Rekomendacje dotyczące organizowania badań przesiewowych

FONIATRIA I AUDIOLOGIA
ed
.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
K. Iwanicka-Pronicka, M. Radziszewska-Konopka
tio
np
roh
ibit
Rekomendacje dotyczące organizowania badań
przesiewowych słuchu noworodków
na przestrzeni ostatnich 50 lat
The 50-years’ history of recommendations
for organization of universal hearing screening
-
ibu
Zakład Audiologii, Foniatrii i Laryngologii Instytutu
„Pomnik Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie
Kierownik: dr n. med. M. Radziszewska-Konopka
-d
istr
us
eo
nly
Summary
Diagnoses of hypoacousis in children based on behavioral examination in 60-ies brought about the idea of creation recommendation for hearing screening program in children. Joint Committee of Infant Hearing, organized in US in early 70-ies
by the speech and hearing therapists, has edited several recommendations concerning hearing screening in children. The
point of view on this problem has been changing with the development of new techniques and increase of knowledge.
Initially, hearing screening was introduced only in children of high risk population. Nationals Institutes of Health, another
American organization created in 90-ies, has edited details concerned implementation of the universal hearing screening
program. The idea to introduce this program has expand from the USA to Europe. The document European Consensus
established in 1998 regulates the status of nationals programs of universal hearing screening which are widely implemented to the clinical practice.
Hasła i n de kso we : przesiewowe badania słuchu u dzieci, grupy ryzyka uszkodzenia słuchu
al
Ke y wo rds: universal newborn hearing screening, group of high risk hearing impairment
on
Otolaryngol Pol 2007; LXI [4]: 468–472 © 2007 by Polskie Towarzystwo Otorynolaryngologów – Chirurgów Głowy i Szyi
is c
op
y is
for
pe
rs
Na początku drugiej połowy XX wieku nie było
jasno określonych wytycznych do przeprowadzania w
sposób zorganizowany diagnostyki zaburzeń słuchu u
dzieci, tym niemniej zarówno w Polsce, jak i na świecie zaczęto stosować w praktyce klinicznej behawioralne techniki badania słuchu [1]. Metody behawioralne dawały możliwość przeprowadzenia oceny słuchu
u dzieci już w pierwszym roku życia i wychwycenia
dzieci z wrodzonym obustronnym ciężkim i głębokim
ubytkiem słuchu. Subiektywny charakter tego badania
znacznie ograniczał możliwość wykrycia niedosłuchów umiarkowanych, uniemożliwiał wykrycie niedosłuchu lekkiego i jednostronnego [2].
W latach 60 XX w. pojawiały się pierwsze rekomendacje dotyczące organizacji diagnostyki audiologicznej u dzieci. W Polsce schemat obejmował
trzystopniowy model opieki [3]. Pediatra wykonywał
wstępne, behawioralne badania słuchu, pacjentów
wymagających dalszej diagnostyki i leczenia kierował do laryngologa, a następnie, w dalszej kolejności, do audiologa. W Wielkiej Brytanii natomiast w
tamtym czasie funkcjonował model powszechnych
badań słuchu, będący częścią narodowego systemu
opieki zdrowotnej. Wstępne, behawioralne badania
słuchu u niemowląt prowadzone były przez pielęgniarki środowiskowe w domach, podczas wizyt
patronażowych. Pierwsze sformalizowane wytyczne
dotyczące prowadzenia behawioralnych badań słuchu pojawiły się w latach 60. XX w., niemal równolegle w Stanach Zjednoczonych opracowane przez
Downs i Sterrit [4] i w Wielkiej Brytanii wydane
przez Ewing [5] i Froding [6].
Autorzy nie zgłaszają konfliktu interesów.
Th
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
Katarzyna Iwanicka-Pronicka, Marzanna Radziszewska-Konopka
468
Otolaryngologia Polska 2007, LXI, 4
is c
op
y is
for
pe
rs
on
Otolaryngologia Polska 2007, LXI, 4
-
ed
.
nly
-d
istr
ibu
tio
np
roh
ibit
W 1990 roku JCIH zalecało rozpoczęcie audiologicznego screeningu selektywnego dzieci, przy użyciu zautomatyzowanej metody ABR, w 3, a najpóźniej 6 miesiącu życia dziecka i prowadzenia dalszych
obserwacji pod kątem reakcji słuchowych i rozwoju
mowy u dzieci z grupy ryzyka. Opracowano ponadto
multidyscyplinarny program wczesnej interwencji u
dzieci z wadą słuchu. Program zakładał diagnostykę pediatryczną mającą na celu ustalenie etiologii
uszkodzenia słuchu, wykonanie pełnej diagnostyki
audiologicznej pod kątem typu i nasilenia niedosłuchu, zalecenia odpowiedniego protezowania, diagnostykę logopedyczną możliwości rozwoju mowy
u dziecka i opracowania indywidualnego zintegrowanego programu terapeutycznego, a także pomoc
psychologiczną rodzinie pacjenta.
Narodowe Instytuty Zdrowia (National Institutes
of Health – NIH) były kolejną organizacją utworzoną i działającą w Stanach Zjednoczonych, która
wywarła znaczący wpływ na rozwój badań przesiewowych. Dokładne analizy funkcjonowania screeningu selektywnego, który był korzystny z punktu
widzenia ekonomii, wykazały, że 50% pacjentów z
trwałymi odbiorczymi uszkodzeniami słuchu stopnia ciężkiego i głębokiego nie została wychwycona
w trakcie badań przesiewowych. W 1993 roku
amerykańskie NIH opublikowały dokument zatytułowany „Wczesna identyfikacja uszkodzeń słuchu u
niemowląt i małych dzieci” [15], w którym obszerną
część poświęcono przesiewowym badaniom słuchu.
Ustalono, że badania przesiewowe słuchu powinny
być wykonane u wszystkich noworodków w celu
wykrycia wszystkich dzieci ze średnim, ciężkim i
głębokim niedosłuchem. Podkreślono, że zdrowe
noworodki powinny być zbadane przed wypisem z
oddziałów noworodkowych, natomiast dzieci przychodzące na świat w innych miejscach, lub przebywające na oddziale patologii noworodka, powinny
być badane przed ukończeniem 3 miesiąca życia.
Wszystkie dzieci z wrodzonymi uszkodzeniami słuchu powinny zostać wykryte do 3 miesiąca życia,
a do 6 miesiąca powinny być w stosunku do nich
podjęte działania leczniczo-rehabilitacyjne.
Testem przesiewowym powinno być badanie
otoemisji akustycznych wywołanych (DPOAE lub
TEOAE) lub zautomatyzowane badanie słuchowych
potencjałów wywołanych z pnia mózgu (AABR).
Nieprawidłowy wynik powinien być zweryfikowany
pełnym badaniem ABR. Prawidłowy wynik badania
ABR wymaga powtórzenia w 3–6 miesiącu życia.
Wynik nieprawidłowy wymaga pełnej diagnostyki
audiologicznej. Przypomniano, że badania przesie-
eo
al
us
W 1965 roku w Stanach Zjednoczonych Komitet
Doradczy do Spraw Edukacji Osób Głuchych wydał
w formie raportu [7] rekomendacje dla badań przesiewowych. W raporcie zalecono stworzenie i wdrożenie metod pozwalających na wczesną identyfikację i ocenę uszkodzeń słuchu u dzieci. Dwa lata
później w 1967 roku w Stanach Zjednoczonych
podczas Narodowej Konferencji na temat Edukacji
Osób Głuchych podkreślono konieczność prowadzenia kampanii uświadamiających na temat zagadnień
uszkodzeń słuchu [86]. Zaproponowano wprowadzenie przesiewowych badań słuchu u dzieci w wieku
5–12 miesięcy. W roku 1970 M. Downs powołała do
życia Joint Committee on Infant Hearing (JCIH), w
którym znaleźli się przedstawiciele organizacji związanych z zagadnieniami słuchu i mowy u dzieci,
między innymi American Speech-Language-Hearing
Association, American Academy of Audiology,
American Academy of Otolaryngology-Head and
Neck Surgery, American Academy of Pediatrics.
JCIH zajął się pracami nad oceną kosztów i efektywności badań przesiewowych słuchu u noworodków
w USA [9]. W roku 1971 opublikowano pierwsze
stanowisko JCIH dotyczące wprowadzenia przesiewowych badań słuchu u dzieci [10]. Stanowisko
oparte było na analizie wstępnych wyników badań
screeningowych prowadzonych równolegle przez
różne amerykańskie ośrodki, opublikowane między
innymi przez Downs i Eisenberg. Pilotażowe wyniki
okazały się być niespójne i mogące wprowadzać w
błąd. Stąd JCIH nie zalecało wprowadzenia przesiewowych badań słuchu dzieci do praktyki klinicznej, wskazywało konieczność prowadzenia dalszych
badań nad opracowaniem czułych i specyficznych
testów diagnostycznych. Kolejne wytyczne JCIH
z 1973 [11], następnie z 1982 [12] i 1990 r. [13]
wyodrębniły grupę czynników ryzyka uszkodzenia
słuchu i podkreślały statystycznie częstsze o 2,5–5%
występowanie wad słuchu u dzieci z tej grupy [12],
niż u dzieci zdrowych. JCIH zalecało prowadzenie
przesiewowych badań słuchu w tej grupie dzieci.
Początkowo zidentyfikowano 5 [11], później 7 [12],
następnie listę rozszerzono do 10 pozycji czynników
ryzyka [13], których zadziałanie w życiu płodowym,
lub tuż po urodzeniu zwiększa ryzyko uszkodzenia
słuchu dziecka. Dodatkowo stworzono listę 8 czynników, których zadziałanie w okresie od 29 dnia
do 2 roku życia może spowodować uszkodzenie
słuchu. Opracowane w 1998 listy czynników ryzyka
funkcjonują do dziś w praktyce klinicznej jako kwestionariusze w narodowych programach przesiewowych badań słuchu noworodków [14].
Th
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
Badania przesiewowe słuchu u noworodków
469
is c
op
y is
for
pe
rs
ed
.
eo
nly
-d
istr
ibu
tio
np
roh
ibit
Mimo że początkowo badania przesiewowe słuchu
u noworodków prowadzone były przede wszystkim
w Stanach Zjednoczonych, to jednak od początku lat
dziewięćdziesiątych coraz bardziej rozpowszechniały się także w Europie, gdzie powstało kilka międzynarodowych programów, takich jak Concerted
Action on Otoemissions czy Early Identification of
Deafness in Children, których celem było promowanie badań przesiewowych słuchu noworodków.
Obszerna dyskusja nad wydaniem opinii dotyczącej
wprowadzania do praktyki klinicznej w Europie
powszechnych przesiewowych badań słuchu noworodków odbyła się podczas 3st General Assembly of
European Federation of Audiology Society 19 marca
1995 r w Noordwijerhout. Zdecydowano, że kwestia
wprowadzania screeningu powinna być dokładnie
przeanalizowana, wymaga rzetelnej oceny ekonomicznej, a przydatność zastosowania metody otoemisji akustycznych wymaga dalszych badań. Podjęte
kroki zaowocowały zorganizowaniem w 1998 roku
w Mediolanie Europejskiej Konferencji do Spraw
Wypracowania Wspólnego Stanowiska na temat
Badań Przesiewowych Słuchu u Noworodków, w
której wzięli udział przedstawiciele ponad 40 krajów.
Opracowano tam dokument European Consensus
[18], zawierający podsumowanie wiedzy na temat
badań przesiewowych, dostępnych metod badania
oraz korzyści z wczesnej rehabilitacji. Zdefiniowano
trwałe uszkodzenie słuchu wieku dziecięcego jako
obustronny ubytek słuchu większy lub równy 40
dB, będący średnią z częstotliwości 500 Hz, 1, 2 i 4
kHz. Oszacowano częstość występowania wrodzonego obustronnego niedosłuchu zmysłowo-nerwowego na 1–2 przypadki na tysiąc dzieci. Ustalono, że
interwencja lecznicza przynosi największe korzyści,
jeśli zostanie zastosowana w pierwszych miesiącach
życia dziecka. Wykrycie dzieci z wrodzonym trwałym niedosłuchem za pomocą powszechnych badań
przesiewowych stwarza możliwość poprawy jakości
dalszego życia i rozwoju tych dzieci. Oszacowano,
że przy prawidłowo prowadzonych programach
badań przesiewowych powinno się zidentyfikować
około 80 % dzieci z trwałym uszkodzeniem słuchu.
Ustalono, że badanie dzieci na oddziale noworodkowym jest bardziej efektywne i tańsze niż przesiewowe badania behawioralne wykonywane rutynowo w
7–9 miesiącu życia dziecka. Badania behawioralne
niemowląt ograniczone do 6–8% populacji dzieci z
czynnikami ryzyka uszkodzenia słuchu jest tańsze,
lecz pozwala wykryć jedynie 40–50% dzieci z niedosłuchem. Podkreślono, że 10–20% trwałych uszkodzeń słuchu wieku dziecięcego powstaje w później-
us
on
al
wowe słuchu wykonywane w wieku noworodkowym nie zwalniają z obowiązku późniejszej oceny
reakcji słuchowych oraz obserwowania rozwoju
mowy i języka u dzieci. Zwrócono uwagę, że u około
20–30% dzieci niedosłyszących uszkodzenie słuchu
pojawia się w późniejszym okresie, stąd wynika
konieczność prowadzenia przesiewowych badań
słuchu u dzieci przed przyjęciem do szkoły.
W 1994 r. JCIH opublikował kolejny dokument
zatytułowany Position Statement [16] pozostający
w zgodzie z wytycznymi opublikowanymi rok
wcześniej przez NIH. JCIH poparł idee wprowadzenia powszechnych przesiewowych badań słuchu noworodków przed wypisem ze szpitala, a w
szczególnych przypadkach wykonywania ich nie
później niż do 3 miesiąca życia, przy użyciu metody AABR lub OAE. Zalecił rozpoczęcie pomocy
medycznej i rehabilitacji przed ukończeniem 6
miesiąca życia. Dokument podkreślił konieczność
wypełniania kwestionariusza czynników ryzyka
uszkodzenia słuchu u wszystkich dzieci, niezależnie od wyniku wykonanego testu przesiewowego.
Obecność przynajmniej jednego czynnika ryzyka
uszkodzenia słuchu zobowiązuje do wykonywania
kontrolnych badań słuchu co 6 miesięcy do ukończenia przez dziecko 3 roku życia oraz odpowiednio prowadzonej kontroli po ukończeniu 3 roku
życia. Powyższy cel jest obecnie powszechnie
akceptowany na całym świecie. W dokumencie
JCIH zwrócono uwagę na konieczność stworzenia
systemu bazy danych pozwalającej monitorować
proces diagnostyczny i leczenie pacjentów. W
2000 roku JCIH wydał kolejny, obszerny Position
Statement [17] podsumowujący doświadczenia z
prowadzenia programów badań słuchu noworodków. Dokument zawarł zasady organizacji przesiewowych badań słuchu, w tym przepływu informacji pomiędzy ośrodkami diagnozującymi pacjenta
i nadzorującymi program, standardy diagnostyczno-terapeutyczno-rehabilitacyjne u pacjentów z
wadą słuchu, wytyczne dotyczące dalszej opieki
nad pacjentem i jego rodziną oraz wytyczne na
przyszłość. JCIH postawiła cele do zrealizowania
w ciągu najbliższej dekady, którymi są: nieodpłatne objęcie programem wykrywania i interwencji
wszystkich noworodków, postawienie diagnozy
u wszystkich dzieci z wadą słuchu przed ukończeniem 3 miesiąca życia i rozpoczęcie leczenia
i rehabilitacji przed upływem 6 miesiąca życia.
Powyższe punkty w dużej mierze są wyjściowymi
założeniami opracowanymi już w dokumencie z
1990 roku.
Th
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
K. Iwanicka-Pronicka, M. Radziszewska-Konopka
470
Otolaryngologia Polska 2007, LXI, 4
is c
op
y is
for
pe
rs
on
Otolaryngologia Polska 2007, LXI, 4
-
ed
.
nly
-d
istr
ibu
tio
np
roh
ibit
nocześnie zostają wypełniane kwestionariusze obecności czynników ryzyka wystąpienia niedosłuchu.
Wyniki zostają wklejane do książeczki zdrowia
dziecka i wprowadzone do centralnej bazy danych.
Dzieci z nieprawidłowym wynikiem badania przesiewowego, a także z obecnością czynników ryzyka
uszkodzenia słuchu wysyłane są do referencyjnych
ośrodków audiologicznych. Priorytetem jest przeprowadzanie diagnostyki audiologicznej do 3 miesiąca
życia dziecka, protezowanie aparatami słuchowymi i rozpoczynanie logopedycznej terapii słuchu i
mowy do 6 miesiąca życia. Założenia polskiego programu, który jest dobry i działa sprawnie, opracowano na podstawie wytycznych JCIH [18]. Zwiększenie
nakładów finansowych niewątpliwie dałoby możliwość dalszych jego udoskonaleń. Usprawnieniem
mogłoby być zatrudnienie dodatkowego personelu
pracującego na oddziałach noworodkowych zajmującego się wyłącznie programem, a także przystosowanie lokalowe tych oddziałów noworodkowych,
w których brak jest odpowiedniego pomieszczenia
do wykonywania badań słuchu. Pozwoliłoby to
powtórzyć badanie noworodkom z nieprawidłowym wynikiem otoemisji nawet w kilka w dni po
wypisie. Wydaje się, że znacząco zmniejszyłoby to
liczbę pacjentów z wynikiem fałszywie dodatnim
i skróciłoby terminy oczekiwania do diagnostyki w
poradniach audiologicznych.
Analizy przeprowadzone pierwotnie w Stanach
Zjednoczonych, a następnie w większości krajów
europejskich udowodniły, że programy powszechnych przesiewowych badań słuchu noworodków
są niezbędne do szybkiego wykrywania, leczenia i
wdrażania rehabilitacji słuchu i mowy dzieci niedosłyszących. Ponadto wykazały, że badania screeningowe są korzystne z punktu widzenia ekonomii
i polityki zdrowotnej państwa. W większości krajów
programy przesiewowych badań słuchu sprawnie
funkcjonują już od kilku lat. Mimo że zostały
wdrożone na podstawie tych samych rekomendacji,
początkowo opracowanych przez organizacje amerykańskie JCIH i NIH, a następnie zmodyfikowanych
do warunków europejskich, różnią się między sobą
w zakresie organizacji wykonywania badania przesiewowego, a także stosowanej techniki badania.
eo
al
us
szym okresie życia, dlatego niezależnie od wyniku
testu przesiewowego rozwój reakcji słuchowych i
mowy dziecka należy kontrolować. Zaznaczono, że
badania przesiewowe noworodków są obarczone
ryzykiem wywołania niepokoju rodziców w przypadkach wyników fałszywie dodatnich oraz możliwością wydłużenia czasu postawienia diagnozy
w przypadkach wyników fałszywie ujemnych. W
dokumencie zwrócono uwagę, że badania przesiewowe słuchu noworodków powinny być pierwszym
etapem całego programu rehabilitacji dziecka z
uszkodzeniem słuchu. Ważnym elementem prawidłowego prowadzenia programu jest system kontroli
jakości. Program powinien być nadzorowany przez
zespół, który zadba o szkolenie personelu i nadzór
nad prawidłowością wykonywania badań. Choć
systemy opieki zdrowotnej w krajach Europy różnią
się między sobą pod względem organizacji i finansowania, to jednak wdrożenie badań przesiewowych
słuchu u noworodków powinno być priorytetem.
Organizowaniem wdrożenia na grunt Polski przesiewowych badań słuchu zajmował się od początku
lat 90 XX w. zespół Instytutu Fizjologii i Patologii
Słuchu [IFPS] [19]. W latach 1995–1998 prowadził
program zamawiany przez Ministerstwo Zdrowia i
Opieki Społecznej, którego celem było opracowanie
i wdrożenie do praktyki klinicznej programu przesiewowych badań słuchu noworodków i niemowląt.
Założeniem programu było wdrożenie badań słuchu
dzieci z grupy ryzyka i stopniowe rozszerzanie go na
całą populację noworodków. Przeprowadzone zostały badania pilotażowe metodami ABR i OAE w 30
ośrodkach, przebadano 60 000 noworodków i niemowląt, wykryto około 400 dzieci z niedosłuchem.
Równocześnie zostały prowadzone badania genetyczne próbujące ustalić częstość występowania
w populacji polskiej nosicielstwa mutacji 35delG
w genie GJB2, najczęstszej przyczyny izolowanego
niedosłuchu zmysłowo-nerwowego; mutację stwierdzono u 4,1% populacji. Starania IFPS dotyczące wprowadzenia programu przesiewowych badań
słuchu nie zostały sfinalizowane z przyczyn ekonomicznych, konieczności finansowania ze strony
Ministerstwa Zdrowia i Kas Chorych. Ostatecznie
wdrożenie powszechnych przesiewowych badań
słuchu noworodków do praktyki klinicznej w Polsce
odbyło się z inicjatywy organizacji pozarządowej
[14]. Wszystkie oddziały noworodkowe i oddziały
intensywnej terapii noworodka zostały wyposażone w aparaturę ERO-SCAN do badania otoemisji
akustycznej wywołanej. Przed wypisem do domu,
noworodki mają wykonywane badania słuchu, rów-
PIŚMIENNICTWO
01. Borkowska-Gaertig D, Sobieszczańska-Radoszewska. Hearing
tests in infants for use in pediatrics. Pediatr Pol. 1969; 44 [11]:
1357-1363.
Th
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
Badania przesiewowe słuchu u noworodków
471
ed
.
tio
np
roh
ibit
ibu
nly
-d
istr
Pracę nadesłano: 09.01.2007 r.
pe
rs
on
al
us
eo
Adres autora:
dr n. med. Katarzyna Iwanicka-Pronicka
Zakład Audiologii Foniatrii i Laryngologii
Instytut-„Pomnik Centrum Zdrowia Dziecka”
Al. Dzieci Polskich 20
04-730 Warszawa
Th
is c
op
y is
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
14. Radziszewska-Konopka M. Program powszechnych przesiewowych badań słuchu noworodków w Polsce organizowany przez Fundację Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy.
Audiofon. 2002. XXI: 107-119.
15. National Institutes of Health. Early identification of hearing
impairments in infants and young children. NIH Consensus
Statement. 1993; 11: 1-24.
16. Joint Committee on Infant Hearing 1994 Position statement.
ASHA. 1994; 36: 38-41.
17. Joint Committee on Infant Hearing 2000 Position statement.
Principles and Guidelines for Early Hearing Detection and
Intervention Programs Ped. 2000; 106[4]: 798-817.
18. European Consensus Development Conference on Neonatal
Hearing Screening Mediolan, 15-16.05.1998.
19. Skarżyński H, Mueller-Malesińska M. Wczesne wykrywanie
uszkodzeń słuchu u noworodków i niemowląt. Prakt Med Ped.
2001;1: 111-118.
for
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
02. Eisenberg RB. Auditory behavior in the human neonate:1
Methodologic problems and the logical design of research
procedures. J Audiol Res. 1965; 5: 158-177.
03. Borkowska-Gaertig D, Potyrała B, Rohoziński, SobieszczańskaRadoszewska, Urbańska I. Audiological management of small
children with severe hypoacustia. Otolaryngol Pol. 1969;
23[3]: 32 9-39.
04. Downs MP, Sterritt GM. A guide to newborn and infant hearing screening programs. Arch Otolryng. 1967; 85 [1]: 15-22
05. Ewing IR, Ewing AWG. New opportunities for deaf children.
London: University of London Press; 1961.
06. Froding CA. Acoustic investigation of newborn infants. Acta
Otolaryn. 1960; 52: 31-40.
07. Babbidge Committee Report [1965]. Education of the deaf
in the United States. Report of the advisory committee on
the education of the deaf. Washington DC: U.S. Government
Printing Office.
08. National Conference on Education of the Deaf – U.S.
Department 1967.
09. Downs MP, Hemeneway WG. Report on the Hearing Screening
of 17,000. Neonates Int Audiol. 1969; 8: 72-76.
10. Joint Committee on Infant Hearing 1971 Joint statement on
neonatal screening for hearing impairment. ASHA. June 1971.
11. Joint Committee on Infant Hearing 1973 Screening on infant
hearing. ASHA. 1973.
12. Joint Committee on Infant Hearing 1982 Position Statement.
ASHA. 1982; 24[12]: 1017-1018.
13. Joint Committee on Infant Hearing Position Statement 1990
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
K. Iwanicka-Pronicka, M. Radziszewska-Konopka
472
Otolaryngologia Polska 2007, LXI, 4