizacja systemów grzewczych i docieplenie budynków, • Zmniejszanie energochłonności sektora komunalnego, rolniczego i przemysłowousługowego, • Poprawa struktury biocenotycznej obszaru i zdolności pochłaniania dwutlenku węgla przez zbiorowiska roślinne, szczególnie leśne, • Odtwarzanie zadrzewień przydrożnych oraz tworzenie enklaw zieleni publicznej w obszarach zabudowanych. 53 8.1.5. Stan akustyczny środowiska Cel średniookresowy do roku 2019. Zmniejszenie zagrożenia mieszkańców miasta ponadnormatywnym hałasem, zwłaszcza emitowanym przez środki transportu drogowego. Cel ten jest zgodny z celem Polityki ekologicznej Państwa, jak również celem „Programu ochrony środowiska województwa lubelskiego na lata 2008-2011” Problem zagrożenia emisją hałasu należy integrować z aspektami planowania przestrzennego. Stan wyjściowy Hałas jest czynnikiem w znacznym stopniu wpływającym na jakość warunków zamieszkania i wypoczynku człowieka. W świetle definicji, ustawy Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku /Dz. U. z 2008 r, Nr 25, poz. 150- jednolity tekst z późniejszymi zmianami), hałas są to dźwięki o częstotliwości od 16 Hz do 16 kHz, które należy traktować jako zanieczyszczenie energetyczne środowiska i dlatego należy przyjmować takie same ogólne zasady, obowiązki i formy postępowań związanych z hałasem, jak w pozostałych dziedzinach ochrony środowiska. Ochrona przed hałasem polega na utrzymaniu poziomu hałasu poniżej poziomu dopuszczalnego, a co najwyżej na poziomie tego hałasu oraz zmniejszenie hałasu, co najmniej do poziomu dopuszczalnego, gdy został on przekroczony. Działania te mają na celu zapewnienie jak najlepszego stanu akustycznego środowiska. Dopuszczalne wartości hałasu w środowisku określa rozporządzenie Ministra Środowiska, z dnia 14 czerwca 2007r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U.2007r. Nr 120, poz. 826). Do terenów chronionych przed nadmiernym hałasem należą tereny zabudowy jednorodzinnej i wielorodzinnej, zabudowy zagrodowej, tereny związane z wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży, domy opieki, szpitale, tereny ochrony uzdrowiskowej oraz tereny rekreacyjno-wypoczynkowe. Zasięg i rodzaj terenów chronionych przed hałasem określa się w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego /art. 113 i 114 Prawa ochrony środowiska/. Państwowy Zakład Higieny, na podstawie ankiet, opracował także subiektywną skalę uciążliwości hałasu, którą wykorzystuje się skalę pomocniczą /w stosunku do norm wynikających przepisów prawa/ przy ocenie klimatu akustycznego. Najbardziej rozpowszechniony jest hałas komunikacyjny. Znaczny wpływ na utrzymanie klimatu akustycznego ma hałas sąsiedzki, osiedlowy a także hałas przemysłowy. Dlatego grupą najbardziej narażoną na hałas są mieszkańcy dużych miast oraz miejscowości położonych wzdłuż ruchliwych tras komunikacyjnych i w pobliżu niektórych obiektów przemysłowych. Hałas drogowy jest głównym źródłem zakłóceń środowiska akustycznego. Poziom hałasu komunikacyjnego zależy zarówno od czynników, takich jak natężenie ruchu, prędkość pojazdów, ich stan techniczny czy rodzaj i stan nawierzchni, po której poruszają się owe pojazdy, jak i od rodzaju otaczającej zabudowy. Klimat akustyczny w obszarze Tomaszowa Lubelskiego kształtowany jest głównie przez hałas komunikacyjny drogowy z drogi krajowej nr 17 oraz lokalnie przez hałas kolejowy, przemysłowy i usługowy. Miejscowe uciążliwości stwarzane są okresowo przez obiekty produkcyjne i usługowe zlokalizowane w sąsiedztwie terenów o zabudowie mieszkaniowej. Prowadzone w roku 2010 pomiary hałasu komunikacyjnego przy drodze krajowej Nr 17, oraz drodze wojewódzkiej ( ul. 54 Łaszczowiecka) wykazywały istotne przekroczenia dopuszczalnych wartości hałasu w granicach 15,2 dB dla pory nocy i 8,9 dB dla pory dnia przy drodze nr 17 oraz odpowiednio 8,5 dB i 10,1 dB przy ul. Łaszczowieckiej. Najbardziej uciążliwymi dla środowiska źródłami hałasu poza hałasem komunikacyjnym są różnego rodzaju urządzenia tj.: urządzenia chłodnicze, sprężarkownie, maszyny i urządzenia stolarskie, instalacje wentylacji ogólnej i odpylającej, urządzenia nagłaśniające, myjnie. Oddziaływanie hałasu przemysłowego ma charakter lokalny. W przypadku Tomaszowa nie występują większe zagrożenia hałasem przemysłowym terenów mieszkalnictwa. Najbardziej uciążliwymi dla środowiska źródłami hałasu poza hałasem komunikacyjnym są różnego rodzaju urządzenia tj.: urządzenia chłodnicze, sprężarkownie, maszyny i urządzenia stolarskie, instalacje wentylacji ogólnej i odpylającej, urządzenia nagłaśniające, myjnie. Oddziaływanie hałasu przemysłowego ma charakter lokalny. W przypadku Tomaszowa nie występują większe zagrożenia hałasem przemysłowym terenów mieszkalnictwa. Zagrożenia. Przy systematycznie postępującym rozwoju motoryzacji oraz braku możliwości utrzymania lub podniesienia standardu wszystkich dróg w obszarze miasta (skierowanie ruchu tranzytowego poza miasto) mogą być miejscowo niedotrzymane standardy akustyczne, zwłaszcza w centrum ośrodka miejskiego, co oznacza potencjalne pogorszenie stanu środowiska i negatywne oddziaływanie na zdrowie ludzi. Możliwości ograniczenia zagrożeń. W celu ograniczenia emisji hałasu przemysłowego i komunikacyjnego na terenie miasta mogą być stosowane następujące środki: • budowa obwodnicy Tomaszowa, • wymiana maszyn i urządzeń na nowe, emitujące mniejsze ilości hałasu, • zwiększanie izolacyjności akustycznej przegród budowlanych poprzez zabudowę otworów okiennych lub wymianę stolarki budowlanej, • utrzymanie stanu technicznego maszyn i urządzeń na wysokim poziomie, przenoszenie maszyn i urządzeń stolarskich do wnętrza pomieszczeń, likwidacja tym samym pracy na otwartym powietrzu, • wyznaczanie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego terenów wymagających ochrony przed hałasem (art. 113 i 114 Prawa ochrony środowiska), • wyznaczanie minimalnych linii zabudowy dla poszczególnych kategorii dróg oddzielnie dla obiektów przeznaczonych na stały pobyt ludzi /mieszkalne, użyteczności publicznej, jednokondygnacyjnych, wielokondygnacyjnych, wymagających specjalnej ochrony oraz pozostałych obiektów budowlanych/ oraz dla linii kolejowej, • separacja przestrzenna funkcji terenów generujących hałas i terenów chronionych przed hałasem, • modernizacja dróg publicznych, • odtworzenie zadrzewień przydrożnych jako naturalnych ekranów ograniczających rozprzestrzenianie się hałasu, zakładanie zieleni wysokiej ochronnej przy zakładach przemysłowych i usługowych. 55 8.1.6. Powierzchnia ziemi i gleby. Cel średniookresowy do roku 2019. Ochrona i racjonalne wykorzystanie gleb, ograniczenie negatywnego oddziaływania procesów gospodarczych na środowisko glebowe oraz rekultywacja terenów zdegradowanych. Cel ten jest zgodny z celem Polityki ekologicznej Państwa, jak również celem „Programu ochrony środowiska województwa lubelskiego na lata 2008-2011”. Podstawowym zadaniem w zakresie ochrony gleb będą działania prewencyjne (gospodarka rolna przeciwdziałająca erozji gleb, rozwój rolnictwa ekologicznego, racjonalne stosowanie nawozów i środków ochrony roślin, planowanie przestrzenne uwzględniające ochronę gleb). Stan wyjściowy. Powierzchnia ziemi jest w różnym stopniu przekształcona przez czynniki antropogeniczne i naturalne. Do czynników naturalnych należą głównie zanieczyszczenia: komunalne, przemysłowe, rolnicze, komunikacyjne, erozja wodna i wietrzna powierzchni ziemi i gleb. Zanieczyszczenie gleb jest potencjalnym zagrożeniem zanieczyszczenia wód powierzchniowych i gruntowych. Najnowsza „Zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Tomaszów Lubelski” z 2010 r. stwierdza (str. 25, rozdz. IV. pkt.1.8): „Na terenie miasta nie występują zagrożenia zalania woda stuletnią, klęskami żywiołowymi spowodowanymi stanami obsuwaniem się mas ziemnych, ani narażonych na niebezpieczeństwo powodzi.” Stoki doliny Sołokiji i Siwej Doliny są dobrze zabezpieczone przed osuwaniem się, gdyż na ogół porasta je las. Czynniki zagrożenia. Do podstawowych czynników zagrożenia zanieczyszczenia powierzchni ziemi oraz gleb w obszarze Tomaszowa Lubelskiego należą: • rolnicze użytkowanie gruntów na znacznym obszarze strefy spływowej do doliny rzeki Sołokiji powodujące gwałtowny spływ powierzchniowy wód roztopowych i opadowych, • przypadki „dzikiego” pozyskiwania surowców naturalnych powodujące degradację mechaniczną terenów, • zanieczyszczanie gleb związkami chemicznymi, w tym metalami ciężkimi w terenach zabudowanych, wzdłuż dróg oraz w obszarach intensywnie użytkowanych rolniczo /nieprawidłowe dawkowanie nawozów, chemizacja/, • zanieczyszczanie gleb ściekami bytowymi odprowadzanymi do ziemi w obszarach osadnictwa nie posiadających systemów kanalizacyjnych, • zanieczyszczenie gleb odciekami z obornika lub kiszonek pryzmowanych na nieuszczelnionym podłożu, • zanieczyszczenia gleb wodami deszczowymi z koron dróg lub terenów przemysłowych. 56 Możliwości ograniczenia zagrożeń. Zagrożenia powierzchni ziemi i gleb można ograniczyć poprzez: • zakładanie pasów zadrzewień i zakrzaczeń śródpolnych, na liniach spływu wód, • eliminowanie nowej zabudowy na gruntach ornych wyższych klas bonitacyjnych, • utrzymanie miedz, wysepek leśnych, wzbogacanie zadrzewień i zakrzywień śródpolnych, • zmianę układu pól i dróg dojazdowych do pól na poprzecznostokowy, • projektowanie ewentualnych scaleń z uwzględnieniem zjawisk erozyjnych oraz potrzeb ochrony przyrody, • realizację w gospodarstwach rolnych prowadzących produkcję zwierzęcą, zgodnie z wymogiem ustawy o nawozach i nawożeniu, płyt obornikowych i szczelnych zbiorników na gnojowicę o pojemności zabezpieczającej co najmniej 6- cio miesięczne wytwarzanie gnojowicy. • rekultywacja i monitorowanie zamkniętego i zrekultywowanego składowiska odpadów komunalnych przy ul. Łaszczowieckiej oraz likwidacja „dzikich” wysypisk odpadów, • renaturyzacja gleb poprzez wapnowanie, nawożenie i odpowiednie procesy agrotechniczne, • uwzględnianie w planach zagospodarowania przestrzennego obszarów wyłączonych z eksploatacji surowców mineralnych, • przestrzeganie procedur ocen oddziaływania na środowisko dla obiektów mogących powodować znaczące oddziaływanie na środowisko. 5.1.7. Promieniowanie elektromagnetyczne. Cel średniookresowy do roku 2019. Stała kontrola źródeł pól elektromagnetycznych Zagrożenie ze strony oddziaływania pól elektromagnetycznych nie jest niepokojącym problemem miasta, niemniej jednak w celach prewencyjnych konieczna jest kontynuacja systematycznej kontroli poziomów pól elektromagnetycznych ze źródeł istniejących oraz działania prewencyjne na etapie planowania przestrzennego. Stan wyjściowy Promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujące. Promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujące jest promieniowaniem sztucznym, występującym w postaci fal elekromagnetycznych, powstających w wyniku działalności człowieka. Głównymi źródłami emitującymi pole elektromagnetyczne są: stacje elektroenergetyczne i napowietrzne linie elektroenergetyczne oraz urządzenia stacji radiokomunikacyjnych (stacje nadawcze radiowo – telewizyjne, stacje bazowe telefonii komórkowej) oraz urządzenia radionawigacyjne i radiolokacyjne /np. radary/. 57 Podstawowym aktem prawnym w zakresie ochrony przed promieniowaniem jest ustawa Prawo ochrony środowiska oraz rozporządzenie Ministra Środowiska, z dnia 30 października 2003 roku, w sprawie szczegółowych dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów. (Dz. U. Nr 192, poz. 1883). Najliczniejszą grupą realizowanych lub istniejących obiektów, emitujących pola elektromagnetyczne są linie energetyczne oraz stacje bazowe telefonii komórkowej. Podstawowy system zasilania miasta w energię elektryczną stanowi układ SN 15 kV. Przez miasto przebiegają 2 magistrale telekomunikacyjne światłowodowe, włączone do krajowego systemu łączności przewodowej. Sieć telekomunikacyjna istnieje w całym mieście. Jest wyposażona w nowoczesną centralę cyfrową i sukcesywnie rozbudowywana. W Tomaszowie znajdują się 4 stacje przekaźnikowe telefonii komórkowej. Trzy z nich są zlokalizowane w południowej części miasta: nr 26609 przy ul. Rolniczej 2, nr 5664 przy kościele p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa przy ul. Lwowskiej 52 i nr 5665 przy Al. Grunwaldzkich 1. Czwarta stacja znajduje się przy ul. Łaszczowieckiej. Pomiary promieniowania elektromagnetycznego niejonizującego sztucznego prowadzone w 2006 r. w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska w rejonie linii energetycznych wysokich napięć oraz wybranych stacji telefonii komórkowych nie wykazały przekroczeń dopuszczalnych poziomów w miejscach dostępnych dla ludzi. Część radiolinii z dniem 2007.08.31 została wyłączona z wykazu instalacji, które mogą znacząco oddziaływać na środowisko /rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko /Dz.U.04.257.2573 zm.Dz.U.07.158.1105/. Zagrożenia. Urządzenia stosowane w energetyce oraz w nowoczesnych systemach telekomunikacyjnych, tj. przewody linii elektromagnetycznych lub anteny nadawcze stacji bazowych wytwarzają i wypromieniowują energię elektromagnetyczną. Energia ta, mimo braku możliwości jonizacji cząsteczek może wywołać w organizmach żywych, w tym u ludzi efekty biologiczne. Wysokie częstotliwości i natężenia mogą powodować powstawanie tzw. efektu termicznego, który objawia się podwyższeniem ciepłoty tkanek, a następnie zaburzeniem reakcji biochemicznych w komórkach. Opisany wpływ na organizmy żywe może wystąpić jedynie w przypadku kilkunastokrotnego przekroczenia wartości dopuszczalnych poziomów promieniowania niejonizującego i długotrwałej ekspozycji na promieniowanie. Przy długotrwałym oddziaływaniu pól elektromagnetycznych o zbyt dużych poziomach mogą wystąpić również inne zakłócenia w funkcjonowaniu organizmu /układu nerwowego, układu krążenia, zmniejszenie odporności organizmu/. Możliwości ograniczenia zagrożeń. W celu uniknięcia ewentualnych negatywnych skutków ubocznych konieczna jest ochrona człowieka przed polami elektromagnetycznymi poprzez wyeliminowanie możliwości występowania obszarów, na których wypromieniowywane pola elektromagnetycznych mają wartości wyższe od dopuszczalnych. Ochrona taka jest możliwa w drodze separacji przestrzennej miejsc przebywania ludzi i występowania 58 obszarów o wartościach wypromieniowanych pól elektromagnetycznych wyższych od dopuszczalnych, określonych w stosownych przepisach. Anteny instalowane są w przestrzeni niedostępnej dla ludzi – na wysokości około 30-40 m. Promieniowanie ponadnormatywne występuje na wysokości montażu anten w promieniu kilkudziesięciu metrów od masztu. W przypadku stacji radiowo – nadawczych, w tym stacji bazowych telefonii komórkowej, separacja sprowadza się głównie do takiego usytuowania anten nadawczych, aby pola ewentualnie docierające do miejsc przebywania ludzi, były całkowicie bezpieczne dla ich zdrowia. W przypadku linii energetycznych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego wyznacza się strefy bezpieczeństwa z zakazem lokalizacji obiektów budowlanych przeznaczonych na stały pobyt ludzi: • od linii o napięciu 400 kV - 40 m od osi /pas 80,0m/, • od linii o napięciu 220 kV - 36,5m od osi / pas 73m/, • od linii o napięciu 110 kV - 18 m od osi / pas 36,0m/, • od linii o napięciu 15 kV - 7,5 m od osi /pas 15,0m/. 5.1.8. Stan gospodarki odpadami Cel średniookresowy do roku 2019. Zminimalizowanie ilości wytwarzanych odpadów w sektorze komunalnym oraz wdrożenie nowoczesnego systemu ich odzysku i unieszkodliwiania, zmniejszenie ilości odpadów ulegających biodegradacji kierowanych na składowisko. Podany powyżej cel ekologiczny do 2019 roku jest zgodny z celem nadrzędnym polityki ekologicznej państwa w odniesieniu do gospodarki odpadami (zapobieganie powstawaniu odpadów, odzysk surowców i ponowne wykorzystanie odpadów, bezpieczne dla środowiska końcowe unieszkodliwianie odpadów niewykorzystanych. Celem dalekosiężnym tworzenia planów gospodarki odpadami jest uzyskanie systemu gospodarki odpadami zgodnego z zasadą zrównoważonego rozwoju, w którym w pełni realizowane są zasady gospodarki odpadami, w szczególności zasada postępowania z odpadami zgodnie z hierarchią gospodarki odpadami. Oznacza to po pierwsze zapobieganie i minimalizację ilości wytwarzanych odpadów oraz ograniczanie ich właściwości niebezpiecznych, a po wtóre wykorzystanie właściwości materiałowych i energetycznych odpadów, a w przypadku, gdy odpadów nie można poddać procesom odzysku – ich unieszkodliwienie, przy czym składowanie generalnie traktowane jest jako najmniej pożądany sposób postępowania z odpadami. W związku z powyższym, zgodnie z polityką ekologiczną państwa przyjęto następujące cele główne za Krajowym planem gospodarki odpadami 2014: - utrzymanie tendencji oddzielenia wzrostu ilości wytwarzanych odpadów od wzrostu gospodarczego kraju wyrażonego w PKB, - zwiększenie udziału odzysku, w tym w szczególności odzysku energii z odpadów zgodnego z wymaganiami ochrony środowiska, - zmniejszenie ilości wszystkich odpadów kierowanych na składowiska, 59 - wyeliminowanie praktyki nielegalnego składowania odpadów. Dla poszczególnych grup odpadów (tj. zmieszanych odpadów komunalnych, odpadów niebezpiecznych i pozostałych odpadów) sformułowano szczegółowe cele dla Miasta Tomaszów Lubelski. W gospodarce odpadami komunalnymi przyjęto następujące cele: - objęcie zorganizowanym systemem odbierania odpadów komunalnych 100% mieszkańców do końca 2015 r., - zapewnienie objęcia 100% mieszkańców systemem selektywnego zbierania odpadów do końca 2015 r., - zmniejszenie ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych na składowiska odpadów, aby nie było składowanych: w 2013 r. więcej niż 50% masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r., - zmniejszenie masy składowanych odpadów komunalnych do max. 60% wytworzonych odpadów do końca 2014 r., - przygotowanie do ponownego wykorzystania i recyklingu materiałów odpadowych, przynajmniej takich jak papier, metal, tworzywa sztuczne i szkło z gospodarstw domowych - minimum 30% masy do 2014 roku.( minimum 50% do 2020 r.), - osiągnięcie poziomu zbierania sprzętu elektrycznego i elektronicznego 4kg /osobę/ rok, - osiągnięcie poziomu zbierania baterii i akumulatorów małogabarytowych w 2011 r. - 20%, w 2012 r.- 25%, 2014 r. – 35%, - realizacja Programu bezpiecznego usuwania wyrobów zawierających azbest. Osiągnięcie do roku 2014 limitów odzysku i recyklingu odpadów: - opakowania z papieru i tektury: 60%, - opakowania ze szkła: 60%, - opakowania z tworzyw sztucznych: 22,5%, - opakowania stalowe: 50%, - opakowania z aluminium: 50% - odpady niebezpieczne (zawarte w komunalnych): 50%. Dla osiągnięcia założonych celów konieczne jest podjęcie w szczególności następujących działań: Wprowadzenie systemowej gospodarki odpadami z wykorzystaniem potencjału własnego z dostosowaniem jej elementów do układu ponadgminnego. Podnoszenie świadomości społeczeństwa w zakresie minimalizacji wytwarzania odpadów i sposobu gospodarowania odpadami. Podniesienie skuteczności selektywnej zbiórki odpadów komunalnych z uwzględnieniem odpadów ulegających biodegradacji oraz odpadów niebezpiecznych. Stan wyjściowy Gospodarka odpadami komunalnymi należy do zadań własnych gminy i jest j e d n y m z najważniejszych problemów, które posiada gmina do rozwiązania. 60 Gospodarowanie odpadami to proces organizacji i zarządzania tą dziedziną gospodarki mający na celu: - minimalizację wytwarzanych odpadów, - odzysk surowców wtórnych, - właściwą gospodarkę odpadami niebezpiecznymi i problemowymi. System gospodarki odpadami na terenie Miasta Tomaszowa Lubelskiego regulowany jest Uchwał…ą RM w sprawie uchwalenia „Regulamin utrzymania czystości i porządku na terenie Miasta” . Sposób zbierania odpadów w mieście jest typowy dla warunków województwa lubelskiego oraz kraju i nie odbiega pod względem technicznym (stosowanych pojemników, samochodów) od standardów przyjętych w krajach Unii Europejskiej. Zmieszane odpady komunalne w zabudowie zagrodowej zbierane są do pojemników SM -110, natomiast w zabudowie wielorodzinnej ustawiono kontenery 1100 l. W miejscach użyteczności publicznej zostały ustawione kosze uliczne KZ-1. Odpady opakowaniowe z selektywnej zbiórki zbierane są w zabudowie zagrodowej do worków, natomiast w zabudowie wielorodzinnej do pojemników 1,1 m³. Zadania własne Miasta Tomaszów Lubelski w zakresie gospodarki odpadami realizują: Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Tomaszowie Lubelskim w oraz firma „ECLER” które świadczy usługi wywozu odpadów na podstawie zawieranych umów z mieszkańcami. Odpady zmieszane poddawane są rozdzieleniu na linii segregacyjnej, a pozostałość wywożona jest na składowisko odpadów w miejscowości Łasków. Odpady z pielęgnacji zieleni miejskiej oraz odpady wysegregowane z odpadów komunalnych poddawane są kompostowaniu w komposterze będącym na wyposażeniu PGKiM Sp. z o. o w Tomaszowie Lubelskim. Aktualnie zbiórką odpadów komunalnych zmieszanych jak i selektywną zbiórką objętych jest 94% mieszkańców, obiekty użyteczności publicznej i większość podmiotów gospodarczych. Część odpadów ulegających biodegradacji odzyskiwana jest na terenie indywidualnych posesji poprzez kompostowanie w kompostowniach domowych lub skarmiane przez zwierzynę. W zakresie gospodarki odpadami komunalnymi w najbliższym czasie wprowadzane będą istotne zmiany. Zmiany te wynikają z wejściem w życie z dniem 1 stycznia 2012 r. nowej ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Ustawodawca nakłada na gminy spore obowiązki. Jednak zmian nie odczujemy od razu. Zanim nowe przepisy zaczną obowiązywać gminy mają 18 miesięcy od wejścia w życie ustawy, czyli do 1.07.2013 r. by przystosować się do nowego systemu gospodarowania odpadami. W ustawie przewidziano okresy przejściowe dla poszczególnych rozwiązań. To także czas na przeprowadzenie kampanii informującej mieszkańców o nowych zasadach. Z wprowadzonej ustawy gminy otrzymują nowe zadania i kompetencje. Staną się właścicielami odpadów komunalnych na swoim terenie. Przejmują odpowiedzialność za wywóz i przetwarzanie odpadów komunalnych poprzez zawarcie umowy z wyłonionym w drodze przetargu wykonawcą. Ustawa wprowadza tzw. "opłatę śmieciową", którą właściciele nieruchomości będą uiszczać na konto miasta. Jej wysokość ustali rada miasta dla całego obszaru miasta w oparciu o jeden z parametrów, tj: - liczbę mieszkańców zamieszkujących nieruchomość - ilość zużytej wody w gospodarstwie domowym, - powierzchnię lokalu. 61 Wykonawca usługi będzie przekazywał do Burmistrza kwartalne sprawozdanie ze sposobu realizacji zadań objętych zakresem usługi. Strategia działania: - zapobieganie powstawania odpadów, przy rozwiązywaniu problemu odpadów „u źródła”, - współudział w budowie Regionalnego Zakładu Zagospodarowania Odpadów w m. Rogóźno, - wprowadzenie w pełnym zakresie segregacji odpadów, - rekultywacja składowiska odpadów przy ul. Łaszczowieckiej, - inwentaryzacja i likwidacja „dzikich wysypisk śmieci”, - odzysk i recykling odpadów opakowaniowych, wielkogabarytowych, budowlanych i niebezpiecznych, - opracowanie systemowych rozwiązań w gospodarce odpadami niebezpiecznymi, - sukcesywne usuwanie wyrobów azbestowych, - edukacja ekologiczna. 8.1.9. Edukacja ekologiczna Cel średniookresowy do roku 2019. Kształtowanie postaw ekologicznych mieszkańców miasta, zagwarantowanie szerokiego dostępu do informacji o środowisku. Prowadzenie edukacji ekologicznej w formalnym systemie kształcenia, jak również w systemie nieformalnym (pozaszkolnym) jest podstawowym warunkiem realizacji celów ochrony środowiska. Realizacja zadań zrównoważonego rozwoju jest niemożliwa bez zrozumienia zagadnień ochrony środowiska, a także bez współpracy organów administracyjnych obszaru powiatu z jej mieszkańcami. Dlatego też edukacja ekologiczna, kształtowanie postaw i zachowań zgodnych z zasadami ekorozwoju i wykorzystanie wiedzy ekologicznej w procesie zarządzania są niezbędnymi działaniami do wprowadzania w życie zapisów Programu Ochrony Środowiska. Cel ten będzie realizowany poprzez: - kształtowanie postaw i zachowań zgodnych z zasadami ekorozwoju, - wykorzystanie wiedzy ekologicznej jako ważnego czynnika w procesie zarządzania, - tworzenie ekologicznych podstaw kształtowania tożsamości regionalnej i lokalnej, - wykształcenie w społeczeństwie nawyków kultury ekologicznej oraz poczucia odpowiedzialności za stan i ochronę środowiska. Strategia działania: - prowadzenie działań na rzecz proekologicznej edukacji radnych i pracowników samorządowych oraz lokalnych społeczności, - wspieranie stowarzyszeń działających na rzecz ochrony środowiska i krajobrazu kulturowego, - prowadzenie konkursów o tematyce ekologicznej, - wdrażanie zasad ekologicznych od wieku najmłodszego. 62 9. PLAN OPERACYJNY- RODZAJE I HARMONOGRAM DZIAŁAŃ PROEKOLOGICZNYCH ORAZ ŚRODKÓW NIEZBĘDNYCH DO OSIĄGNIĘCIA CELÓW NA LATA 2012 - 2015. Tabela 4. Harmonogram rzeczowo–finansowy realizacji strategicznych działań proekologicznych , na lata 2012-2015 oraz źródeł finansowania . Obszar strategiczny I Racjonalna gospodarka wodno – ściekowa Cele Działania Budowa kanałów 1.Racjonalizacja deszczowych gospodarki wodno w ul. Dolnej. - ściekowej Budowa drogi i kanalizacji deszczowej ul. Wilcza. Budowa drogi i kanalizacji deszczowej ul. Kusocińskiego. Budowa drogi i kanalizacji deszczowej ul. Roztocze. Budowa kanałów deszczowych w ul. Moniuszki. Budowa kanałów deszczowych w ul. Norwida. Budowa kanałów deszczowych w ul. Bocznej Dolnej. Budowa kanalizacji sanitarnej ul. Łaszczowiecka. Budowa krytej pływalni. Odpowiedzialny Nakłady w Źródła Lata zł finansowania realizacji Miasto Tomaszów Lub. 373 500 Budżet miasta 2013 Miasto Tomaszów Lub. b.d. b.d. 2012 Miasto Tomaszów Lub. b.d. b.d. 2012 Miasto Tomaszów Lub. b.d. b.d. 2012 Miasto Tomaszów Lub. 401 500 Budżet miasta 2014 Miasto Tomaszów Lub. 809 000 Budżet miasta Miasto Tomaszów Lub. b.d b.d 20122014 Miasto Tomaszów Lub. b.d b.d Miasto Tomaszów Lub. b.d b.d 20132014 20132014 20142015 Obszar strategiczny II Racjonalna gospodarka odpadami Cele Działania Odpowiedzialny Racjonalizacja Budowa ZZO gospodarki i rozbudowa składowiska odpadami. odpadów w Rogóźnie (współudział) Związek Gmin Powiatu Tomaszowskiego. 63 Nakłady w Źródła Lata zł finansowania realizacji RPO 75% oraz wkład 2013własny 2014 23 005 400 udziałowców w tym Miasto Tomaszów Lub. RPO 75% oraz wkład własny 4 441 730,0 udziałowców w tym Miasto Tomaszów Lub. Rekultywacja składowiska Miasto Tomaszów odpadów przy Lub. ul. Łaszczowieckiej 20132014 Obszar strategiczny III Racjonalna gospodarka energetyczna i ochrona atmosfery Cele Zmniejszenie presji na powietrze poprzez optymalizację systemu energetyki cieplnej na terenie Miasta . Działania 1. Promowanie i pomoc we wdrażaniu odnawialnych źródeł energii (głównie energia słoneczna- ogniwa fotowoltaiczne, „solary”). 2. Przeprowadzenie akcji promocyjnej (akcja ulotkowa i plakatowa) z zakresu negatywnych konsekwencji środowiskowych spalania odpadów w paleniskach domowych. Termomodernizacja budynku Szkoły Podstawowej Nr 3 przy ul. Żwirki i Wigury Termomodernizacja budynku Szkoły Podstawowej Nr 3 przy ul. Matejki Termomodernizacja budynku Szkoły Podstawowej Nr 2 Termomodernizacja budynku Przedszkola Nr 1 przy ul. Chocimskiej 17 Termomodernizacja budynku Przedszkola Nr 1 przy ul. Chocimskiej 19 Odpowiedzialny Nakłady w zł. Źródła finansowania Urząd Miasta b.d. Budżet gminy WFOŚiGW Urząd Miasta b.d. Miasto Tomaszów Lub. Miasto Tomaszów Lub. Miasto Tomaszów Lub. Miasto Tomaszów Lub. Miasto Tomaszów Lub. Termomodernizacja Miasto budynku Przedszkola Nr Tomaszów Lub. 5 64 Lata realizacji 20122015 Budżet gminy WFOŚiGW 20122015 1 476 424,3 Budżet Miasta 10% dotacje 30%, pożyczka 60% 20122015 20122015 888 219,5 Budżet Miasta 10% dotacje 30%, pożyczka 60% 20122015 1 870 073,6 Budżet Miasta 10% dotacje 30%, pożyczka 60% 20122013 500 884,19 Budżet Miasta 10% dotacje 30%, pożyczka 60% 20122013 557 212,62 Budżet Miasta 10% dotacje 30%, pożyczka 60% 20122015 549 395,42 Budżet Miasta 10% dotacje 30%, pożyczka 60% Termomodernizacja budynku Przedszkola Nr 2 Termomodernizacja budynku Gimnazjum Nr 1 Termomodernizacja budynku Gimnazjum Nr 2 Termomodernizacja budynku Urzędu Miasta. Termomodernizacja budynku Domu Kombatanta. Termomodernizacja budynku hali OSiR. Ograniczenie presji na powietrze ze źródeł mobilnych. Ograniczenie emisji hałasu Integrowanie planów zagospodarowania przestrzennego z problemami zagrożenia emisją zanieczyszczeń gazowych ze spalin pojazdów i hałasem Budowa zachodniej obwodnicy śródmieścia z przebudową kanału deszczowego w ul. Rymarskiej Przebudowa dróg: Żeromskiego i Żółkiewskiego oraz budowa odcinka wschodniej obwodnicy miasta Tomaszowa Lubelskiego wraz z przebudową i budową niezbędnej infrastruktury Przebudowa i rozbudowa dróg i nawierzchni Miasto Tomaszów Lub. Budżet Miasta 10% dotacje 1 131 438,92 30%, pożyczka 60% 20122013 Miasto Tomaszów Lub. Budżet Miasta 10% dotacje 1 255 217,51 30%, pożyczka 60% 20122014 Miasto Tomaszów Lub. 20132014 b.d. Budżet Miasta 10% dotacje 30%, pożyczka 60% 20132014 361 558,20 Budżet Miasta 10% dotacje 30%, pożyczka 60% 20132014 992 646,6 Budżet Miasta 10% dotacje 30%, pożyczka 60% 20132014 200 000,0 Budżet Miasta 10% dotacje 30%, pożyczka 60% Miasto Tomaszów Lub. Miasto Tomaszów Lub. Miasto Tomaszów Lub. 20122015 Miasto Tomaszów Lub b.d. Miasto Tomaszów Lub 2012Budżet Miasta 2013 – 15 % 2 656 064,39 dofinansowanie z RPO – 85 % Miasto Tomaszów Lub Budżet Miasta – 20122013 50 % dofinansowanie 2 533 301,33 z Narodowego Programu Przebudowy Dróg Lokalnych – 50 % Miasto Tomaszów Lub 65 4 796 300 b.d. NPPDL 30% + Budżet Miasta 20122015 Obszar strategiczny IV Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody Cele Działania Odpowiedzialny Utrzymanie Inwentaryzacja przyrodnicza i poprawa walorów Leczenie i pielęgnacja przyrodniczych pomników przyrody miasta. Przeciwdziałanie wypalaniu łąk, ściernisk i przydroży akcja informacyjna Leczenie drzew w tym zwalczanie szrotówka Modernizacja terenów zielonych, parków, zieleńców, skwerów Miasto Tomaszów Lub. Źródła Nakłady finansowania WFOŚiGW b.d. Budżet Miasta Miasto Tomaszów Lub. b.d. WFOŚiGW Budżet Miasta Miasto Tomaszów Lub. b.d. Budżet Miasta Miasto Tomaszów Lub. b.d. WFOŚiGW Budżet Miasta Miasto Tomaszów Lub. b.d. WFOŚiGW Budżet Miasta Lata realizacji 20132014 20132015 20132015 20122014 20122015 Obszar strategiczny V Świadomość ekologiczna mieszkańców i edukacja ekologiczna Cele 1. Pełen dostęp społeczeństwa do danych w zakresie ochrony środowiska 2. Działania wspierające edukację ekologiczną wśród Działania 1. Bieżąca aktualizacja wykazu danych o dokumentach zawierających informację o środowisku i jego ochronie w wydziale inwestycyjnym oraz na stronach internetowych Urzędu Miejskiego. 2. Utworzenie forum internetowego na stronie Urzędu, gdzie mieszkańcy będą mogli kierować swoje uwagi, spostrzeżenia i sugestie dotyczące stanu i ochrony środowiska w Gminie. 1.Opracowanie i przeprowadzenie cyklu kampanii plakatowych o tematyce proekologicznej. Odpowiedzialny Poniesione nakłady Miasto Tomaszów Lub. W ramach działalności UM Lata Źródła finansowania realizacji 2013 - 20132014 Miasto Tomaszów Lub. W ramach działalności UM - 20132015 Miasto Tomaszów Lub. 66 5 000,00 WFOŚiGW mieszkańców 3. Wdrażanie świadomości ekologicznej dzieci i młodzieży 2. Cykl publikacji w prasie lokalnej Miasto dotyczącej ochrony przyrody, oszczędności Tomaszów Lub. energii, prawa ochrony środowiska. 20132015 b.d. b.d. 20132015 Edukacja ekologiczna w przedszkolach. Miasto Tomaszów Lub. W ramach działalności UM - 10. Skutki dla środowiska, wynikające z realizacji Projektu Programu ochrony środowiska. Analizę możliwych skutków dla środowiska istotnych z punktu widzenia projektowanej aktualizacji Programu dokonano w szczególności w stosunku do planowanych przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko. 10.1. Stopień, w jakim Program ochrony środowiska ustala ramy dla przedsięwzięć, w odniesieniu do usytuowania, rodzaju i skali tych przedsięwzięć. Projekt „Programu..” przewiduje przedsięwzięcia i działania mające na celu poprawę stanu środowiska i utrzymanie walorów przyrodniczych na terenie Miasta Tomaszów Lubelski. Określa zakres działań w sferze ochrony środowiska w tym gospodarki wodnej, gospodarki odpadami przy uwzględnieniu zrównoważonego rozwoju gminy, zmniejszenia zagrożenia dla zdrowia ludzi i środowiska, zapewnienia edukacji i udziału społeczeństwa w ochronie środowiska. Projekt Programu określa ramy i instrumenty prawne ogólne dla przedsięwzięć realizowanych w ramach realizacji Programu w tym przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Obwodnica Wschodnia dla Miasta Tomaszów Lubelski) Głównymi instrumentami prawnymi wyznaczającymi ramy realizacji wszelkich przedsięwzięć są: - Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego gminy, - Studium uwarunkowań i kierunków rozwoju miasta Tomaszów Lubelski, - Strategia rozwoju gminy, oraz przepisy ustawy Prawo ochrony środowiska i ustawy o udostępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko. W myśl przepisów ustawy z dnia 3.10.2008 r. o udostępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska 67 oraz ocenach oddziaływania na środowisko przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko wymaga realizacja planowanych przedsięwzięć: a) mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko, b) mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko, jeżeli obowiązek przeprowadzenia oceny został stwierdzony przez organ właściwy do wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji przedsięwzięcia. Wykaz przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko lub mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko zawarty jest w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. (Dz.U. Nr 213, poz. 213). Organem właściwym do wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji przedsięwzięć jest: 1) regionalny dyrektor ochrony środowiska – w przypadku: a) będących przedsięwzięciami mogącymi zawsze znacząco odziaływujących na środowisko: - dróg, - linii kolejowych, - napowietrznych linii elektroenergetycznych, - instalacji do przesyłu ropy naftowej, produktów naftowych, substancji chemicznych lub gazu, b) przedsięwzięć realizowanych na obszarach morskich, c) zmiany lasu, nie stanowiącego własności Skarbu Państwa, na użytek rolny, 2) starosta – w przypadku scalania, wymiany lub podziału gruntów, 3) dyrektor regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych – w przypadku zmiany lasu, stanowiącego własność Skarbu Państwa, na użytek rolny, 4) wójt, burmistrz, prezydent miasta - w przypadku pozostałych przedsięwzięć. Zgodnie z art. 46 ustawy z dnia 3.10.2008 r. o udostępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko ( Dz.U. Nr 199, poz. 1227 z 2008 r., z późn. zm) strategicznej oceny oddziaływania na środowisko wymagają m.in. programy w dziedzinie gospodarki wodnej, gospodarki odpadami, wyznaczające ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, bądź innych przedsięwzięć, których realizacja może spowodować znaczące oddziaływanie na obszary NATURA 2000, jeżeli nie są bezpośrednio związane z ochroną obszaru NATURA 2000 lub nie wynika z tej ochrony. Z przedstawionego w projekcie Programu „Harmonogramu działań proekologicznych wynika, że w okresie lat 2012-2015 zakres działań przewiduje przedsięwzięcie mogących znacząco oddziaływać na środowisko – Obwodnica Wschodnia Tomaszowa. 68 Ponieważ programy ochrony środowiska wymagają aktualizacji w okresach czteroletnich harmonogram przedsięwzięć po roku 2015 będzie ustalany w kolejnej aktualizacji. Ze względu na występowanie na terenie Miasta Tomaszów Lubelski obszarów NATURA 2000 ocenia się, że realizacja innych planowanych przedsięwzięć może niekorzystnie oddziaływać na obszary NATURA 2000, lecz o stopniu ich oddziaływania, czy będzie on znaczący należy rozstrzygać indywidualnie na podstawie ocen oddziaływania przedsięwzięcia na obszar NATURA 2000. Przepisy prawne nie interpretują szczegółowo pojęcia „znaczące oddziaływanie”. W rozumieniu przepisów ustawy Prawo ochrony środowiska znaczące oddziaływanie na środowisko oznacza również znaczące oddziaływanie na zdrowie ludzi, którzy są nadrzędnym celem ochrony. O znaczącym oddziaływaniu na środowisko /zdrowie ludzi/ można mówić w sytuacji, gdy przekraczane są standardy emisyjne /dopuszczalne normy zanieczyszczeń/ określone w przepisach o ochronie środowiska, natomiast o znaczącym oddziaływaniu na obszary NATURA 2000 w sytuacji zagrożenia siedlisk lub gatunków lub integralności obszaru w rozumieniu przepisów ustawy o ochronie przyrody. Rodzaje i charakterystyka planowanych w ramach realizacji Programu przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko. Program…” jest dokumentem tematycznym w zakresie rozwiązywania problemów ochrony środowiska. W wielu przypadkach jednak realizacja przedsięwzięć związanych z ochroną środowiska wymaga realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko. Jednak przy realizacji tych przedsięwzięć korzyści dla środowiska i gospodarki powinny spełniać zasadę zrównoważonego rozwoju. W ramach niniejszego Programu przewiduje się realizację Obwodnicy Wschodniej Tomaszowa, zaliczanej do przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, przebiegającej przez Obszar Specjalnej Ochrony „Dolina Sołokiji”. Przebieg obwodnicy: Inwestycja zlokalizowana jest po wschodniej stronie miasta Tomaszów Lubelski, na terenie miasta Tomaszów Lubelski oraz miejscowości Dąbrowa, Rogóźno Sabaudia, Łaszczówka, Łaszczówka Kolonia i Jeziernia, położonych w powiecie tomaszowskim, województwo lubelskie. 69 Mapa orientacyjna inwestycji Podstawowe parametry techniczne: • klasa drogi S 1/2 (docelowo S 2/2) • prędkość projektowa - 100 km/h • prędkość miarodajna – 110 km/h • szerokość pasa ruchu - 3,50 m • szerokość pasa awaryjnego - 2 m (docelowo 2,5 m) • podstawowa szerokość pasa dzielącego z opaskami – (docelowo 5 m) • podstawowa szerokość pobocza gruntowego – 0,75 m • obciążenie -115 kN/oś Zakres inwestycji: Budowa jednojezdniowej (docelowo dwujezdniowej) drogi ekspresowej (klasy S). Połączenia proj. drogi S17 z istniejącym układem drogowym umożliwią węzły: „Tomaszów - Północ” (wraz z przełożeniem DW 850 – wiadukt ponad proj. S17), „Tomaszów -Południe” (w tym wiadukt ponad proj. S17), oraz skrzyżowania na początku i na końcu proj. S17. Powstanie estakada w dolinie rzeki Sołokiji, mosty, wiadukty, przepusty i przejazdy drogowe. Komunikację lokalną zapewnią drogi dojazdowe (o łącznej długości 13,8 km) z włączeniami do istniejącego lub projektowanego układu drogowego. Wariantowanie przebiegu drogi: Wariant I - Trasa wariantu rozpoczyna się na północnym wlocie do Tomaszowa Lubelskiego i biegnie od istniejącej DK17 w kierunku południowo – wschodnim przecinając DW850. Dalej trasa kieruje się na południe przecinając przekładaną drogę powiatową 3521 L i rzekę Sołokija, a dalej na południe drogi powiatowe: 3543 L i 3521 L by ponownie połączyć się z obecną DK17.Zakres robót obejmuje odcinek o długości 9,55 km. Wariant II – Początkowy odcinek (o długości ok. 1,7 km) pokrywa się z trasą wg wariantu I. Dalej biegnie nadal w kierunku południowo - wschodnim, odchodząc nieco na południe, przecinając drogę powiatową 3521 L (przejazd dwupoziomowy) 70 i 3542 L (skrzyżowanie skanalizowane lub od razu docelowo jako przejazd dwupoziomowy), dalej przechodzi ponad rzeką Sołokija wracając do obecnego przebiegu DK17 przy czym projektowany węzeł „Tomaszów Południe” w etapie 1 może zastąpić rondo. Zakres robót obejmuje odcinek o długości 10,85 km. W decyzji środowiskowej wskazano na wariant I. Obiekty inżynierskie: Powstanie dziewięć wiaduktów (niektóre z nich będą pełnić także rolę przejść dla zwierząt), estakada na doliną rzeki Sołokija (o długości 287 m) oraz przepust. Ochrona środowiska Budowa przejść dla zwierząt średnich (4 szt.), małych (6 szt.) i płazów (11 przepustów), systemu odwodnienia dna całej długości trasy, ekranów przeciwhałasowych (o łącznej długości 1181 m). Ochrona zwierząt i roślin Budowa Obwodnicy Wschodniej realizowana będzie na obszarze NATURA 2000 „Dolina Sołokiji” na którym występują siedliska przyrodnicze i gatunki wymienione w załącznikach do Dyrektywy Rady 92/43/EWG/ i Dyrektywy Rady 79/409/EWG oraz w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 maja 2005 r. w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, wymagających ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura 2000 /Dz.U.05.94.795/. Przedmiotem ochrony w Obszarze Specjalnej Ochrony „Dolina Sołokiji” jest dzięcioł białoszyi (Dendrocopos syriacus). Raport o oddziaływaniu na środowisko pierwszego etapu budowy obwodnicy Tomaszowa na etapie postępowania w sprawie decyzji o pozwoleniu na budowę stwierdza, że podczas realizacji inwestycji nie będzie bezpośredniego oddziaływania na populację tego ptaka ze względu na odległość 1 km od miejsca jego bytowania. Oddziaływanie pośrednie ograniczy się do wycinki drzew. Spowoduje ona ubytek potencjalnych miejsc lęgowych o mniej niż 0,2% i ubytek miejsc żerowania o mniej niż 0,2%. Nie nastąpi fragmentacja populacji dzięcioła białoszyjego. Na etapie eksploatacji nie będzie oddziaływania bezpośredniego. Oddziaływania pośredniego również nie będzie, ze względu na dużą plastyczność gatunku. Zatem budowa obwodnicy nie spowoduje znaczącego oddziaływania na populację dzięcioła białoszyjego. Jej wpływ na inne ważne gatunki ptaków będzie następujący: − błotniak łąkowy na etapie realizacji inwestycji będzie niepokojony i straci mniej niż 1% miejsc żerowania, podczas eksploatacji obwodnicy będą się zdarzały kolizje z pojazdami, − czajka podczas budowy obwodnicy będzie niepokojona i straci mniej niż 1% miejsc żerowania, − derkacz będzie niepokojony, straci mniej niż 0,5% powierzchni gniazdowania, zmniejszy się jego powierzchnia żerowania, tereny występowania gatunku zostaną rozdzielone, − gąsiorek będzie niepokojony, na skutek likwidacji zadrzewień wzdłuż obszaru budowy straci mniej niż 1% powierzchni lęgowisk i żerowisk, będzie miał ograniczenia w przemieszczaniu się przez plac budowy, jego populacja zostanie rozdzielona przez nasyp drogi, będą się zdarzały kolizje z pojazdami, 71 − ortolan będzie niepokojony, straci mniej niż 1% powierzchni lęgowisk i żerowisk wskutek likwidacji zadrzewień, − przepiórka będzie niepokojona, straci mniej niż 1% lęgowisk i żerowisk, − srokosz będzie niepokojony, będą się zdarzały kolizje z pojazdami, straci mniej niż 1% lęgowisk i żerowisk, będzie miał ograniczenia w przemieszczaniu się przez plac budowy. Powyższe oddziaływania nie będą znaczące. Dotyczą gatunków o niezbyt licznych populacjach. OSO „Dolina Sołokiji” nie został wyznaczony dla ich ochrony. Budowa obwodnicy spowoduje utratę 0,17 % obszaru OSO „Dolina Sołokiji”. Stopień fragmentacji obszaru będzie minimalny, gdyż oddzielone zostanie tylko 0,7% obszaru Natura 2000. Oddzielony fragment to brzeżna część obszaru obejmująca dwie połacie lasu rozdzielone użytkami rolnymi. Zawiera siedliska pospolitych gatunków ptaków nie będących przedmiotem ochrony. Dzięcioł białoszyi, który jest przedmiotem ochrony OSO „Dolina Sołokiji” nie występuje w pobliżu. Siedliska w oddzielonej części obszaru nie byłyby odpowiednie dla jego bytowania. Obwodnica będzie również sąsiadowała z częścią OSO „Roztocze”, w której znajdują się siedliska ptaków będących przedmiotem ochrony: bąka, błotniaka stawowego i ortolana. Ze względu na odległość od miejsc bytowania znaczącego oddziaływania obwodnicy nie będzie. OSO „Dolina Sołokiji” cechuje się przeciętną lesistością (27%). Pełni rolę zwornika między Roztoczem a znacznie bardziej wylesioną Wyżyną Zachodniowołyńską. Obszary Specjalnej Ochrony na Wyżynie Zachodniowołyńskiej nie tworzą ciągłej struktury przestrzennej. Obejmują większe lub wykorzystywane ekstensywnie doliny rzeczne. Obwodnica utworzy barierę w korytarzu, jakim jest dolina Sołokiji, łącząca obszary łąkowe i leśne na północ od Tomaszowa Lubelskiego z ekosystemami położonymi na północny wschód od Bełżca. Korytarz ten już teraz jest przecięty znaczącą barierą, jaką stanowi droga krajowa nr 17 w północnej części miasta (ul. Zamojska). Korytarz ten ulega znaczącemu zwężeniu także na wschodzie miasta, gdzie dolina Sołokiji przebiega między zwartą zabudową w rejonie ulic 29 - go Listopada i Kopernika a „Sznurami”, czyli zabudową wzdłuż ulicy Szopena. Projektowana estakada nad Sołokiją długości 283 m znacznie zmniejszy oddziaływanie bariery, jaką jest obecna droga krajowa nr 17. Nasadzenie zadrzewień wzdłuż Sołokiji będzie stanowić cząstkową renaturalizację doliny rzecznej. Drzewa zwiększą różnorodność biologiczną, stając się siedliskiem zwierząt, grzybów i roślin, będą stabilizować stosunki wodne i łagodzić mikroklimat. Ułatwią lęgi dzięciołowi białoszyjemu, dla ochrony którego został utworzony OSO „Dolina Sołokiji”. Wzmocnią sieć powiązań ekologicznych między obszarami chronionymi jako łącznik między biocenozami wodnymi i łąkowymi a sąsiednimi obszarami leśnymi. Małe zadrzewienia staną się mikrowęzłami ekologicznymi, zmniejszającymi prawdopodobieństwo przerwania integralności obszaru. Zatem integralność OSO „Dolina Sołokiji” jak i całej sieci Natura 2000 zostanie zachowana. Spójność strukturalna, funkcjonalna i spójność powiązań między poszczególnymi obszarami Natura 2000 nie zmniejszy się. 72 Raport o oddziaływaniu na środowisko budowy Obwodnicy Tomaszowa na etapie postępowania w sprawie decyzji o pozwoleniu na budowę stwierdza, że podczas realizacji inwestycji nie będzie bezpośredniego oddziaływania na populację dzięcioła białoszyjego ze względu na odległość 1 km od miejsca jego bytowania. Wpływ obwodnicy na inne gatunki tego obszaru nie będzie również znaczący. Obwodnica Zachodnia Obwodnica zachodnia przebiega po terenie, na którym nie występują obszary wymagające specjalnej ochrony ze względu na występowanie roślin i zwierząt oraz ich siedlisk, jak też siedlisk przyrodniczych objętych ochroną, w tym obszary sieci Natura 2000, wyznaczone w trybie ustawy z dnia 10 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację inwestycji z dnia 10.06.2009 r. znak IRGK.7624/29-9/2009 nie stwierdza potrzeby wykonania oceny oddziaływania na środowisko. Najbliższymi w pobliżu obwodnicy zachodniej obszarami objętymi ochroną prawną są: „Roztocze” chronione w ramach sieci Natura 2000 (kod PLB060012) w odległości ok. 1 km i Dolina Sołokiji (kod PLB060021) w odległości ok. 2,5 km od obwodnicy. Obszary Natura 2000 pełnią dwojaką rolę: poza zapewnieniem trwałego funkcjonowania siedlisk przyrodniczych i bytowania gatunków roślin i zwierząt wymienionych w załącznikach Dyrektywy Ptasiej i Dyrektywy Siedliskowej, mają także zapewnić możliwości przemieszczania się organizmów w skali regionalnej i ponadregionalnej. OSO „Roztocze” wraz z sąsiadującymi obszarami Natura 2000 obejmuje korytarz ekologiczny, jakim jest jeden z największych w Polsce zwartych obszarów leśnych. • Wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza. Planowane w niniejszym projekcie Programu przedsięwzięcia mają na celu w sposób istotny poprawę w zakresie emisji zanieczyszczeń do powietrza. Głównymi elementami Programu, które przyczynią się do poprawy stanu powietrza są; - obniżenie emisji niskiej poprzez sukcesywne zmniejszanie ilości spalanego węgla zarówno w sferze działalności produkcyjnej jak i w indywidualnej zabudowie mieszkaniowej, - rozwój alternatywnych źródeł energii tj. instalacje solarne, ogniwa fotowoltaiczne, spalanie biomasy, - zmniejszenie emisji na terenie centrum miasta poprzez skierowanie transportu drogowego poza miasto ( budowa obwodnicy), Realizacja przedsięwzięć objętych projektem Programu przyczyni się do poprawy stanu środowiska w zakresie ochrony powietrza. Znaczna część przedsięwzięć związana jest z ograniczeniem emisji zanieczyszczeń do powietrza. Budowa obwodnicy odciąży ruch w granicach miasta, zmniejszy ilość spalanego paliwa poprzez uzyskanie płynności komunikacji i zmniejszenia ilości zużytego paliwa, co przyczyni się do zmniejszenia emisji spalin. Realizacja Programu wiąże się ze zmniejszeniem emisji zanieczyszczeń gazowych i pyłowych do powietrza i będzie mieć znacząco pozytywny wpływu na stan czystości powietrza na terenie miasta. 73 • Wytwarzanie i gospodarowanie odpadami. Program nie przewiduje budowy na terenie miasta obiektów gospodarowania odpadami. Docelowo Zakład Zagospodarowania Odpadów planowany jest w m. Rogóźno - na terenie gminy Tomaszów Lubelski. Funkcjonujące do roku 2009 składowisko odpadów przy ul. Łaszczowieckiej przewidziane jest do docelowej rekultywacji, co pozwoli na ograniczenie i wyeliminowanie potencjalnego zanieczyszczenia wód gruntowych. Porządkowanie gospodarki odpadami zawarte w Programie dotyczące obszaru Miasta Tomaszów Lubelski posiada charakter organizacyjny pozwalający na wyeliminowanie niekorzystnego oddziaływania wytwarzanych na terenie miasta odpadów. Sposób postępowania z odpadami komunalnymi określony jest w regulaminie utrzymania czystości i porządku na terenie miasta Tomaszów Lubelski. W związku z realizacją Programu nie przewiduje się przedsięwzięć generujących odpady niebezpieczne poza odpadami występującymi w odpadach komunalnych. Kontrolowane i zorganizowane zbieranie odpadów komunalnych i innych niż komunalne ma na celu poprawę stanu środowiska na terenie miasta. • Wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi. Projekt Programu przewiduje rozwój i doskonalenie zbiorowych systemów odprowadzania i oczyszczania ścieków poprzez rozbudowę i modernizację sieci i urządzeń przeznaczonych do zbierania i oczyszczania ścieków. Poza zbiorczą siecią kanalizacyjną pozostanie docelowo jedynie wyjątkowa zabudowa rozproszona, gdzie rozwiązaniem mogą być przydomowe oczyszczalnie ścieków. Nowe technologie oczyszczania ścieków zapewnią bezpieczne dla środowiska wprowadzanie ścieków oczyszczonych do wód lub ziemi nie spowodują też zagrożenia dla GZWP Nr 407. W zakresie lokalizacji oczyszczalni przydomowych należy każdorazowo dokonywać oceny warunków gruntowo-wodnych. Realizacja kompleksowego rozwiązania gospodarki ściekowej przewidziana w Programie wyeliminuje zagrożenia dla środowiska glebowego oraz wód powierzchniowych i podziemnych. • Emitowanie hałasu i pól elektromagnetycznych. Każde realizowane przedsięwzięcie związane z pracami budowlanymi bądź transportowymi, a także eksploatacją urządzeń i instalacji powoduje emisję hałasu. Projekt aktualizacji Programu nie przewiduje przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko w zakresie hałasu i pól elektromagnetycznych w sposób długotrwały. Realizacja obwodnicy przewiduje budowę zabezpieczeń przeciwhałasowych w miejscach narażonych na uciążliwości. Realizacja pozostałych planowanych przedsięwzięć wiąże się z emitowaniem hałasu podczas prowadzenia prac, natomiast po ich zakończeniu hałas nie będzie znaczący. Ustalenia Programu nie generują znaczących zagrożeń dla środowiska ze strony emisji hałasu i pól elektromagnetycznych. Realizacja Programu wiąże się ze zmniejszeniem emisji hałasu do środowiska na terenach akustycznie chronionych i nie będzie mieć znacząco pozytywny wpływu na stan akustyczny w mieście. 74 • Wykorzystywaniem naturalnych zasobów środowiska. W obszarze miasta Tomaszów Lub. nie ma udokumentowanych złóż surowców naturalnych. Planowane działania proekologiczne zawarte w planie operacyjnym i harmonogramie zadań na lata 2012-2015 przewidują przedsięwzięcia związane z wykorzystaniem zasobów energii słonecznej w postaci ogniw fotowoltaicznych, oraz kolektorów słonecznych typu „solary”. Korzystanie z zasobów naturalnych w tym zakresie nie wiąże się z generowaniem niekorzystnych oddziaływań na środowisko. • Gleba. Realizacja Programu nie jest związana z istotnym wykorzystaniem zasobów gruntów. Realizacja budowy obwodnicy komunikacyjnej Tomaszowa pochłonie pod infrastrukturę drogową znaczne powierzchnie gruntów. Nastąpi ich trwałe antropogeniczne przekształcenie w sposób mechaniczny nie powodujący zagrożenia dla poszczególnych elementów środowiska. W trakcie realizacji innych przedsięwzięć typu budowa lub modernizacja kanalizacji i wodociągów, w miejscu obiektów podziemnych i naziemnych nastąpi całkowite zniszczenie gleby, nastąpią również niekorzystne zmiany struktury gleby w strefie technicznej budowy, po zakończeniu prac stan zostanie przywrócony do pierwotnego. Realizacja Programu wiąże się z przekształceniem powierzchni gruntów na cele związane z infrastrukturą poprawiającą stan środowiska w obszarze miasta i w kategoriach zasady zrównoważonego rozwoju nie będzie mieć znacząco niekorzystnego oddziaływania na środowisko. • Wody podziemne i powierzchniowe. Zagrożeniem dla wód jest sytuacja braku kanalizacji oraz niewłaściwie wykonane i eksploatowane bezodpływowe zbiorniki na ścieki/ wychodnie wodonośnia kredowego/. Konieczne jest przestrzeganie prawidłowości rozwiązań indywidualnych w zakresie gospodarki wodno-ściekowej /bezodpływowe zbiorniki na ścieki, przydomowe oczyszczalnie ścieków z rozsączaniem do ziemi przy uwzględnieniu szczegółowego rozpoznania i udokumentowania warunków gruntowo – wodnych terenu. Pozostałe czynniki zanieczyszczenia wód pochodzące z rolnictwa, komunikacji, infrastruktury miejskiej i przemysłowej posiadają charakter rozproszony i warunkach właściwego funkcjonowania tych obszarów gospodarki nie powinny mieć znacząco negatywnego oddziaływania na środowisko. Zapisy Programu dotyczące planowanych przedsięwzięć i warunków ich realizacji nie będą generować znacząco negatywnych zagrożeń jakościowych i ilościowych dla wód GZWP Nr 407 oraz wód czwartorzędowych i powierzchniowych. 75 • Zabytki. W obszarze planowanych przedsięwzięć nie występują stanowiska archeologiczne oraz obiekty wpisane do rejestru zabytków lub o charakterze zabytkowym. • Ludzie. W rozumieniu przepisów ustawy Prawo ochrony środowiska znaczące oddziaływanie na środowisko oznacza również znaczące oddziaływanie na zdrowie ludzi, którzy są nadrzędnym celem ochrony. O znaczącym oddziaływaniu na środowisko /zdrowie ludzi/ można mówić w sytuacji, gdy przekraczane są standardy emisyjne /dopuszczalne normy zanieczyszczeń/ określone w przepisach o ochronie środowiska, natomiast o znaczącym oddziaływaniu na obszary NATURA 2000 w sytuacji zagrożenia siedlisk lub gatunków lub integralności obszaru w rozumieniu przepisów ustawy o ochronie przyrody. Stan środowiska miasta Tomaszów Lubelski w świetle wyników badań PMŚ w latach 2000-2010 należy uznać za dobry. Zawartość emitowanych do środowiska zanieczyszczeń kształtuje się w granicach od kilku do kilkunastu procent dopuszczalnych norm. Stan środowiska ulega systematycznej poprawie na skutek zmiany nośników energii, porządkowania gospodarki wodno-ściekowej i gospodarki odpadami. Należy oczekiwać, że tendencja ta będzie korzystna, a stan czystości środowiska będzie coraz korzystniejszy dla człowieka. Realizacja Programu służy poprawie stanu środowiska na terenie miasta i nie będzie mieć znaczącego niekorzystnego wpływu na zdrowie ludzi. • Ryzyko wystąpienia poważnej awarii. Do poważnej awarii przemysłowej zalicza się zdarzenia z udziałem jednej lub więcej substancji niebezpiecznych /rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 9 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej /Dz. U z 2002 r. Nr.58,poz.535/. Planowane przedsięwzięcia nie posiadają miana działalności powodującej poważne awarie. Przedsięwzięcia objęte projektem „Programu…” nie będą generować ryzyka wystąpienia poważnych awarii. 76 11. ORGANIZACJA ZARZĄDZANIA OCHRONĄ ŚRODOWISKA NA TERENIE MIASTA TOMASZÓW LUBELSKI 11.1. Wstęp Wdrożenie programu ochrony środowiska wymaga szerokiej współpracy na poziomie miasta i międzygminnym, a w szczególności z gminami sąsiednimi, z samorządem powiatu i województwa. Ponadto niezbędna jest współpraca z jednostkami i organizacjami działającymi na terenie gminy (szkoły, zrzeszenia) oraz dialog ze wszystkimi mieszkańcami gminy. 11.2. Współpraca wewnętrzna Narastające wymogi i obowiązki w zakresie ochrony środowiska skłaniają do utworzenia na szczeblu miasta stanowiska do spraw ochrony środowiska wdrażania programu. Wiedza na tematy zawarte w Programie ochrony środowiska powinna być przekazana w dowolny sposób wszystkim pracownikom gminy oraz radnym gminy. Realizacja zadań zależy od współpracy pomiędzy poszczególnymi stanowiskami na szczeblu gminy. Powszechnie znane zagadnienia programu i współpraca poszczególnych stanowisk pozwolą na bieżącą analizę wdrażania programu i jego monitorowanie i ewentualne dokonywanie korekt. 11.3. Współpraca zewnętrzna Realizacja Programu na szczeblu miasta zależy w dużym stopniu od współpracy zewnętrznej, a w szczególności: a) z samorządami gmin sąsiednich, - realizacja zadań i inwestycji wspólnych, łatwiejszy dostęp do funduszy, b) z samorządem powiatu, - rozwiązywanie problemów gminnych i ponadgminnych, c) z samorządem województwa,- ustalenia w zakresie polityki i strategii województwa, pomoc w pozyskiwaniu funduszy, udostępnienie opracowań i programów, baza danych o środowisku, d) z Wojewodą – realizacja zadań zleconych, rozwiązywanie problemów zagrożeń dla środowiska, współpraca w zakresie monitoringu środowiska, współpraca w zakresie likwidacji poważnych awarii, e) Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej - współpraca w zakresie gospodarki wodnej i ograniczenia zanieczyszczeń wód, f) Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych – ochrona lasów i zalesienia gruntów, g) Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych – współpraca w zakresie urządzeń melioracji wodnych, h) Wojewódzki Ośrodek Doradztwa Rolniczego – współpraca w zakresie doradztwa rolniczego i wdrażania gospodarstw ekologicznych, i) Pozarządowe Organizacje Ekologiczne - Liga Ochrony Przyrody, Polski Związek Wędkarski, Polski Klub Ekologiczny, Polski Związek Łowiecki – wymiana doświadczeń, edukacja. 77 12. INSTRUMENTY PRAWNE REALIZACJI PROGRAMU Organy samorządu terytorialnego są częścią struktur wykonujących władzę publiczną. Samorząd jest to bowiem wyodrębniony w strukturze państwa, powstały z mocy prawa i posiadający osobowość prawną jako związek lokalnego społeczeństwa, powołany do samodzielnego powoływania administracji publicznej i wyposażony w materialne i prawne środki umożliwiające realizację nałożonych na niego zadań. W rozdziale VII Konstytucji poświęconym ustrojowi samorządowemu określone zostały najważniejsze zasady sprawowania przez samorząd władzy publicznej odnoszące się również do obowiązku ochrony środowiska. Pierwszą z nich jest przyjęcie domniemania, że samorząd wykonuje wszelkie zadania publiczne, o ile prawo nie wskazuje na organy innych władz publicznych. Druga zasada wyraźnie wskazuje gminę jako podstawową jednostkę samorządu terytorialnego wykonującą wszystkie zadana samorządu. Zgodnie z trzecią zasadą wszystkie jednostki samorządu terytorialnego mają zagwarantowaną konstytucyjnie osobowość prawną oraz sądową ochronę samodzielności. Czwarta zasada rozgranicza zadania samorządu według kryterium samodzielności ich wykonywania na zadania własne, służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej i zlecone przez państwo. Piątą konstytucyjną zasadą jest określenie legalności jako jedynego kryterium nadzoru sprawowanego nad działalnością samorządu. Wszystkie podmioty prawa w tym również organy samorządu terytorialnego przy podejmowaniu działań w zakresie ochrony środowiska są zobowiązane do przestrzegania dwóch zasad. Pierwszą z nich określoną zarówno w Konstytucji (art. 5) jak również w Prawie ochrony środowiska (np. preambuła do ustawy) jest zasada zrównoważonego rozwoju. Konsekwencją jej wprowadzenia do prawa ochrony środowiska jest zobligowanie organów administracji publicznej do zapewnienia warunków niezbędnych do realizacji tej zasady poprzez opracowywanie programów zrównoważonego rozwoju oraz ochrony środowiska, wykonywanie konkretnych czynności prawnych, sprawowanie funkcji nadzorczych nad stosowaniem prawa (art. 90 ust. 1 u.i.ś.). Szczególne znaczenie mają w tym względzie organy uchwałodawcze gmin, powiatów i województw, które zostały zobowiązane przez ustawodawcę do opracowania tych programów zgodnie z polityką ekologiczną państwa określoną przez Sejm i sprecyzowaną przez Radę Ministrów. Drugą zasadą jest zasada pomocniczości (subsydiarności), która przeniesiona na teren organizacji ustroju państwa oznacza, że wyższe struktury władzy publicznej są „nadbudowane” i działają tam, gdzie struktury mniejsze i usytuowane bliżej obywatela są niezdolne do wykonywania bardziej złożonych zadań. Pomocniczość państwa w aspekcie negatywnym oznacza, że władza państwowa nie powinna przeszkadzać w indywidualnej i lokalnej aktywności społecznej a w znaczeniu pozytywnym 78 powinna pobudzać, podtrzymywać i uzupełniać wysiłki pozostałych podmiotów, w tym zwłaszcza samorządu terytorialnego. Trójszczeblowy samorząd w Polsce istniejący od 1999 roku jest realizowany przez władze regionalne na szczeblu województwa i przez organy lokalne w gminie i w powiecie i powoduje konieczność stosowania zasady subsydiarności również w relacjach między jego strukturami, co wskazuje na priorytet kompetencji szczebla gminnego. Organami ochrony środowiska w rozumieniu art. 376 ustawy Prawo ochrony środowiska są: - wójt, burmistrz lub prezydent miasta, - starosta, - marszałek, - minister właściwy do spraw środowiska. Ustawa o samorządzie gminnym w art. 6 ust.1 stwierdza, że do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, nie zastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów. Artykuł 7 z kolei podaje przykładowe („w szczególności”) wyliczenie zadań własnych gminy. Wśród wielu płaszczyzn zadań własnych gminy ustawodawca odwołuje się do szeroko rozumianej ochrony środowiska parokrotnie. Zadania gminy w materii ekologicznej są dwojakiego rodzaju, tzn. zadania prewencyjne, kształtujące środowisko we współdziałaniu z ładem przestrzennym i gospodarką terenami oraz działania zabezpieczające środowisko przed uciążliwościami, polegające na usuwaniu i oczyszczaniu ścieków komunalnych, utrzymywaniu czystości i porządku na terenie gminy, zapewnianiu właściwego standardu urządzeń sanitarnych i wysypisk, unieszkodliwianiu odpadów komunalnych oraz utrzymywaniu zieleni komunalnej i zadrzewień. Treść artykułu 7 ustawy o samorządzie gminnym realizowana jest przez podejmowanie działań zobowiązujących, reglamentacyjnych i kontrolnych, a w niektórych wypadkach także kreatywne (ochrona przed uciążliwościami i utrzymanie zieleni). Ze względu na ogólny charakter artykułu 7 konkretne kompetencje prawnej realizacji zadań samorządowych określone zostały w Prawie ochrony środowiska oraz w innych ustawach, z których najważniejsze to ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym, ustawa o utrzymaniu porządku i czystości w gminach, ustawa o ochronie zwierząt, ustawa o ochronie przyrody, ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych, ustawa - prawo wodne, ustawa o odpadach. Podstawowym, prewencyjnym instrumentem ochrony środowiska w gminie jest będący aktem prawa gminnego miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, w którym uwzględnić należy potrzeby ochrony środowiska i zasadę zrównoważonego rozwoju. Treść planu jest dodatkową podstawą prawną (obok norm prawa materialnego) przy podejmowaniu rozstrzygnięć bezpośrednio związanych z ochroną walorów naturalnych lub mających wpływ na zachowanie równowagi ekologicznej. Decyzje administracyjne sprzeczne z ustaleniami planu zagospodarowania przestrzennego są nieważne z mocy prawa (art. 7 ustawy kompleksowej). 79 Kolejnym ważnym instrumentem ochrony jest stanowienie prawa gminnego, którego normy kształtują stan środowiska w gminie. W drodze uchwał tworzone są obszary chronionego krajobrazu i formy ochrony indywidualnej przyrody (pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne i zespoły przyrodniczo krajobrazowe) oraz precyzowane statuty gmin uzdrowiskowych. Organy gminy są ponadto uprawnione do wydawania decyzji administracyjnych o charakterze prewencyjnym, finansowym lub restrykcyjnym. Przykładami najważniejszych rozstrzygnięć indywidualnych są zezwolenia na usunięcie drzew lub krzewów, zezwolenie na podjęcie działalności polegającej na usuwaniu, wykorzystywaniu i unieszkodliwianiu odpadów komunalnych, naliczenie opłat i kar pieniężnych oraz nakaz unieruchomienia maszyny lub urządzenia technicznego ze względu na jego uciążliwość dla środowiska. W sferze uprawnień gminy pozostaje ponadto duża różnorodność niewładnych form działania o charakterze społeczno - organizatorskim (propagowanie świadomości ekologicznej, organizowanie selektywnego gromadzenia odpadów komunalnych) oraz liczne czynności materialno - techniczne (np. uczestnictwo w monitorowaniu stanu środowiska). Gminy mają możliwość dobrowolnego łączenia się w większe struktury, które mogą mieć również proekologiczny charakter. Zawieranie porozumień gminnych pozwala na sprawniejsze wykonywanie inwestycji przyjaznej środowisku np. regulacji koryta rzecznego. Stowarzyszenia gmin są właściwą formą do propagowania idei ekorozwoju, rolnictwa ekologicznego lub agroturystyki. Związki międzygminne mogą być tworzone w celu wspólnego wykonywania zadań publicznych przekraczających możliwości jednej gminy, np. budowa oczyszczalni ścieków, budowa składowiska odpadów, spalarni odpadów, itp. 13. FINANSOWANIE ZADAŃ OCHRONY ŚRODOWISKA Wdrażanie przyjętej strategii rozwoju miasta w dziedzinie ochrony środowiska jest możliwe tylko przy zaangażowaniu środków własnych - budżetowych, jak i pozabudżetowych. Posiadanie programów, planów oraz koncepcji kierunkowych tematów pilnych do rozwiązania jest jednym z niezbędnych elementów przy ubieganiu się o środki pomocowe z Unii Europejskiej. 13.1. Główne źródła finansowania inwestycji w ochronie środowiska Fundusze ekologiczne (narodowy, wojewódzki, Kapitał własny inwestora i kredyty komercyjne. Budżet własny, nadwyżki budżetowe. Budżet powiatowy, wojewódzki, centralny. Fundacje i pomoc zagraniczna - fundusze dostępne po akcesji do UE. 80 13.2. Instytucje finansujące działania w ochronie środowiska Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej W kraju funkcjonują fundusze: narodowy, wojewódzkie. Fundusze Narodowy i wojewódzkie mają osobowość prawną i są funduszami celowymi. Prowadzą samodzielną gospodarkę finansową pokrywając z posiadanych środków i uzyskanych wpływów wydatki na funkcjonowanie działań. Przychodami fundacji są wpływy z tytułu: - opłat za korzystanie ze środowiska i administracyjnych kar pieniężnych za pobór wody, odprowadzanie ścieków, składowanie odpadów, wprowadzanie zanieczyszczeń do powietrza, za usuwanie drzew i krzewów), - opłat produktowych i depozytowych, - opłat i kar ustalanych na podstawie ustawy prawo geologiczne i górnicze, - dobrowolne wpłaty, zapisy, darowizny itp. Fundusz wojewódzki - WFOŚ i GW Fundusz wojewódzki może finansować wspomagać działalność w zakresach przypisanych gminnym na rzecz ochrony przyrody, zwiększenia lesistości, likwidacji poważnych awarii, postępu technicznego, oszczędności energii, wykorzystania paliw, opracowania planów i programów. Fundusz udziela pożyczek i dotacji na zasadach podobnych jak Fundusz Narodowy. Fundusz Narodowy – NFOŚ i GW Udziela pożyczek i dotacji po udokumentowaniu pełnego pokrycia planowanych kosztów przedsięwzięcia na podstawie zawartej umowy z wnioskodawcą. Przy udzielaniu pożyczek stosuje oprocentowanie ustalane w odniesieniu do stopy redyskontowej weksli /s.r.w./ w stosunku rocznym. Udzielone dofinansowanie w formie pożyczki lub pożyczki i dotacji nie może przekroczyć 70% kosztów przedsięwzięcia. Okres kredytowania przy udzielaniu pożyczek do 15 lat przy karencji nie dłuższej niż 12 m-cy. Udzielona pożyczka może być częściowo umorzona na wniosek pożyczkobiorcy w wysokości do 15% udzielonej pożyczki przy spłacie 50% pożyczki osiągnięcia założonych efektów. Udzielane mogą być także dotacje w wysokości do 30% kosztów przedsięwzięcia dla samorządów terytorialnych, ich związków i stowarzyszeń oraz spółki wodne. Samorządy mogą uzyskać na to samo przedsięwzięcie dotację w wysokości do 30% kosztów zadania dla zbilansowania środków. Programy do sfinansowania przez NFOS i GW to m.in.: - realizacja międzygminnych programów gospodarowania odpadami, - ochrona wód przed zanieczyszczeniem /wód granicznych i transgranicznych, - wspieranie realizacji programów małej retencji wód, - ochrona powietrzna, ziemi, przyrody i krajobrazu. Kapitał własny inwestora i kredyty komercyjne Kapitał własny inwestorów - to środki własne samorządów /budżetowe/ lub podmiotów gospodarczych realizujących przedsięwzięcie ekologiczne. Kredyty komercyjne są możliwe do zaciągnięcia w bankach, np. w Banku Ochrony Środowiska SA (BOŚ SA) - wymaga 50% środków własnych i kieruje się kryteriami podobnymi do NFOS i GW /kredyty mogą być „tańsze" w wyniku dopłat do niektórych transz z NFOS i GW/. Kryteria to efektywność ekologiczna i zgodność przedsięwzięcia z polityką ekologiczną. 81 Środki UE ♦ Fundusz Spójności (program zbliżony do przedakcesyjnego ISPA, którego Polska przestała być beneficjentem z dniem wstąpienia do UE) - sektor ochrony środowiska oraz transportu. Tematy finansowania to: oczyszczanie ścieków, zaopatrzenie w wodę, jakość powietrza, gospodarka odpadami. Projekty muszą mieć znaczący wpływ na środowisko. Kryteria dla projektów: - wielkość inwestycji min. 10 mln EURO, - podmiot publiczny - inwestor do 75% kosztów, - wymagają spełnienia dyrektyw obowiązujących w danym kierunku - element ochrony środowiska, - zgodność programów lokalnych z regionalnym, - przeprowadzanie postępowania w sprawie ocen oddziaływania na środowisko. Fundusze Strukturalne • Są to instrumenty finansowego wsparcia Europejskiej Polityki Regionalnej dostępne dla państw członkowskich Wspólnoty. Środki Funduszy Strukturalnych są rozdzielane i wydatkowane w kilkuletnich okresach zwanych "okresami programowania". W obecnym okresie programowania (od początku roku 2000 do końca roku 2006) obowiązują trzy cele Funduszy Strukturalnych, Cel.1. Wspieranie rozwoju i strukturalnego dostosowania regionów opóźnionych w rozwoju. Kryterium zaliczenia regionu do objęcia pomocą w ramach Celu 1 jest wartość PKB na mieszkańca niższa niż 75% średniej unijnej. Po wejściu do Unii Europejskiej Polska jako całość będzie kwalifikowała się do objęcia Celem 1. Cel 2: Wspieranie gospodarczej i społecznej konwersji obszarów przemysłowych, wiejskich, miejskich oraz zależnych od rybołówstwa stojących w obliczu problemów strukturalnych. Cel 3: Dostosowanie i unowocześnianie systemów oświaty, szkolenia i zatrudnienia. Funduszami Strukturalnymi są: ♦ Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (ERDF) - finansuje przede wszystkim rozwój regionalny i lokalny poprzez wsparcie - inwestycji infrastrukturalnych (transport, energetyka, telekomunikacja, infrastruktura ochrony środowiska, inwestycje w infrastrukturę edukacji i ochrony zdrowia), - małych i średnich przedsiębiorstw (inwestycje w przedsiębiorstwa produkcyjne, w sferze usług otoczenia przedsiębiorczości, w zakresie badań, transferu technologii itp.). ♦ Europejski Fundusz Społeczny (ESF) - promuje wykształcenie oraz mobilność geograficzną i zawodową pracowników, wspiera powrót na rynek pracy osób bezrobotnych i grup zagrożonych wykluczeniem społecznym. ♦ Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (Sekcja Orientacji) (EAGGF) - finansuje działania w mające na celu rozwój obszarów wiejskich w zakresie: - podwyższania produktywności i wprowadzania postępu technicznego, - racjonalnego rozwoju produkcji rolnej, 82 - finansowanie infrastruktury podstawowej na obszarach wiejskich, dywersyfikacji (zróżnicowania) produkcji, ochrony środowiska, rozwoju agroturystyki i modernizacji gospodarstw rolnych. Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego na lata 2007-2013 Środowisko i czysta energia » Działanie 6.1. Ochrona i kształtowanie środowiska » Działanie 6.2. Energia przyjazna środowisku Oś priorytetowa VI: Środowisko i czysta energia Celem priorytetu jest poprawa stanu, zachowanie bioróżnorodności oraz zapobieganie degradacji środowiska naturalnego. Realizacja działań w ramach Osi priorytetowej VI doprowadzi do poprawy stanu środowiska naturalnego, mającego wpływ na jakość życia mieszkańców województwa, będącego jednocześnie elementem jego atrakcyjności gospodarczej. Czyste, mało przekształcone przyrodniczo obszary przekładają się na atrakcyjność turystyczna regionu, zaś odpowiednia infrastruktura wodnokanalizacyjna oraz gospodarka odpadami umożliwi prowadzenie działalności gospodarczej bez generowania znaczących kosztów środowiskowych. W ramach priorytetu wspierane będą głównie projekty dotyczące wymiany lub zastępowania standardowych źródeł ciepła (takich jak np. kotłownie węglowe) na zasilane źródłami alternatywnymi (np. biomasa) w obiektach użyteczności publicznej, gdzie beneficjentem jest jednostka samorządu terytorialnego, a wybudowana infrastruktura nie jest przeznaczona do produkcji energii na rynek. Projekty realizowane będą zgodnie z Wojewódzkim Programem Rozwoju Alternatywnych Źródeł Energii dla Województwa Lubelskiego, ze szczególnym uwzględnieniem terenów gdzie występują niedobory energii oraz gdzie występują naturalne zasoby OZE. Inne jednostki finansujące inwestycje ekologiczne Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR) gospodaruje funduszami Unii Europejskiej i innymi funduszami pochodzącymi z pomocy zagranicznej dla inwestycji ekologicznych realizowanych na terenach wiejskich. Pomoc - to dotacja nawet do 50% wartości przedsięwzięcia - budowy oczyszczalni i zaopatrzenia w wodę. Ekofundusz - zarządza środkami pochodzącymi z ekokonwersji polskiego długu. Pomoc w formie dotacji do 30% kosztów przedsięwzięcia głównie z zakresu ochrony atmosfery w tym wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii: biomasy, słońca i wiatru. Fundacja - Wspomagająca Zaopatrzenie Wsi w Wodę zwana „Fundacją Prymasowską" lub „Kościelną". Pomoc w zakresie budowy wodociągów, oczyszczalni ścieków w tym przydomowych oraz rozwoju działalności agroturystycznych. Fundacja Partnerska dla Środowiska (FPŚ) - wspiera finansowo inwestycje w zakresie energetyki odnawialnej w formie dotacji. Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa (FAPA) - wsparcie w formie dotacji dla inwestycji w energetyce odnawialnej. 83 Program Partnerstwa dla Samorządu Terytorialnego (EGPP/USAID) - wsparcie energetyki odnawialnej - dotacje. Agencja Techniki i Technologii (ATT) - udziela kredytów na zadania w energetyce odnawialnej. Agencja Rozwoju Regionalnego w Lublinie. 1. OCENA REALIZACJI PROGRAMU - MIERNIKI STANU ŚRODOWISKA I ZMIAN PRESJI NA ŚRODOWISKO. 14.1. Zakres monitoringu programu Wdrażanie Programu Ochrony Środowiska będzie polegało na regularnej ocenie w zakresie: Określania stopnia wykonania przedsięwzięć / działań. Określania stopnia realizacji przyjętych celów. Oceny rozbieżności pomiędzy przyjętymi celami i działaniami, a ich wykonaniem. Analizy przyczyn tych rozbieżności. Burmistrz Miasta poprzez służby ochrony środowiska będzie oceniał co dwa lata stopień wdrażania Programu. Ocena ta będzie podstawą przygotowania raportu z wykonania Programu. W początkowym okresie wdrażania Programu również co dwa lata będzie weryfikowana lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w najbliższych czterech latach. W cyklu czteroletnim będzie oceniany stopień realizacji celów średniookresowych. Ocena ta będzie bazą do ewentualnej korekty celów i strategii ich realizacji. Taka procedura pozwoli na spełnienie wymagań zapisanych w ustawie „Prawo Ochrony Środowiska”, a dotyczących okresu, na jaki jest przyjmowany program ochrony środowiska i systemu raportowania o stanie realizacji programu ochrony środowiska. Raporty będą wykonywane w następującym cyklu i zakresie: • ocena postępów we wdrażaniu programu ochrony środowiska, w tym przygotowanie raportu (co dwa lata), • opracowanie listy przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w kolejnych czterech latach, • aktualizacja celów ekologicznych i kierunków działań (co cztery lata). 14.2. Wskaźniki monitorowania efektywności programu Podstawą właściwego systemu oceny realizacji Programu jest dobry system sprawozdawczości, oparty na wskaźnikach (miernikach) stanu środowiska. W nawiasach podano stan wyjściowy dla roku 2011. 1) Stopień zwodociągowania Miasta (98%) 2) Stopień skanalizowania Miasta (81%) 3) Stosunek sieci kanalizacyjnej do sieci wodociągowej (83,0%) 4) Produkcja energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych - w MWh/rok (190,08) 5) Produkcja energii cieplnej ze źródeł odnawialnych – w kJ/rok (0) 6) Lesistość gminy w % (9,0) 7) Ilość wytworzonych odpadów komunalnych w roku w Mg (6388) 8) Ilość odpadów komunalnych zebranych w roku w Mg (5171) 84 9) Wielkość składowanych odpadów komunalnych na składowiskach w Mg (4685) 10) Ilość odpadów zebrana selektywnie w Mg/rok (486) 11) Odzysk odpadów ulegających biodegradacji w Mg (821) 12) Udział terenów objętych ochroną prawną w ha (117,5) 13) Liczba, kampanii edukacyjnych (2) 14.3. Wskaźniki stanu środowiska i zmian presji na środowisko Do szczególnie ważnych wskaźników stopnia realizacji "II Polityki Ekologicznej Państwa" w tym stopnia zmian presji na środowisko należy zaliczyć: ocena dotrzymania norm jakości poszczególnych komponentów środowiska, określonych wymogami prawnymi, stopień zmniejszenia różnicy (w %) między faktycznym zanieczyszczeniem środowiska (np. depozycją lub koncentracją poszczególnych zanieczyszczeń), a naukowo uzasadnionym zanieczyszczeniem dopuszczalnym (ładunkiem krytycznym), stopień zmniejszenia zużycia energii, surowców i materiałów na jednostkę produkcji oraz stopień zmniejszenia całkowitych przepływów materiałowych w gospodarce, stopień zmniejszenia ilości wytwarzanych odpadów i emitowanych zanieczyszczeń w przeliczeniu na jednostkę dochodu narodowego lub wielkość produkcji, stosunek uzyskiwanych efektów ekologicznych do ponoszonych nakładów (dla oceny programów i projektów inwestycyjnych w ochronie środowiska), poprawa techniczno-ekologicznych charakterystyk materiałów, urządzeń, produktów (np. zawartości ołowiu w benzynie, poziomu hałasu w czasie pracy samochodu itp.). Poza wymienionymi głównymi wskaźnikami przy ocenie skuteczności realizacji "II Polityki Ekologicznej Państwa" oraz "Programu ochrony środowiska Miasta Tomaszów Lubelski" będą stosowane wskaźniki szczegółowe stanu środowiska: zmniejszenia ładunku zanieczyszczeń odprowadzanych do wód powierzchniowych, poprawy jakości wód płynących, stojących i wód podziemnych, poprawy jakości wody do picia oraz spełnienia przez wszystkie te rodzaje wód wymagań jakościowych obowiązujących w Unii Europejskiej; poprawy jakości powietrza - zmniejszenia emisji zanieczyszczeń powietrza (zwłaszcza metali ciężkich, trwałych zanieczyszczeń organicznych, substancji zakwaszających, pyłów i lotnych związków organicznych); zmniejszenia uciążliwości hałasu wokół obiektów przemysłowych, hałasu ulicznego w miastach oraz hałasu wzdłuż tras komunikacyjnych; zmniejszenia ilości wytwarzanych i składowanych odpadów, rozszerzenia zakresu ich gospodarczego wykorzystania oraz ograniczenia zagrożeń dla środowiska ze strony odpadów niebezpiecznych; ograniczenie ilości składowanych odpadów w tym odpadów ulegających biodegradacji, ograniczenia degradacji gleb, zmniejszenia powierzchni obszarów zdegradowanych na terenach poprzemysłowych, likwidacji starych składowisk odpadów, zwiększenia skali przywracania obszarów bezpośrednio lub pośrednio zdegradowanych przez działalność gospodarczą do stanu równowagi 85 ekologicznej, ograniczenia pogarszania się jakości środowiska w jednostkach osadniczych; wzrostu lesistości województwa, rozszerzenia renaturalizacji obszarów leśnych oraz wzrostu zapasu i przyrostu masy drzewnej, a także wzrostu poziomu różnorodności biologicznej ekosystemów leśnych i poprawy stanu zdrowotności lasów będących pod wpływem zanieczyszczeń powietrza, wody lub gleby; zahamowania zaniku gatunków roślin i zwierząt oraz zaniku ich naturalnych siedlisk, zmniejszenia negatywnej ingerencji w krajobrazie oraz kształtowania estetycznego krajobrazu zharmonizowanego z otaczającą przyrodą; Wskaźnikami pośrednimi stopnia realizacji Programu będą wskaźniki społeczno ekonomiczne: ⇒ poprawy stanu zdrowia obywateli, mierzonego przy pomocy takich mierników jak długość życia, spadek umieralności niemowląt, spadek zachorowalności, ⇒ zmniejszenia tempa przyrostu obszarów wyłączanych z rolniczego i leśnego użytkowania dla potrzeb innych sektorów produkcji i usług materialnych; ⇒ corocznego przyrostu netto miejsc pracy w wyniku realizacji przedsięwzięć ochrony środowiska; ⇒ spójności i efektywności działań w zakresie monitoringu i kontroli; ⇒ zakresu i efektów działań edukacyjnych oraz stopnia udziału społeczeństwa w procesach decyzyjnych; ⇒ opracowywania i realizacji przez grupy i organizacje pozarządowe projektów na rzecz ochrony środowiska. 14.4. Harmonogram wdrożenia programu Harmonogram wdrażania programu jest jego integralną częścią. Program operacyjny obejmować będzie lata 2012-2019. Zadania przyjęte do realizacji w strategii długoterminowej, będą aktualizowane, co 4 lata. Podstawą weryfikacji będzie przeprowadzana, co 2 lata, ocena realizacji wdrażania zadań finansoworzeczowych oraz osiągniętych efektów. Głównymi działaniami podejmowanymi w zakresie monitoringu polityki ochrony środowiska będą: - aktualizacja strategii krótkoterminowej i systematyczne przygotowanie programów działań na rzecz ochrony poszczególnych komponentów środowiska, tj.: gleb, wody, powietrza, - aktualizacja długoterminowej polityki ochrony środowiska. 15. WSPÓŁPRACA Współpraca wielu partnerów włączonych w zagadnienia ochrony środowiska jest warunkiem koniecznym, aby ten program był wdrożony z sukcesem. Współpraca jest niezbędnym elementem dobrej organizacji procesu wdrażania programu. W ramach realizacji niniejszego programu szczególną uwagę należy zwrócić na: - współpracę Burmistrza z władzami administracyjnymi różnych poziomów: Lubelskim Urzędem Wojewódzkim, Urzędem Marszałkowskim w Lublinie, WIOŚ, władzami powiatu oraz władzami sąsiednich gmin, 86 - współpracę z reprezentantami poszczególnych grup społecznych, gospodarki oraz przemysłu, w celu wdrażania polityki zdefiniowanej w programie, a także dostosowania jej do przyszłych wymagań. Bardzo ważna będzie współpraca z grupami reprezentującymi mieszkańców gminy (np. młodzieżą szkolną, Radami Sołeckimi, pozarządowymi organizacjami ekologicznymi), w celu uzyskania akceptacji podejmowanych działań oraz zaangażowania mieszkańców (np. selektywna zbiórka odpadów), - współpracę z instytucjami finansowymi w celu zorganizowania funduszy na realizację wybranych projektów. 16. PODSUMOWANIE. Projekt „Programu ochrony środowiska dla Miasta Tomaszów Lubelski na lata 20122015 z perspektywą do roku 2019”, została opracowana zgodnie z Polityką ekologiczną Państwa oraz dokumentami planistycznymi szczebla ponadgminnego i gminnego. Projekt Programu, jako punkt wyjścia dla dalszych analiz, charakteryzuje istniejący stan środowiska oraz problemy z jego ochroną. Oceniając stan poszczególnych elementów środowiska oraz czynników mających na nie wpływ, można scharakteryzować: - stan jakości powietrza jako średni, - poziom hałasu jako zróżnicowany ze względu na źródła jego emisji, przy czym można oszacować, że na hałas powyżej 60 dB narażone są tereny szczególnie w pobliżu tras komunikacyjnych, - stan czystości wód powierzchniowych można określić jako zadowalający, - stan jakości wód podziemnych można określić jako dobry. Cele „Programu...” odpowiadają celom kluczowych dokumentów na poziomie kraju i województwa. Wśród zadań ujętych w projekcie „Programu...”, nie ma inwestycji powodujących znacząco niekorzystne oddziaływanie dla środowiska, gdyż suma korzyści z ich realizacji przekracza jednak zdecydowanie potencjalne zagrożenie. Całościowa analiza materiału zawartego w projekcie „Programu ..” pozwoliła stwierdzić, że projekt uwzględnia zasadę zrównoważonego rozwoju miasta Tomaszów Lubelski. 87