Wojewódzki Program Ochrony i Rozwoju Zasobów Wodnych

Transkrypt

Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego Wojewódzki Program Ochrony i Rozwoju Zasobów Wodnych Województwa Podkarpackiego w Zakresie Przywrócenia Możliwości Migracji oraz Restytucji Ryb Dwuśrodowiskowych Kraków, kwiecień 2006 r.
Opr acowano w Regionalnym Zar ządzie Gospodar ki Wodnej w Kr akowie Autorzy: dr Mar ek J elonek mgr inż. Piotr Sobieszczyk Konsultacja i współpraca: Ur ząd Mar szałkowski Województwa Podkar packiego, Depar tament Rolnictwa i Śr odowiska Okr ęg Polskiego Związku Wędkar skiego w Rzeszowie Okr ęg Polskiego Związku Wędkar skiego w Kr ośnie Okr ęg Polskiego Związku Wędkar skiego w Pr zemyślu Okr ęg Polskiego Związku Wędkar skiego w Tar nobr zegu Recenzent: Pr of. dr hab. Ryszar d Bar tel, Instytut Rybactwa Śr ódlądowego w Olsztynie, Zakład Ryb Wędr ownych w Gdańsku
2 Spis tr eści 1. WSTĘP I PODSTAWA OPRACOWANIA................................................................................................ 4 2. CHARAKTERYSTYKA WÓD WOJ EWÓDZTWA PODKARPACKIEGO ........................................... 6 2. 1. ZLEWNIA WISŁY .................................................................................................................................... 6 2. 2. ZLEWNIA WISŁOKI ................................................................................................................................. 7 2. 3. ZLEWNIA SANU ...................................................................................................................................... 7 2. 4. ZLEWNIA WISŁOKA (DOPŁYW SANU) ...................................................................................................... 9 2. 5. ZLEWNIA STRWIĄŻA (DOPŁYW DNIESTRU) ............................................................................................ 10 3. OCENA J AKOŚCI WÓD WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO .................................................. 10 3. 1. OGÓLNA OCENA JAKOŚCI WÓD .............................................................................................................. 10 3. 2. OCENA JAKOŚCI WÓD POD KĄTEM PRZYDATNOŚCI DO BYTOWANIA RYB W WARUNKACH NATURALNYCH ............................................................................................................. 12 3. 3. OMÓWIENIE WYNIKÓW OCENY .............................................................................................................. 14 4. CHARAKTERYSTYKA ICHTIOFAUNY WÓD WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO............. 15 4. 1. AKTUALNY STAN ICHTIOFAUNY ............................................................................................................ 15 4. 2. CHARAKTERYSTYKA RYB JEDNOŚRODOWISKOWYCH .............................................................................. 17 4. 3. CHARAKTERYSTYKA RYB DWUŚRODOWISKOWYCH ................................................................................ 18 4. 3. 1. Minóg rzeczny.............................................................................................................................. 19 4. 3. 2. Jesiotr bałtycki............................................................................................................................. 19 4. 3. 3. Łosoś atlantycki i troć wędrowna ................................................................................................. 20 4. 3. 4. Certa ........................................................................................................................................... 21 4. 3. 5. Węgorz europejski........................................................................................................................ 21 4. 4. PROGRAMY RESTYTUCJI RYB DWUŚRODOWISKOWYCH ........................................................................... 21 5. CHARAKTERYSTYKA AKTUALNYCH WARUNKÓW MIGRACJ I RYB W WODACH WOJ EWÓDZTWA PODKARPACKIEGO................................................................................................. 22 5. 1. BIOLOGICZNA DROŻNOŚĆ WISŁY POMIĘDZY BAŁTYKIEM A WODAMI WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO ....................................................................................... 23 5. 2. BIOLOGICZNA DROŻNOŚĆ GŁÓWNYCH KORYTARZY RZECZNYCH WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO ........................................................................................................ 23 5. 3. BIOLOGICZNA DROŻNOŚĆ POZOSTAŁYCH RZEK I POTOKÓW .................................................................... 26 6. PROGRAM UDROŻNIENIA WÓD WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO ................................. 26 6. 1. ZAŁOŻENIA WYJŚCIOWE ....................................................................................................................... 26 6. 2. OKREŚLENIE KRYTERIÓW, POTRZEB I ETAPÓW REALIZACJI PRAC UDROŻNIENIOWYCH WÓD WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO ........................................................ 27 6. 3. WYTYCZNE DOTYCZĄCE BUDOWY I REMONTU BUDOWLI HYDROTECHNICZNYCH W WODACH ISTOTNYCH DLA BYTOWANIA I WĘDRÓWEK RYB................................................................... 57 6. 4. ZAKŁADANE EFEKTY WDROŻENIA PROGRAMU UDROŻNIENIA RZEK NA TERENIE WOJEWÓDZTWA.............. 61 7. WYKORZYSTANE MATERIAŁY PODSTAWOWE ............................................................................ 64 Histor yczny Zasięg Występowania Ryb Wędr ownych, Województwo Podkar packie …....ZAŁĄCZNIK nr 1 Pogr am Udr ażniania Rzek Województwa Podkar packiego – mapa ……………….………ZAŁĄCZNIK nr 2
3 1. Wstęp i podstawa opracowania. Sektorowy Program Operacyjny „Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004 – 2006” jest jednym z programów realizujących strategię rozwoju społeczno – ekonomicznego określonego w Narodowym Planie Rozwoju. Duże znaczenie sektora rybnego w krajach Unii Europejskiej oraz znaczny wpływ branży rybackiej w regionach nadmorskich Polski, gdzie rejestruje się od szeregu lat największe bezrobocie strukturalne, pozwoliło umieścić Program w Narodowym Planie Rozwoju na lata 20042006 przyjętym przez Radę Ministrów w dniu 14 stycznia 2003 r. Program ten jest realizowany w oparciu o środki Unii Europejskiej pochodzące z FIFG (Financial Instrument for Fishery Guidance – Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa), w połączeniu ze środkami krajowymi, tj. środkami budżetu państwa i samorządów oraz środkami własnymi odbiorców pomocy. Wojewódzki Program Ochrony i Rozwoju Zasobów Wodnych Województwa Podkarpackiego wykorzystuje szansę jaką stwarza Sektorowy Program Operacyjny „Rybołówstwo i przetwórstwo ryb”, wraz z Uzupełnieniem Programu opracowany w Departamencie Rybołówstwa Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, stosownie do Rozporządzeń Rady Unii Europejskiej 3760/1992, 1260/1999, 1263/1999, 2792/1999, 366/2001, 438/2001, 2369/2002, 2370/2002 i 2371/2002 438/2001 dotyczących szczegółowych warunków i wymagań w sektorze rybackim. Sektorowy Program Operacyjny „Rybołówstwo i przetwórstwo ryb” umożliwia uzyskanie pomocy finansowej w zakresie działań inwestycyjnych dotyczących ochrony i rozwoju zasobów wodnych (Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 14 września 2004, Dz.U. Nr 213, poz. 2163). Rozdział 2 cytowanego Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi precyzuje zakres pomocy finansowej związanej z realizacją projektów ochrony i rozwoju zasobów wodnych, przy szczególnym uwzględnieniu następujących ryb dwuśrodowiskowych: alozy (Alosa alosa ), certy (Vimba vimba ), jesiotra (Acipenser sp.), łososia atlantyckiego (Salmo salar ), parposza (Alosa falax), siei wędrownej (Coregonus lavaretus), troci wędrownej (Salmo trutta m. trutta ), węgorza europejskiego (Anguilla anguilla ). Celem programu ochrony i rozwoju zasobów wodnych jest wybranie cieków łączących w przeszłości miejsca tarła i żerowiska ryb dwuśrodowiskowych, wytypowanie do udrożnienia tych cieków, których biologiczna ciągłość jest obecnie zakłócona w wyniku przegrodzenia lub zmiany stosunków wodnych, a także stworzenie stabilnych podstaw przyrodniczych do prowadzenia racjonalnej gospodarki rybackiej w wodach morskich oraz śródlądowych z zachowaniem równowagi i różnorodności biologicznej w środowisku wodnym. Instytucjami zarządzającymi programem są: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Departament Rybołówstwa oraz Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Beneficjantami pomocy mogą być samorządy wojewódzkie i jednostki organizacyjne im podległe, regionalne zarządy gospodarki wodnej, jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, osoby prawne i osoby fizyczne. Warunkiem realizacji projektów (grantów) jest ich ujęcie w wojewódzkim programie ochrony i rozwoju zasobów wodnych oraz wyznaczenie działań, których wykonanie gwarantuje:
· przywrócenie drożności wybranych śródlądowych powierzchniowych wód płynących,
· poprawę efektywności działania urządzeń umożliwiających swobodną wędrówkę organizmów wodnych przepławek dla ryb,
· zapewnienie rybom dwuśrodowiskowym bezpiecznego przejścia przez te urządzenia, zarówno w górę jak i w dół cieku,
4 · zwiększenie powierzchni żerowisk lub tarlisk dla ryb dwuśrodowiskowych,
· trwałą poprawę stanu populacji organizmów wodnych, ze szczególnym uwzględnieniem stanu populacji ryb dwuśrodowiskowych, Wymienione powyżej działania obejmować będą również pięcioletni naukowy monitoring stanu zasobów organizmów wodnych po realizacji projektu. Konieczność podjęcia działań zmierzających do przywrócenia drożności wybranych wód powierzchniowych wynika z następujących międzynarodowych i krajowych aktów prawnych:
· Konwencji z dnia 22 marca 1974 r. o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego (HELCOM),
· Konwencji z 1979 r. o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt (Konwencja Bońska),
· Konwencji z dnia 5 czerwca 1992 r. o różnorodności biologicznej (Konwencja z Rio de Janeiro),
· Rozporządzenia rady 3760/92 z dnia 20 grudnia 1992 r. w sprawie ustanowienia wspólnotowego systemu dla rybołówstwa i akwakultury,
· Dyrektywy 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory,
· Dyrektywy 2000/60/EC z dnia 23 października 2000 ustalającej ramowe założenia działań wspólnoty w dziedzinie gospodarki wodnej,
· Ustawy z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie śródlądowym,
· Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody,
· Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska,
· Ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne;
· Krajowej strategii ochrony i umiarkowanego użytkowania różnorodności biologicznej (dokument zatwierdzony przez Radę Ministrów w dniu 25 lutego 2003 r.),
· Programu restytucji gatunków dwuśrodowiskowych w dorzeczu Wisły (program zaakceptowany przez Ministra Środowiska oraz Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej)
· Code of Conduct for Responsible Fisheries, [Kodeks odpowiedzialnego rybactwa] FAO/UN, Rzym, 1995. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o Samorządzie województwa (tekst jednolity Dz.U. nr 142 z 2001 roku, poz. 1590), z późniejszymi zmianami, w art. 18 pkt 2 daje sejmikowi województwa właściwość do uchwalania programów wojewódzkich, do których zalicza się także „Wojewódzki Program Ochrony i Rozwoju Zasobów Wodnych Województwa Podkarpackiego w Zakresie Przywrócenia Możliwości Migracji oraz Restytucji Ryb Dwuśrodowiskowych”.
5
2. Charakterystyka wód województwa podkarpackiego · · · · · W granicach województwa podkarpackiego wyróżnia się zlewnie następujących rzek:
Wisły – obejmującą Wisłę i jej bezpośrednie dopływy: Babulówkę z Potokiem Rów, Trześniówkę oraz Łęg z Przyrwą,
Wisłoki obejmującą Wisłokę i jej większe dopływy: Ropę, Jasiołkę, Wielopolkę oraz Tuszymkę,
Sanu – obejmującą San i jego większe dopływy: Wiar, Wisznię, Szkło, Lubaczówkę, Trzebośnicę, Tanew oraz Bukową,
Wisłoka obejmującą Wisłok i jego większe dopływy: Morwawę, Stobnicę oraz Mleczkę,
Strwiąża – rzeki transgranicznej, należącej do dorzecza Dniestru. 2. 1. Zlewnia Wisły Wisła przepływa przez północnozachodnią część województwa podkarpackiego i płynie w kierunku północnowschodnim. Odcinek Wisły w granicach województwa ma długość 77,7 km. Dolina rzeczna ma tu szerokość od 2 do 4 km i wysłana jest piaskami rzecznymi. W dolinie znajdują się liczne rowy melioracyjne, niewielkie stawy i starorzecza. Koryto rzeki jest obwałowane. Rzeka Babulówka jest prawobrzeżnym dopływem Wisły o długość 32,2 km i powierzchni zlewni 215,9 km 2 . Płynie w Kotlinie Sandomierskiej. Wypływa z Płaskowyżu Kolbuszowskiego a następnie przepływa przez Równinę Tarnobrzeską. Górna część zlewni ma wykształconą dolinę rzeczną i jest zalesiona, dolna jest bezleśna. Koryto rzeki wyżłobione jest w piaskach rzecznych terasy Wisły. W górnym biegu nosi nazwę Złotka, w środkowym Krzemieniec, a w dolnym Kanał Babulowski. W środkowym i dolnym biegu rzeka jest obwałowana. Babulówka uchodzi do Wisły w km 247,2. Potok Rów jest lewostronnym dopływem Babulówki o długości 20,6 km i powierzchni zlewni 77,1 km 2 . Uchodzi do Babulówki w km 13,9. Rzeka Tr ześniówka ma długość 56,9 km, a powierzchnię zlewni 569,6 km 2 . Jej źródła znajdują się na Płaskowyżu Kolbuszowskim, na północny zachód od Cmolasu. Koryto rzeki wyżłobione jest w utworach aluwialnych Wisły. Górna część zlewni jest pokryta lasem, a środkowa i dolna wykorzystywana rolniczo oraz przemysłowo. Sieć rzeczna w zlewni jest zawikłana, występują rowy, stawy, bifurkacje i podmokłe łąki. Trześniówka uchodzi do Wisły w km 272,2. Rzeka Łęg ma długość 81,6 km, a powierzchnię zlewni 960,2 km 2 . Wypływa z południowej części Płaskowyżu Kolbuszowskiego w rejonie miejscowości Widełki, a następnie płynie przez Równinę Tarnobrzeską. Górny bieg rzeki nazywany jest Zyzogą, dolny nosi nazwę Łęg. Na Równinie Tarnobrzeskiej Łęg przepływa przez duże kompleksy leśne należące do Puszczy Sandomierskiej. Powyżej ujścia Przyrwy, w miejscowości Wilcza Wola, znajduje się zbiornik wodny o powierzchni 1,6 km 2 i pojemności 4,2 mln m 3 . Od miejscowości Krawce, Łęg jest obwałowany i płynie przez tereny podmokłe o zawikłanej sieci rzecznej. Rzeka Łęg uchodzi do Wisły w km 274,0, na północ od Gorzyc. Rzeka Pr zyrwa jest lewostronnym dopływem Łęgu o długości 31,7 km i powierzchni zlewni 281,2 km 2 . Jej źródła znajdują się w zachodniej części Płaskowyżu Kolbuszowskiego. Zlewnia Przyrwy jest użytkowana rolniczo. W górnym biegu, między Kolbuszową i ujściem Świerczówki, nazywana jest Nilem. Przyrwa wpada do Łęgu w km 51,6.
6 2. 2. Zlewnia Wisłoki Wisłoka jest prawobrzeżnym dopływem Wisły o długości 163,6 km i powierzchni zlewni 4110,2 km 2 . W zlewni Wisłoki występują obszary o cennych walorach przyrodniczych. Górna cześć zlewni, górzysta i zalesiona, leży w granicach Magurskiego Parku Narodowego oraz Obszaru Chronionego Krajobrazu Beskidu Niskiego. Środkowa część zlewni znajduje się na terenie Obszarów Chronionego Krajobrazu: Pogórza Strzyżowskiego i Pogórza Ciężkowickiego. Fragmenty dolnej część zlewni należą do Przecławskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu i Mielecko Kolbuszowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Wisłoka bierze swój początek w Beskidzie Niskim, na terenie województwa małopolskiego, na południowym stoku Dębiego Wierchu oraz między Popowymi Wierchami a Kamiennym Wierchem. Następnie płynie z przez Pogórze Jasielskie, Kotlinę Jasielsko Krośnieńską, Pogórze Strzyżowskie i Pogórze Ciężkowickie do Kotliny Sandomierskiej. Na obszarze Kotliny JasielskoKrośnieńskiej i dalej rzeka przepływa przez zamieszkane tereny rolnicze. W dolnym biegu koryto Wisłoki jest obwałowane. Do Wisły uchodzi w km 226,9, w rejonie Gawłuszowic. Ropa jest lewobrzeżnym dopływem Wisłoki o długości 78,7 km i powierzchni zlewni 974,1 km 2 . Ropa wypływa z Beskidu Niskiego, następnie płynie przez Obniżenie Gorlickie do Kotliny JasielskoKrośnieńskiej. Na obszarze województwa podkarpackiego znajduje się część dolnego biegu Ropy o długości około 17 km i część zagospodarowanej rolniczo zlewni z niewielkim udziałem lasów o powierzchni około 14%. Rzeka płynie tu szeroką doliną z licznymi, gęsto rozmieszczonymi miejscowościami. Ropa uchodzi do Wisłoki w Jaśle w km 105,0. Prawobrzeżny dopływ Wisłoki, J asiołka jest największym dopływem Wisłoki w granicach województwa podkarpackiego. Długość rzeki wynosi 75,9 km a powierzchnia zlewni 513,2 km 2 . Jasiołka wypływa z Beskidu Niskiego przy granicy ze Słowacją. Górny bieg Jasiołki przecina obszary górskie, całkowicie pokryte lasami i objęte ochroną prawną w ramach Jaśliskiego Parku Krajobrazowego. Poniżej Dukli rzeka przepływa przez obszary zurbanizowane, o charakterze rolniczym i rolniczo przemysłowym, z niewielką ilością lasów. Jasiołka uchodzi do Wisłoki w Jaśle w km 104,9. Wielopolka jest prawobrzeżnym dopływem Wisłoki o długości 44,5 km i powierzchni zlewni 486,1 km 2 . Źródła Wielopolki znajdują się na Pogórzu Strzyżowskim w rejonie wsi Nawsie Górne. Na wysokości Ropczyc rzeka opuszcza Pogórze Strzyżowskie i wpływa do Kotliny Sandomierskiej. Od ujścia prawobrzeżnej Bystrzycy meandruje płynąc szeroką doliną. W zlewni Wielopolki przeważają tereny rolnicze i przemysłoworolnicze. Do Wisłoki uchodzi w km 44,5. Tuszymka jest prawobrzeżnym dopływem Wisłoki. Jej długość wynosi 32,3 km, a powierzchnia zlewni 144 km 2 . Tuszymka bierze swój początek na Płaskowyżu Kolbuszowskim nieopodal miejscowości Bukowiec. W górnej części zlewni występują duże obszary leśne, a dolina rzeki jest podmokła. Dolna część zlewni ma charakter rolniczy. Tuszymka wpada do Wisłoki w km 38,2. 2. 3. Zlewnia Sanu San jest największym karpackim dopływem Wisły, o długości 443,4 km i powierzchni zlewni 16861,3 km 2 , z czego w granicach Polski znajduje się 85,3% zlewni. Źródłową część zlewni Sanu tworzą górzyste tereny leśne, niezamieszkałe lub zamieszkałe okresowo wykorzystywane jako baza turystyczno wypoczynkowa. W dolinie górnego Sanu i Solinki znajdują się dwa zbiorniki zaporowe: Solina i Myczkowce. W tej części zlewni ze względu na
7 jej walory przyrodnicze i krajobrazowe utworzono Bieszczadzki Park Narodowy, Ciśniańsko Wetliński Park Krajobrazowy, Park Krajobrazowy Doliny Sanu, Park Krajobrazowy Gór Słonnych i Park Krajobrazowy Pogórza Przemyskiego. W środkowej części zlewni dno doliny Sanu jest podmokłe, występuje gęsta sieć starorzeczy oraz liczne rowy melioracyjne. Ta część zlewni Sanu, w części północnowschodniej, należy Parku Krajobrazowego Puszczy Solskiej oraz do Południoworoztoczańskiego Parku Krajobrazowego. Fragment dolnej część zlewni należy do Parku Krajobrazowego Lasy Janowskie. Źródła Sanu znajdują się w Bieszczadach Zachodnich, na wschodnich stokach Piniaszkowego, na terytorium Ukrainy. Do km 388,2 San jest rzeką graniczną. Od źródeł aż do Przemyśla San płynie głęboką, wyciętą w skałach fliszowych doliną. Od Leska dolina rzeki znacznie się rozszerza. Następnie krótkim przełomem San przepływa przez Góry Słonne. Poniżej Przemyśla rzeka opuszcza obszar pogórski i wpływa do Kotliny Sandomierskiej. Poniżej ujścia Wisłoka dolina Sanu ma średnią szerokość w granicach 68 km. Występują w niej liczne starorzecza i podmokłe łąki. W dolnym biegu koryto Sanu jest odcinkowo obwałowane. San uchodzi do Wisły, w pobliżu Dąbrówki Pniewskiej, w km 279,7. Wiar jest prawobrzeżnym dopływem Sanu. Jego całkowita długość wynosi 70,4 km, a powierzchnia zlewni 798,2 km 2 . Odcinek rzeki o długości 11,3 km oraz prawie połowa zlewni znajdują się na terytorium Ukrainy. Źródła Wiaru znajdują się na południe od miejscowości Jureczkowa. Górna i środkowa część zlewni leży w obrębie Pogórza Przemyskiego, dolna w południowowschodniej części Kotliny Sandomierskiej. Rzeka początkowo płynie w kierunku północnym, a następnie skręca na wschód do granicy państwowej, przepływając przez tereny wykorzystywane rolniczo rolnicze i obszary leśne. Na terytorium Ukrainy, Wiar początkowo płynie wzdłuż granicy w kierunku północnym, następnie zawraca w kierunku północnozachodnim, przekracza granicę i powraca na stronę polską. Do Sanu uchodzi w km 160,0. Wisznia jest prawobrzeżnym dopływem Sanu o całkowitej długości 98 km i powierzchni zlewni 1228,3 km 2 . Wypływa u podnóża Roztocza na terytorium Ukrainy. W Polsce znajduje się tylko jej odcinek ujściowy o długości około 15 km oraz prawie 14% powierzchni zlewni. Koryto rzeki po stronie polskiej jest uregulowane i częściowo obwałowane. Szkło jest prawobrzeżnym dopływem Sanu o długość 70 km i powierzchni zlewni 785,5 km 2 . Wypływa z Roztocza, na terytorium Ukrainy. W Polsce znajduje się dolny bieg rzeki, do km 33,5. Dolina rzeki jest tu szeroka i podmokła. Stosunki hydrograficzne w zlewni są zawikłane z występującymi liczne starorzeczami. Szkło uchodzi do Sanu w Jarosławiu, w km 130,2. Lubaczówka jest jednym z większych prawobrzeżnych dopływów Sanu o całkowitej długość 88,2 km. Wypływa u podnóża Roztocza na terenie Ukrainy. W Polsce znajduje się środkowy i dolny odcinek rzeki o długości ponad 60 km. Lubaczówka w górnym biegu nosi nazwę Zawadówka. Znaczna część zlewni położona jest w obrębie Płaskowyżu Tarnogrodzkiego. Zlewnia rzeki ma charakter rolniczy ze znacznym udziałem lasów. Dolina Lubaczówki jest podmokła, miejscami zabagniona, z licznymi starorzeczami i rowami melioracyjnymi. Do Sanu uchodzi w km 105,4. Tr zebośnica jest lewobrzeżnym dopływem Sanu. Jej długość wynosi 35,3 km. Źródła Trzebośnicy znajdują się na Płaskowyżu Kolbuszowskim. Rzeka w górnym i środkowym biegu przepływa przez tereny rolnicze z niewielkimi kompleksami leśnymi. W dolnym biegu odwadnia obszary przemysłoworolnicze. Trzebośnica uchodzi do Sanu w km 68,2.
8 Tanew jest największym prawobrzeżnym dopływem Sanu. Jej całkowita długość wynosi 113 km, a powierzchnia zlewni 2339 km 2 . Tanew płynie z Roztocza Wschodniego do Kotliny Sandomierskiej. Jej odcinek źródłowy tworzy kilka strumieni, z których największy wypływa z jeziora w Hucie Starej. W górnym biegu rzeka odwadnia zalesione obszary objęte ochroną Południoworoztoczański Park Krajobrazowy oraz Park Krajobrazowy Puszczy Solskiej. W dolnym biegu rzeka Tanew płynie na pograniczu: Równiny Biłgorajskiej i Płaskowyżu Tarnogrodzkiego. Dolina rzeki jest rozległa, bagnista lub częściowo piaszczysta, pokryta łąkami. Są to tereny z rozproszoną zabudową, bez ośrodków miejskich. W granicach województwa podkarpackiego znajduje się odcinek źródłowy oraz ujściowy Tanwi, liczące łącznie ponad 40 km. W środkowym biegu Tanew przepływa przez tereny województwa lubelskiego. Jednym z większych dopływów Tanwi jest Wirowa, której górny i środkowy bieg znajduje się w województwie podkarpackim, natomiast odcinek ujściowy leży w województwie lubelskim. Tanew uchodzi do Sanu poniżej Ulanowa, w km 45,8. Bukowa jest prawobrzeżnym dopływem Sanu o całkowitej długości 54,2 km. Odwadnia obszar zlewni o powierzchni 661,9 km 2 . Zlewnia Bukowej w znacznym stopniu jest zalesiona. Prawobrzeżna część zlewni leży na obszarze Parku Krajobrazowego Lasy Janowskie. W województwie podkarpackim znajduje się dolny bieg rzeki, górny bieg należy do województwa lubelskiego. Bukowa uchodzi do Sanu w km 24,5 2. 4. Zlewnia Wisłoka (dopływ Sanu) Wisłok jest największym lewobrzeżnym dopływem Sanu. Jego długość wynosi 204,9 km, a powierzchnia zlewni 3528,2 km 2 . Zlewnia Wisłoka ze względu na swoje walory przyrodnicze i krajobrazowe objęta jest ochroną prawną. Górna część zlewni składająca się głównie z górzystych, pokrytych lasem terenów należy do Wschodniobeskidzkiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, a fragment obszaru źródłowego objęty jest ochroną w ramach Jaśliskiego Parku Krajobrazowego. W środkowym i dolnym biegu Wisłok odwadnia zarówno obszary cenne przyrodniczo oraz krajobrazowo jak i obszary o charakterze przemysłowo rolniczym. Środkowa część zlewni wchodzi w skład Czarnorzeckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, CzarnorzeckoStrzyżowskiego Parku Krajobrazowego oraz Strzyżowsko Sędziszowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu natomiast fragment dolnej części zlewni należy do Zmysłowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu Źródła Wisłoka znajdują się w Beskidzie Niskim na stokach Pasieki, przy granicy ze Słowacją. Następnie rzeka płynie wąską doliną przez Pogórze Bukowskie. Górski odcinek Wisłoka o długości 32 km i powierzchni zlewni 207 km 2 zamknięty jest zaporą zbiornika wodnego Besko. Dalej płynie meandrując przez Kotlinę JasielskoKrośnieńską. Poniżej Krosna dno doliny poszerza się do ok. 2 km, rzeka wije się szerokimi zakolami. Następnie Wisłok przepływa przez Pogórze Strzyżowskie, Dynowskie, a dalej przez Podgórze Rzeszowskie. W okolicy Rzeszowa wpływa do Pradoliny Podkarpackiej, którą wyróżnia gęsta sieć wodna i rozległe obszary podmokłych łąk. Od Rzeszowa rzeka płynie przez szerokie, płaskie obniżenie i uchodzi do Sanu w pobliżu miejscowości Dębno w km 90,5. Rzeka Mor wawa jest lewobrzeżnym dopływem Wisłoka. Całkowita długość rzeki wynosi 27,9 km, a powierzchnia zlewni 109,8 km 2 . Wypływa z Beskidu Niskiego i aż do Rymanowa ma charakter potoku górskiego. W górnym biegu rzeka przepływa przez tereny pokryte lasem, o charakterze turystyczno uzdrowiskowym i rolniczym. Środkowa i dolna część zlewni składa się przeważnie z obszarów o charakterze rolniczoprzemysłowym. Morwawa uchodzi do Wisłoka w km 149,0. Stobnica jest prawobrzeżnym dopływem Wisłoka o długości wynoszącej 46,5 km i powierzchni zlewni 331,5 km 2 . Zlewnia Stobnicy znajduje się w obrębie Pogórza Dynowskiego. Rzeka przepływa przez tereny o charakterze rolniczym z niewielkim udziałem
9 lasów i rozproszoną zabudową mieszkaniową. Stobnica uchodzi do Wisłoka w rejonie Strzyżowa, w km 95,4. Mleczka jest prawobrzeżnym dopływem Wisłoka. Jej całkowita długość wynosi 43,2 km, a powierzchnia zlewni 558,5 km 2 . Zlewnia Mleczki jest obszarem intensywnej erozji gleb, są to przeważnie tereny rolnicze i stosunkowo mało zalesione. Rzeka wypływa z Pogórza Dynowskiego. Powyżej miejscowości Gorliczyna opuszcza Podgórze Rzeszowskie i wpływa na obszar rozległej Pradoliny Podkarpackiej. W dnie pradoliny są rozlegle obszary podmokłych łąk, pociętych siecią rowów melioracyjnych. Sieć wodna jest gęsta i zawikłana. Mleczka uchodzi do Wisłoka w rejonie Gniewczyny, w km 14,4. 2. 5. Zlewnia Strwiąża (dopływ Dniestru) Strwiąż jest prawobrzeżnym dopływem Dniestru i rzeką transgraniczną, przepływającą przez terytorium Polski i Ukrainy. Całkowita długość rzeki wynosi 100,3 km, a powierzchnia zlewni 486,9 km 2 . W granicach Polski znajduje się górny bieg Strwiąża o długości 17,3 km oraz ponad 40% powierzchni zlewni. Zlewnia Strwiąża w znacznej części jest zalesiona, udział użytków rolnych jest niewielki. Rzeka wypływa na stokach góry Berdo. W źródłowym odcinku, Strwiąż płynie głęboką doliną przez bezleśny obszar górski pocięty gęstą siecią dolin. 3. Ocena jakości wód województwa podkarpackiego Jakość publicznych wód płynących, czyli ich stan ekologiczny i chemiczny zależny jest od wielu czynników. Do najważniejszych z nich należą czynniki naturalne, w tym zwłaszcza warunki hydromorfologiczne i zdolność samooczyszczania wód, a także szeroko rozumiana presja antropogeniczna polegająca na zabudowie i zmianie morfologii koryt rzecznych, zmianie struktury zagospodarowania i warunków hydrologicznych w zlewni oraz na stałym zanieczyszczaniu wód. W ostatnich latach obserwuje się zmniejszenie oddziaływania zanieczyszczeń ze źródeł przemysłowych i jednoczesny wzrost znaczenia ścieków bytowo gospodarczych pochodzących z terenów zurbanizowanych oraz spływów powierzchniowych. 3. 1. Ogólna ocena jakości wód Ocenę jakości wód powierzchniowych województwa podkarpackiego prowadzi Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie. Badania te są wykonywane w ramach państwowego monitoringu środowiska, a ich zakres obejmuje ocenę stanu ekologicznego wód. Celem monitoringu, którego prowadzenie wynika z zapisów Ramowej Dyrektywy Wodnej Unii Europejskiej, jest uzyskanie kompleksowego przeglądu stanu ekologicznego i chemicznego wód oraz sklasyfikowanie wszystkich jednolitych części wód powierzchniowych poprzez przypisanie ich do jednej z pięciu klas jakości. W 2004 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie prowadził badania jakości wód powierzchniowych, których wyniki zostały podsumowane w formie oceny ogólnej. Wyniki tej oceny wg pięciu klas jakości wód przedstawiono na rysunku 1. Wody Wisły i jej dopływów zostały sklasyfikowane na poziomie klas IV i V. W przypadku Wisły, zdecydowały o tym wysokie stężenia chlorków, związków biogennych oraz wskaźników mikrobiologicznych tj. liczby bakterii z grupy coli. W przypadku dopływów Wisły były to głównie następujące wskaźniki:
· tlenowe (BZT5), związki azotu (amoniak), wskaźniki mikrobiologiczne i formaldehyd – potok Babulówka i Potok Rów,
· zasolenie – rzeka Trześniówka,
10 · zanieczyszczenia organiczne (ChZTMn, ChZTCr), związki azotu i wskaźniki mikrobiologiczne – rzeka Łęg i Przyrwa. Rys. 1. Klasyfikacja ogólna wód w r zekach województwa podkar packiego w 2004 r oku. Suchy M., 2005 (r ed.). Stan śr odowiska w województwie podkar packim w 2004 r oku. WIOŚ w Rzeszowie. Wody Wisłoki zaliczono: w górnej części do II klasy, w środkowej części do III klasy i w dolnej części odcinkowo do V klasy jakości. Klasyfikację wód Wisłoki obniżyły wskaźniki mikrobiologiczne, hydrobiologiczne (indeks saprobowości peryfitonu i fitoplanktonu, makrobezkręgowce) i fizykochemiczne, na które złożyły się: słabe wskaźniki tlenowe (BZT5, ChZTMn, ChZTCr), podwyższone stężenia związków azotu (azotyny), manganu, zawiesin ogólnych oraz wysokie stężenia związków azotu i fosforu. Jakość wód dopływów Wisłoki wahała się od II i III klasy (Ropa, Jasionka) do IV klasy (Wielopolka, Tuszymka) Na klasyfikację wód dopływów Wisłoki miały wpływ następujące wskaźniki:
· mikrobiologiczne, hydrobiologiczne, BZT5 oraz podwyższone stężenia związków azotu i fosforu – rzeka Ropa,
11
· mikrobiologiczne, hydrobiologiczne oraz stężenia związków azotu (amoniak i azotyny) – rzeka Jasiołka,
· mikrobiologiczne, wysokie stężenia wskaźników zanieczyszczeń organicznych (BZT5, ChZTCr, ChZTMn), ogólnego węgla organicznego i amoniaku – rzeka Wielopolka i rzeka Tuszymka. Wody Sanu powyżej Sanoka zakwalifikowano do II klasy, na odcinku od Sanoka do ujścia rzeki Wisłok do III klasy, a poniżej ujścia Wisłoka do III i IV klasy jakości. Podwyższone wartości spośród wskaźników fizykochemicznych osiągały: BZT5, i związki azotu, w górnym biegu rzeki oraz wskaźniki zanieczyszczeń organicznych (ChZTCr i ChZT Mn) i zawiesiny ogólne w dolnym biegu rzeki. Wskaźniki hydrobiologiczne prawie na całej długości Sanu wskazywały III klasę jakości. Wskaźniki zanieczyszczenia bakteriologicznego wód w górnym odcinku Sanu zaliczono do klasy II i III, a począwszy od Sanoka w dół rzeki do IV i do V klasy jakości. Dopływy Sanu, zwłaszcza w odcinkach przyujściowych, prowadziły wody III i IV klasy jakości, a więc nieco gorszą aniżeli San. Na słabą jakość wód miały wpływ następujące wskaźniki:
· mikrobiologiczne, BZT5, związki azotu i fosforu oraz saprobowość fitoplanktonu i peryfitonu – rzeka Wiar,
· mikrobiologiczne, zanieczyszczeń organicznych (BZT5, ChZTMn, ChZTCr), związki azotu (azotyny) oraz saprobowość fitoplanktonu i peryfitonu rzeka Wisznia,
· mikrobiologiczne, zanieczyszczeń organicznych i związki azotu – rzeka Szkło,
· zanieczyszczeń organicznych i mikrobiologiczne – rzeka Lubaczówka,
· związki azotu (azotyny) i fosforu, wskaźniki mikrobiologiczne, wskaźniki zanieczyszczeń organicznych oraz fenole – rzeka Trzebośnica,
· zanieczyszczeń organicznych (ChZTCr, ChZTMn) i wskaźniki mikrobiologiczne – rzeka Tanew, rzeka Bukowa. Wody Wisłoka, powyżej zbiornika Besko, w górnym biegu rzeki zaliczono do II klasy, na wysokości Iskrzyni do III klasy, a w środkowym i dolnym biegu rzeki do IV klasy jakości wód. Na wynik klasyfikacji wpłynęły podwyższone wartości wskaźników zanieczyszczeń organicznych, związków azotu (azotynów) i fosforu, wskaźników hydrobiologicznych i mikrobiologicznych oraz zawiesin ogólnych. Wody dopływów Wisłoka zakwalifikowano do III klasy (Morwawa), IV klasy (Stobnica) i V klasy jakości (Mleczka). O klasie wymienionych dopływów decydowały następujące wskaźniki:
· mikrobiologiczne, hydrobiologiczne, wskaźniki zanieczyszczeń organicznych, związki azotu i fosforu rzeka Morwawa,
· tlenowe, mikrobiologiczne, związki azotu i fosforu – rzeka Stobnica,
· mikrobiologiczne, związki fosforu i zawiesiny ogólne, BZT5 rzeka Mleczka. Wody rzeki Strwiąż wskazują na III klasę jakości, ze względu na stężenia fosforanów, wskaźniki mikrobiologiczne oraz saprobowość peryfitonu. 3. 2. Ocena jakości wód pod kątem przydatności do bytowania ryb w warunkach naturalnych W ramach państwowego monitoringu środowiska, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie przeprowadził ocenę przydatności wód do bytowania ryb łososiowatych i karpiowatych w warunkach naturalnych. Badania te były prowadzone na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 4 października 2002 roku (Dz.U. nr 176, poz. 1455) w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące
12
środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych transponującego do polskiego prawa postanowienia Dyrektywy Rady 78/659/EWG w sprawie słodkich wód wymagających ochrony lub poprawy dla zachowania życia ryb. Wyniki oceny przedstawiono na rysunku 2. Rys. 2. Ocena pr zydatności wód do bytowania r yb łososiowatych i kar piowatych w r zekach województwa podkar packiego w 2004 r oku. Suchy M., 2005 (r ed.). Stan śr odowiska w województwie podkar packim w 2004 r oku. WIOŚ w Rzeszowie. Wody dla ryb łososiowatych oznaczają wody, które stanowią lub mogą stanowić środowisko życia ryb należących do gatunków takich jak: łosoś (Salmo salar ), pstrąg (Salmo trutta ), lipień (Thymallus thymallus) oraz ryb z rodziny Coregonidae (Coregonus). Wody dla ryb karpiowatych to takie wody, które stanowią lub mogą stanowić środowisko życia populacji ryb należących do rodziny karpiowatych (Cyprinidae) lub innych gatunków, takich jak szczupak (Esox lucius), okoń (Perca fluviatilis) oraz węgorz (Anguilla anguilla ).
13 Przeprowadzona w województwie podkarpackim w 2004 roku ocena przydatności wód do bytowania ryb wykazała, że w żadnym z punktów monitoringowych nie były spełnione standardy jakości wód określone dla ryb łososiowatych. Jedynie w 7 punktach (9% ogółu punktów) stwierdzono przydatność wód dla bytowania ryb karpiowatych. Punkty te rozmieszczone są górnych biegach Wisłoki (2 punkty), Sanu (3 punkty), Wiaru (1 punkt) oraz Wisłoka (1 punkt). W pozostałych punktach pomiarowych woda nie spełniała kryteriów określonych w rozporządzeniu i oceniono ją jako nieprzydatną do bytowania ryb w warunkach naturalnych. Wskaźnikiem dyskwalifikującym wody we wszystkich punktach były azotyny. O niekorzystnym wyniku oceny wód zadecydowały również wysokie stężenia: fosforu ogólnego (74% punktów), azotu amonowego (41% punktów), BZT5 (29% punktów), niejonowego amoniaku (21% punktów) oraz natlenienie wód (8% punktów) (rys. 2). 3. 3. Omówienie wyników oceny Prowadzona przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie ocena jakości wód powierzchniowych służy do monitorowania antropopresji i określenia potencjalnych zagrożeń dla jakości wód powierzchniowych oraz do monitorowania stanu wód powierzchniowych wykorzystywanych do celów komunalnych (ujęcia wody), gospodarczych i rekreacyjnych. Założonym celom oceny podporządkowane jest rozmieszczenie punktów monitoringowych, które znajdują się głównie na pierwszorzędowych, drugorzędowych i trzeciorzędowych rzekach województwa podkarpackiego. Ogólna ocena jakości wód powierzchniowych województwa nie wypada korzystnie (rys. 1). Trzeba jednak pamiętać, że monitorowane rzeki są przede wszystkim szlakami migracji ryb dwuśrodowiskowych, więc ryby te wyłącznie okresowo i przez krótki okres czasu pozostają pod działaniem zanieczyszczeń, co praktycznie nie ma wpływu na ich stan zdrowotny. Problem pojawia się dopiero w przypadku katastrof lub awarii, które wywołują skażenie środowiska wodnego. Czynnikami ograniczającymi rozwój populacji ryb dwuśrodowiskowych i jedno środowiskowych w wodach powierzchniowych województwa podkarpackiego są nie tylko zanieczyszczenia wód stanowiących szlaki migracji i miejsca żerowiskowe, lecz również zanieczyszczenia i dostępność (drożność) wód, w których odbywa się rozród i odchów form młodocianych. Narzędziem służącym do określenia tych czynników jest ocena przydatności wód do bytowania ryb łososiowatych i karpiowatych w warunkach naturalnych. Ocena ta wypadająca dla wód powierzchniowych województwa podkarpackiego bardzo niekorzystnie (rys. 2), na tle innych województw regionu wodnego Górnej Wisły nie prezentuje się najgorzej. Warto też podkreślić, że choć ocena przydatności wód do bytowania ryb jest aktualne niekorzystna, to sytuacja będzie ulegać stopniowej poprawie zgodnie z założeniami realizowanego obecnie Programu Wykonawczego Rady Ministrów do II Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2002 2010. Program ten przewiduje wykonanie do 2010 roku w sferze ochrony i kształtowania zasobów wodnych szeregu zadań pozainwestycyjnych i inwestycyjnych, a zwłaszcza:
· opracowanie programów działań w dziedzinie gospodarki wodnej, m.in. krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych i planów gospodarowania wodami w dorzeczach,
· budowę systemów kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków w jednostkach osadniczych o równoważnej liczbie mieszkańców większej lub równej 2000,
· budowę, rozbudowę lub modernizację oczyszczalni i podczyszczalni ścieków przemysłowych; zmiany w technologii produkcji w zakładach przemysłowych, eliminujące lub zmniejszające emisję zanieczyszczeń ze ściekami,
· zmniejszenie wodochłonności produkcji przemysłowej w przeliczeniu na PKB i wartość sprzedaną w przemyśle, aż o 50%.
14 Przedstawione powyżej informacje pozwalają przyjąć, że realizacja „Wojewódzkiego Programu Ochrony i Rozwoju Zasobów Wodnych Województwa Podkarpackiego w Zakresie Przywrócenia Możliwości Migracji oraz Restytucji Ryb Dwuśrodowiskowych” nie jest zagrożona przez słabą jakość wód powierzchniowych województwa podkarpackiego. 4. Charakterystyka ichtiofauny wód województwa podkarpackiego Autochtoniczna ichtiofauna dorzecza Wisły w przeszłości liczyła 57 gatunków ryb. W wyniku wyginięcia jesiotra bałtyckiego i łososia atlantyckiego liczba ta okresowo zmniejszyła się do 55 gatunków, a następnie w wyniku udanych prac nad restytucją łososia atlantyckiego wzrosła do 56 gatunków. 4. 1. Aktualny stan ichtiofauny Ichtiofauna wód województwa podkarpackiego, ze względu na stosunkowo mały stopień antropogenicznego odkształcenia rzek i potoków, należy do najbogatszych gatunkowo oraz najzasobniejszych w Polsce. Występowało tu w przeszłości 45 endemicznych gatunków ryb, tj. 79% gatunków żyjących w dorzeczu Wisły. Aktualnie pozostało 43 rodzime gatunki ryb z wyłączeniem pochodzącej z dorzecza Dunaju głowacicy, objętej w wodach Polski, ochroną „ex situ” oraz troci jeziorowej. W wód górnej Wisły wycofały jak dotąd dwa gatunki ryb dwuśrodowiskowych jesiotr bałtycki, w wyniku wymarcia gatunku oraz minóg rzeczny w następstwie budowy zapory zbiornika we Włocławku. W rzece Wisła i jej bezpośrednich dopływach: Babulówce wraz z potokiem Rów, Tr ześniówce i rzece Łęg wraz z Pr zyrwą występują 34 gatunki ryb. W Wiśle najczęściej spotykane są: ukleja, płoć, kleń, jelec, brzana, jaź, krąp, i okoń, a w wymienionych powyżej dopływach Wisły: płoć, kleń, jelec, szczupak i kiełb krótkowąsy. Spośród ryb tworzących zespół ichtiofauny, ochroną gatunkową objęte są następujące gatunki: minóg strumieniowy, piekielnica, piskorz, koza, słonecznica oraz śliz. W rzece Wisłoka bytuje 29 gatunków ryb. W górnym biegu rzeki liczbowo dominują: śliz, strzebla potokowa, pstrąg potokowy, brzanka i kleń, a w środkowym i dolnym biegu: ukleja, płoć, kleń, świnka jelec, okoń i brzana. Ochroną gatunkową objęte są następujące gatunki: minóg strumieniowy, głowacz pręgopłetwy, głowacz białopłetwy, śliz, piekielnica, koza, piskorz oraz słonecznica. W rzece J asiołka, prawobrzeżnym dopływie Wisłoki, i jej dopływach występuje 20 gatunków ryb, z czego w górnej części zlewni tylko 14 gatunków. Zdecydowanym dominantem liczbowym jest kleń. Znaczny udział w ichtiofaunie mają też: głowacz pręgopłetwy, śliz, brzanka, brzana, pstrąg potokowy, lipień oraz świnka. W górnej części Ropy, lewobrzeżnego dopływu Wisłoki, bytuje 12 gatunków ryb, wśród których najliczniejszy jest kleń, lipień i strzebla potokowa. W dolnej części rzeki liczba gatunków wzrasta do 21. Nadal dominantem liczbowym jest kleń, a towarzyszą mu brzanka, brzana, lipień, jelec i świnka. Skład ichtiofauny Wielopolki i Tuszymki, prawobrzeżnych dopływów Wisłoki, jest praktycznie taki sam jak opisany powyżej dla środkowego i dolnego biegu Wisłoki. W dopływach Wisłoki, ochroną gatunkową objęte są następujące gatunki ryb: minóg strumieniowy, głowacz pręgopłetwy, głowacz białopłetwy, śliz i piekielnica. W rzece San występuje 31 gatunków ryb. W górnej części rzeki do ujścia Osławy dominują liczbowo lipień i pstrąg potokowy. Uzupełnieniem składu ichtiofauny są karpiowate ryby reofilne: kleń, jelec, świnka, brzana, brzanka, strzebla potokowa i śliz. W środkowym biegu Sanu dominację przejmują: kleń, piekielnica, brzanka, świnka i kiełb. W dolnym biegu rzeki, poza wszędobylskim kleniem licznie występują: płoć, ukleja, kiełb, szczupak, okoń,
15 jaź, świnka, jelec i leszcz. W rzece Wiar, prawobrzeżnym dopływie Sanu, najliczniej występują: pstrąg potokowy, lipień, brzanka, świnka, kleń, a dodatkowo strzebla potokowa, śliz, piekielnica i miętus. W Lubaczówce, prawobrzeżnym dopływie Sanu, bytują kleń, jelec, świnka oraz szczupak i okoń. Rzekę Tanew największy prawobrzeżny dopływ Sanu zamieszkują 34 autochtoniczne gatunki ryb. Na odcinku od źródeł do wsi Borowiec dominującym gatunkiem jest pstrąg potokowy. Towarzyszą mu lipień, głowacz białopłetwy, śliz, piekielnica, miętus, ciernik, kiełb, okoń, piskorz, płoć, ukleja i szczupak. Poniżej Borowca najliczniej spotykane są: płoć, jelec i jaź, a skład gatunkowy ichtiofauny wzbogacają: boleń, brzana, certa, jazgarz, karaś, kleń, koza, krąp, leszcz, lin, różanka, słonecznica, świnka i wzdręga. Bukowa jest prawobrzeżnym dopływem Sanu. Występują w niej pstrąg potokowy, lipień i kleń. Uzupełnieniem składu ichtiofauny są: jelec, śliz, kiełb, ukleja, miętus, okoń i piekielnica. W prawobrzeżnych dopływach Sanu, spośród gatunków objętych ochroną gatunkową występują: minóg strumieniowy, głowacz pręgopłetwy, głowacz białopłetwy, śliz, różanka, piekielnica i koza. W rzece Solinka, lewobrzeżnym dopływie Sanu, dominuje pstrąg potokowy. Dodatkowo występują głowacz pręgopłetwy, głowacz białopłetwy, strzebla potokowa, śliz, kleń, ukleja, jelec, brzanka, świnka, okoń, piekielnica i troć jeziorowa. Osława lewobrzeżny dopływ Sanu jest zdominowana przez klenia. Licznie występuje pstrąg potokowy i lipień, a dodatkowo brzana, świnka, certa, płoć, jelec i brzanka. Wisłok jest największym lewobrzeżnym dopływem Sanu. W górnej części rzeki, powyżej zbiornika Besko poza pstrągiem potokowym, ślizem, piekielnicą i głowaczem pręgopłetwym, pojawiają się gatunki charakterystyczne dla wód stagnujących podchodzące ze zbiornika. W środkowej i dolnej części Wisłoka występuje 26 gatunków ryb. Najliczniej reprezentowane są: ukleja, świnka, płoć, kleń, brzana, okoń i leszcz. W Stobnicy, kolejnym prawobrzeżnym dopływie Wisłoka, bytują 23 gatunki ryb. Najliczniej występują: kleń, kiełb krótkowąsy, ukleja, płoć, śliz, świnka, jelec, pstrąg potokowy i brzana. Mleczka jest prawobrzeżnym dopływem Wisłoka. W górnym biegu rzeki i jej dopływach występuje pstrąg potokowy, głowacz i strzebla potokowa, a w środkowym i dolnym biegu rzeki kleń, płoć, okoń oraz koza. W prawobrzeżnych dopływach Sanu, spośród gatunków objętych ochroną gatunkową występują: minóg strumieniowy, głowacz pręgopłetwy, głowacz białopłetwy, śliz, różanka, piekielnica oraz koza. Strwiąż jest prawobrzeżnym dopływem Dniestru, Podstawowym składnikiem ichtiofauny obwodu jest pstrąg potokowy oraz karpiowate ryby reofilne: kleń, jelec, brzanka, brzana, świnka i kiełb krótkowąsy. W Strwiążu, spośród gatunków objętych ochroną gatunkową występują: minóg strumieniowy, koza złotawa, śliz i piekielnica Wody województwa podkarpackiego stanowią cenny obszar dla gatunków zwierząt rzadkich i objętych ochroną związanych ze środowiskiem wodnym. Występuje tu lub występowało w przeszłości, aż 15 gatunków ryb z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej Unii Europejskiej, są to:
· minóg ukraiński, Eudontomyzon mariae (Berg, 1931),
· minóg strumieniowy, Lampetra planeri (Bloch, 1784),
· minóg rzeczny, Lampetra fluviatilis (Linneaus, 1758),
· jesiotr bałtycki, Acipenser oxyrinchus (Mitchill, 1815),
· brzanka, Barbus peloponnesius (Valenciennes, 1842),
· kiełb Kesslera, Gobio kessleri (Dybowski, 1862),
· kiełb białopłetwy, Gobio albipinnatus (Lukasch, 1933),
· boleń, Aspius aspius (Linneaus, 1758),
· koza, Cobitis taenia (Linneaus, 1758),
· koza złotawa, Sabanajewia aurata (Filippi, 1865),
16 · · · · · głowacica, Hucho hucho (Linneaus, 1758),
łosoś atlantycki, Salmo salar (Linneaus, 1758),
głowacz białopłetwy, Cottus gobio (Linneaus, 1758).
piskorz, Misgurnus fosilis (Linneaus, 1758).
różanka, Rhodeus sericeus (Pallas, 1776) 4. 2. Charakterystyka ryb jednośrodowiskowych Dla potrzeb niniejszego programu przyjęto, że termin „ryby jednośrodowiskowe” określa gatunki, których cały cykl życiowy odbywa się w wodach słodkich. Gatunki te ze względu na długość odbywanych wędrówek podzielić można na gatunki daleko wędrujące czyli potadromiczne i gatunki blisko wędrujące. Gatunki daleko wędrujące np. świnka czy brzana podejmują w śródlądowych wodach płynących wędrówki na odległości sięgające nawet 300 km. Gatunki blisko wędrujące przemieszczają się na odległości nie przekraczające kilku kilometrów. Znakomitym przykładem gatunku blisko wędrującego jest głowacz białopłetwy. Młodociane stadia wiekowe tego gatunku, w miarę rozwoju osobniczego, przemieszczają się z odcinków potoków o niezbyt silnym prądzie wody i piaszczysto żwirowym podłożu do odcinków o silnym prądzie wody i twardym, kamienistym dnie. Z kolei dorosłe osobniki, tego prowadzącego nocny tryb życia gatunku, stale wędrują pomiędzy nocnymi miejscami żerowania i dziennymi miejscami odpoczynku. W tabeli 1, zestawiono jednośrodowiskowe gatunki ryb występujące w wodach województwa podkarpackiego z podziałem na gatunki daleko wędrujące i blisko wędrujące. Tabela 1. J ednośr odowiskowe gatunki r yb występujące w wodach powier zchniowych województwa podkar packiego. K ategor ie zagr ożeń gatunków wg Polskiej Czer wonej Księgi (wg Witkowski i in. 1999): CE – krytycznie zagr ożony; EN – zagr ożony; VU – nar ażony; NT – bliski zagr ożenia; LC – najmniejszej tr oski; DD –br ak danych; I – gatunek intr odukowany. Nazwa polska nazwa łacińska kategorie zagrożeń RYBY DALEKO WĘDRUJĄCE POTADROMICZNE pstrąg potokowy Salmo trutta m. fario Linnaeus, 1758 troć jeziorowa Salmo trutta m. lacustris Linnaeus, 1758 lipień Thymallus thymallus (Linnaeus, 1758) głowacica (ochrona ex situ) Hucho hucho (Linnaeus, 1758) szczupak Esox lucius Linnaeus, 1758 LC boleń Aspius aspius (Linnaeus, 1758) LC brzana Barbus barbus (Linnaeus, 1758) VU świnka Chondrostoma nasus (Linnaeus, 1758) VU kleń Leuciscus cephalus (Linnaeus, 1758) LC jaź Leuciscus idus (Linnaeus, 1758) LC ukleja Alburnus alburnus (Linnaeus, 1758) LC płoć Rutilus rutilus (Linnaeus, 1758) LC leszcz Abramis brama (Linnaeus, 1758) LC okoń Perca fluviatilis Linnaeus, 1758 LC miętus Lota lota (Linnaeus, 1758) VU minóg ukraiński Eudontomyzon mariae (Berg, 1931) VU
LC I (CE) NT I (CE) 17
Nazwa polska minóg strumieniowy nazwa łacińska Lampetra planeri (Bloch, 1784) kategorie zagrożeń NT RYBY BLISKO WĘDRUJĄCE głowacz białopłetwy Cottus gobio Linnaeus, 1758 VU głowacz pręgopłetwy Cottus poecilopus Heckel, 1840 NT strzebla potokowa Phoxinus phoxinus (Linnaeus, 1758) LC brzana karpacka Barbus cyclolepis (Heckel, 1837) DD brzanka Barbus peloponnesius Valenciennes, 1842) NT kiełb białopłetwy Gobio albipinnatus Lukasch, 1933 NT kiełb Kesslera Gobio kessleri Dybowski, 1862 NT kiełb krótkowąsy Gobio gobio (Linnaeus, 1758) LC śliz Barbatula barbatula (Linnaeus, 1758) LC jelec Leuciscus leuciscus (Linnaeus, 1758) LC piekielnica Alburnoides bipunctatus (Bloch, 1872) EN koza Cobitis taenia Linnaeus, 1758 NT koza złotawa Sabanejewia aurata (Filippi, 1865) EN różanka Rhodeus sericeus (Pallas, 1776) NT piskorz Misgurnus fossilis (Linnaeus, 1758) NT wzdręga Scardinius erythrophthalmus (Linnaeus, 1758) LC słonecznica Leucaspius delineatus (Heckel, 1843) LC krąp Blicca bjoerkna(Linnaeus, 1758) LC lin Tinca tinca (Linnaeus, 1758) LC karaś pospolity Carassius carassius (Linnaeus, 1758) LC ciernik Gasterosteus aculeatus Linnaeus, 1758 LC sandacz Stizostedion lucioperca (Linnaeus, 1758) LC jazgarz Gymnocephalus cernua (Linnaeus, 1758) LC sum europejski Silurus glanis Linnaeus, 1758 NT Wśród zestawionych powyżej czterdziestu jeden jednośrodowiskowych gatunków ryb stwierdzono występowanie 17 gatunków daleko wędrujących i 24 gatunków blisko wędrujących. W ich obrębie jednośrodowiskowych gatunków ryb wyróżniono: 2 gatunki zagrożone, 5 gatunków narażonych, 10 gatunków bliskich zagrożenia, 21 gatunków najmniejszej troski oraz 2 gatunki introdukowane. 4. 3. Charakterystyka ryb dwuśrodowiskowych Ryby dwuśrodowiskowe czyli diadromiczne dzieli się na gatunki anadromiczne rozradzające się w wodach śródlądowych a żerujące dojrzewające w wodach morskich oraz gatunki katadromiczne rozradzające się w wodach morskich a żerujące i dojrzewające w wodach śródlądowych. Przedstawicielami ryb anadromicznych w wodach województwa podkarpackiego są lub były w przeszłości minóg rzeczny, jesiotr bałtycki, łosoś atlantycki, troć wędrowna i certa, a ryb katadromicznych – węgorz (Tabela 2).
18 Tabela 2. Dwuśr odowiskowe gatunki r yb występujące w wodach powier zchniowych województwa podkar packiego. K ategor ie zagr ożeń gatunków wg Polskiej Czer wonej Księgi (wg Witkowski i in. 1999: EX – wymarły; VU – nar ażony; CD – zależny od ochr ony; DD –br ak danych . kategoria zagrożeń Nazwa polska nazwa łacińska minóg rzeczny Lampetra fluviatilis (Linnaeus, 1758) jesiotr bałtycki Acipenser oxyrinchus (Mitchill, 1815) EX łosoś atlantycki Salmo salar Linnaeus, 1758 CD troć wędrowna Salmo trutta m. trutta Linnaeus, 1758 CD certa Vimba vimba (Linnaeus, 1758) VU węgorz Anguilla anguilla (Linnaeus, 1758) CD DD (EX) Wśród zestawionych powyżej sześciu dwuśrodowiskowych gatunków ryb stwierdzono występowanie: 1 gatunku narażonego, 3 gatunków zależnych od ochrony i 2 gatunków uznanych za wymarłe. Historyczny zasięg występowania ryb dwuśrodowiskowych w rzekach województwa podkarpackiego przedstawiono na rysunku 3 (ZAŁĄCZNIK nr 1). 4. 3. 1. Minóg rzeczny Dorosłe osobniki minoga rzecznego prowadzą w wodach morskich trwający około 18 miesięcy pasożytniczo – drapieżniczy tryb życia. Po tym okresie, albo jesienią tj. w październiku –listopadzie, albo na wiosnę tj. w marcu kwietniu minogi rozpoczynają wędrówkę tarłową w górę rzek. Tarło trwa od końca kwietnia do połowy maja. Do dwóch tygodni po odbyciu tarła dorosłe osobniki giną, a wylęgnięte larwy zagrzebują się w piaszczysto humusowych osadach gdzie prowadzą skryty tryb życia przez okres od 3 do 6 lat. Spływ do morza następuje od połowy kwietnia do końca maja. Do 1900 roku minóg rzeczny występował w wielu rzekach i potokach w południowej oraz środkowej części Polski (Witkowski, 2004). Status minoga rzecznego, wg Polskiej Czerwonej Księgi (Głowaciński 2002) jest nieustalony, tzn. brak danych o występowaniu gatunku. Ze względu na aktualny brak połączenia pomiędzy dorzeczem górnej Wisły i Bałtykiem przyjęto, że w wodach województwa podkarpackiego minóg rzeczny ma status gatunku wymarłego. 4. 3. 2. Jesiotr bałtycki Historycznie jesiotr występował prawdopodobnie w większości przybrzeżnych morskich wód Europy. Rozród i wzrost stadiów młodocianych tego gatunku odbywał się w dużych rzekach wpadających do Bałtyku, m.in. także w Wiśle. Wędrówka tarłowa jesiotra rozpoczynała się w marcu lub kwietniu, a termin tarła przypadał na okres od drugiej połowy maja do połowy lipca. Następnie narybek jesiotra bałtyckiego spędzał dwa do trzech lat w wodach słodkich i po tym okresie spływał do Bałtyku, gdzie przebywał do osiągnięcia dojrzałości płciowej (Kolman, 2004). Wędrówkę do morza, której szczyt przypadał na wrzesień, podejmowały osobniki o długości 2025 cm (Grabda 1968). W Okólniku Krajowego Towarzystwa Rybackiego z 1896 r. napisano: „przed laty 15 tu należały jesiotry do pospolitych ryb w Wiśle i zapędzały się w wędrówkach z morza aż po Tyniec i dalej”. Jesiotr wędrował Wisłą powyżej Krakowa, wstępował także do Dunajca, gdzie docierał aż do Nidzicy. Jego obecność stwierdzano w dopływach górnej Wisły: Rabie, Wisłoce, a także w Sanie, gdzie docierał powyżej Przemyśla oraz Wisłoku (Kulmatycki
19 1933). Jesiotr bałtycki, wg Polskiej Czerwonej Księgi, jest uznawany za gatunek wymarły. Obecnie prowadzone są prace nad restytucją tego gatunku koordynowane przez Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie we współpracy z Instytutem Ekologii Wód i Rybactwa Śródlądowego w Berlinie. W 2005 roku sprowadzono do Polski: zaoczkowaną ikrę oraz tarlaki jesiotra. Aktualny stan zaawansowania prac restytucyjnych jesiotra bałtyckiego, to tworzenie hodowlanego stada tarłowego. 4. 3. 3. Łosoś atlantycki i troć wędrowna Historycznie łosoś atlantycki i troć wędrowna występowały w tych samych rzekach Polsce i ze względu na podobieństwo były często mylone. Wprowadzone na początku XX wieku zakazy połowu łososia w okresie ciągu tarłowego, oraz wymiar ochronny (35 cm) spowodowały, ze rybacy wiślani często kwalifikowali łososia jako troć. Wymienione powyżej fakty wpłynęły na swoiste „zafałszowanie” informacji o rozmieszczeniu łososia i troci oraz stały się przyczyną umieszczenia opisu obu tych gatunków w jednym rozdziale. Łosoś atlantycki w Polsce był mniej liczny niż troć. Pierwszą wędrówkę w górę rzek rozpoczynał po trzyletnim pobycie w morzu. Jej początek przypadał na okres od wiosny do jesieni. Przyjmuje się, że w dorzeczu Wisły występowały dwie subpopulacje łososia: letnia i zimowa. Osobniki z subpopulacji letniej wycierały się w dopływach dolnej Wisły a zimowej docierały aż do górnej Wisły. Tarło łososia odbywa się od października do grudnia. Wylęgnięte osobniki pozostają w wodach słodkich od 1 do 3 lat, nabierając srebrzystej barwy, a następnie w stadium smolta spływają do morza. Łosoś atlantycki w Polsce najliczniej występował w Wiśle i jej dopływach. Ostatnie łososie w środkowej i dolnej Wiśle obserwowano w latach sześćdziesiątych, a w Skawie w 1952 r. (Bieniarz i Łysak 1975). W Polsce łosoś wyginął w latach osiemdziesiątych (ostatnie stwierdzone stanowisko – rzeka Drawa). W ramach programu restytucji łososia prowadzone są zarybienia dolnej i górnej Wisły oraz jej dopływów. Troć (Salmo trutta) jest gatunkiem posiadającym dwie formy: dwuśrodowiskową (Salmo trutta morfa trutta – troć wędrowna) spędzającą życie częściowo w wodach słodkich i częściowo w morzu oraz jednośrodowiskową (Salmo trutta morfa fario pstrąg potokowy) spędzającą życie w wodach słodkich. Dorosłe osobniki troci wędrownej wstępują do rzek po dwóch, trzech latach pobytu w morzu kierując się do szybko płynących rzek o żwirowym lub kamienistym dnie. Dwuśrodowiskowa forma troci występująca w dorzeczu Wisły formując, podobnie jak łosoś, dwie subpopulacje: letnią i zimową. Subpopulacja letnia rozpoczyna wędrówkę w okresie od czerwca do września docierając na tarliska w dopływach dolnej Wisły, zimowa zaś w okresie od września do lutego wędrując na tarło do podkarpackich dopływów Wisły. Tarło troci wędrownej trwa od października aż do stycznia. Wylęgnięte osobniki pozostają w wodach słodkich od 2 do 3 lat, a następnie w stadium smolta spływają do morza.
Spadek liczebności troci wędrownej, w dorzeczu Wisły, obserwowano od połowy XIX wieku. Było to bezpośrednim powodem wprowadzenia od 1880 r. cyklicznych zarybień Wisły wylęgiem a następnie narybkiem tego gatunku (Kołder 1958). W dorzeczu górnej Wisły stwierdzano sporadycznie troć wędrowną pod koniec 60tych XX wieku w Tanwi, Rabie i Dunajcu oraz w latach 50tych XX wieku w Sole (Bieniarz i Łysak 1975, Chełkowski 1986). Mniej lub bardziej regularnie obserwacje troci wędrownej w górnej Wiśle miały miejsce do czasu powstania zapory we Włocławku. Troć wędrowna podobnie jak łosoś atlantycki objęta jest programem restytucji w ramach którego prowadzone są zarybienia dolnej i górnej Wisły oraz jej dopływów, finansowane ze środków na zarybianie polskich obszarów morskich.
20 4. 3. 4. Certa Certa jest gatunkiem posiadającym, podobnie jak troć wędrowna, dwie formy: dwuśrodowiskową spędzającą życie częściowo w wodach słodkich i częściowo w morzu oraz jednośrodowiskową spędzającą życie w wodach słodkich. Historycznie obszar występowania certy dwuśrodowiskowej w Polsce, obejmował dorzecza Wisły, Odry oraz rzeki Pomorza Zachodniego. W dorzeczu Wisły występowała jedna z najliczniejszych, w zlewisku morza Bałtyckiego, populacji certy (Bontemps, 1971). Dorosłe osobniki po pobycie w słabo zasolonych przybrzeżnych wodach Bałtyku wstępują na tarło do rzek. Rozród certy jest rozciągnięty w czasie i przebiega od połowy maja nawet do początku lipca (Pliszka 1953). Wylęgnięte osobniki formy wędrownej pozostają w rzece kilka miesięcy a migracja do morza, gdzie ma miejsce zasadnicza część wzrostu certy, odbywa się jesienią, na przełomie września i października. Masowe występowanie wędrownej formy certy w dorzeczu Wisły skończyło się w momencie budowy zapory zbiornika we Włocławku. W karpackich dopływach Wisły pozostały jednośrodowiskowe niewędrowne populacje certy, których rozmieszczenie pokazuje historyczny zasięg występowania tego gatunku. W 2005 roku rozpoczęto prace nad restytucją wędrownej formy tego gatunku. 4. 3. 5. Węgorz europejski W odróżnieniu od wymienionych dotychczas gatunków ryb, węgorz spędza większość swojego życia w wodach słodkich, po wstąpieniu do rzek przemieszczając się w górę ich biegu po czym, już jako dorosłe ryby, spływa w kierunku ujścia rzek, kierując się na tarliska w rejonie Morza Sargassowego. Choć dotychczas węgorz nie został zaliczony do ryb zagrożonych, to jego utrzymanie wymaga stosowania zabiegów ochronnych, oraz umożliwienia mu przemieszczania się wzdłuż koryt rzek. 4. 4. Programy restytucji ryb dwuśrodowiskowych Spośród omówionych powyżej wędrownych ryb dwuśrodowiskowych, systematycznymi akcjami zarybieniowymi, a następnie restytucją objęto dwa gatunki ryb: łososia atlantyckiego i troć wędrowną. Całością prac nad odtworzeniem ich populacji kieruje zespół naukowców z Instytutu Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie. W 1998 roku został opracowany „Program restytucji ryb wędrownych w Polsce” (Sych 1998) zmierzający do przywrócenia w najbliższych latach naszym rzekom najcenniejszych gatunków ryb dwuśrodowiskowych: jesiotra, łososia, troci wędrownej i certy. Pierwsze prace nad restytucją łososia atlantyckiego w Polsce podjęto w 1985 roku w oparciu o populację z rzeki Daugavy (Dźwiny Zach.) na Łotwie (Bartel 2002). Początkowo zarybiano wylęgiem, lecz wobec braku powrotów tarlaków łososia do zarybianych rzek zaczęto stosować starszy materiał zarybieniowy. Od 1994 roku rozpoczęto stałe zarybienia smoltami łososia, stopniowo zwiększając liczbę rzek objętych restytucją. W 2001 roku rozpoczęto restytucję łososia w dopływach górnej Wisły. W latach 2001 – 2003 wypuszczono około 140 tys. szt. narybku letniego łososia do Skawy, Raby, Wisłoki i Sanu. W latach 2002 2003 wpuszczono 20 tys. szt. smoltów łososia do Dunajca (Wiśniewolski i in., 2004. Początki restytucji troci wędrownej podobnie jak w przypadku łososia oparto młodszych stadiach rozwojowych: wylęgu, narybku jesiennym bądź presmoltach. Rezultaty tych zarybień były bardzo słabe. W oparciu o wyniki znakowań smoltów i presmoltów troci (Bartel 1965, Backiel, Bartel 1967) zmieniono strukturę zarybień. W latach osiemdziesiątych zarybiano już głównie smoltami, których liczba stale wzrastała przekraczając w 1997 roku 1,5 mln osobników. Zarybienia smoltami troci początkowo koncentrowały się głównie w rzekach pomorskich i w dolnej części dorzecza Wisły. Smolty były wypuszczane głównie w ujściu
21 Wisły i w Drwęcy. Po 2000 roku prace restytucyjne rozszerzono o dopływy górnej Wisły: Dunajec, Wisłokę i San. Do Dunajca, w latach 20022003, wypuszczono 600 tys. szt. narybku letniego i 100 tys. szt. smoltów troci, do Wisłoki i Sanu po 100 000 narybku letniego oraz 5000 smoltów troci do Wisłoki 200 tys. szt. narybku letniego i 5 tys. szt. smoltów oraz do Sanu 200 tys. szt. narybku letniego. Efektem prowadzonych zarybień jest ewidentny wzrost połowów troci. W 2002 roku, łączne połowy morskie i rzeczne tego gatunku przekroczyły 800 ton. Niestety brak potwierdzonych informacji o połowach troci w dorzeczu górnej Wisły, istnieją jedynie przekazy ustne o nielicznych połowach w Dunajcu i Sanie. Dla koordynacji działań nad restytucją wymienionych powyżej gatunków ryb dwuśrodowiskowych, prowadzoną w ramach rządowego „Programu zarybienia polskich obszarów morskich”, Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi Zarządzeniem Nr 24 MRiRW z dnia 2 grudnia 2002 r. powołał z dniem 1 stycznia 2003 r. Zespół do Spraw Zarybiania. Zespół ten określił wielkości rocznych zarybień wód polskich w następującej wysokości: 1,5 mln szt. smoltów i 7,7, mln szt. wylęgu/narybku letniego troci wędrownej oraz 0,5 mln szt. smoltów i 1,7 mln szt. wylęgu/narybku letniego łososia atlantyckiego. Wymienione powyżej ilości materiału zarybieniowego proponuje się podzielić w taki sposób, aby na Wisłę z dopływami przypadło 1 mln szt. smoltów i 1,1 mln szt. wylęgu/narybku troci wędrownej oraz 300 tys. szt. smoltów i 800 tys. wylęgu/ narybku łososia atlantyckiego. Poza prowadzonymi już pracami nad odtworzeniem populacji łososia atlantyckiego i troci wędrownej, w ramach rządowego „Programu zarybienia polskich obszarów morskich”, planuje się restytucję jesiotr bałtyckiego i wędrownej formy certy wiślanej (patrz rozdział 4.2.2 oraz 4.2.4). Wiosną 2005 roku, pozarządowa organizacja ekologiczna, WWF Polska rozpoczął własny program restytucji łososia w dopływach górnej Wisły, polegający na ocenie warunków środowiskowych rzek i potoków górskich pod kątem wymagań tarłowych łososia oraz na corocznych zarybieniach nieżerujacym wylęgiem łososia. Wybór rodzaju materiału zarybieniowego wynikał z założeń programu i miał sprzyjać uruchomieniu naturalnych procesów selekcji w celu uzyskania najbardziej wartościowego materiału genetycznego osobników odtwarzanej populacji. Zarybieniami objęto zlewnie dolnej Raby, dolnego Dunajca oraz dopływy górnego Sanu. Przeprowadzone jesienią 2005 roku połowy kontrolne wykazały, pomimo niezbyt sprzyjających warunków pogodowych, niezłą przeżywalność wylęgu oraz nadspodziewanie dobry wzrost osobników. Efektem tego programu było pojawienie się w prowadzonych połowach badawczych znacznych ilości jesiennego narybku łososia (parr). 5. Charakterystyka aktualnych warunków migracji ryb w wodach województwa podkarpackiego Wędrówki są życiową koniecznością większości organizmów wodnych. Migracje prowadzone na różne odległości dotyczą nie tylko wszystkich gatunków ryb lecz także mięczaków i bezkręgowej fauny dennej. Ryby dwuśrodowiskowe wędrują pomiędzy wodami śródlądowymi a morskimi, a ryby jednośrodowiskowe w granicach jednego systemu rzecznego. Dla pierwszej grupy ryb warunkiem istnienia populacji jest drożność rzek i potoków pomiędzy wodami śródlądowymi a morzem, dla drugiej grupy drożność cieku w granicach areału występowania. Poza wędrówkami tarłowymi, wszystkie gatunki ryb odbywają wędrówki kompensacyjne w górę cieku (po powodzi), wędrówki dyspersyjne pozwalające na rozgęszczenie populacji i wymianę materiału genetycznego pomiędzy różnymi populacjami oraz wędrówki pokarmowe, pomiędzy poszczególnymi siedliskami, podejmowane przez różne stadia rozwojowe i wiekowe ryb.
22 5. 1. Biologiczna drożność Wisły pomiędzy Bałtykiem a wodami województwa podkarpackiego Wisła pomiędzy Bałtykiem a województwem podkarpackim jest przegrodzona niedrożną zaporą we Włocławku z wadliwie działającą przepławką komorową (Fot. 1). Udrożnienie zapory zbiornika wodnego we Włocławku zostało objęta programem ochrony i rozwoju zasobów wodnych województwa kujawsko pomorskiego. Jest to jest najważniejsze zadanie polskiego programu ochrony i rozwoju zasobów wodnych, bowiem budowa we Włocławku doskonale działającego urządzenia służącego migracji ryb umożliwi wędrówki ryb w jednym z największych w Europie dorzeczy o charakterze podgórskim. Fot. 1. Zapor a we Włocławku od wody dolnej (dolna część przepławki dla r yb poniżej zapor y) Ze względu na brak krajowych doświadczeń w projektowaniu urządzeń służących migracji ryb oraz europejskie znaczenie środkowego i górnego dorzecza Wisły dla ryb dwuśrodowiskowych, Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi podpisał umowę z FAO, Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa, Oddział w Rzymie (Food and Agriculture Organization of the United Nations, Inland Water Resources and Aquaculture Service, Fishery Resources Division, Fisheries Department) w sprawie pomocy eksperckiej w zakresie otwierania szlaków migracji ryb wędrownych w rzekach Polski obejmującą m.in. wykonanie koncepcji udrożnienia zapory zbiornika we Włocławku. Zakłada się, że udrożnienie tej zapory nastąpi do 2010 roku. 5. 2. Biologiczna drożność głównych korytarzy rzecznych województwa podkarpackiego Główne korytarze rzeczne województwa podkarpackiego to odcinek rzeki Wisły w granicach województwa, Wisłoka, San i Wisłok. Na Wiśle w granicach województwa podkarpackiego na wysokości Połańca znajduje się jedna budowla poprzeczna wykonana w formie żelbetonowego progu dennego, na którym zamocowano bukłak gumowy o wysokości 1 metra stanowiący właściwy element piętrzący. Zaprojektowana w zwężeniu Wisły budowla służy do poboru wody chłodniczej dla elektrowni Połaniec i jest wykorzystywana wyłącznie w okresie letnich niżówek (Fot. 2). Dla umożliwienia migracji ryb Dyrektor RZGW w Krakowie zalecił, że przy przepływach w granicach SNQ, warstwa wody na podniesionym bukłaku gumowym ma wynosić minimum 50 cm a prędkość wody nie może przekraczać 2 m/sek. Dodatkowym warunkiem było wprowadzenie do instrukcji gospodarowania wodą urządzenia obowiązek opuszczania bukłaka gumowego w porze nocnej. W związku z powyższym poza okresowym monitoringiem funkcjonowania stopnia nie przewiduje się stopnia innych działań poprawiających warunki migracji ryb.
23 Fot. 2. Stopień w Połańcu. Po lewej widok na stopień pr zy opuszczonych bukłakach gumowych (miejsce zaznaczone białą strzałką) i zawężony pr awy brzeg Wisły. Po pr awej lewy pr zyczółek stopnia |z widocznym fr agmentem gumowego bukłaka piętrzącego wodę. Na Wisłoce znajduje się pięć dużych budowli poprzecznych blokujących migrację ryb. W kolejności od ujścia Wisłoki są to:
· stopień wodociągowy w Mielcu, z wadliwie działającą przepławką dla ryb (Fot. 3),
· jaz z ujęciem wody w Dębicy, z umieszczoną na prawym brzegu przepławką komorową dla ryb, nie funkcjonującą z powodu obniżenia rzędnej dolnego stanowiska (Fot. 3), Fot. 3. Stopień wodociągowy w Mielcu po lewej. Stopień ujęcia wody w Dębicy po pr awej.
· zapora zbiornika Pilzno, z umieszczoną na niewłaściwym brzegu rzeki przepławką komorową, nie funkcjonującą z powodu obniżenia rzędnej dolnego stanowiska (Fot. 4), Fot. 4. Widok na zapor ę zbior nika Pilzno na Wisłoce po lewej. Widok od wody dolnej na wejście do pr zepławki dla r yb.
· stopień przy Rafinerii w Jaśle SA, bez urządzenia służącego migracji ryb (Fot. 5),
24 · stopień wodociągowy w Jaśle, bez urządzenia służącego migracji ryb (Fot. 5), Fot. 5. Stopień pr zy Rafinerii w Jaśle SA po lewej. Stopień wodociągowy w J aśle po pr awej, w śr odku budowli pr zepust płuczący. Na Sanie są dwie budowle poprzeczne blokujące migracje ryb: stopień wodociągowy w miejscowości Ostrów powyżej Przemyśla oraz jaz wodociągowy w Zasławiu (Fot. 6). Fot. 6. Stopień wodociągowy w miejscowości Ostr ów po lewej. J az wodociągowy w Zasławiu po pr awej, widać silny pr ąd wody powstający po otwor zeniu zasuw. Na Wisłoku znajdują się trzy budowle poprzeczne ograniczające migracje ryb. Są to stopień Elektrociepłowni Rzeszów (Fot. 7), zapora zbiornika Rzeszów (Fot. 7) oraz jaz wodociągowy w Iskrzyni (Fot. 8). Fot. 7. Stopień Elektr ociepłowni Rzeszów po lewej. Zapor a zbior nika Rzeszów po pr awej od dolnej wody (Fot. R. Depowski)
25
Fot. 8. J az wodociągowy w Iskrzyni Wymienione powyżej dopływy Wisły stanowiące główne szlaki migracji ryb dwuśrodowiskowych województwa podkarpackiego w górnych częściach zlewni są zabudowane retencyjnymi zbiornikami zaporowymi. I tak na Wisłoce znajduje się zbiornik Krempna, Na Sanie kaskada zbiorników Solina Myczkowce, a na Wisłoku zbiornik Besko. Obiekty te, poza zaporą zbiornika Krempna (wysokość piętrzenia 4 m), ze względu na swą wysokość praktycznie zamykają zlewnie powyżej zbiorników. 5. 3. Biologiczna drożność pozostałych rzek i potoków Aktualną zabudowę rzek i potoków województwa podkarpackiego przedstawiono na rysunku 4 (załącznik nr 2) oraz w tabelach 4, 5, 6, i 7. Nawet pobieżna analiza cytowanego rysunku i tabel wskazuje na niewielki, w stosunku do innych województw, stopień przekształcenia antropogenicznego co powoduje, że wody Podkarpacia można uznać za najcenniejszy zasób wód powierzchniowych w Polsce. 6. Program udrożnienia wód województwa podkarpackiego Publiczne wody płynące dorzecza Wisły można podzielić pod kątem migracji ryb wędrownych oraz realizacji wojewódzkich programów ochrony i rozwoju zasobów wodnych, na trzy kategorie.
· pierwszor zędowe szlaki migracji ryb dwuśrodowiskowych obejmujące rzeki I rzędu, uchodzące do morza, którymi migruje zarówno w górę jak i w dół rzeki – więcej niż 50% populacji ryb dwuśrodowiskowych z danego dorzecza.
· drugor zędowe szlaki migracji ryb dwuśrodowiskowych obejmujące głównie rzeki II rzędu, którymi migruje zarówno w górę jak i w dół rzeki więcej niż 5% populacji ryb dwuśrodowiskowych z danego dorzecza.
· tr zecior zędowe szlaki migracji ryb dwuśr odowiskowych obejmujące głównie rzeki i potoki III rzędu łączące rzeki II rzędu z rzekami i potokami IV i V rzędu, którymi migruje (zarówno w górę jak i w dół rzeki) mniej niż 5% populacji ryb dwuśrodowiskowych z danego dorzecza. 6. 1. Założenia wyjściowe Pierwszorzędowym szlakiem migracji ryb dwuśrodowiskowych dla województwa podkarpackiego jest rzeka Wisła. Odcinek Wisły pomiędzy województwem podkarpackim a Morzem Bałtyckim, w tym zaporę we Włocławku aktualnie jedyną przeszkodę dla ryb wędrownych, musi pokonać cała populacja ryb dwuśrodowiskowych odbywających tarło w rzekach i potokach województwa podkarpackiego. Oznacza to, że warunkiem realizacji Wojewódzkiego Programu Ochrony i Rozwoju Zasobów Wodnych Województwa Podkarpackiego jest udrożnienie zapory we Włocławku i nie podejmowanie dalszych prób przegrodzenia Wisły. Do drugorzędowych szlaków migracji ryb dwuśrodowiskowych zaliczono bezpośrednie lub pośrednie dopływy Wisły o średnim rocznym przepływie w profilu
26 przyujściowym większym niż 20 m 3 /s tj.: Wisłokę, od zapory w Krempnej do ujścia do Wisły, San do zapory Zbiornika Myczkowce do ujścia do Wisły oraz Wisłok od zapory zbiornika Besko do ujścia do Sanu. Wymienione rzeki, poza funkcją korytarza rzecznego, mogą pełnić rolę obszarów tarliskowych dla jesiotra bałtyckiego, certy i innych ryb dwuśrodowiskowych. Biegi tych rzek nie powinny być przegradzane nowymi budowlami piętrzącymi o wysokości powyżej jednego metra, zaś istniejące budowle powinny zostać wyposażone w doskonale działające urządzenia służące migracji ryb. Ewentualne budowle stabilizujące dno rzek nie mogą być wyższe niż jeden metr i powinny być budowane w taki sposób, aby wędrujące ryby mogły je swobodnie pokonywać bez konieczności budowy specjalnych urządzeń służących migracji ryb. Dodatkowo powinny być usytuowane w takiej odległości, aby każdy odcinek rzeki głównej posiadał zaplecze tarliskowe w postaci minimum dwóch wolnych od zabudowy hydrotechnicznej dopływów spełniających jeden z podanych warunków tj. średni roczny przepływ w profilu przyujściowym 0,25 m 3 /s lub powierzchnia zlewni powyżej 40 km 2 . Na drugorzędowych szlakach migracji ryb dwuśrodowiskowych nie powinny być lokalizowane hydroelektrownie przepływowe, ze względu na niekorzystne oddziaływanie turbin na spływające do morza ryby wędrowne. Jako trzeciorzędowe szlaki migracji ryb dwuśrodowiskowych wybrano pośrednie dopływy Wisły o średnim rocznym przepływie w profilu przyujściowym poniżej 20 m 3 /s, lecz nie mniej niż 2 m 3 /s: Jasiołkę i Ropę (dopływy Wisłoki); Osławę, Sanoczek, Wiar, Lubaczówkę, Trzebośnicę, Tanew i Bukową (dopływy Sanu oraz Stobnicę i Mleczkę (dopływy Wisłoka). Wymienione rzeki te, poza funkcją korytarza rzecznego, mogą być wykorzystywane jako tarliska przez ryby dwuśrodowiskowe tak łosoś atlantycki, troć wędrowna i certa. Biegi tych rzek nie mogą być mogą być przegradzane budowlami piętrzącymi o wysokości powyżej jednego metra, a budowle istniejące powinny zostać wyposażone w doskonale działające urządzenia służące migracji ryb. Ewentualne budowle stabilizujące dno rzek nie mogą być wyższe niż jeden metr i powinny być budowane w taki sposób, aby wędrujące ryby mogły je swobodnie pokonywać bez konieczności budowy specjalnych urządzeń służących migracji ryb. Na trzeciorzędowych szlakach migracji ryb dwuśrodowiskowych nie powinny być lokalizowane hydroelektrownie przepływowe, ze względu na niekorzystne oddziaływanie turbin na spływające do morza ryby dwuśrodowiskowe. 6. 2. Określenie kryteriów, potrzeb i etapów realizacji prac udrożnieniowych wód województwa podkarpackiego Na podstawie analizy historycznych szlaków migracji i rozmieszczenia tarlisk ryb dwuśrodowiskowych (Rys. 3, ZAŁĄCZNIK nr 1) oraz istniejącej poprzecznej zabudowy hydrotechnicznej rzek i potoków (Rys. 4, ZAŁĄCZNIK nr 2) określono etapy (priorytety) realizacji planowanych prac udrożnieniowych. Zastosowane w niniejszym programie rozwoju i ochrony zasobów wodnych kryteria przedstawiono w tabeli 3. Należy podkreślić, ze wspomniane priorytety prac udrożnieniowych zostały ustalone wyłącznie na podstawie kryteriów przyrodniczych i nie powinny być rozumiane jako harmonogram zamierzeń. Oznacza to, że główny nacisk należy położyć na udrażnianie rzek i potoków zaliczonych do pierwszych trzech etapów realizacji, ponieważ dla powodzenia programu restytucji ryb dwuśrodowiskowych potrzebne będą zarówno drożne szlaki migracji jak i miejsca tarła oraz odchowu stadiów młodocianych.
27 Tabela 3. Etapy r ealizacji i kr yter ia kwalifikowania r zek i potoków do udr ożnienia. Etapy realizacji Kryteria I Do udrożnienia w pierwszym etapie realizacji zakwalifikowano rzeki stanowiące drugorzędowe szlaki migracji ryb dwuśrodowiskowych: Wisłokę, San, Wisłok, Tanew i Sannę będącą trzeciorzędowym szlakiem migracji ryb dwuśrodowiskowych. Rzeki te stanowiły w przeszłości miejsca tarliskowe dla tych ryb (jesiotra bałtyckiego, certy i innych ryb wędrownych). II Do udrożnienia w drugim etapie zakwalifikowano bezpośrednie dopływy drugorzędowych oraz trzeciorzędowych szlaków migracji ryb dwuśrodowiskowych o powierzchni zlewni powyżej 40 km 2 lub przepływach średniorocznych większych od 0,25 m 3 /s. W zlewni Wisłoki wybrano: Jasiołkę, Pannę, Iwielkę, Kłopotnicę i Tuszymkę; w zlewni Sanu wybrano: Bukową, Gilówkę, Stupnicę i Sanoczek; w zlewni Wisłoka wybrano: Czarną, Osinę, Chmielnik, Strug, Gwoźnicę, Lubatówkę, Lubczę, Lubenkę, Stobnicę i Wysoką. Wytypowane rzeki i potoki charakteryzują się niskim stopniem zabudowy hydrotechnicznej, przeważnie w odcinku przyujściowym, historycznym wstępowaniem ryb wędrownych, aktualnym występowaniem ryb łososiowatych oraz dobrą jakością wody. Duża część obszaru zlewni to lasy lub tereny chronione, gdzie obserwuje się niską presję wędkarską oraz mały wpływ kłusownictwa ze względu na słaby zabudowa osadniczą. III Do udrożnienia w trzecim etapie zakwalifikowano bezpośrednie i pośrednie dopływy trzeciorzędowych szlaków migracji ryb dwuśrodowiskowych o powierzchni zlewni powyżej 40 km 2 lub przepływach średniorocznych większych od 0,25 m 3 /s. W zlewni Wisłoki wybrano: Bobrowski, Wielopolkę, Brzezinkę, Bystrzycę, Budzisz, Dukielkę, Grabinkę, Wiewiórki, Wsiową, Machowski, Chotowski, Nagoszankę, Olszynkę, Ostrą, Rudę, Szczawową i Tuszymkę; w zlewni Sanu wybrano: Lubaczówkę, Bachorkę, Sołotwę, Świdnicę, Berezę, Borowinę, Kurzynkę, Trzebośnicę, Tarlakę, Drohobyczkę, Obarzym, Olszankę i Płowiecki; w zlewni Wisłoka wybrano: Bratkowski, Grodziszankę, Iwoniczankę, Kosinkę, Markówkę, Nowosiółkę, Strzygankę, Sawę, Świerkowiec i Szlachciankę. Wytypowane rzeki i potoki charakteryzują się znacznym stopniem zabudowy hydrotechnicznej z nielicznym aktualnym występowaniem ryb łososiowatych (możliwością występowania ze względu na fizjografię cieku) oraz słabą jakością wody. Wody te w większości przypadków przepływają przez tereny zurbanizowane, o znacznej presji wędkarskiej i kłusowniczej. Do tej kategorii zakwalifikowano też cieki o powierzchni zlewni poniżej 40 km 2 oraz przepływach średniorocznych mniejszych od 0,25 m 3 /s, z udokumentowanym historycznym występowaniem ryb wędrownych (lub aktualnym występowaniem łososiowatych) przegrodzone pojedynczymi budowlami hydrotechnicznymi zlokalizowanym w odcinku przyujściowym. IV Do udrożnienia w czwartym etapie zakwalifikowano rzeki i potoki o powierzchni zlewni powyżej 15 km 2 lub przepływach średniorocznych większych od 0,25 m 3 /s. Cieki te, na całej swej długości są zabudowane lub skanalizowane, nie występują tam aktualnie ryby łososiowate a pod względem fizjografii wody te nie nadają się do ich bytowania. Są to zwykle cieki o znaczeniu rolniczym. W ich zlewni często występują obiekty małej retencji, i gospodarstwa stawowe. V Do udrożnienia w piątym etapie zakwalifikowano pozostałe zabudowane rzeki i potoki województwa, charakteryzujące się złą jakością wody, brakiem ryb łososiowatych i znacznym stopniem odkształcenia od stanu naturalnego oraz cieki, znajdujące się w górnych partiach zlewni poza zasięgiem możliwego występowania ryb wędrownych, których udrożnienie otwiera zbyt małą część zlewni (nieistotną dla niniejszego programu), a także rzeki i potoki wolne od zabudowy hydrotechnicznej. Szczegółowe wykazy wód przeznaczonych do udrożnienia dla bezpośredniej zlewni Wisły oraz zlewni Wisłoki, Sanu i Wisłoka przedstawiono w tabelach: 4, 5, 6, i 7.
28 Tabela 4. Pr ior ytety pr ac udr ożnieniowych w bezpośr edniej zlewni Wisły ADMINISTRATOR WODY 8+300 1,3 PZMiUW jaz StałeBukie UWAGI RZGW RZGW RZGW RZGW RZGW RZGW RZGW RZGW 13+400 25+300 31+300 41+550 41+845 42+425 – 42+970 45+230 – 48+080 5+300 BUDOWLA POWIERZCHNIA ZLEWNI DŁUGOŚĆ WYSOKOŚĆ Trześniówka Dąbrówka Trześniówka 1,5 1,3 1,3 1,5 1,0 0,8 1,0 1,3 Stałe Jadachy Marki Czajkowa Czajkowa Czajkowa Czajkowa Stałe jaz jaz jaz 56,7 569,6 zastawka stopień korekcja stopniowa korekcja stopniowa jaz V etap IV etap KM IV III etap MIEJSCOWOŚĆ Trześniówka ETAP REALIZACJI CIEK II etap Wisła Wisła ZLEWNIA WYŻSZEGO RZĘDU I etap 2 szt. 2 szt. Dąbrówka V 14,6 157,3 Żupawka V 16,3 103,2 jaz Sobów 2+600 1,5 PZMiUW Dęba V 13,6 jaz StaleSiedlisko 2+500 1,2 PZMiUW
60,6 29 MIEJSCOWOŚĆ KM WYSOKOŚĆ ADMINISTRATOR WODY 6+100 1,8 PZMiUW Stawidza V jaz Stale 3+200 1,0 PZMiUW Krawce Wilcza Wola Wilcza Wola Poręby Wolskie Ranizów Ranizów Przewrotne Przewrotne Przewrotne Przewrotne Przewrotne Przewrotne Przewrotne Turza Sokołów Młp Sokołów Młp Sokołów Młp Sokołów Młp Wola Ranizowska 21+300 56+956 57+676 63+700 1+135 – 2+100 2+284 3+230 3+390 3+630 3+900 – 4+685 4+890 5+016 – 5+484 5+620 5+800 – 6+270 9+220 – 11+790 12+090 12+810 – 14+100 14+450 14+700 1+136 2,0 1,0 8,0 1,0 1,0 0,5 0,6 1,0 0,5 0,8 0,5 0,8 0,5 0,5 0,5 0,8 1,4 0,5 0,8 RZGW RZGW RZGW RZGW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW
UWAGI BUDOWLA Klonów POWIERZCHNIA ZLEWNI ETAP REALIZACJI jaz DŁUGOŚĆ CIEK V Wisła Wisła Dąbrówka ZLEWNIA WYŻSZEGO RZĘDU Trześniówka ŻupawkaDąbrówka Łęg V Łęg Młynówka IV Wi sła Łę g Turka V jaz stopień 79,2 960,2 jaz stopień korekcja stopniowa korekcja stopniowa stopień stopień korekcja stopniowa stopień korekcja stopniowa stopień korekcja stopniowa korekcja stopniowa stopień korekcja stopniowa 17,7 62,0 korekcja stopniowa stopień 3 szt. 5 szt. 5 szt. 3 szt. 4 szt. 9 szt. Betonowa betonowy 4 szt. Betonowa D4/1250 pietrz 2 szt. Betonowa 30 Przyrwa IV Olszówka V Olszynka V KM MIEJSCOWOŚĆ BUDOWLA POWIERZCHNIA ZLEWNI UWAGI 6 szt. 2 szt. 7 szt. z zastawką z zastawką z zastawką z zastawką z zastawką z zastawką z zastawką z zastawką z zastawką 2 szt. 2 szt. 5 szt. ADMINISTRATOR WODY Przyrwa DŁUGOŚĆ ETAP REALIZACJI CIEK V Staniszewskie 1+440 Staniszewskie 2+070 Zielonka 2+254 – 4+130 Zielonka 4+463 Zielonka 4+880 Mazury 5+244 Mazury 5+486 – 5+781 Mazury 6+240 Mazury 6+860 – 8+900 Trzosowa Ścieżka 1+220 Trzosowa Ścieżka 2+500 Trzosowa Ścieżka 3+300 Rusinów 4+140 Rusinów 4+600 Rusinów 5+900 Rusinów 6+500 Rusinów 7+120 Brzostowa Gora 7+800 – 8+251 Zarębki 17+960 – 18+733 Kolbuszowa D. 20+250 – 21+460 Kolbuszowa 22+050 – 24+295 Lipnica 5+960 WYSOKOŚĆ Przyrwa ZLEWNIA WYŻSZEGO RZĘDU Łęg Łęg Murynia stopień stopień korekcja stopniowa stopień stopień stopień korekcja stopniowa stopień korekcja stopniowa stopień stopień stopień stopień 16,7 59,0 stopień stopień stopień stopień korekcja stopniowa korekcja stopniowa 33,8 281,2 korekcja stopniowa korekcja stopniowa zastawka 0,8 0,5 0,5 0,8 0,5 0,8 0,5 0,8 0,5 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,6 1,0 0,6 0,5 0,5 0,4 1,2 PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW zastawka Lipnica 6+300 1,2 PZMiUW zastawka Wola Ranizowska 6+990 1,2 PZMiUW korekcja stopniowa Kopcie Dzikowiec Lipnica 0+130 – 3+360 3+560 – 3+660 3+870 – 4+450 0,4 0,4 0,4 PZMiUW PZMiUW PZMiUW
korekcja stopniowa korekcja stopniowa 16 szt. 2 szt. 6 szt. 31 WYSOKOŚĆ ADMINISTRATOR WODY PZMiUW Sokolniki 1+600 1,2 PZMiUW Podborze Podborze Podborze Podborze 10+750 12+180 13+150 14+150 3x1,2 0,4 1,0 0,8 PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW
5+320 5+840 6+160 7+275 7+700 0+130 – 1+000 1+980 – 2+260 2+970 3+580 4+270 5+020 5+634 – 6+820 7+370 – 9+600 9+750 9+970 – 10+760 0+083 0+356 – 1+988 2+260 stopień Trześn V jaz IV zastawka stopień stopień stopień V DŁUGOŚĆ Lipnica Dzikowiec Dzikowiec Dzikowiec Dzikowiec Zarębki Świerczów Świerczów Nowa Wieś Nowa Wieś Nowa Wieś Siedlanka Hucina Hucina Hucina Siedlanka Trześn Trześn 16,6 68,2 V 33,9 155,2 UWAGI 0,4 KM POWIERZCHNIA ZLEWNI 2+309 MIEJSCOWOŚĆ Zgórsko PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW BUDOWLA Świerczówka Strug Orlisko Breń Trześniówka Kolb. ETAP REALIZACJI CIEK ZLEWNIA WYŻSZEGO RZĘDU Wisła Łęg Przyrwa Świerczówka 0,8 0,8 0,6 1,7 1,7 0,5 0,5 1,75 0,5 1,5 0,5 0,5 0,5 1,65 0,5 0,5 0,4 1,5 stopień stopień stopień zastawka zastawka korekcja stopniowa korekcja stopniowa jaz stopień jaz stopień korekcja stopniowa korekcja stopniowa zastawka korekcja stopniowa stopień korekcja stopniowa zastawka 2 szt. 2 szt. 2 szt. 8 szt. 5 szt. 8 szt. 32 WYSOKOŚĆ ADMINISTRATOR WODY z zastawką PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW kambet, MEW 2,3 PZMiUW 1,6 PZMiUW
jaz zastawka przepust zastawka przepust Jaślany Tuszów Narodowy Malinie Malinie Malinie V Partyński V Dęba V 15,4 Sanna I 56,3 606,8 jaz Zaklików 29+540 Karasiówka V 36,7 155,5 zastawka Zdziechowice 19+720 UWAGI z zastawką 1,6 1,2 1,0 1,2 1,0 KM 1+190 3+520 4+580 5+810 6+300 7+150 – 8+280 BUDOWLA POWIERZCHNIA ZLEWNI DŁUGOŚĆ ETAP REALIZACJI CIEK PZMiUW MIEJSCOWOŚĆ Sanna Wisła Potok Rów Upust Zgórsko ZLEWNIA WYŻSZEGO RZĘDU Breń Wisła Wisła Babulówka 0,4 Dulcza Wlk Jamnica V 5 szt. korekcja stopniowa IV JaślanskoChorze PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW 15+080 15+960 16+830 – 18+430 9+290 – 9+480 9+720 – 10+060 10+450 – 12+600 0+100 0+400 3+260 4+820 5+580 0+030 Dąbrówka 35,9 1,0 1,2 0,6 0,6 0,6 0,5 0,5 0,4 1,3 1,3 1,3 1,2 Ruda Ruda Ruda Przeryty Bór Zarowka St. Jastrząbka Wadowice Dln Wadowice Dln Wierzchowiny Izbiska Jamy Podborze stopień stopień korekcja stopniowa korekcja stopniowa korekcja stopniowa korekcja stopniowa stopień stopień 19,8 201,2 stopień stopień stopień 10,2 24,7 stopień 4 szt. 2 szt. 3 szt. 3 szt. 33 Tabela 5. Pr ior ytety pr ac udr ożnieniowych w zlewni Wisłoki Wisłoka Wisłoka Stary Breń 0+130 0+575 3+575 4+940 z zastawką ADMINISTRATOR WODY W. Bobrowska Bobrowa Bobrowa Nagoszyn UWAGI KM 30 stopień stopień stopień stopień WYSOKOŚĆ [m] V etap IV etap MIEJSCOWOŚĆ 11,2 III etap BUDOWLA III DŁUGOŚĆ ETAP REALIZACJI CIEK Bobrowski II etap POWIERZCHNIA ZLEWNI Wisłoka ZLEWNIA WYŻSZEGO RZĘDU I etap 2,6 1,0 0,5 1,0 PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW Brnik V 12,3 29,6 zastawka Łysakówek 3+992 1,2 PZMiUW Stara Wiśnia IV 14,9 43,8 zastawka Wola Mielecka 8+210 2,0 PZMiUW jaz Ostrów betonowy 4,2 PZMiUW korekcja stopniowa Łaczki Kuch. stopień stopień Łaczki Kuch. Broniszów korekcja stopniowa Broniszów stopień Broniszów korekcja stopniowa Glinik stopień stopień Wielopole Wielopole 18+500 41+000 – 41+400 41+600 42+200 42+650 – 43+050 43+400 43+800 – 44+750 47+900 48+450 korekcja stopniowa Wielopole 49+100–50+450 5 szt. Wielopolka III 57 486,1 2 szt. 0,75 PZMiUW 0,5 0,5 2 szt. 3 szt. PZMiUW PZMiUW 0,75 PZMiUW 0,5 PZMiUW 0,5 PZMiUW 0,7 2,0 PZMiUW PZMiUW 0,5 PZMiUW
34 Nockowski Jasiołka III V II 27 16,2 ADMINISTRATOR WODY Wisłoka Bystrzyca Budzisz III WYSOKOŚĆ [m] Wisłoka Wielopolka Wisłoka Bystrzyca 2 szt. 0,5 PZMiUW 2 szt. 0,5 PZMiUW 4 szt. 1,0 PZMiUW 3 szt. 1,0 PZMiUW 3 szt. 0,5 PZMiUW 1,0 PZMiUW 0,5 PZMiUW 18+500 0,5 PZMiUW Wiercany 19+600 1,0 PZMiUW stopień Brzeźnica 0+170 0,5 PZMiUW korekcja stopniowa Kedzierz 0+500 – 3+150 0,5 PZMiUW jaz Pustynia 3+380 1,3 PZMiUW stopień Iwierzyce 0+000 0,5 PZMiUW korekcja stopniowa Nockowa 1+200 – 3+900 3 szt. 0,5 PZMiUW próg Jedlicze 19+100 betonowy, ujęcie wody 1,1 RZGW jaz Szczepańcowa 28+000 ujęcie wody 5,0 RZGW
43,8 stopień Brzeziny 0+950 korekcja stopniowa Skrzyszow 1+000 – 1+800 korekcja stopniowa Ostrów 2+200 – 2+800 korekcja stopniowa Sielec korekcja stopniowa Iwierzyce korekcja stopniowa Iwierzyce stopień Iwierzyce 17+500 korekcja stopniowa Iwierzyce 17+700 – 18+100 stopień Wiercany stopień 125,1 65,5 12+600 – 14+500 15+000 – 16+100 16+600 – 17+300 UWAGI 5,8 KM V PZMiUW MIEJSCOWOŚĆ DŁUGOŚĆ Kozi 2,2 BUDOWLA ETAP REALIZACJI 10,9 POWIERZCHNIA ZLEWNI CIEK III Wielopolka ZLEWNIA WYŻSZEGO RZĘDU Brzezinka 3 szt. 10 szt. 5,6 73,7 513,2 35 Grabinka Kanał Białoborski Wisło ka Wisłoka Grabinka Wiewiorski Wsiowa Grądzki Ruda Iwielka III III III V III II 33,8 9,7 6,9 ADMINISTRATOR WODY 66,5 WYSOKOŚĆ [m] 12,9 UWAGI II KM Panna MIEJSCOWOŚĆ DŁUGOŚĆ 6 BUDOWLA ETAP REALIZACJI III POWIERZCHNIA ZLEWNI CIEK Jasiołka ZLEWNIA WYŻSZEGO RZĘDU Wisłoka Wisłoka Dukiełka 10 jaz Dukla 0+283 ujęcie wody 1,5 RZGW zastawka Tylawa 4+650 kąpielisko próg Zyndranowa 7+200 siatkowokamienny stopień Straszecin 0+800 1,35 PZMiUW stopień Grabiny 1+200 1,15 PZMiUW jaz Grabiny 1+350 1,6 PZMiUW jaz Grabiny 3+700 1,6 PZMiUW stopień Stare Żukowice 19+360 0,6 MZMiUW stopień Wola Wlk 2+680 0,5 PZMiUW stopień Golemki 0+900 1,5 PZMiUW korekcja stopniowa Golemki 1+052 – 1+468 0,5 PZMiUW stopień Borowa 2+550 0,5 PZMiUW jaz Rzemień 0+770 1,6 PZMiUW zastawka Dobrynin 1+570 2,0 PZMiUW zastawka Dobrynin 2+590 1,2 PZMiUW jaz Rzemień 0+950 3,0 PZMiUW zastawka Dobrynin 3+420 1,0 PZMiUW jaz Dorynin 5+749 3,0 PZMiUW 3,25 RZGW
217,3 28,9 15,8 7,7 8,9 22,1 18,1 73,1 młyn 1+400 2 szt. nieczynny (zniszczony) RZGW 0,5 RZGW 36 49,3 Potok Chotowski III 19,6 Potok z Połomii III ADMINISTRATOR WODY 14,6 WYSOKOŚĆ [m] II zastawka Boża Wola 1+320 2,0 PZMiUW zastawka Boża Wola 2+750 2,0 PZMiUW zapora przeciwrumowiskowa Folusz 12+040 ujęcie wody 2,9 MPN jaz Folusz 11+000 ujęcie wody 2,9 RZGW jaz Chotowa 3+900 stopień Jaworze stopień Żdżary 0+580 korekcja stopniowa Żdżary 0+960 – 2+180 korekcja stopniowa Machowa korekcja stopniowa korekcja stopniowa UWAGI POWIERZCHNIA ZLEWNI Kłopotnica KM DŁUGOŚĆ 32,7 MIEJSCOWOŚĆ ETAP REALIZACJI 14,9 BUDOWLA CIEK ZLEWNIA WYŻSZEGO RZĘDU V 3,25 PZMiUW Wisłoka Wisłoka Potok Chotowski Wisłoka Kiełkowski Machowski Nagoszanka III III 8,5 17,6 1,0; 3,0 RZGW 1,0 PZMiUW 8 szt. 0,5 PZMiUW 2+350 – 3+440 8 szt. 0,5 PZMiUW Korzeniów 0+670 – 2+720 7 szt. 0,6 PZMiUW Nagoszyn 3+370 – 4+100 7 szt. 0,6 PZMiUW
2 szt. 7,6 37 POWIERZCHNIA ZLEWNI BUDOWLA MIEJSCOWOŚĆ KM 28,1 79,2 zastawka Święcany 13+000 Ostra Wisłoka III Wisł oka Szczawowa 11,8 1,5 PZMiUW stopień Dębica 0+700 1,2 RZGW stopień Dębica 0+750 0,6 RZGW stopień Dębica 0+662 betonowy 0,6 RZGW stopień Dębica 0+007 betonowy 0,6 RZGW stopień Dębica 0+077 0,6 RZGW stopień Dębica 0+162 0,6 RZGW stopień Dębica 0+232 0,6 RZGW stopień Dębica 0+331 0,6 RZGW stopień Dębica 0+457 0,6 RZGW stopień Dębica 0+562 0,6 RZGW UWAGI ADMINISTRATOR WODY DŁUGOŚĆ III WYSOKOŚĆ [m] ETAP REALIZACJI Ropa CIEK ZLEWNIA WYŻSZEGO RZĘDU Wisłoka Olszynka 30,5 III 11,6 25,6 stopień Mrukowa 5+400 ujęcie wody II 36,1 144 jaz Ocieka 13+500 żelbetonowy, młyn RZGW 1,4 PZMiUW
38 Wisłoka I 164 4110,2 KM UWAGI WYSOKOŚĆ [m] ADMINISTRATOR WODY 3,0 PZMiUW betonowy 2,0 PZMiUW MIEJSCOWOŚĆ Wisła Tuszymka ziemnobetonowy BUDOWLA POWIERZCHNIA ZLEWNI DŁUGOŚĆ ETAP REALIZACJI CIEK ZLEWNIA WYŻSZEGO RZĘDU Tuszymka 19+200 zapora Kamionka jaz Cierpisz zastawka Przedbórz 31+315 1,75 PZMiUW zastawka Przedbórz 31+885 1,75 PZMiUW zastawka Bukowiec 32+500 1,2 PZMiUW zastawka Bukowiec 33+520 1,0 PZMiUW jaz betonowy Mielec 21+500 1,5 RZGW stopień Dębica 56+160 2,2 RZGW zapora Mokrzec 69+700 4,5 RZGW stopieńbystrze Jasło 98+960 stopień Jasło 107+200 Brak przepławki 1 RZGW stopień Jasło 108+080 Brak przepławki 1,2 RZGW jaz Krempna 145+230 Aktualnie nieczynny, nie piętrzy wody 4 RZGW
stały, ujęcie wody Przepławka komorowa Przepławka komorowa Nie stanowi przeszkody dla ryb RZGW 39 Tabela 6. Pr ior ytety pr ac udr ożnieniowych w zlewni Sanu (bez Wisłoka) V etap POWIERZCHNIA ZLEWNI BUDOWLA MIEJSCOWOŚĆ KM WYSOKOŚĆ ADMINISTRATOR WODY 67 906,9 jaz Lisie Jamy 53+158 1,7 PZMiUW Bachorka III 13 31,2 jaz Wólka Zapalowska 2+030 1,0 PZMiUW przepust Szczutków 0+464 z piętrzeniem 2,0 PZMiUW przepust Łukawiec 2+756 z piętrzeniem 2,0 PZMiUW przepust Łukawiec 3+320 z zastawką 2,0 PZMiUW przepust Łukawiec 3+738 z piętrzeniem 2,0 PZMiUW stopień Basznia Dln 14+700 0,6 PZMiUW stopień Podlesie 18+408 żelbetonowy 0,6 PZMiUW stopień Sieniawka 21+517 żelbetonowy 0,6 PZMiUW 1,4 PZMiUW 1,5 PZMiUW
Łukawiec Sołotwa San Lubaczówka Sołotwa IV III 9,3 22,9 UWAGI DŁUGOŚĆ III Lubaczówka Lubaczówka San ETAP REALIZACJI IV etap CIEK III etap ZLEWNIA WYŻSZEGO RZĘDU II etap San I etap 34,4 183,8 Swidnica III 19,5 59,5 jaz Tymce 7+230 Barcowka IV 29 156,2 jaz Podwolina 11+200 żelbetonowy 40 ETAP REALIZACJI DŁUGOŚĆ POWIERZCHNIA ZLEWNI BUDOWLA MIEJSCOWOŚĆ KM UWAGI WYSOKOŚĆ ADMINISTRATOR WODY Bukowa Gilówka CIEK ZLEWNIA WYŻSZEGO RZĘDU Tyrawka San San San Bukowa Berezka III 10,3 23,1 stopień Tyrawa Woloska 1+090 rampa 0,4 RZGW Błotnia IV 16,4 45,4 Giedlarowa 6+200 betonowy, zb. Giedlar 3,0 PZMiUW Bukowa II jaz korekcja stopniowa stopień Chłopska Wola 0+900 – 1+300 kamienna 1,0 PZMiUW Jastkowice 2+620 kamienny 1,0 PZMiUW stopień Kąty 9+060 betonowy 0,6 PZMiUW jaz Jarocin 12+020 żelbetonowy 0,9 PZMiUW jaz Mostki 17+570 żelbetonowy 1,1 PZMiUW jaz Mostki 18+810 żelbetonowy 1,1 PZMiUW jaz Golce 20+650 żelbetonowy 1,2 PZMiUW zastawka Jarocin 0+230 1,2 PZMiUW przepust Jarocin 5+050 z zastawką 1,4 PZMiUW przepust Jarocin 5+840 z zastawką 1,4 PZMiUW przepust Jarocin 6+600 z zastawką 1,1 PZMiUW stopień korekcja stopniowa korekcja stopniowa stopień Nowa Wieś 6+100 betonowy 0,8 PZMiUW Kurzyna 3+200 – 5+800 3 szt. Betonowa 0,5 PZMiUW Gozd 6+880 – 9+940 3 szt. Betonowy 0,5 PZMiUW Huta Krzesz. 10+520 betonowy 0,5 PZMiUW jaz Huta Nowa 10+570 żelbetonowy 0,95+0,3 PZMiUW jaz Huta Stara 12+830 żelbetonowy 1,1+0,3 PZMiUW jaz Moszczanica 25+000 Gilówka Strumień Tanew San Borowina Kurzynka Wirowa II V III III IV 661,9 22,8 7,7 18,3 19,4 35,9 94,1 22,6 110,5 99,6 529,7 2,0 PZMiUW
41 Wirowa Brusienka Łówcza MIEJSCOWOŚĆ KM WYSOKOŚĆ ADMINISTRATOR WODY 28+500 1,0 PZMiUW jaz Stary Lubliniec 16+330 3,4 PZMiUW UWAGI BUDOWLA POWIERZCHNIA ZLEWNI DŁUGOŚĆ ETAP REALIZACJI CIEK ZLEWNIA WYŻSZEGO RZĘDU Wirowa Cewków Buszcza V zastawka Żuków 4+470 1,4 PZMiUW Niemstówka V jaz Niemstów 1+236 2,0 PZMiUW Rozaniec V jaz Nowy Lubliniec 1+818 1,1 PZMiUW Parchówka V przepust Ulazow 2+184 z piętrzeniem 1,5 PZMiUW stopień korekcja stopniowa korekcja stopniowa korekcja stopniowa stopień zastawka przepust zastawka jaz korekcja stopniowa korekcja stopniowa jaz Kłyzów 0+780 betonowy 0,5 PZMiUW Kłyzów 1+740 – 2+230 3 szt. Betonowy 0,8 PZMiUW Kłyzów 2+550 – 3+050 3 szt. Betonowy 0,5 PZMiUW Zarzecze 4+860 – 5+680 2 szt. Betonowy 0,8 PZMiUW betonowy 2 szt z zastawką żelbetonowy 0,5 1,5 1,25+0,2 1,5 3,0 PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW 6 szt. Betonowy 0,4 PZMiUW 4 szt. Betonowy 0,4 PZMiUW Chodźca IV San Tanew zastawka Trzebośnica III 262,3 Trzebośnica III Zarzecze Zarzecze Zarzecze Zarzecze Nowa Sarzyna 5+970 6+240; 6+600 7+000 7+680 7+300 23+500 – Wolka Niedzwiedz 24+700 26+300 – Trzeboś 27+150 Trzeboś 27+550 ze stop. Betonowym 1,6+0,4 PZMiUW
42 IV BUDOWLA MIEJSCOWOŚĆ KM UWAGI WYSOKOŚĆ ADMINISTRATOR WODY POWIERZCHNIA ZLEWNI DŁUGOŚĆ ETAP REALIZACJI CIEK ZLEWNIA WYŻSZEGO RZĘDU Ciek Górno korekcja stopniowa Trzeboś 28+180 – 28+400 3 szt. Betonowy 0,4 PZMiUW jaz 1+600 żelbetonowy zb. Niedźwiedź 3,0 PZMiUW 0+055 betonowy 1,5 PZMiUW 0+311 betonowy 0,9 PZMiUW 0+520 betonowy 0,8 PZMiUW 0+843 betonowy 1,8 PZMiUW mnich Wolka Sokolowska Wólka Niedźwiedzka Wólka Niedźwiedzka Wólka Niedźwiedzka Wólka Niedźwiedzka Łowisko 6+970 D4/1250 piet 1,5 PZMiUW mnich Łowisko 7+480 D4/1250 piet 1,5 PZMiUW stopień Brzóza Krolewska 12+500 betonowy 0,5 PZMiUW jaz Brzoza Stadnicka 12+607 żelbetonowy zb. Brzoza S. 2,0 PZMiUW stopień Brzoza Stadnicka 12+780 betonowy 0,5 PZMiUW jaz Brzoza Stadnicka 15+300 betonowy 1,5 PZMiUW jaz Brzoza Stadnicka 15+600 betonowy 1,5 PZMiUW jaz Brzóza Królewska 6+100 3,8 PZMiUW stopień Drohobyczka 6+435 RZGW stopień Drohobyczka 6+679 RZGW stopień Nowy Kamień 16+400 betonowy 0,8 PZMiUW stopień Nowy Kamień 16+560 betonowy 0,5 PZMiUW stopień korekcja stopniowa zastawka Nowy Kamień 16+840 17+720 – 18+110 18+120 betonowy 0,7 PZMiUW 2 szt. Typ E2 0,3 PZMiUW betonowy 1,25 PZMiUW
stopień zastawka Krzywy IV 6,9 21,7 Trzebośnica zastawka Łowisko San Tarlaka San San zastawka Drohobyczka Rudnia IV III III IV 10,8 15,8 9 23,1 24,2 52 34,1 214,7 Nowy Kamień Nowy Kamień 43 WYSOKOŚĆ ADMINISTRATOR WODY POWIERZCHNIA ZLEWNI DŁUGOŚĆ UWAGI V 82,4 KM V V 17,8 MIEJSCOWOŚĆ Niedzwiedź IV BUDOWLA Rudna Kanał A Kanał A ETAP REALIZACJI CIEK ZLEWNIA WYŻSZEGO RZĘDU San Glęboka stopień Nowy Kamień 18+570 typ E2 0,3 PZMiUW zastawka korekcja stopniowa jaz Nowy Kamień 18+780 betonowy 1,25 PZMiUW Nowy Kamień 18+850 16 szt. Typ E2 0,3 PZMiUW Rudnik 0+850 żelbetonowy z przejazdem 2,0+1,85 PZMiUW jaz Jeżowe 11+100 żelbetonowy z przejazdem 2,0+0,5 PZMiUW jaz Rudnik 7+380 żelbetonowy 1,1+1,2 PZMiUW stopień Rudnik 2+310 betonowy 0,8 PZMiUW stopień Rudnik 4+100 faszynowo –kamienny 1,0 PZMiUW stopień Rudnik 6+550 betonowy 0,8 PZMiUW stopień korekcja stopniowa korekcja stopniowa stopień korekcja stopniowa stopień Jezowe 12+410 13+460 – 14+800 15+140 – 16+040 12+720 13+105 – 13+525 13+800 betonowy 0,6 PZMiUW 6 szt. Betonowy 0,5 PZMiUW 5 szt. Betonowy 0,6 PZMiUW betonowy 0,8 PZMiUW 2 szt. Betonowy 0,7 PZMiUW betonowy 0,9 PZMiUW stopień korekcja stopniowa Kamień betonowy typ E2 0,5 0,25 – 0,3 PZMiUW Kamień 14+300 16+820 – 17+880 zastawka Łętownia 3+900 betonowy 1,2 PZMiUW zastawka Łętownia 5+110 betonowy 1,2 PZMiUW zastawka Tarnogóra 7+200 betonowy 1,5 PZMiUW jaz Rudnik 0+970 1,7 PZMiUW zastawka Kopki 3+850 1,5 PZMiUW
Jezowe Jezowe Kamień Kamień Kamień z przepustem PZMiUW 44 ADMINISTRATOR WODY Lubinka WYSOKOŚĆ Łubienka UWAGI Kłysz jaz Jeżowe 0+500 żelbetonowy z przejazdem 3,0 PZMiUW stopień Jeżowe 4+570 betonowy 1,5 PZMiUW stopień Holubla 0+000 – 0+900 3 szt. Kamienny 0,3 RZGW stopień Holubla 0+900 betonowy 0,7 RZGW mnich Leżajsk 0+700 D4/150z piętrzeniem 1,8 PZMiUW stopień Leżajsk 1+820 betonowy 0,6 PZMiUW zastawka Leżajsk 2+810 betonowy 1,2 PZMiUW mnich Leżajsk 5+870 betonowy zb. Floryda 2,9 PZMiUW jaz Żabno 1+460 żelbetonowy mnich Łętownia 9+486 D4/80z piętrzeniem 1,2 PZMiUW zastawka Łętownia 10+800 betonowy 1,2 PZMiUW jaz Łętownia 4+500 betonowy 1,3 PZMiUW stopień Koziarnia 3+600 betonowy 0,8 PZMiUW stopień Koziarnia 3+750 betonowy 0,6 PZMiUW stopień Nozdrzec 0+000 – 0+500 3 szt. Betonowy korekcja st. Łubno 4+093 – 5+100 8 szt. Faszynowy 0,2 RZGW stopień Piskorowice 1+540 betonowy 0,5 PZMiUW stopień Piskorowice 3+160 betonowy 0,4 PZMiUW stopień Piskorowice 6+750 betonowy 0,5 PZMiUW zastawka Piskorowice 7+050 betonowy 1,2 PZMiUW
V V San Jodłówka KM Jagoda MIEJSCOWOŚĆ IV BUDOWLA Hołubla POWIERZCHNIA ZLEWNI ETAP REALIZACJI V DŁUGOŚĆ CIEK ZLEWNIA WYŻSZEGO RZĘDU Okolisko IV 13 30,3 V IV 14,5 1,4+0,6 PZMiUW RZGW 33,9 45 KM UWAGI WYSOKOŚĆ ADMINISTRATOR WODY POWIERZCHNIA ZLEWNI MIEJSCOWOŚĆ III 12,3 BUDOWLA Obarzym DŁUGOŚĆ CIEK ZLEWNIA WYŻSZEGO RZĘDU ETAP REALIZACJI V San Malinianka stopień Przychojec 4+700 betonowy 0,8 PZMiUW stopień Przychojec 4+955 betonowy 0,6 PZMiUW stopień Przychojec 5+100 betonowy 0,4 PZMiUW stopień Przychojec 5+800 betonowy 0,6 PZMiUW stopień Przychojec 6+200 betonowy 0,8 PZMiUW stopień Przychojec 6+500 betonowy 0,6 PZMiUW zastawka Przychojec 6+780 betonowy 1,5 PZMiUW stopień Jelna 6+920 betonowy 0,8 PZMiUW przegroda ppiask Jelna 7+160 1,5 PZMiUW stopień Jelna 8+020 betonowy 1,0 PZMiUW jaz Jelna 8+100 żelbetonowy zb. Jelna 1,4 PZMiUW przegroda ppiask Jelna 8+640 1,5 PZMiUW przegroda ppiask Jelna 9+160 1,5 PZMiUW korekcja stopniowa Obarzym 0+000 – 0+643 2 szt. Rampy RZGW
46 Olszanka Rabiański III III Płowiecki III Pyszanka IV 17,2 135,8 0,6 RZGW 2+679 – 3+161 2 szt. Betonowy 0,6 RZGW Rokszyce 3+600 betonowy 0,6 RZGW stopień Brylince 4+781 – 5+147 betonowy 0,9 RZGW stopień Brylince 7+180 kam 1,75 RZGW stopień korekcja stopniowa korekcja stopniowa korekcja stopniowa stopień Krasice 0+300 faszynowa rampa 1,0 RZGW Brylince 2+226 – 5+127 3 szt. Betonowy 0,9 RZGW Rokszyce 3+272 – 4+226 5 szt. Betonowy 0,6 RZGW Rokszyce 3+161 – 3+728 3 szt. Betonowy 0,6 RZGW Brylince 5+168 betonowy 1,7 RZGW Brylince 5+224 RZGW Olszany 1+532 – 2+410 rampy 3,szt 7+7508+150 200 m od ujścia 1,85 0,75; 0,8 1,0; 2,0 1,0 Sanok 0+000 – 1+060 2 szt. Betonowy 0,7 RZGW Pysznica 1+000 – 2+430 betonowy 0,5 PZMiUW Pysznica 3+300 1,2 PZMiUW
jaz Piwoda 5+680 stopień Rokszyce 2+668 stopień Rokszyce stopień zapora prum korekcja stopniowa stopień stopień stopień korekcja stopniowa zastawka UWAGI betonowy KM PZMiUW MIEJSCOWOŚĆ ADMINISTRATOR WODY San III WYSOKOŚĆ Olszanka (Cisowa) 1,5 BUDOWLA POWIERZCHNIA ZLEWNI ETAP REALIZACJI IV DŁUGOŚĆ CIEK ZLEWNIA WYŻSZEGO RZĘDU Olchowiec RZGW RZGW RZGW 47 Złota ADMINISTRATOR WODY V WYSOKOŚĆ POWIERZCHNIA ZLEWNI 173,6 UWAGI Struga 27,6 KM II MIEJSCOWOŚĆ Sanoczek DŁUGOŚĆ ETAP REALIZACJI CIEK IV BUDOWLA Łęg Rokietnicki ZLEWNIA WYŻSZEGO RZĘDU San San San San Sa n Rudołowski korekcja stopniowa Pysznica 3+560 – 6+060 5 szt. 0,5 PZMIUW przepust Rudołowice 0+752 z piętrzeniem 1,4 PZMiUW stopień Dąbrówka 3+700 betonowy 0,4 RZGW przepust Ulanów 0+580 z zastawką 1,2 PZMiUW zastawka Ulanów 2+260 1,6 PZMiUW przepust Ulanów 2+950 z zastawką 1,6 PZMiUW betonowy Stupnica II 26,6 178,9 stopień Bachów 0+000 – 0+793 Szewnia IV 21,1 62 zastawka Jarosław 11+690 Wisznia Złota (Bukowinka) IV 14,7 jaz Nienowice 4+330 IV 22,3 stopień Kulno Z1 Złota Rzeka 116,4 V IV 27,9 152,7 RZGW 1,5 PZMiUW MEW 2,4 PZMiUW 1+600 betonowy 0,6 PZMiUW Kuryłówka 2+700 D4/1500 pietrz 1,0 PZMiUW Kuryłówka 3+380 D4/1500 pietrz 1,0 PZMiUW zastawka Kuryłówka 3+880 betonowy 1,0 PZMiUW zastawka Kuryłówka 4+400 betonowy 1,0 PZMiUW stopień Kuryłówka 4+630 betonowy 0,5 PZMiUW stopień Kuryłówka 4+720 betonowy 0,4 PZMiUW stopień Kuryłówka 4+840 betonowy 0,5 PZMiUW zastawka Kuryłówka 5+160 betonowy 1,0 PZMiUW Kuryłówka 5+780 D4/600 pietrz 0,8 PZMiUW Ożanna 4+800 ze stop. Betonowym 2,95 PZMiUW
jaz 48 Złota Rzeka San stopień Brzyska Wola 16+300 korekcja stopniowa Brzyska Wola 16300 – 17+620 jaz Luchów 19+000 ADMINISTRATOR WODY KM 5+600 WYSOKOŚĆ MIEJSCOWOŚĆ Ożanna UWAGI BUDOWLA POWIERZCHNIA ZLEWNI DŁUGOŚĆ ETAP REALIZACJI CIEK ZLEWNIA WYŻSZEGO RZĘDU Wisła San jaz zb. Ożanna 2,3 PZMiUW 0,4 PZMiUW 0,5 PZMiUW 1,6 PZMiUW 3 szt. Luchówka V stopień Brzyska Wola 0+070 betonowy 0,5 PZMiUW Ciek bez nazwy V mnich Brzyska Wola 1+320 betonowy zb. Brzyska W. 2,5 PZMiUW Tanew I jaz Ulanów 3+240 częściowo zniszczony San I próg Zasław 268+700 jaz Przemyśl 168+850 113 2339 443,6 16861,3 RZGW RZGW 2,0 RZGW
49 Tabela 7. Pr ior ytety pr ac udr ożnieniowych w zlewni Wisłoka ADMINISTRATOR WODY 23,1 WYSOKOŚĆ [m] 204,2 UWAGI 9,1 POWIERZCHNIA ZLEWNI DŁUGOŚĆ ETAP REALIZACJI III 23,3 KM Bratkowski III V etap IV etap MIEJSCOWOŚĆ Osina Czarna III etap BUDOWLA Wisłok Czarna Wisłok II etap CIEK ZLEWNIA WYŻSZEGO RZĘDU I etap jaz Nowa Wieś 0+100 stały 3 PZMiUW stopień Rudna 10+800 jaz Rudna Wlk 10+690 betonowy jaz Bratkowice 15+200 betonowy przepust Trzciana 18+150 korekcja stopniowa Bratkowice 0+700 – 2+790 4 szt. 1 PZMiUW przepust Bratkowice 3+430 piętrzący 2 PZMiUW stopień Bratkowice 3+600 przepust Bratkowice 3+950 piętrzący 2 PZMiUW przepust Bratkowice 4+540 piętrzący 2 PZMiUW stopień Bratkowice 4+980 zastawka Bratkowice 5+410 stopień Bratkowice 5+704 0,6 PZMiUW stopień Bratkowice 6+000 0,6 PZMiUW przepust Bratkowice 6+080 przepust Bratkowice 6+610 korekcja stopniowa Bratkowice 6+700 – 7+960 0,4 PZMiUW 1,2 PZMiUW 2 PZMiUW 1,2 PZMiUW 0,6 PZMiUW 0,6 PZMiUW 2 piętrzący 1,8 PZMiUW 2 3 szt. PZMiUW PZMiUW 0,6 PZMiUW
50 Strug Sawa Młynówka ADMINISTRATOR WODY WYSOKOŚĆ [m] Mrowla 1+900 0,6 PZMiUW stopień Lipie 2+300 0,6 PZMiUW stopień Bratkowice 4+200 0,6 PZMiUW jaz Bratkowice 4+660 betonowy jaz Budy Głog. 9+270 betonowy 1,2 PZMiUW jaz Budy Głog. 9+940 betonowy 1,2 PZMiUW UWAGI KM 103,1 MIEJSCOWOŚĆ 15,1 POWIERZCHNIA ZLEWNI DŁUGOŚĆ ETAP REALIZACJI III BUDOWLA Czarna CIEK ZLEWNIA WYŻSZEGO RZĘDU Wisłok Wisłok Wisłok Wisłok Wis łok Osina stopień 2 PZMiUW Chmielnik II 19,3 73 stopień Kielnarowa 0+920 Strug II 32,2 277,3 stopień Biała 7+070 jaz korekcja stopniowa jaz jaz Rakszawa Rakszawa Rakszawa Rakszawa jaz Głuchów 4+000 żelbetonowy zb. Głuchów stopień Grodzisko Dln 1+105 drewniano –faszynowy 0,25 PZMiUW stopień Grodzisko Dln 2+200 drewniano –faszynowy 0,2 PZMiUW korekcja stopniowa Grodzisko Dln 2+920 – 3+090 2 szt. Betonowy 0,8 PZMiUW stopień Grodzisko Dln 3+250 betonowy 0,5 PZMiUW jaz Grodzisko Dln 3+660 betonowy jaz Grodzisko Grn 10+315 betonowy 1,3 PZMiUW jaz Wolka Grodziska 14+200 betonowy 1,5 PZMiUW jaz Wyżne 1+550 zniszczony 2,3 PZMiUW
Fabryczny V Graniczny V Grodziszczanka III Gwoźnica II 8,6 17,4 23,5 33,3 58,5 79 2 PZMiUW 2,3 PZMiUW 3+600 betonowy 1,2 4+720 – 5+980 7 szt 0,5 6+150 betonowy zb. Rakszawa 1 1,8 6+350 betonowy zb. Rakszawa 2 1,88 3 2 PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW 51 Lubatówka CIEK ETAP REALIZACJI DŁUGOŚĆ POWIERZCHNIA ZLEWNI BUDOWLA MIEJSCOWOŚĆ KM UWAGI WYSOKOŚĆ [m] ADMINISTRATOR WODY ZLEWNIA WYŻSZEGO RZĘDU Wisłok Wisłok Lubatowka II 26,9 73,5 jaz Głowienka 7+900 stały 3 PZMiUW Iwoniczanka Mleczka 12,5 5+040 9+110 9+280 9+880 10+575 stały 26,7 Iwonicz Iwonicz Zdrój Iwonicz Zdrój Iwonicz Zdrój Iwonicz Zdrój 3 2 1,4 4 6 PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW korekcja stopniowa stopień stopień korekcja stopniowa stopień korekcja stopniowa stopień stopień Bialobrzegi Zwieczyca Zwieczyca Zwieczyca 2+000 – 2+980 0+400 2+890 3+530 – 4+040 6 szt. Drewniany 2 szt. 0,3 0,8 1,5 0,8 PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW Zwieczyca Racławówka 4+920 5+720 – 7+700 5 szt. 1,5 PZMiUW 0,8 PZMiUW Lubenia Lubenia 0+240 1+600 bystrze 1,5 PZMiUW 4 PZMiUW korekcja stopniowa Łańcut 3+460 – 5+588 betonowy 7 szt. 0,5 PZMiUW stopień korekcja stopniowa 0+060 0+340 – 1+440 1+720 7+120 7+500 7+570 – 7+960 9+140 11+100 żelbetonowy typ St3 4 szt. żelbetonowy betonowy jaz stopień Smolarzyny Smolarzyny Smolarzyny Smolarzyny Węgliska Węgliska Węgliska Węgliska betonowy 3,2 0,8 1 1,25 1,4 0,5 1,29 0,5 stopień Markowa 8+960 betonowy 0,5 PZMiUW stopień Markowa 9+180 betonowy 0,6 PZMiUW
Kosinka III 11,1 41,2 Lubcza Lubcza II II 17,3 63,9 Lubenka II 15,6 48,1 Mikośka V 9,4 20,9 Młynówka Wisłok III jaz stopień zastawka jaz jaz Markówka IV III 11,4 16,8 38,8 62,8 stopień zastawka jaz korekcja stopniowa stały stały 2 szt. PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW PZMiUW 52 21,5 82,2 ADMINISTRATOR WODY WYSOKOŚĆ [m] UWAGI POWIERZCHNIA ZLEWNI DŁUGOŚĆ ETAP REALIZACJI III KM Sawa III MIEJSCOWOŚĆ Mleczka Strzyganka III BUDOWLA Mleczka CIEK ZLEWNIA WYŻSZEGO RZĘDU Wisłok Wisłok Wisłok Nowosiółka stopień Markowa 9+510 betonowy 0,8 PZMiUW przepust Przeworsk 0+990 z piętrzeniem 1,5 PZMiUW zastawka Studzian 1+470 1,5 PZMiUW zastawka Studzian 1+970 1,5 PZMiUW zastawka Studzian 2+580 1,5 PZMiUW zastawka Studzian 3+010 1,5 PZMiUW zastawka Studzian 3+236 1,5 PZMiUW zastawka Dębów 3+560 1,5 PZMiUW zastawka Dębów 3+760 1,5 PZMiUW zastawka Dębów 4+140 1,5 PZMiUW przepust Dębów 4+440 zastawka Dębów 4+970 przepust Nowosielce 6+000 z piętrzeniem 1,5 PZMiUW przepust Nowosielce 6+170 z piętrzeniem 1,2 PZMiUW przepust Nowosielce 6+890 z piętrzeniem 1,2 PZMiUW przepust Nowosielce 7+082 z piętrzeniem 1,2 PZMiUW przepust Grzeska 2+240 z piętrzeniem 1,5 PZMiUW przepust Grzeska 4+046 z piętrzeniem 1,5 PZMiUW stopień Wola Dalsza 0+110 żelbetonowy 1,88 PZMiUW stopień Sonina 7+510 betonowy 1,07 PZMiUW stopień Sonina 7+550 betonowy 2,03 PZMiUW
z piętrzeniem 1,5 PZMiUW 1,5 PZMiUW 53 ADMINISTRATOR WODY UWAGI WYSOKOŚĆ [m] KM POWIERZCHNIA ZLEWNI 331,5 MIEJSCOWOŚĆ 45,4 BUDOWLA II DŁUGOŚĆ ETAP REALIZACJI CIEK ZLEWNIA WYŻSZEGO RZĘDU Wisłok Stobnica stopień Sonina 8+150 betonowy 1,8 PZMiUW stopień Wysoka 10+500 betonowy 1,8 PZMiUW stopień Handzlówka 18+200 betonowy 1 PZMiUW stopień Handzlówka 19+051 betonowy 1 PZMiUW korekcja stopniowa Handzlówka 19+150 – 20+000 betonowy 4 szt. stopień Handzlówka 20+050 betonowy stopień Lutcza 12+380 betonowy 1,12 PZMiUW stopień Lutcza 13+260 betonowy 0,92 PZMiUW stopień Lutcza 13+730 betonowy 0,9 PZMiUW stopień Lutcza 14+240 betonowy 0,9 PZMiUW stopień Lutcza 14+790 betonowy 2,65 PZMiUW stopień Lutcza 14+980 betonowy 0,9 PZMiUW stopień Lutcza 15+610 betonowy 0,84 PZMiUW stopień Lutcza 16+170 betonowy 0,98 PZMiUW stopień Lutcza 16+730 betonowy 0,8 PZMiUW stopień Lutcza 17+390 betonowy 1,02 PZMiUW korekcja stopniowa Humaniska 35+546 – 36+462 3 szt. 0,6 PZMiUW stopień Domaradz 17+800 żelbetonowy 1,1 PZMiUW stopień Humaniska 37+523 żelbetonowy 1,7 PZMiUW korekcja stopniowa Grabownica 37+842 – 38+629 żelbetonowy 3 szt 1,1 PZMiUW
0,8 PZMiUW 1 PZMiUW 54 Wisłok Wysoka Żołynianka II IV ADMINISTRATOR WODY WYSOKOŚĆ [m] POWIERZCHNIA ZLEWNI DŁUGOŚĆ ETAP REALIZACJI IV UWAGI Szuwarka III KM Szachcianka III MIEJSCOWOŚĆ Świerkowiec Osina Świerkowiec III BUDOWLA Stobmica CIEK ZLEWNIA WYŻSZEGO RZĘDU Czarna Wisłok Wisłok Wisłok Wisłok Łondzierz stopień Grabownica 38+819 żelbetonowy jaz Lutcza 14+000 2,65 PZMiUW jaz Blizne 2+445 3,9 PZMiUW stopień Blizne 3+100 0,4 PZMiUW stopień Blizne 3+150 0,4 PZMiUW stopień Blizne 3+200 0,4 PZMiUW korekcja stopniowa Nienadówka 8+500 – 12+600 betonowy 9 szt. 0,4 PZMiUW korekcja stopniowa Głogow Mał. 4+870 – 5+991 12 szt. 0,5 PZMiUW stopień Rogoźnica 0+656 korekcja stopniowa Wola Cicha 4+020 – 4+770 7 szt. korekcja stopniowa Jasionka 0+740 – 1+760 4 szt. stopień Wysoka Gl. stopień 1,4 PZMiUW 8,7 16,2 8,1 6,5 19 11,1 86,5 27,2 0,5 PZMiUW 0,5 PZMiUW 1 PZMiUW 2+340 1 PZMiUW Węglówka 13+850 1 PZMiUW korekcja stopniowa Żołynia 2+710 – 3+050 2 szt. Betonowy 0,4 PZMiUW zastawka Żołynia 3+540 betonowy 1,2 PZMiUW jaz Żołynia 4+500 betonowy zb. Tama stopień Żołynia 6+700 betonowy 31,1 52,7 33,7 4 PZMiUW 0,5 PZMiUW
55 UWAGI ADMINISTRATOR WODY KM WYSOKOŚĆ [m] MIEJSCOWOŚĆ POWIERZCHNIA ZLEWNI 205,4 3528,2 BUDOWLA I DŁUGOŚĆ ETAP REALIZACJI CIEK ZLEWNIA WYŻSZEGO RZĘDU San Wisłok zastawka Żołynia 6+900 betonowy 1,2 PZMiUW korekcja stopniowa Żołynia 7+200 – 7+900 2 szt. Betonowy 0,4 PZMiUW zastawka Żołynia 8+800 betonowy 1,5 PZMiUW zastawka Żołynia 8+950 betonowy 1,5 PZMiUW zastawka Żołynia 9+250 betonowy 1,5 PZMiUW zastawka Żołynia 9+300 betonowy 1,5 PZMiUW jaz Rzeszów 58+550 zapora Rzeszów 63+760 elektrownia wodna jaz Iskrzynia 149+200 ujęcie wody 2,5 RZGW zapora Besko 172+800 elektrownia wodna 38 RZGW
RZGW RZGW 56 6. 3. Wytyczne dotyczące budowy i remontu budowli hydrotechnicznych w wodach istotnych dla bytowania i wędrówek ryb Wojewódzki Program Ochrony i Rozwoju Zasobów Wodnych Województwa Podkarpackiego w Zakresie Przywrócenia Możliwości Migracji oraz Restytucji Ryb Dwuśrodowiskowych zawiera w tytule dwa odniesienia. Jedno z nich czyli „rozwój zasobów wodnych” zostało omówione w poprzednich rozdziałach, drugie, czyli „ochrona zasobów wodnych” jest treścią niniejszego rozdziału. Współczesna europejska polityka wodna wprowadziła istotne zmiany w zakresie celów i sposobów gospodarowania wodami. Polega to między innymi na tym, że ochrona ekosystemów staje się już nie tylko warunkiem ograniczającym rozwój gospodarki wodnej, lecz jednym z zasadniczych celów w poszukiwaniu i formułowaniu najbardziej właściwych rozwiązań wodnogospodarczych. Logiczną konsekwencją tych zmian jest prze wartościowanie kryteriów analizy kosztów i korzyści wraz z rozważeniem zaniechania zamierzenia inwestycyjnego (tzw. Opcja zerowa) przy określaniu i programowaniu zamierzonego korzystania z wód i poprawy lub utrzymania dobrego stanu wód. Wiąże się to z założeniami Ramowej Dyrektywy Wodnej Unii Europejskiej, która zobowiązuje kraje członkowskie do osiągnięcia w 2015 roku dobrego stanu ekologicznego wód mierzonego wieloczynnikowymi metodami opartymi na analizie parametrów abiotycznych (przekształcenia antropogenicznego rzek i potoków) oraz biotycznymi (analiza zespołów roślinnych, fauny dennej i ryb). Transpozycją prawa Unii Europejskiej do prawa Polski była nowelizacja ustawy Prawo wodne z dnia 3 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy – Prawo wodne oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 130 poz. 1087). Znowelizowana ustawa Prawo wodne reguluje gospodarowanie wodami zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, a w szczególności kształtowanie i ochronę zasobów wodnych, korzystanie z wód oraz zarządzanie zasobami wodnymi. Gospodarowanie wodami ma być prowadzone w taki sposób, aby działając w zgodzie z interesem publicznym, nie dopuszczać do wystąpienia możliwego do uniknięcia pogorszenia ekologicznych funkcji wód oraz pogorszenia stanu ekosystemów lądowych i terenów podmokłych bezpośrednio od wód zależnych. Stąd jednym z ważniejszych zadań władz samorządowych oraz administratorów wód, w zakresie szeroko pojętej gospodarki wodnej, jest:
· wypracowanie wytycznych do projektowania i oceny budowli hydrotechnicznych pod kątem oddziaływania na środowisko wodne ze szczególnym uwzględnieniem kwestii wędrówek organizmów wodnych (ryb dwuśrodowiskowych i jednośrodowiskowych),
· wypracowanie procedur oceny i weryfikacji warunków technicznych dla budowli hydrotechnicznych budowanych w celu regulacji cieków (funkcja przeciwpowodziowa), retencji wód (program małej retencji) oraz energetyki wodnej (małe elektrownie wodne).
· udrażnianie szlaków wędrówek organizmów wodnych, w ramach remontów istniejących budowli wodnych lub przy odnawiania pozwoleń wodnoprawnych na korzystanie z wód, poprzez budowę urządzeń służących migracji ryb. Budowle hydrotechniczne lokalizowane w korytach wód płynących dzieli się na:
· konstrukcje „bliskie naturze” wykonywane głównie z materiałów naturalnych (kamień, drewno), które pełniąc funkcję stabilizacji dna lub brzegów rzek i potoków nie zmieniają warunków bytowania organizmów wodnych tzn. nie przerywają ciągłości
57 ekologicznej wód oraz nie powodują pogorszenia parametrów hydromorfologicznych naturalnych koryt cieków,
· konstrukcje „techniczne” wykonywane głównie z typowych materiałów budowlanych (żelbeton, betonu, stal), które poza nielicznymi wyjątkami przerywają ciągłość ekologiczną wód oraz powodują znaczne pogorszenia parametrów hydromorfologicz nych naturalnych koryt cieków. Jako zalecane przy utrzymaniu koryt rzecznych należy przyjąć konstrukcje „bliskie naturze”, zaś konstrukcje techniczne powinny zostać ograniczone wyłącznie do terenów zurbanizowanych. Trzeba bowiem pamiętać, że skutkiem stosowanego dotychczas sposobu zabudowy poprzecznej koryt jest przerwanie ciągłości biologicznej cieku a co za tym idzie utrudnienie bądź uniemożliwienie wędrówek organizmom wodnym. Powoduje to konieczność budowy urządzeń służących migracji ryb co w istotny sposób zwiększa koszty inwestycji. Wszelkie działania w zakresie budowli inżynieryjnych na rzekach i potokach powinny zatem zmierzać w kierunku wybrania optymalnej konstrukcji, która z jednej strony sprosta zadaniom stawianym przez gospodarkę wodną, z drugiej zaś nie pociągnie za sobą szkodliwych zmian w zespołach organizmów wodnych zasiedlających rzekę. W przypadku budowli technicznych najpoważniejszym problemem przerywanie ciągłości ekologicznej wód. Wysokość progów, nie powinna przekraczać 0,3 metra, co pozwoli rybom dwuśrodowiskowym i niektórym gatunkom oraz stadiom wiekowym ryb jednośrodowiskowych na pokonanie przeszkody i umożliwi ich rozwój powyżej przegrody. Niezwykle ważnym elementem konstrukcji progu jest ukształtowanie przelewu na małą wodę w formie obniżenia bądź wycięcia tak, aby głębokość wody w przelewie przy przepływie SNQ wynosiła minimum 0,3 m. Takie wycięcia (obniżenia) na małą wodę zastosowane w budowlach o całkowitej wysokości 0,5 m pozwalają utrzymać dostateczne warunki dla ograniczonej migracji ryb. Istotnym wymogiem jest też kształt i wielkość wycięcia na małą wodę. Powinno ono posiadać kształt elipsoidalny, który pozwala na zróżnicowanie prędkości przepływu strugi i tym samym umożliwia pokonywanie przeszkody różnym gatunkom i stadiom wiekowym ryb. Niezwykle istotne jest wyposażanie takich stopni w niecki wypadowe o głębokości przynajmniej 40 cm. Należy wszędzie gdzie to możliwe unikać poziomego umacniania dna (betonowania, brukowania dna). Zmniejsza to bowiem pojemność siedliskową, produktywność i zdolność samooczyszczania rzeki. Opisane powyżej problemy prawie nie pojawiają się przy konstrukcjach „bliskich naturze” takich jak stopnie typu bystrze. Ich niewątpliwą zaletą, poza małą uciążliwością dla środowiska wodnego, są brak konieczności budowy przepławki dla ryb oraz komponowanie się z otoczeniem. Budowle te powinny być wykonywane praktycznie wszędzie tam gdzie istnieją techniczne warunki do ich wykonania. Od górnej wody, należy przewidzieć obniżenia na małą wodę koncentrujące strugę przy przepływach niżówkowych, a poniżej stopnia wypad pozwalający na wytłumienie energii wody, umożliwiający rybom odpoczynek przed pokonywaniem przeszkody oraz tworzący kryjówki w głębszych miejscach pod progiem. Kolejna kwestia wiąże się ze niewielkimi zbiornikami zaporowymi budowanymi w ramach programu „małej retencji” dla poprawy zaopatrzenia w wodę, rolnictwa i rekreacji. Sama idea poprawy retencji zlewniowej jest słuszna, należy tylko pamiętać, że każdy zbiornik zaporowy podlega nieuniknionemu i nieodwracalnemu procesowi eutrofizacji. Problemem jest tylko szybkości tego procesu. Warto pamiętać, że jeżeli zostanie przekroczony pewien stopień eutrofizacji to jej niekorzystne objawy tzn. zarastanie brzegów makrofitami, zakwity wody, zaniki tlenu, śnięcia ryb, wzrost miana Coli i pogarszanie się jakości wody skutecznie umożliwią jakiekolwiek korzystanie ze zbiornika, a dodatkowo sam zbiornik zacznie zanieczyszczać na położony poniżej ciek.
58 Należy zatem już na etapie koncepcji budowy zidentyfikować i rozwiązać następujące zagadnienia: bilans wodnogospodarczy zbiornika, analiza procesów zamulania zbiornika osadami rzecznymi, zachowanie przepływu nienaruszalnego w cieku poniżej zbiornika, ochrona bioróżnorodności i utrzymanie ciągłości ekologicznej cieku, funkcjonowanie zbiornika w okresach występowania zjawiska suszy, wpływ zbiornika na transformację fali powodziowej, ochrona jakości wód i zapobieganie procesom eutrofizacji zbiornika oraz analiza efektów ekonomicznych funkcjonowania zbiornika. Zaleca się (w miarę możliwości technicznych i lokalizacyjnych), aby zbiorniki, które nie mają ewidentnej funkcji przeciwpowodziowej lokalizować poza korytem rzeki. W rzece pozostaje wówczas tylko ujęcie wody, które można wykonać np. w oparciu o stopień bystrze. Taki zbiornik może służyć do magazynowania wody oraz do rekreacji (wędkarstwa). Jego zalety to wolniejsze tempo eutrofizacji i praktyczny brak problemów z zamulaniem zbiornika, jak w przypadku zbiornika zlokalizowanego na cieku. Dodatkowo czyszczenie takiego zbiornika jest zdecydowanie prostsze (może być robione „na sucho”) i nie powoduje zamulania oraz zanieczyszczania rzeki poniżej. Dodatkowy niezwykle istotny środowiskowy zysk takiego przedsięwzięcia to zachowanie ciągłości ekologicznej cieku. Elektrownie wodne lokalizowane w korytach rzek przerywają ciągłość ekologiczną cieków i blokują migrację ryb i innych organizmów wodnych w górę rzek oraz niszczą ryby przedostające się przez turbiny elektrowni podczas migracji w dół cieków np. do morza. Fakt ten jest szeroko udokumentowany wieloma badaniami, a stopień śmiertelności wędrujących ryb zależy od typów turbin oraz liczby jej obrotów. Badania nad przechodzeniem ryb przez turbiny elektrowni wodnych były powadzone przez zespół Katedry Ichtiobiologii i Rybactwa AR w Krakowie oraz Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie pod kierownictwem Bieniarza i Bartla zostały opublikowane w latach 19921997 oraz w roku 2002. Badano kompleksowo niewielkie rzeki pomorskie, na których wybudowano progi z małymi elektrowniami wodnymi wyposażone jedynie w turbiny Francisa. W przypadku badanych rzek Pomorza: Słupi (4 stopnie energetyczne), Łupawy (5 stopni energetycznych) i Redy (3 stopnie energetyczne), stwierdzono kaskadowe narastanie strat wśród migrujących w dół rzeki ryb. Sumaryczne straty w przypadku Słupi sięgały ok. 90%, Łupawy – ok. 75% i Redy – ok. 60%, co skutecznie niweczy efekt zarybień lub naturalnego tarła powyżej energetycznych kaskad. Wielkość niekorzystnego oddziaływania hydroelektrowni na ichtiofaunę jest zależna od wysokości piętrzenia, wielkości i typu turbiny, szybkości obrotów wirnika oraz innych parametrów urządzenia. Straty w pogłowiu ryb, w trakcie pracy hydroelektrowni, dotyczą głównie osobników napływających od górnej wody. Problem ten częściowo rozwiązują różnego rodzaju bariery (elektryczne, akustyczne, powietrzne) lub zastosowanie krat ochronnych. Po to, aby istotnie zmniejszyć straty w rybostanie, rozstaw tych krat powinien wynosić przynajmniej 20 mm (w krajach UE stosuje się kraty o rozstawie 11 mm), w miejsce powszechnie stosowanych 60 mm, co przy piętrzeniu rzędu 4 m powoduje spadek sprawności turbiny o zaledwie 0,3% (Jens, 1987). Dodatkowo kraty muszą zostać umieszczone ukośnie do kierunku prądu wody i w takim oddaleniu od wlotu na turbiny, aby prędkość przepływu wody przy kracie nie przekraczała 0,40,6 m 3 /sek. Jest to wartość tolerowalna zarówno dla ryb dwuśrodowiskowych jak i reofilnych rezydentalnych. Ważnym czynnikiem wpływającym na wysokość strat jest prędkość obrotów turbin. Wg Jensa i in. (1997) badania przeprowadzone na węgorzu (długa ryba łatwo ulegająca uszkodzeniu w turbinach) wykazały, przy prędkości poniżej 100 obrotów na minutę uszkodzeniom ulegało 35% osobników, przy prędkości 125 obrotów na minutę od 40% do 60% ryb, a przy prędkości 150 obrotów na minutę od 50% do 90% ryb. Istotne znaczenie ma również wielkość i rozstaw łopatek turbiny. Kolejny, nie mniej istotny czynnik to lokalizacja wejścia do przepławki (od wody dolnej) oraz
59 typ przepławki. Specyficzny reżim pracy elektrowni powoduje koncentrowanie się przepływu od strony wylotu wody z elektrowni. Wynikiem tego jest gromadzenie się ryb podczas niskich i średnich stanów wody przy tych wylotach, czyli tam gdzie jest silniejszy prąd wody. Oznacza to, że wejścia do przepławki należy usytuować w jednej linii z wylotami wody spod turbin. W takich przypadkach przy funkcjonujących hydroelektrowniach na stopniach wyposażonych w urządzenie służące migracji ryb (przepławki) należy obowiązkowo przebudować lub wybudować nową przepławkę dla ryb (zmiana rozkładu prądów wody w wyniku budowy elektrowni spowoduje całkowitą dysfunkcję istniejącej przepławki). Znaczna liczba parametrów służących do oceny wpływu elektrowni, oraz brak możliwości całkowitej eliminacji szkodliwego wpływu hydroelektrowni na środowisko wodne (ichtiofaunę) wymaga w każdym przypadku poprzedzenia realizacji hydroelektrowni opracowaniem Raportu Oddziaływania na Środowisko opracowanego przez zespół specjalistów w tym specjalistów z IRŚ. Z zabudową poprzeczną rzek i potoków nierozerwalnie wiąże się kwestia urządzeń służących do migracji ryb (przepławek). Przepławki podobnie jak budowle hydrotechniczne można podzielić na dwie podstawowe grupy (Lubieniecki 2002, Bojarski i in. 2004):
· konstrukcje „bliskie naturze” (bystrotok, bystrotok kaskadowy, obejście),
· konstrukcje techniczne (przepławki szczelinowe, komorowe, deflektorowe). Przepławka o konstrukcji „bliskiej naturze” przypomina odcinek naturalnej rzeki, znakomicie komponuje się z otoczeniem, a różnorodność warunków prądowych i siedliskowych sprawia, że jest pokonywana przez wszystkie gatunki oraz przez wszystkie stadia wiekowe ryb. Godny polecenia jest zwłaszcza bystrotok kaskadowy będący swoistym połączeniem przepławki komorowej i bystrotoku. Podstawowa różnica pomiędzy bystrotokiem kaskadowym a typową przepławką komorową polega na tym, że poszczególne komory bystrotoku kaskadowego są odgraniczone luźno rozstawionymi dużymi głazami, które piętrzą wodę w poszczególnych komorach. Jednocześnie przesmyki pomiędzy głazami zmniejszają szybkość przepływu wody oraz różnicują szybkość prądu wody umożliwiając pokonywanie urządzenia przez wszystkie organizmy wodne. Funkcjonowanie typowej i powszechnie stosowanej przepławki komorowej pomimo zastosowania w niej naprzemianległych górnych otworów przelewowych oraz dolnych otworów przesmykowych, pozostawia wiele do życzenia. Badania efektywności działania takich przepławek wykazały, że nie wszystkie gatunki ryb chcą, lub mogą przez nią wędrować. Dodatkowy mankament stanowi fakt, iż jest to konstrukcja sztuczna o wątpliwych zaletach estetycznych, wymagająca stałego czyszczenia i konserwacji. Na rzekach objętych programami restytucji ryb wędrownych należy zastosować takie rozwiązania, które będą uwzględniać potrzeby wędrujących na tarło ryb dwuśrodowiskowych. Wiąże się to z dostosowaniem wymiarów basenów do wielkości tych ryb i właściwym określeniem zapotrzebowania wody dla tych gatunków. Reżim pracy urządzenia wodnego (jazu, stopnia, hydroelektrowni) może utrudniać dostateczne zaopatrzenie przepławki w wodę przy różnych poziomach piętrzenia, dlatego konieczne jest zastosowanie na wlocie wody do przepławki, dodatkowych urządzeń stabilizujących poziom wody oraz zapewniających prawidłowe, całoroczne funkcjonowanie przepławki.
60 Zaleca się (w miarę możliwości technicznych i lokalizacyjnych) przyjęcie reguły wyposażania nowoprojektowanych budowli hydrotechnicznych w bystrotok) lub bystrotoki kaskadowe. Odstępstwa od tej reguły mogą powinny wynikać wyłącznie z braku miejsca lub braku możliwości technicznych dla budowy przepławki „bliskiej naturze”. 6. 4. Zakładane efekty wdrożenia programu udrożnienia rzek na terenie województwa Aktualny, teoretyczny zasięg wędrówek tarłowych ryb dwuśrodowiskowych w rzekach województwa podkarpackiego (przy założeniu udrożnienia zapory we Włocławku) przedstawia się następująco:
· Wisła jest drożna na całej długości (w granicach województwa podkarpackiego),
· Wisłoka jest całkowicie drożna do stopnia wodociągowego w Mielcu, a częściowo drożna do jazu w Dębicy,
· San jest całkowicie drożny do stopnia wodociągowego w Przemyślu,
· Wisłok jest całkowicie drożny do stopnia Elektrociepłowni Rzeszów, a częściowo drożny do zapory zbiornika w Rzeszowie. Udrażnianie wód publicznych wód płynących województwa podkarpackiego spowoduje ewidentny wzrost powierzchni tarlisk oraz miejsc odchowu stadiów młodocianych dla ryb dwuśrodowiskowych i jednośrodowiskowych oraz poprawę stanu ekologicznego wód mierzonego na podstawie składu gatunkowego, bioróżnorodności oraz parametrów populacyjnych ichtiofauny. W tabeli 8 przedstawiono kryteria oceny działań prowadzonych w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego „Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004 – 2006” a w tabeli 9 efekty realizacji I i II etapu (priorytetu) prac udrożnieniowych w wodach województwa podkarpackiego. Tabela 8. Kr yter ia oceny działań pr owadzonych w r amach Sektorowego Programu Operacyjnego „Rybołówstwo i pr zetwórstwo r yb 2004 – 2006” Wskaźnik produktu Wskaźnik rezultatu Liczba programów przywrócenia drożności śródlądowych wód płynących Wzrost powierzchni lub liczby kilometrów udrożnionych rzek (km), w których występują miejsca związane z żerowaniem i rozrodem organizmów wodnych z gatunków wędrownych. Liczba udrożnionych Wzrost udziału w połowach organizmów wodnych z gatunków rzek wędrownych Wskaźnik oddziaływania Poprawa stabilności produkcji rybackiej oraz produkcyjnych możliwości wód Wzrost różnorodności biologicznej ekosystemów wodnych. Turystyczna aktywizacja wybranych terenów Wzrost liczby miejsc pracy
61 Tabela 9. Efekty pr ac udr ożnieniowych w wodach województwa podkar packiego Rzeki do udrożnienia Wzrost powierzchni lub liczby kilometrów Priorytet udrożnionych rzek (km), w których występują miejsca udrażniania związane z żerowaniem i rozrodem organizmów wodnych z gatunków wędrownych. I Udrożnienie sześciu budowli poprzecznych zlokalizowanych na rzece Wisłoka spowoduje otwarcie szlaku wędrówek organizmów wodnych na długości 107,8 km rzek do obszarów źródłowych Wisłoki i potencjalnie 2715 km 2 powierzchni zlewni. San I Udrożnienie dwóch budowli poprzecznych zlokalizowanych na rzece San, spowoduje otwarcie szlaku wędrówek organizmów wodnych na długości 150 km rzeki do zapory w zbiornika Myczkowcach i potencjalnie 2432 km 2 powierzchni zlewni Wisłok I Udrożnienie trzech budowli poprzecznych zlokalizowanych na rzece Wisłok spowoduje otwarcie szlaku wędrówek organizmów wodnych na długości 103,8 km rzeki do zapory w Besku i potencjalnie 1569,5 km 2 zlewni I Udrożnienie jednej budowli poprzecznej zlokalizowanej na rzece Tanew (w woj. Podkarpackim), spowoduje otwarcie szlaku wędrówek organizmów wodnych na długości 71 km rzeki (23 km w woj. Podkarpackim) do jazów w Borowcu Sanna I Udrożnienie jednej budowli poprzecznej zlokalizowanej na rzece Sanna (w woj. Podkarpackim), spowoduje otwarcie szlaku wędrówek organizmów wodnych na długości 43 km rzeki (27 km w woj. Podkarpackim) do stopnia w m. Wierzchowiska. Bukowa II Udrożnienie 2 budowli spowoduje otwarcie szlaku wędrówek organizmów wodnych na długości 53,1 km Gilówka II Udrożnienie 5 budowli spowoduje otwarcie szlaku wędrówek organizmów wodnych na długości 13,7 km Stupnica II Udrożnienie budowli spowoduje otwarcie szlaku wędrówek organizmów wodnych na długości 26,6 km Sanoczek II Udrożnienie 1 budowli spowoduje otwarcie szlaku wędrówek organizmów wodnych na długości 23,9 km Czarna II Udrożnienie 5 budowli spowoduje otwarcie szlaku wędrówek organizmów wodnych na długości 23,2 km Osina II Udrożnienie 6 budowli spowoduje otwarcie szlaku wędrówek organizmów wodnych na długości 13,2 km Chmielnik II Udrożnienie 1 budowli spowoduje otwarcie szlaku wędrówek organizmów wodnych na długości 18,4 km Strug II Udrożnienie 1 budowli spowoduje otwarcie szlaku wędrówek organizmów wodnych na długości 25,2 km Gwoźnica II Udrożnienie 1 budowli spowoduje otwarcie szlaku wędrówek organizmów wodnych na długości 22 km
Wisłoka Tanew 62 Rzeki do udrożnienia Wzrost powierzchni lub liczby kilometrów Priorytet udrożnionych rzek (km), w których występują miejsca udrażniania związane z żerowaniem i rozrodem organizmów wodnych z gatunków wędrownych. Lubatówka II Udrożnienie 1 budowli spowoduje otwarcie szlaku wędrówek organizmów wodnych na długości 19 km Lubcza II Udrożnienie 5 budowli spowoduje otwarcie szlaku wędrówek organizmów wodnych na długości 16,9 km Lubenka II Udrożnienie 1 budowli spowoduje otwarcie szlaku wędrówek organizmów wodnych na długości 14 km Stobnica II Udrożnienie 5 budowli spowoduje otwarcie szlaku wędrówek organizmów wodnych na długości 31,4 km Wysoka II Udrożnienie 1 budowli spowoduje otwarcie szlaku wędrówek organizmów wodnych na długości 5,2 km Jasiołka II Udrożnienie 2 budowli spowoduje otwarcie szlaku wędrówek organizmów wodnych na długości 54,6 km Tuszymka II Udrożnienie 7 budowli spowoduje otwarcie szlaku wędrówek organizmów wodnych na długości 22,6 km Panna II Udrożnienie 2 budowli spowoduje otwarcie szlaku wędrówek organizmów wodnych na długości 8,3 km Iwielka II Udrożnienie 1 budowli spowoduje otwarcie szlaku wędrówek organizmów wodnych na długości 20,7 km Kłopotnica II Udrożnienie 2 budowli spowoduje otwarcie szlaku wędrówek organizmów wodnych na długości 3,6 km Realizacja I oraz II etapu udrożnienia publicznych wód płynących województwa podkarpackiego otworzy szlaki migracji o długości odpowiednio 411,6 oraz 415,6 km oraz umożliwi dostęp rybom dwuśrodowiskowym do rzek i potoków zbierających wodę ze zlewni o powierzchni 7323,3 km 2 .
63 7. Wykorzystane materiały podstawowe Bieniarz K., Łysak A., 1975. Oddziaływanie człowieka na środowisko wodne i ichtiofaunę w Polsce południowej. Gosp. Ryb., 27: 69. Backiel T. i Bartel R.1967. O efektach zarybiania smoltami troci na tle wyników ich znakowania. Rocz. Nauk Roln., Ser. H, 90, 3, 365388. Bartel R., 1965: Okres zarybiania trocią. Gosp. Ryb., 17, 9:1819. Bartel 2002: Ryby dwuśrodowiskowe, ich znaczenie gospodarcze, program restytucji tych gatunków. Supplementa ad Acta Hydrobiol. 3 :3755. Bartel R. i in. 1993 – Przechodzenie ryb przez 4 turbiny elektrowni hydroelektrowni na rzece Słupi – Rocz. Nauk. PZW 7: 1117. Bartel R., Bieniarz K., Epler P. 2002. Fish passing through the turbines of Pomeranian river hydroelectric plants. Arch. Pol. Fish. 10, 2, 275280. Bieniarz K., Epler P. 1973 Przechodzenie ryb przez turbiny elektrowni wodnej w Solinie – Rocz. Nauk Rol. 95, H, 2: 715. Bieniarz K., Epler P., Bartel R. 1992 Przechodzenie ryb przez turbiny elektrowni wodnych niektórych rzek pomorskich – Rocz. Nauk. PZW 5: 119124. Bojarski A., Jeleński J., Jelonek M., Litewka T., Zalewski J, 2005. Zasady dobrej praktyki w utrzymaniu rzek i potoków górskich. Ministerstwo Środowiska, Departament Zasobów Wodnych. Warszawa, 138 ss. Bontemps S. 1971. Certa. Warszawa, PWRiL, 216 ss. Chełkowski Z. 1986. Łosoś w Drawie (XX). Gosp. Ryb., 38, (10), 1820. Głowaciński Z. (red.) 2002. Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Polska Akademia Nauk, Instytut Ochrony Przyrody w Krakowie. Grabda E. 1968. Jesiotr ryba ginąca. Ochr. Przyr., 33, 177191. Jens G., Born O., Hohlstein R., Kämmereit M., Klupp R., Labatzki P., Mau G., Seifert K., Wondrak P., 1997. Fischwanderhilfen. Notwendigkeit, Gestaltung, Rechtsgrundlagen. Schriftenreihe, Verband Deutscher Fischereiverwaltungsbeamter u. Fischereiwissenschaftler e. V., 11, 114. ss. Jens G. 1987. Plädoyer für den 20mm Turbinenrechen. Fischwirt 2, s. 1617. Kolman, 2004. Jesiotr bałtycki. W: Adamski P., Bartel R., Bereszyński A, Kepel A., Witkowski Z. (red.). Gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków). Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska Warszawa. T. 6, s. 187189. Kołder W. 1958. Zarybianie łososiami i trociami w górnej części systemu rzecznego Wisły w latach 18791954. Rocz. Nauk Roln., 73, B, 2, 215279. Kulmatycki W. 1933. W sprawie zachowania jesiotra w rzekach polskich. Odbitka z Rocznika XII „Ochrony przyrody”, Warszawa, 21 ss. Lubieniecki B., 2002. Przepławki i drożność rzek. Wydawnictwo IRS Olsztyn, 83 ss. Pliszka 1953, Biologia ryb. PWRiL Warszawa.
64 Suchy M., 2005 (red.). Stan środowiska w województwie podkarpackim w 2004 roku. Raport Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Rzeszowie. Sych R., 1998: Program restytucji ryb wędrownych w Polsce – od genezy do początków realizacji. Idee Ekologiczne, 13, Seria szkice, 7: 7186. W. Wiśniewolski2 (red.), L. Augustyn, R. Bartel, R. Depowski, P. Dębowski, M. Klich, R. Kolman, A. Witkowski, 2004. Możliwości odtworzenia populacji ryb wędrownych (jesiotra – Acipenser sturio/A. oxyrhynchus, łososia – Salmo salar, troci – Salmo trutta trutta i certy – Vimba vimba) w polskich rzekach. WWF Polska, Warszawa, 42 s. Witkowski A., J. Błachuta, J. Kotusz, T. Heese, 1999. Czerwona lista słodkowodnej ichtiofauny Polski. Chrońmy Przyrodę Ojczystą, 55(4): 519. Witkowski, 2004. Minóg rzeczny (Lampetra fluviatilis). W: Adamski P., Bartel R., Bereszyński A, Kepel A., Witkowski Z. (red.). Gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków). Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska. Warszawa. T. 6, s. 187189.
65

Wojewódzki Program Ochrony i Rozwoju Zasobów Wodnych

Transkrypt

Podobne dokumenty

Bez ryb nie ma rybołówstwa. Panie Ministrze Sawicki, apelujemy o

Numer 1(59)