Rada Szkoleniowa na temat:

Rada Szkoleniowa na temat:
„Eliminowanie zachowań agresywnych u dzieci
w wieku przedszkolnym."
•
Temat: Eliminowanie zachowań agresywnych u dzieci w wieku
przedszkolnym.
•
Cel: Wzbogacenie wiedzy nauczycieli na temat stosowania arteterapii
w eliminowaniu zachowań agresywnych w środowisku dzieci.
•
Założenia organizacyjne:
Planowana liczba uczestników - 6
2.Rada Szkoleniowa przeznaczona dla nauczycieli
Przedszkola nr 2 w Kędzierzynie – Koźlu.
3.Rada Szkoleniowa planowana w dniu 12.04.2005 r.
1.
•
Ramowy plan warsztatów.
Pojęcie i rodzaje agresji.
2. Przejawy agresji.
3. Przyczyny agresji.
4. Sposoby eliminowania – arteterapii.
a) Muzykoterapia
b) Terapia sztuką
c) Bajkoterapia
d) Zabawy interakcyjne
e) Zabawy relaksacyjne
5. Wartości terapeutyczne stosowanych technik.
6. Ewaluacja – rozdanie ankiet
1.
Ad. 1.
Zjawisko agresji jest dosyć powszechne. Chciałabym abyśmy wspólnie zastanowiły
się nad kilkoma zagadnieniami, które pomagałam uświadomić sobie czym jest
agresja, jakie są przejawy zachowań agresywnych które z nich są najbardziej
1
niebezpieczne.
Fiszka
Ad. 1.
Pojęcie i rodzaje agresji.
W świetle literatury psychologicznej agresję definiuje się jako wszelkie działanie
(fizyczne lub słowne), którego celem jest wyrządzenie krzywdy fizycznej lub psychicznej
– rzeczywistej bądź symbolicznej – jakiejś osobie lub czemuś co ją zastępuje. Agresja jest
zazwyczaj reakcją na frustrację, jest też przejawem wrogości. Wyróżnia się cztery rodzaje
agresji :
- Agresja fizyczne – jest to bezpośrednie zadawanie bólu innym osobom. Zazwyczaj
konflikt dotyczy dwóch osób, pomiędzy którymi dochodzi do bójki, czyli starcia
o zabawkę, o własne racje bądź też o pomysł na zabawę. Atak taki jest najczęściej
skierowany bezpośrednio na sprawcę, chociaż może być również przeniesieniem emocji
na osobę lub przedmiot nie będący jego przyczyną. Taka forma agresji nazywa się agresją
z przeniesieniem. Dzieje się tak dlatego, iż rówieśnik, pies czy przedmiot jest dla
złoszczącego się w danym momencie mniej zagrażający, toteż przenosi swoją złość na
niego.
- Agresja werbalna ( niefizyczna ) – jest formą bardzo często występującą u dzieci
w wieku przedszkolnym. Dochodzi do konfrontacji słownej, która dotkliwie rani dziecko.
Jednoznacznie grożąca mimika wzmacnia znaczenie słów, które prowokują i rozdrażniają
kogoś. Podobnie dzieje się jeżeli chodzi o agresję typu instrumentalnego, której istotą
jest wybieranie przez dziecko takiego sposobu zachowania, które może mu przynieść
jakąś korzyść. Dochodzi tutaj do symboliki niewerbalnej i odgrywa ogromną rolę. Przez
dzieci postrzegane jest jako bardzo obraźliwe i raniące, dlatego w reakcji tego typu
bodźce bardzo często dochodzi do konfliktów.
- Agresja pośrednia, lub cicha – jest formą agresji mającą na celu wywołać złość u
innych i wykorzystywana jest prawdopodobnie wtedy, gdy bezpośrednie formy agresji
(fizyczna i werbalna) nie są dozwolone lub gdy dziecko czuje się słabsze i boi się
przegranej w walce fizycznej lub słownej.
- Agresja relacji – jest bardzo często występującą formą u dzieci w wieku
przedszkolnym. Poprzez negatywne wypowiedzi bezpośrednio do lub też pośrednio o
ofierze nadszarpnięte zostają stosunki dziecka z jego rówieśnikami lub jego odczuwanie
społecznej przynależności i akceptacji. Jest to forma chyba najbardziej boleśnie
przeżywane przez dziecko przedszkolne, gdyż akceptacja rówieśników oraz
powstawanie pierwszych przyjaźni odgrywa dla niego bardzo ważną rolę.
Ad. 2.
Przejawy agresji :
- Agresja fizyczna przejawia się, poprzez np. : bicie się, szarpanie, gryzienie, kopanie,
drapanie, szczypanie, wymuszanie, niszczenie własności.
- Agresja werbalna przejawia się w postaci ubliżania, przezywania, wyśmiewania się ,
2
złośliwych uwagach, wykłócaniu się podniesionym głosem.
- Agresja instrumentalna – niewerbalna przejawia się poprzez : pokazywanie języka,
robienie min przedrzeźnianie, czy innego tego typu gesty mające na celu zranić inną
osobę. Te dwa rodzaje agresji fizyczna i werbalna powiązane są z przyjemnymi
odczuciami agresora.
- Agresja pośrednia lub cicha, przejawia się w czasie zrobienia komuś kawału, dowcipu,
poprzez prowokacyjne wyłączanie się z komunikacji, świadome ignorowanie i
przesadnie wyraźny brak zainteresowania, wzbranianie się przed społecznym kontaktem.
- Agresja relacji przejawia się poprzez negatywne wypowiedzi bezpośrednio do, lub też
pośrednio o ofierze, wykluczanie pewnych dzieci z zabawy, podczas grożenia.
Jest jeszcze jedna szczególna forma agresji rzadko występująca w przedszkolu
mianowicie autoagresja (samookaleczenie się).
Ad. 3.
Przyczyny agresji.
Głównej przyczyny agresji w środowisku dziecięcym należy szukać w rodzinie :
- odmienny styl wychowania matki i ojca,
- stosowanie przemocy wobec dziecka,
- zaburzona struktura rodzinna (rozwód, śmierć jednego z rodziców),
- brak zapewnienia dziecku podstawowych potrzeb (bezpieczeństwa, miłości
i akceptacji),
- konflikty z domu rodzinnym,
- patologia rodzinna (alkoholizm, narkomania),
- naśladowanie nieprawidłowych wzorców przekazywanych przez rodziców,
- zbyt mała ilość czasu poświęcanego dziecku.
Inną przyczyną powstania zachowań agresywnych może być oddziaływanie mediów
(telewizja, komputer, Internet). Media kształtują wzorce osobowe, stawiając za przykład
do naśladowania ludzi młodych, silnych, bezwzględnie dążących do posiadania
pieniędzy, władzy, autorytetu. Jeśli rodzice nie oglądają filmów razem z dziećmi, nie
komentują ich, ani nie tłumaczą, zostaną one przez dzieci uznane za źródło przynoszące
wzory do naśladowania. Dzieci identyfikują się z filmowymi postaciami i chcą je
naśladować. Mogą wręcz myśleć że jeśli na ekranie telewizora czy monitora komputera
uśmiercony bohater podnosi się z ziemi, jak gdyby nigdy nic się nie stało, to tak samo
niegroźna i obarczona poważnymi konsekwencjami jest również śmierć w realnym
życiu.
Ad. 4.
Sposoby eliminacji zachowań agresywnych .
W celu eliminacji zachowań agresywnych coraz częściej sięga się po oddziaływania
terapeutyczne za pomocą sztuki.
„Terapia sztuką” – jest szczególnie ważna w przypadku osób, które nie umieją, nie
potrafią lub nie chcą posługiwać się słowem dla opisania własnych doznań i odczuć.
3
Z uwagi na to, iż arteterapia znosi ograniczenia językowe okazuje się być wyjątkowo
przydatna w pracy z dziećmi. Arteterapia wykorzystuje do swoich celów szeroko
rozumianą sztukę : muzykę, plastykę, literaturę, kino, taniec. W działalności
terapeutycznej wyróżnia się pewne etapy działań :
- funkcja ekspresyjna – uwalnianie napięć,
- funkcja poznawcza – rozpoznawanie i nazywanie,
- funkcja oczyszczająca – rozładowanie wewnętrzne konfliktów i napięć,
- funkcja kompensacyjna – zaspokojenie niezrealizowanych pragnień,
- funkcja odprężająca – zrelaksowanie.
MUZYKOTERAPIA
Najprostszą a zarazem bardzo skuteczną formą kształtowania pozytywnych emocji
wśród dzieci przejawiających zachowania agresywne jest systematyczne słuchanie
krótkich utworów lub fragmentów muzyki artystycznej poważnej . Muzyka powinna być
odpowiednio dobrana. Znany terapeuta Don Campbell, nazywał przeobrażające
działanie muzyki na zdrowie i dobre samopoczucie „efektem Mozarta” – opisał to w
swojej książce pod tym samym tytułem. Uważa, że metoda ta pozwala redukować stres,
lęki, depresje, także relaksuje i likwiduje zaburzenia związane ze snem, pomaga
dyslektykom.
Fragmenty Mozarta wykorzystywane są do różnego rodzaju terapii. Ważna jest tonacja,
tempo oraz czynniki psychologiczne, fizjologiczne i estetyczne, po to aby spowodować
różnorodne reakcje słuchowe, fizyczne i emocjonalne. Dr Swietłana Masqutowa z
Międzynarodowego Instytutu Kinezjologii w Warszawie mówi, że Beethoven, Vivaldi,
Strauss harmonizują i integrują rytm pracy serca i mózgu. Muzyka Mozarta ma
natomiast wyjątkowy charakter, bo wpływa na układ nerwowy i aktywność sensoryczną
człowieka. Cele muzykoterapii :
- poprawia się pamięć i koncentracja,
- poprawia poczucie własnej godności,
- wzrasta samoakceptacja,
- pomaga zintegrować wewnętrzny rytm procesów poznawczych i zewnętrzną
aktywność,
- rozwija społeczną orientację w otoczeniu,
- rozwija umiejętność radzenia sobie,
- równoważy procesy emocjonalne,
- redukuje stres i niepokoje, negatywne emocje, lęki,
- przeciwdziała nudzie i odpręża,
- zachęca do wyrażania uczuć w formie werbalnej i niewerbalnej,
- stwarza możliwość uczestniczenia w twórczej spontanicznej ekspresji muzycznej,
- stwarza warunki do tworzenia wizualizacji i wyobrażeń przy muzyce,
- rozwija kreatywność samoekspresji,
- doskonali zmysł plastyczny,
4
- poprawia kontrolę nad odruchami,
- doskonali zmysł estetyki,
- staje się bodźcem do wyrażania uczuć,
- jest sposobem uczenia się nowych zachowań.
Eksperymentalne wykorzystanie dźwięków jest też pomocne przy leczeniu zaburzeń
słuchu, dysleksji, autyzmu, nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD) oraz wielu
innych umysłowych i fizycznych zaburzeń. Muzyka relaksacyjna powinna być cicha,
spokojna i raczej wolna. Dzięki temu będzie stabilizować wewnętrznie – wyciszać i koić
nerwy. Ważne jest aby oprócz słuchania przez dzieci piosenek wprowadzić je w świat
muzyki poważnej zwanej artystyczną. Słuchając także muzyki pełnej wspaniałych
brzmień. Wciąż na nowo otwierają się drzwi do krainy melodii i harmonii. Dzięki
systematycznemu słuchaniu utworów uwrażliwia się słuch, rozwija muzykalność, a co
najważniejsze wzbudza pozytywne emocje.
TERAPIA SZTUKĄ
Umożliwia kontrolowanie i rozładowanie napięć w procesie twórczym, a oddziałując
jednocześnie na różne sfery życia psychicznego (emocje, intelekt), daje często jedyną
możliwość komunikowania się z otoczeniem. Odtworzenie przykrych doświadczeń
prowadzi do odzyskania kontroli nad emocjami. Obok funkcji terapeutycznej rysunek
pełni również funkcję diagnostyczną. Istnieją testy psychologiczne na podstawie których
można odczytać wiele informacji o dziecku, jego relacjach z otoczeniem (testy np.
„Rodzina”, „Drzewo”, „Dom”, „Osoba w deszczu”).
Ekspresja plastyczna realizuje się przez malowanie, lepienie i rysowanie.
Zalety wymienionych technik plastycznych:
- ich zastosowanie nie wymaga wiele czasu,
- prace zaczyna i kontroluje samo dziecko,
- dziecko ma zapewnioną swobodę wyboru,
- nie ma oceny prac ze strony terapeuty,
- tematyka działania może wkroczyć w najrozmaitsze obszary życia.
RYSOWANIE
Rysowanie stanowi stały zapis do którego można wracać w czasie całego procesu
terapeutycznego. Przedstawiając emocje w formie graficznej dziecko wydobywa je na
powierzchnię stając z nim twarzą w twarz i uczy się jak nad nimi zapanować. Rysowanie
wyzwala radość, przyjemność, naturalność, spontaniczność oraz okazję do rozładowania
energii. Podejmując tę formę pracy nie wzbudzamy w dziecku lęku, jest ono
bezpiecznym i dobrym sposobem rozumienia dziecka przez dorosłego i wzajemnej
wymiany myśli między nimi. Ze względu na sposób wykonania wyróżnia się :
- rysowanie swobodne (czyli każdy rysunek to co chce),
- rysowanie w parach,
- rysowanie dopełniające (jedno dziecko zaczyna rysować np. koło, drugie dorysowuje
coś innego i każde z dzieci cos dorysowuje),
5
- wspólny rysunek ( na jednej płaszczyźnie rysują wszyscy).
Dzięki temu dziecko agresywne uczy się współdziałania i współpracy z innymi.
MALOWANIE
Malowanie a w szczególności malowanie rękami jest cenną formą terapii. Stymulacja
dziecka w drodze różnorodnych zajęć malarskich stanowi doskonałą okazję do
ujawnienia pozytywnych emocji, zaangażowania, otwartości w stosunku do otoczenia.
Ćwiczenia z farbami dają upust negatywnym emocjom i napięciom. Terapeutyczne
wartości technik malarskich tkwi w swobodnym dobrze kolorów, nakładaniu farby.
Linie, plamy kompozycja, kształty stanowią środek ekspresyjnego wyrazu.
Inną formą ekspresji plastycznej jest
MODELOWANIE W MASACH
W literaturze podkreśla się, że jest to materiał przyjemny w użyciu. Dziecko może
nadawać mu rozmaite kształty, które może zmienić i niszczyć jeśli przyjdzie mu na to
ochota. Wałkowanie i rzeźbienie stanowi ujście dla agresywnych uczuć, ułatwia
wyrażenie emocji i problemów.
BAJKOTERAPIA
Jedną z metod terapeutycznych jest biblioterapia, która nie jest stosowana
w przedszkolu. Chciałabym omówić rodzaj biblioterapii jakim jest Bajkoterapia.
Adresatem są małe dzieci, a tworzywem oddziałującym są bajki terapeutyczne oraz inna
literatura dziecięca, która realizuje cele wspierania lub terapii.
Bajkoterapia jest ważną metodą wspierania i oddziaływania terapeutycznego we
wczesnych okresach rozwoju dziecka. Polega na czytaniu odpowiednio dobranych bajek
i rozmawianiu na ich temat. Treść bajek terapeutycznych koncentruje się wokół sytuacji
emocjonalnie trudnych, które to zdarzają się w toku rozwoju dziecka. Wspieranie polega
na dostarczeniu dziecku nowej wiedzy o sobie i świecie, dotyczącej głównie strategii
poznawczych mających ograniczyć skutki lęku powstałe w wyniku negatywnego
doświadczenia, niewłaściwej stymulacji wyobraźni lub niezaspokojonych potrzeb.
Przedstawiają inny sposób myślenia, działania, odczuwania. Użycie metafor i symboli
pozwala na samodzielne ich odkrywanie i odnoszenie do własnych doświadczeń.
Niezaspokojona potrzeba bezpieczeństwa stwarza często lęk przed np.: ciemnością lub
dzikimi zwierzętami. Niezaspokojona potrzeba miłości rodzi lęk przed porzuceniem,
odrzuceniem. Natomiast niezaspokojenie potrzeby akceptacji powoduje poczucie bycia
gorszym i mniej wartościowym. Dlatego ważną rolę w wychowaniu dziecka odgrywa
umiejętne zaspokojenie potrzeb dziecka oraz odpowiedni stosunek do niego rodziców,
przejawiający się w postawach. Prawidłowe są te postawy, które stwarzają warunki do
pewnego rozwoju społecznego dziecka i nie prowadzą do zaburzeń w jego zachowaniu.
„Jeśli rodzice uświadomią sobie, że nie tworzą dziecka, ale pomagają mu
stworzyć siebie, to będą tym lepiej umieli spełnić swój obowiązek i wesprzeć je
6
swą dalekowzrocznością. Dziecko może dobrze się rozwijać tylko wtedy, gdy
pomoc udzielona mu jest w stosownej formie”
W. Montessori.
Można wyodrębnić następujące rodzaje bajek terapeutycznych :
- Bajki psychoedukacyjne
- Bajki psychoterapeutyczne
- Bajki relaksacyjne
o Bajki psychoedukacyjne – są dość krótkimi utworami, przeznaczone głównie dla
dzieci w wieku od 4 do 9 lat. Powinny wspierać i mówić o emocjach, jakie
wyzwalają konkretne sytuacje w taki sposób, aby rozwijały świadomość
emocjonalną. Bajki psychoedukacyjne oddziaływują na procesy poznawcze
poprzez :
- wyjaśnienie związku przyczynowo-skutkowych między zdarzeniem a doznawaniem
emocji.
- przedstawienie bajki w sposób zrozumiały dla dzieci
- zapoznanie ze słownictwem dotyczącym emocji, wizualizacja treści
- oswojenie z sytuacją zagrożenia
- pokazywanie wzorów pozytywnego myślenia, nastawionego na działanie
- racjonalizowanie problemu
- przedstawienie różnych trudności, zachęcanie do mówienia o problemach,
poszukiwanie skutecznych rozwiązań
- pokazanie wzorów skutecznego działania, innego myślenia o sytuacji trudnej,
innego odczuwania.
Zalecane jest po wysłuchaniu każdej bajki rozmowa na konkretny temat oraz
wykonanie przez dzieci rysunku ilustrującego tekst, aby lepiej zrozumiały i utrwaliły
treść.
o
Bajki psychoterapeutyczne – przeznaczone są głównie dla dzieci w wieku od 4 do
9 lat. Mają rozbudowaną fabułę i są dłuższe niż bajki psychoedukacyjne.
Zadaniem tych bajek jest obniżenie lęku oraz podanie innych wzorów myślenia,
odczuwania i działania. Umożliwienie kontroli poznawczej, również dodaniu
wsparcia emocjonalnego i skompensowania niezaspokojonych potrzeb. Wspieranie
emocjonalne w tych bajkach polega na:
 daniu zrozumienia, że nie jestem sam, że inni też podobnie czują, myślą
i zachowują się.
 umożliwieniu wyżalenia się, ekspresji uczuć poprzez wizualizację tekstu,
w ten sposób ponowne doświadczenie emocji, w rezultacie dokonuje się ich
redukcja
 doraźnej zmianie samopoczucia poprzez pokazanie, że inni są w podobnej
sytuacji lub w gorszej
7
Wspieranie emocjonalne poprzez, zrozumienie, akceptację, odbudować pozytywną
samoocenę poprzez doświadczenie, że inni podobnie postępują, obniżyć napięcie
emocjonalne poprzez ekspresje emocjonalną, doraźnie poprawić samopoczucie.
Pomaga także budować pozytywne emocje, nadzieję, przyjaźń, jaką zapewniają
bajkowe postacie.
Zastępcze zaspokojenie potrzeb – bezpieczeństwo, miłości, przynależności, uznania –
redukuje przykre napięcie emocjonalne. Ważne jest aby dowartościować dziecko,
które jest w trudnej sytuacji – kompensacja. Przekazywanie odpowiedniej wiedzy o
sytuacji lękotwórczej i wskazywanie sposobów radzenia sobie.
o Bajki relaksacyjne – bajka ta powinna być krótka.
Głównym celem powinno być uspokojenie i odprężenie dziecka zwłaszcza na
podstawie wizualizacji. Wg. A. Lazarusa wizualizacja nazywana jest obrazowaniem
wewnętrznym, które rozwija wyobraźnię i powoduje wywołanie określonych stanów
emocjonalnych. Sugestia, propozycje osoby prowadzącej powinny zawierać trzy
struktury :
• słuchową – służącą do wywołania efektu w rodzaju np.: szum wody, drzew
• wzrokową – np.: widzenie fal z wolna przybijających do brzegu
• czuciową – np.: wchodzenie do wody, na szczyt góry itp.
Bardzo ważne jest aby osoba opowiadająca bajkę relaksacyjną była odprężoną i nie
odczuwała napięcia. Podczas słuchania tego rodzaju bajek może towarzyszyć
uspokajająca muzyka, która dodatkowo wzmocni efekt relaksacji.
ZABAWY INTERAKCYJNE
W pracy pedagogicznej duże znaczenie mają zajęcia zabawowe. Są łatwe do
opanowania i nie wymagają dużych nakładów. Ich charakter jest zróżnicowany ze
względu na rodzaj problemów emocjonalnych jakie przeżywają dzieci (agresja,
nadpobudliwość, zahamowane emocje, a także trudności w nawiązywaniu kontaktu
i współpracy z innymi dziećmi). Zabawy oraz ćwiczenia interakcyjne oferują
dzieciom otwarte systemy interakcji, ułatwiają zdobywanie różnych doświadczeń ze
sobą oraz z innymi ludźmi dzięki czemu pomagają w odreagowaniu napięć . Bardzo
ważne jest aby wyeliminować w zabawach zawody oraz wszystkie rodzaje
rywalizacji. Celem tych zabaw jest uczenie rozpoznawania, nazywania i wyrażania
podstawowych emocji i uczuć, kształcenie umiejętności adekwatnego reagowania na
bodźce, rozwijanie umiejętności rozumienia i akceptowania innych, rozwijanie
empatii. Dzięki tym zabawom dzieci zyskują świadomość różnorodności uczuć
i emocji, które w nich tkwią, zdobywają umiejętność wyrażania emocji oraz wiedzę
pozwalającą na właściwe reagowanie na daną sytuację, potrafią wczuć się w sytuację
innych dzieci, uczą się otwartego komunikowania się. Zabawy zwłaszcza w fazie
początkowej redukują lęki dzieci i ułatwiają nawiązywanie kontaktów
i współdziałanie w grupie. Należy pamiętać aby po każdym ćwiczeniu, czy zabawie
wyciszyć się i podzielić się „na gorąco” zdobytymi doświadczeniami, wrażeniami.
8
Może to być w formie wypowiedzi, pantomimy lub rysunku np.: mandali.
ZABAWY RELAKSACYJNE
Zabawy relaksacyjne bazujące na naturalnej aktywności dziecięcej, służą pogłębianiu
kontaktów pomiędzy dziećmi i dorosłymi, odprężaniu i wspólnemu przeżywaniu
radości. Głównym celem zabaw relaksacyjnych jest łagodzenie wewnętrznych napięć,
zmniejszenie stresu, stworzenie warunków sprzyjających odprężeniu, rozwijanie
twórczej wyobraźni. Są to tzw. „zabawy na uspokajanie” np.: masaż, ćwiczenia
oddechowe, ćwiczenia relaksacyjno – koncentracyjne, wizualizacje, opowieści
relaksacyjne. W czasie zabaw relaksacyjnych dziecko poznaje fizyczne możliwości
swego ciała, uczy się panowania nad nim oraz umiejętności opisania go. W
ćwiczeniach używany jest spowolniony ruch i gesty : głaskania, kołysania, drapania,
itp. Są to spontaniczne ruchy, pomagające w odpędzeniu zmartwień, napięć,
zwiększeniu pewności siebie. Zabawy relaksacyjne wymagają od dzieci osobistego
zaangażowania, wspomagają i ćwiczą koncentrację. Do ćwiczeń można używać
prostych materiałów, dzięki którym kształcą zmysły wzroku, słuchu, węchu, smaku.
Poprzez takie ćwiczenia dziecko lepiej pozna swoje otoczenie, dzięki czemu łatwiej
uniknie stresu. Umiejętność relaksacji ma wpływ na polepszenie pamięci i
koncentracji, postępy w nauce, podniesienie samooceny, wiary w siebie, poprawę
stanu zdrowia, zwiększenie zdolności twórczych, umiejętności współpracy,
otwartości, serdeczności oraz pozbycia się niechcianych nawyków. Zabawy
relaksacyjne oparte są w głównej mierze na ekspresji ruchowej, którą można łączyć z
ekspresją plastyczną oraz muzyczną lub muzykoterapią.
Ad. 5
Wartości terapeutyczne stosowanych technik :
• dzieci nabiorą poczucia własnej wartości,
• zdobędą podstawowe umiejętności w zakresie współdziałania w zespole,
• nauczą się dostrzegać własne mocne strony,
• będą wrażliwe na potrzeby innych, wczuwając się ich stany emocjonalne,
• wyzwolą w sobie ochotę do mówienia wobec grupy lub przełamią opory w tym
zakresie,
• pozbędą się lęku i nieśmiałości w kontaktach z innymi osobami,
• podejmą próby twórczego myślenia,
• nauczą się nastawiać na sukces,
• nabędą umiejętności samodzielnego podejmowania decyzji i ponoszenia za nie
odpowiedzialności,
• będą umiały czerpać i okazywać radość z realizacji podejmowanych zadań,
9
• nabędą umiejętności związane z nazywaniem i okazywaniem (mimiką, gestem)
różnych stanów emocjonalnych oraz odczytywaniem (z mimiki, gestów) emocji
innych.
Ad.
6.Ewaluacja – rozdanie ankiet
BIBLIOGRAFIA związana z agresją
„Agresja w przedszkolu” G. Hang – Schnabel Wydawnictwo „Jedność” K – ce
2001
 „ Kiedy dzieci są agresywne – Jak możemy je rozumieć i pomóc ?”
A. Stein
Wydawnictwo „Jedność” K – ce 2003
 „Zabawy w psychoterapii” H. Kaduson Ch. Schaeffer
Wydawnictwo „Jedność” K – ce 2005
 „Jak mówić, żeby słuchały. Jak słuchać, żeby mówiły” A. Faber
E. Mozlish
 „Gry i zabawy przeciwko agresji” R. Portmann Wydawnictwo „Jedność” K – ce
2005
 „Zabawy na odprężenie i koncentrację” R. Portmann E. Schneider Wydawnictwo
„Jedność” K – ce 2004
 „Zabawy na rozwiązywanie konfliktów i napięć w grupie” B. Fuchs Wydawnictwo
„Jedność” K – ce 2004
 „Zmyślne ruchy, które kształcą umysł” C. Hannaford
 „Redukcja dzieci agresywnych” J. Grochulska
 „Krzyczeć, bić, niszczyć. Agresja u dzieci w wieku do 13 lat” J. Rumpf
 „Zarys terapii dzieci” B. Kaja
 „Agresja u dzieci – szkoła porozumienia” J. Danielewska
 „Saper czyli jak rozminować agresję (program profilaktyczno – wychowawczy) W.
Słonina R. Knez
 „Małe dzieci – duże uczucia” H. Baum
 „Jak przeciwdziałać agresji” D. Lubaszka
 „Rozwój dziecka” E. P. Hurlock
 „Zabawa w psychoterapii” H. Kaduson Ch. Schaefen GWP. Gdańsk 2002
 „Jak pomagać dziecku z zaburzeniami życia uczuciowego” A. Kozłowska
 „Zaburzenia emocjonalne dzieci w wieku przedszkolnym” A. Kozłowska
 „Psychoterapia” St. Kratochwil
 „Nowe zjawiska w psychoterapii” Lis – Turlejska
 „Psychoterapia dzieci” D. T. Maclay
 „Jak sobie radzić z niechcianymi uczuciami” I. Obuchowska
 „Zaburzenia emocjonalne dzieci – diagnoza i terapia” W. Turewicz
 „Psychoterapia w wychowaniu” S. Górski
 „Dzieci bez stresu” K. W. Vopel
 „ Twórcza wizualizacja dla dzieci. Sposoby pozytywnego oddziaływania na własne
zdrowie.” J. Day Wydawnictwo Zysk i S- ka , Poznań 1997 .
 „ Gry i zabawy na dobry klimat w grupie.” B. Fuchs Wydawnictwo „ Jedność” K –
ce 1999

10
 „ Psychoterapia w wychowaniu” S. Górski Instytut Wydawniczy Związków
Zawodowych. W – wa 1986
BIBLIOGRAFIA
Bajkoterapia
„Bajkoterapia. O lekach dzieci i nowej metodzie terapii” – M. Molicka
 „Bajki terapeutyczne dla dzieci” – M. Molicka
 „Wykorzystanie bajek i baśni w psychoterapii dzieci i młodzieży”
– J.
Osuchowska
 „Kiedy pani złość przychodzi z wizytą” „Terapeutyczne opowiadania dla
impulsywnych dzieci” – E. Meyer – Glitza
 „Biblioterapia w teorii i praktyce” – W. Kozakiewicz
 „Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni”
– B.
Bettelheim
 „Wizualizacja” – F. I. P. Paul - Cavalkier
 „Wyobraźnia w psychoterapii” – A. Lazarus
 „Bajki relaksacyjno – terapeutyczne w pracy z dziećmi z problemami
emocjonalnymi” – E. Małkiewicz
 „Relaks w nauczaniu” H. Teml
 „Opowiadania dla twojego dziecka” – D. Brutt
 „Twórcza wizualizacja dla dzieci” – J. Day
 „Wyobraźnia w psychoterapii” – A. Lazarus
 „Bajki terapeutyczne jako metoda obniżania lęku u dzieci hospitalizowanych” – M.
Molicka
 „Bajki na dobry sen” – G. Ortner
 „Pomoc dzieciom z grupy ryzyka” – A. Brzezińska
 „Bajki, które leczą” – D. Brutt

BIBLIOGRAFIA
Zabawy interakcyjne
 „Gry i zabawy interakcyjne dla dzieci i młodzieży” – K. W. Vopel
 „Poradnik dla prowadzących grupy” „Teoria i praktyka zabaw interakcyjnych” –
Klaus W. Vopel
 „Zabawy, które leczą” „Otwartość i zaufanie w początkowej fazie istnienia grupy
Tom 1, 2” – Klaus W. Vopel
 „Zabawy na chwilkę (w domu, w przedszkolu, w szkole)” – I. Flemming
 „Zabawy na współpracę” – I. Flemming
 „Zabawy ruchowe” – I. Flemming
 „100 gier ruchowych” – Klanza M. Wiertsema
 „Tło teoretyczne pedagogizacji zabawy” – Z. Zaorska
11
 „Gry i zabawy na dobry klimat w grupie” – B. Fuchs
 „Nie ucz mnie, ale pozwól i pomóż mi się uczyć: nowe zabawy interakcyjne dla
dzieci Tom od 1 do 4”
 „Metoda Weroniki Sherborne w terapii i wspomaganiu i rozwoju dziecka” – M.
Bogdanowicz
 „Terapia dzieci muzyką, ruchem i mową” – J. Stadnicka
BIBLIOGRAFIA
Muzykoterapia






„Muzykoterapia dziecięca” K. Lewandowska
„Muzyczna apteczka” M. Kierył
„Rytmika w wychowaniu i terapii” R. Kloppel , S. Vliex
„Słuchanie muzyki i aktywność artystyczna dzieci” W. A. Sacher
„Terapia dzieci muzyką, ruchem i mową” J. Stadnicka WSiP W – wa 1998.
„100 nowych gier muzycznych” Klanza G. Stroms Wydawnictwo Klanza Lublin
1999.
BIBLIOGRAFIA
Zabawy relaksacyjne
 „Dzieci potrzebują ciszy. Zabawy relaksacyjne na wiosnę, lato, jesień, zimę” – A.
Erkert Wydawnictwo „Jedność” K–ce 1999.
 „Przytulani, czyli wierszyki na dziecięce masażyki. Zabawy relaksacyjno –
relaksujące” – M. Bogdanowicz
 „Metoda Weroniki Sherborne w terapii i wspomaganiu i rozwijaniu dziecka” – M.
Bogdanowicz
 „Zabawy na chwilkę: w domu, w przedszkolu, w szkole” – I. Flemming
 „Gry i zabawy na dobry klimat w grupie” – B. Fuchs Wydawnictwo „Jedność” K–
ce 1999.
 „Twórcza wizualizacja dla dzieci. Sposób pozytywnego oddziaływania na własne
zdrowie” – I. Day wydawnictw Zysk i S – ka Poznań 1999.
 „Grupa i Ruch metody relaksacyjne” – G. Reichel, R. Rabenstein
 „Zabawy relaksujące dla przedszkolaków” – D. Chauvel, Ch. Noret
 „Gry i zabawy przeciwko agresji” – R. Nortman
 „Chcę tego dotknąć !” Zabawy rozwijające zmysł dotyku – R. Seitz
 „Jak to pachnie i smakuje ?” Zabawy rozwijające zmysł węchu i smaku – W.
Löscher
 „Co widzisz wokół siebie ?” Zabawy rozwijające zmysł wzroku – R. Seitz
 „Patrzeć – słyszeć – czuć - zabawy rozwijające zmysły” – E. Wagner
BIBLIOGRAFIA
Terapia sztuką

„Terapia zabawą. Terapia przez sztukę.” – M. Piszczek
12
 „O czym mówią rysunki dzieci” – R. Fleck – Bangert
 „Rysunek w psychoterapii” – G.D. Oster, P. Gould
 „Analiza psychologiczna twórczości plastycznej dzieci i młodzieży”
– S.
Popek
 „Techniki plastyczne” – Z. Borzęcka
 „Terapia sztuką – lek dla wszystkich” – M. Derball, A. Smokowska – Reichmann
 „Terapeutyczne wartości działalności plastycznej” – M. Derball, A. Smokowska –
Reichmann
 „Wychowawcze aspekty zespołowych prac plastycznych” – E. Mroczek –
Wronowska
 „Terapia inaczej – arteterapia” – E. Sikora
 „Malowanie jako terapia” „Tematy” – M. Sroka
 „Jeszcze o terapii sztuką” „Tematy” – M. Sroka
 „Terapeutyczne walory twórczości plastycznej” „Problemy opiekuńczo –
wychowawcze” – W. Sikorski
 „Plastyczna terapia”, „Wszystko dla szkoły” – B. Rechnio
 „Metodyka zajęć plastycznych w klasach początkowych” – S. Popek
Korzystałam także z Internetu m.in. ze stron:
- www. literka.pl.- Czy agresję można kontrolować?
- www. literka.pl. nowa metoda - bajkoterapia
- www. kochamydzieci.pl.dziecko
- www. kochamydzieci.pl. Jak eliminować u dzieci zachowania agresywne
- www. kochamydzieci.pl. program relaksacyjny
- www. ebib.oss.wroc.pl.molicka
- www. ebib.oss.wroc.pl.janczak.php.biblioterapia
- www. vulcan.edu.pl.przegladswiatowy.leczenie html
- www. abc –bioenergoterapia pl. – muzykoterapia
- www. serwisy gazeta.pl. zdrowie – muzykoterapia
- www. lubliniec.pl/zawartosc/ organizacje/oswiata/p8/zabawy.html
- www.arytmos. Gtt.pl
- www. psyche.info.pl.
- www. akademiazycia.pl.
Na podstawie literatury oraz materiałów z Internetu
opracowała i przeprowadziła
Violetta Jaworska
13