Trazodon w terapii uzależnień

384
W. Kryszkowski i wsp.
Trazodon w terapii uzależnień
WALDEMAR KRYSZKOWSKI, KINGA BOBIŃSKA, MONIKA TALAROWSKA, AGATA ORZECHOWSKA,
ANTONI FLORKOWSKI, PIOTR GAŁECKI
Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Klinika Psychiatrii Dorosłych, kierownik: prof. dr hab. med. A. Florkowski
Trazodon w terapii uzależnień
Trazodone in the treatment of addiction
Kryszkowski W., Bobińska K., Talarowska M., Orzechowska A.,
Florkowski A., Gałecki P.
Kryszkowski W., Bobińska K., Talarowska M., Orzechowska A.,
Florkowski A., Gałecki P.
Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Klinika Psychiatrii Dorosłych
Medical University of Lodz, Poland, Department of Adult Psychiatry
Problem uzależnienia od substancji psychoaktywnych (SPA) stanowi ważny aspekt współczesnego leczenia psychiatrycznego. Jest to
spowodowane rosnącą liczbą osób uzależnionych, a także coraz
większym obniżeniem ich wieku. Ocenia się, że w Stanach Zjednoczonych w 2006 roku było 20–25 milionów osób w wieku powyżej 12
lat spełniających kryteria uzależnienia od SPA. Inne statystyki donoszą, że w tym samym przedziale wiekowym przez ostatni rok kontakt z tymi substancjami miało 8–10 procent populacji USA. Z tego
względu istotną sprawą staje się odpowiednie postępowanie terapeutyczne wobec osób uzależnionych. Efektem poszukiwań leków,
które wspomagałyby terapię odwykową, były badania przeprowadzone z udziałem trazodonu. Zaliczany do SARI (Serotonin Antagonist and Reuptake Inhibitor), wykazuje antagonizm w stosunku do
receptorów serotoninergicznych (receptory 5-HT2), a jednocześnie
jest inhibitorem wychwytu zwrotnego serotoniny. Jego działanie przeanalizowano u osób uzależnionych od alkoholu, benzodiazepin oraz
opiatów, a także w uzależnieniach mieszanych. Poruszono także
problem wpływu trazodonu na doznania bólowe, co może być pomocne w łagodzeniu objawów abstynencyjnych. Z danych wynika
pozytywny wpływ trazodonu u osób uzależnionych od SPA, choć
mechanizm, za pomocą którego trazodon działa w organizmie jest
bardzo złożony i jeszcze nie do końca wyjaśniony. Jego zaletą jest
także stosunkowo mały panel objawów niepożądanych. Choć wiele
z analizowanych badań nie było kontrolowanych placebo, wyniki są
na tyle obiecujące, że można na ich podstawie zalecić terapię trazodonem u osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych.
The problem of addiction to psychoactive substances (SPA) is an
important aspect of modern psychiatric treatment. This is due to the
increasing number of addicts, and reducing their increasing age. It
is estimated that in the United States in 2006, people aged over 12
years of meeting criteria for dependence on SPA was 20–25 million.
Other statistics report that in the same age group over the last year
contact with these substances were 8–10 percent of the U.S. population. Therefore, it becomes an important issue the appropriate therapeutic treatment of addicts. The result of the search of drugs that
help people to alcoholism treatment program, were studies involving
trazodone. Counted among the SARI (serotonin reuptake inhibitor
and antagonist), shows antagonism to serotonergic receptors (5-HT2
receptors), while an inhibitor of serotonin reuptake. Its performance
was analyzed in individuals dependent on alcohol, benzodiazepines
and opiates, as well as mixed addictions. Also raised the problem of
influence of trazodone on the experience of pain, which may be helpful in relieving withdrawal symptoms. The data show a positive effect of trazodone in individuals addicted to the SPA, although the
mechanism by which trazodone works in the body is very complex
and not yet fully understood. Its advantage is the relatively small
panel of side effects. Although many of the analyzed studies were
not placebo-controlled, the results are so promising that you can
recommend on the basis of trazodone therapy in individuals addicted to the SPA.
Słowa kluczowe: trazodon, uzależnienie, zespół uzależnienia od
alkoholu, benzodiazepiny
Pol. Merk. Lek., 2011, XXXI, 186, 384
Key words: trazodone, addiction, alcohol dependence syndrome,
benzodiazepines
Pol. Merk. Lek., 2011, XXXI, 186, 384
Trazodon jest sedującym lekiem przeciwdepresyjnym, o
mechanizmie działania obejmującym hamowanie wychwytu
zwrotnego serotoniny, blokowanie receptorów serotoninergicznych 5-HT2 oraz blokowanie receptorów adrenergicznych
alfa1 (tzw. grupa leków SARI, (ang. serotonin antagonist and
reuptake inhibitor).
Siła wychwytu zwrotnego jest mniejsza niż leków należących do grupy SSRI, a jednocześnie bardzo selektywna (działanie na noradrenalinę i dopaminę jest bardzo małe) [38].
W pracy przedstawione zostanie miejsce trazodonu w terapii uzależnień. Te ostatnie podzielone zostaną na:
– uzależnienie od alkoholu,
– uzależnienie od leków (benzodiazepin),
– uzależnienie od opiatów.
Zaznaczyć należy, że prezentowany podział jest umowny, gdyż, jak pokazuje praktyka kliniczna, wielu pacjentów
można zakwalifikować do dwu lub nawet wszystkich wyżej
wymienionych grup. Obserwacja ta wynika z faktu, że uzależnienie mieszane jest problemem bardzo częstym.
UZALEŻNIENIE OD ALKOHOLU
W uzależniających właściwościach alkoholu uczestniczy wiele szlaków i neurotransmiterów w mózgu [29]. Efektem przewlekle nadużywanego alkoholu jest nadaktywność układu noradrenergicznego i serotoninergicznego [12], natomiast systemy dopaminergiczny i gabaergiczny zmniejszają swoją aktywność [8]. Autorzy zajmujący się udziałem neuroprzekaźników w uzależnieniach donoszą jednak, że w rzeczywistości
zaburzenia spowodowane alkoholem są bardziej skomplikowane [8]. Leki przywracające fizjologiczną aktywność neuroprzekaźników, przez blokowanie odpowiednich receptorów,
wykazują właściwości zmniejszające objawy abstynencyjne.
W wielu badaniach udowodniono, że leki o działaniu serotoninergicznym – mają pozytywne działanie w łagodzeniu
objawów uzależnienia od alkoholu [1]. Podobne właściwości
wykazują również agoniści receptorów 5-HT2 [21].
Problemy psychiczne u pacjentów uzależnionych od alkoholu można rozpatrywać w trzech kategoriach:
Trazodon w terapii uzależnień
– zaburzeń depresyjnych,
– objawów abstynencyjnych,
– innych objawów psychicznych.
Wyjaśnić należy, że objawy z pierwszej grupy mogą pojawić się jako składnik zespołu abstynencyjnego. Wyróżniono
je jednak na potrzeby niniejszego opracowania, gdyż trazodon jest zaliczany do grupy leków przeciwdepresyjnych.
Zaburzenia depresyjne
Problem przewlekłego uzależnienia od alkoholu wiąże się w
większości przypadków z objawami depresyjnymi. Przeprowadzone badania wykazały pozytywny wpływ trazodonu u
takich pacjentów [30].
Uzależnieni od alkoholu, u których współistnieją objawy
depresyjne, można umownie podzielić na trzy grupy:
– pacjenci, u których objawy afektywne istnieją jedynie w
czasie zatrucia,
– pacjenci, u których objawy depresyjne występują zarówno w czasie zatrucia, jak i poza tym okresem,
– pacjenci, u których dominują objawy somatyczne.
Jak wynika z przeprowadzonego badania na tak podzielonej populacji, trazodon okazał się skuteczny we wszystkich grupach. Najlepsze rezultaty osiągnięto w grupie, w której zaburzenia afektywne występowały zarówno w czasie
detoksykacji, jak i po jej przeminięciu [14]. Stosunkowo słabe wyniki uzyskano w niwelowaniu objawów somatycznych,
dlatego też stwierdzono gorsze rezultaty w ostatniej z wymienionych grup. Wpływ trazodonu nie ograniczał się jedynie do objawów afektywnych, zmniejszał także objawy abstynencyjne i był przy tym przynajmniej tak skuteczny, jak trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne.
Objawy abstynencyjne
Objawy abstynencyjne u osoby uzależnionej od alkoholu
mogą objawiać się w postaci ostrej, powikłanej majaczeniem
drżennym oraz w formie zespołu odstawiennego, trwającego
zazwyczaj do 14 dni. Skuteczność trazodonu, jako preparatu
łagodzącego objawy, badano u pacjentów w obu wymienionych stanach klinicznych. Stosowano go zarówno w monoterapii, jak i w połączeniu z innymi lekami.
Jak wspomniano wcześniej, trazodon stosowano u pacjentów w ostrej fazie detoksykacji [15]. Wykazano, że lek wpływa pozytywnie na objawy abstynencje. Jednak w związku z
tym, że jego komponenta przeciwlękowa jest stosunkowo
duża, nie jest do tej pory rozstrzygnięte, czy działanie na
objawy abstynencyjne wynika ze specyficznego działania
samego leku, czy jest pochodną działania przeciwlękowego
i przeciwdepresyjnego, czyli kontroli poważniejszych objawów abstynencyjnych [21].
Co do mechanizmu działania leku, najczęściej rozpatruje się wpływ na szlaki serotoninergiczne i noradrenergiczne. Nie udowodniono do tej pory innego mechanizmu,
bezpośrednio wpływającego na zmniejszenie objawów abstynencyjnych. Prowadzi się jednak w tym kierunku liczne
badania. Jednym z kierunków badań jest prawdopodobny
wpływ leku na uzależnienie poprzez kontrolę objawów abstynencyjnych [16]. Jako lek serotoninergiczny, trazodon
działa poprzez kontrolę działań kompulsywnych i zachowań impulsywnych [16]. Jednak, jak wspomniano wcześniej, w badaniach na zwierzętach nie stwierdzono znaczącego wpływu trazodonu na preferencje szczurów do
alkoholu. Ten i inne kierunki poszukiwań wymagają jednak dalszych badań.
Liczne, niekontrolowane placebo badania wskazują na
pozytywne efekty stosowania trazodonu jako terapii adiuwantowej, zarówno w czynnym alkoholizmie [14], jak i w zespole
odstawiennym [4]. Poza tym jego przyjmowanie sprzyja utrzymaniu abstynencji [23]. Większość autorów jest zdania, że
działanie takie związane jest z wpływem trazodonu na układ
serotoninergiczny [1].
385
Inne objawy psychiczne
Do problemów psychicznych występujących u pacjentów uzależnionych od alkoholu należą również zaburzenia snu i objawy lękowe. Trazodone obdarzony jest stosunkowo dużym działaniem przeciwlękowym [15]. Działanie to stwierdzono także u
pacjentów uzależnionych od alkoholu, zarówno w fazie detoksykacji, jak i w okresie późniejszym, tzn. terapii odwykowej.
Jednym z częstszych objawów zespołu odstawiennego
są zaburzenia snu. Wyrażają się one przede wszystkim w
mniejszej ilości snu głębokiego i większej ilości przebudzeń
[7]. Większość autorów sądzi, że są one istotnym powodem
nawrotu do spożywania alkoholu [18]. W jednym z przeprowadzonych badań wykazano korzyść ze stosowania trazodonu u osób uzależnionych od alkoholu po zakończeniu ostrej
fazy detoksykacji, u których pojawiły się zaburzenia snu [18].
Porównywano także pod tym względem skuteczność gabapentyny [10]. Wykazano, że obie substancje działają nasennie i nie ma pomiędzy nimi istotnej różnicy.
Najczęstszą przyczyną przerwania kuracji trazodonem jest
występująca poranna senność, szczególnie po pierwszych
dawkach [10]. W innym, opartym na podobnych zasadach
badaniu, efekt w postaci poprawy snu uzyskano stosując lek
w dawce 50–200 mg/dzień przez 4 tygodnie [10]. Poprawa
snu pojawiła się już po pierwszej dawce i utrzymywała przez
cały okres stosowania. Preparat zmniejszał liczbę nocnych
wybudzeń i faz non-REM. Inne badania opisują z kolei lepszą efektywność snu po trazodonie [18]. Oddziaływanie na
wszystkie wcześniej wymienione składowe snu powoduje z
pewnością zmniejszone ryzyko powrotu do czynnego nałogu. Wspomnieć należy, że w Stanach Zjednoczonych lek ten
przepisywany jest alkoholikom jako postępowanie pierwszego wyboru w 38% przypadków [6].
Ważną kwestią jest, szczególnie u osób uzależnionych,
wpływ farmakoterapii na zachowanie abstynencji oraz powrót
do czynnego nadużywania alkoholu. W tej kwestii trazodon
także wykazał działanie pozytywne [15]. Skuteczność tej substancji w utrzymaniu 3-miesięcznej abstynencji była podobna do kwasu y-hydroksymasłowego i naltreksonu. Porównywalna była także częstotliwość nawrotów w długoterminowej
obserwacji.
Praktycznie zawsze towarzyszące zespołowi odstawiennemu drżenie kończyn, szczególnie górnych, jest bardzo
negatywnie odbierane przez osoby uzależnione. I w tym przypadku trazodon wykazał pozytywne działanie, zmniejszając
nasilenie tego objawu [20].
Choć istnieje wiele pozytywnych obserwacji, dotyczących
działania trazodonu u osób uzależnionych od alkoholu, to
jednak pojawiają się też opinie negatywne. Niektóre z nich
związane są z metabolitem trazodonu – m-chlorofenylpiperazyny (m-CPP), który wykazuje działanie podobne do etanolu i może nasilać głód alkoholowy [17]. Wątpliwości dotyczą
także nasilenia objawów abstynencyjnych po jego odstawieniu. Z tym ostatnim zagadnieniem wiąże się tzw. zespół z odbicia, przejawiający się nie tylko objawami abstynencyjnymi,
ale również obniżeniem nastroju oraz zaburzeniami snu [39].
Jak już wspomniano, te ostatnie mogą sprzyjać powrotowi
do czynnego uzależnienia.
Zaznaczyć należy, że w tej grupie chorych brak współpracy zdarza się stosunkowo często, co jeszcze bardziej zwiększa prawdopodobieństwo powrotu do nałogu. Niektóre badania wręcz nie zalecają stosowania trazodonu, zwłaszcza
długoterminowo, w obawie przed jego odstawieniem i wynikającymi z tego konsekwencjami [10].
UZALEŻNIENIE OD LEKÓW
Uzależnienie od benzodiazepin
Nie mniej ważnym problemem od nadużywania alkoholu jest
uzależnienie od benzodiazepin (BZD). W piśmiennictwie nie
386
ma jednoznacznie określonego czasu zmniejszania dawki
leku w procesie odstawienia preparatów z tej grupy. Optymalny okres wynosi 4 tygodnie [26]. Podobnie nie ma dokładnie wskazanego stopniowego zmniejszania dawki. Zdaniem niektórych badaczy wartość ta powinna być obniżana o
25% dawki początkowej na tydzień [33], inni sądzą, że dobór
powinien być indywidualny [13] i zawierać się w przedziale
2–12 tygodni [35].
Zgodnie z wynikami przeprowadzonych badań, trazodon
wykazuje korzystne działanie u osób uzależnionych od benzodiazepin [2]. Wykorzystywane jest tu przede wszystkim jego
działanie przeciwlękowe, choć nie bez znaczenia pozostaje
jego wpływ na objawy przeciwdepresyjne. Zauważono, że
część osób uzależnionych od benzodwuazepin wykazuje
objawy depresyjne, co kończy się włączeniem leku przeciwdepresyjnego [27]. Wspomnieć należy, że w opisywanym
badaniu odstawienie benzodiazepin przebiegało stopniowo,
tym samym nie prześledzono wpływu trazodonu (a także jego
dawki) na objawy odstawienne, kiedy lek odstawiono gwałtownie [34].
Uzależnienie od benzodiazepin u ludzi w podeszłym wieku
Szczególne znaczenie ma nadużywanie benzodiazepin u ludzi w podeszłym wieku. W tej grupie chorych leki z grupy
BZD są często przepisywane jako terapia dodatkowa. Ocenia się, że do 1/3 wszystkich recept dopisywany jest średnio
jeden preparat z omawianej grupy [22]. Stosowanie tych leków w opisywanej populacji grozi nie tylko większą liczbą
upadków i złamań [40], ale także pogarsza funkcje poznawcze [9]. Dlatego niejednokrotnie samo odstawienie benzodiazepin często przynosi poprawę samopoczucia.
Większość autorów nie neguje powolnego zmniejszania
dawki, zaprzeczając jednocześnie zbyt dużej częstości powikłań w postaci drgawek i delirium [28]. Istnieją nawet badania dowodzące mniejszej liczby i częstości powikłań (również objawów odstawiennych) u ludzi starszych w porównaniu z populacją ludzi młodych [31, 33]. Kontrowersje pojawiają się przy próbie szybkiego zmniejszenia dawki leków.
Autorzy badania informują, że, poza wiekiem, nie znaleźli
czynników wpływających na prawdopodobieństwo wystąpienia objawów odstawiennych u osób uzależnionych [25]. Jednocześnie stwierdzono, że wspomniane prawdopodobieństwo
nie jest związane z rodzajem leku zastosowanego jako odpowiednik.
Wnioski płynące z badania mówią o możliwości krótkoterminowego odstawienia BZD, jednak koniecznie w warunkach szpitalnych i przy zastosowaniu wsparcia psychologicznego, szczególnie w początkowej fazie procesu [25].
UZALEŻNIENIE OD OPIATÓW
Kilka przeprowadzonych badań sugeruje duży potencjał trazodonu w populacji osób uzależnionych od opiatów [37]. Ma
on pozytywnie wpływać nie tylko na objawy odstawienne, ale
także ewentualne zaburzenia psychiczne, szczególnie depresję [36].
INNE DZIAŁANIA TRAZODONU MOGĄCE MIEĆ
WPŁYW NA ŁAGODZENIE OBJAWÓW
ODSTAWIENNYCH
Działanie antynocyceptywne trazodonu
Prowadząc badania nad skutecznością trazodonu wykazano, poza już omówionymi, wiele innych jego działań. Niektóre z nich mogą potencjalnie pomagać w terapii uzależnień.
Jednym z takich działań są jego właściwości antynocyceptywne. Udowodniono, że trazodon, podobnie jak trójcykliczne leki przeciwdepresyjne (TLPD), ma właściwości antyno-
W. Kryszkowski i wsp.
cyceptywne. Wynikają one z działania leku na układ serotoninergiczny oraz receptory opioidów [32].
Próbuje wykorzystać się je w terapii osób uzależnionych
od alkoholu i opioidów. Wiadomo jednak, że trazodon jest w
stanie indukować objawy odstawienne po zaprzestaniu jego
przyjmowania [24, 42]. Tłumaczy się to działaniem samego
trazodonu i jego metabolitu na układ serotoninergiczny [24]
lub zmianami receptorów, na które działa acetylocholina [42].
Właściwości te są przyczyną negowania przez niektórych
autorów zasadności stosowania trazodonu w terapii odwykowej, bowiem zdaniem niektórych sprzyjają powrotowi do
nałogu, zwłaszcza w przypadku opioidów [42].
UZALEŻNIENIE MIESZANE
Zdarza się często, że osoba uzależniona jest nie tylko od
jednego, ale równocześnie od wielu substancji psychoaktywnych. Nie jest to zjawisko rzadkie. Wspólnymi jednak objawami dla odstawienia substancji uzależniających jest lęk i
zaburzenia snu pod postacią bezsenności [19]. Badając pierwszą cechę porównano trazodon (w dawce 25–50 mg/dzień) z
chlordiazepoksydem (10–20 mg/dzień), nie uzyskując różnicy w zmniejszeniu lęku [41]. Różnicy w zmniejszeniu lęku
nie stwierdzono także pomiędzy placebo, dawką diazepamu
5 mg/dzień, a dawką trazodonu 25 mg/dzień [3]. Natomiast
właściwości przeciwlękowe trazodonu w leczeniu lęku napadowego są zdecydowanie mniejsze w porównaniu z imipraminą czy alprazolamem [5].
PODSUMOWANIE
Z przedstawionych wyżej danych można wnioskować o pozytywnym wpływie trazodonu na objawy abstynencyjne, które mogą pojawić się u osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych po ich odstawieniu lub szybkim zmniejszeniu
dotychczasowo przyjmowanej dawki. Przejawia się to w działaniu na większość objawów zespołu odstawiennego, dotyczy zarówno alkoholu, benzodiazepin, jak i opiatów. Poza
tym trazodon wpływa pozytywnie na utrzymanie abstynencji.
Zaznaczyć trzeba, że negatywną cechą niektórych z przeprowadzonych badań jest brak w nich porównania otrzymanych wyników z grupą, w której stosowano placebo lub inny
preparat referencyjny [25]. Wyjaśnienia ciągle wymaga także aktywność biologiczna metabolitów trazodonu, przede
wszystkim m-chlorofenylpiperazyny (m-CPP).
Stwierdzić trzeba, że korzyści wynikające ze stosowania
trazodonu w grupie pacjentów uzależnionych są znaczne [38],
mimo pojawiania się w czasie leczenia u niektórych pacjentów objawów niepożądanych, do których najczęściej należy
obniżenie ciśnienia oraz poranna sedacja, a których nasilenie jest zazwyczaj niewielkie.
PIŚMIENNICTWO
1. Amit Z., Smith B.R.: Neurotransmitter systems regulating alcohol intake.
(w) Novel pharmacological interventions for alcoholism. Naranjo C.A.,
Sellers E.M. (red.). Springer-Verlag, New York, 1992, 161-183.
2. Ansseau M., Jacques De Roeck J.: Trazodone in benzodiazepine dependence. J. Clin. Psychiatry, 1993, 54, 189-191.
3. Antonelli F., De Gregorio M., Dionisio A.: Trazodone in the treatment of
psychoneuroses: a double-blind study. Curr. Ther. Res. Clin. Exp., 1973,
15, (10), 799-804.
4. Borras L., de Timary P., Constant E.L. i wsp.: Succesful treatment of
alcohol withdrawal with trazodone. Pharmacopsychiatry, 2006, 39,
232-239.
5. Charney D.S., Woods S.W., Goodman W.K. i wsp.: Drug treatment of
panic disorder: the comparative efficacy of imipramine, alprazolam, and
trazodone. J. Clin. Psychiatry, 1986, 4, 580-586.
6. Decina P.: Trazodone. Pharmacological and clinical profile. Mercuriale
Edizioni Scientifiche, Rzym, 2009.
7. Drummond S.P., Gillin J.C., Smith T.L. i wsp.: The sleep of abstinent pure
primary alcoholic patients: natural course and relationship to relapse.
Alcohol. Clin. Exp. Res., 1998, 22, (8), 1796-1802.
Trazodon w terapii uzależnień
8. Ellingboe T.: Effects of alcohol on neurochemical processes. Psychopharmacology: a generation of progress. Lip-ton M.A., Di Mascio A., Killman
K.F. (red.). Raven Press, New York, 1978, 1653-1664.
9. Foy A., O'Connell D., Henry D. i wsp.: Benzodiazepine use as a cause of
cognitive impairment in elderly hospital inpatients. Gerontol. Biol. Med.
Sci., 1995, 50, 99-106.
10. Friedmann P.D., Rose J.S., Swift R. i wsp.: Trazodone for sleep disturbance after alcohol detoxification: A double-blind, placebo-controlled trial.
Alcohol. Clin. Exp. Res., 2008, 32, (9), 1652-1660.
11. Griffiths P.J., Littleton J.M., Ortiz A.: Changes in monoamine concentrations in mouse brain associated with ethanol dependence and withdrawal. Br. J. Pharmacol., 1974, 50, 489-498.
12. Higgitt A., Lader M.H., Fonagy P.: Clinical management of benzodiazepine dependence. Brit. Med. J., 1985, 280, 1163-1164.
13. Ivanets N.N., Igonin A.L., Savcencko L.M.: Trazodone in chronic alkoholism. (w) Depression and the role of trazodone in antidepressant therapy.
Morozov G. (red.). Edizioni Luigi Pozzi, 1978, 105-108.
14. Janiri L., Hadjichristos A., Buonanno A. i wsp.: Adjuvant trazodone in the
treatment of alcoholism: an open study. Alcohol á Alcoholism, 1998, 33,
(4), 362-365.
15. Khouzam H.R., Mayo-Smith M.F., Bernard D.R. i wsp.: Treatment of crackcocain-induced compulsive behavior of trazodone. J. Subst. Abuse. Treat., 1995, 12, 85-88.
16. Krystal J.H., Webb E., Cooney N. i wsp.: Specificity of ethanollike effects
elicited by serotonergic and noradrenergic mechanisms. Arch. Gen. Psychiatry., 1994, 51, 898-911.
17. Le Bon O., Murphy J.R., Staner L. i wsp.: Double-blind, placebo-controlled study of the efficacy of trazodone in alcohol post-withdrawal syndrome: Polysomnographie and clinical evaluations. J. Clin. Psychopharmacol., 2003, 23, 377-383.
18. Liebowitz N.R., El-Mallakh R.S.: Trazodone for the treatment of anxiety
symptoms in substance abusers. J. Clin. Psychopharmacol., 1989, 9, (6),
449-451.
19. Loeb C., Roccatagliata G.: Clinical evaluation of the effect of trazodone
on involuntary movements. (w) Depression and the role of trazodone in
antidepressant therapy. Morozov G., Saarma J., Silvestrini B. (red.). Pozzi,
Roma, 1978, 124-130.
20. McMillen B.A., Walter S., William H.L. i wsp.: Comparison of the action of
the 5-HT2 antagonists amperozide and trazodone on preference for alcohol in rats. Alcohol, 1994, 11, 203-206.
21. Mellinger G.D., Baiter M.B., Uhlenhuth E.H.: Prevalence and correlates of the long-term regular use of anxiolytics. JAMA 1984, 2S1,
375-379.
22. Naranjo C.A., Bremner K.E.: Clinical farmacology of serotonin-altering
medications for decreasing alcohol csumption. Alcohol Alcohol, 1993, 2,
221-229.
23. Otani K., Tanaka O., Kaneko S. i wsp.: Mechanisms of the development
of trazodone withdrawal symptoms. Int Clin Psychopharmacol., 1994, 9,
131-133.
387
24. Petrovic M., Pevernagie D., Van Den Noortgate N. i wsp.: A programme
for short-term withdrawal from benzodiazepines in geriatric hospital inpatients: success rae and effect on subjective sleep quality. Int. J. Ger.
Psychiatry, 1999, 14, 754-760.
25. Petursson H.: Benzodiazepine tolerance and withdrawal syndrome. (w)
Advance in Human Psychopharmacology. Burrows G.D., Werry J.S. (red.).
JAI Press, Greenwich, Connecticut, 1984, 89-119.
26. Rickels K., Case W.G., Schweizer E. i wsp.: Long-term benzodiazepine
users 3 vears after participation in a discontinuation program. Am. J.
Psvchiatry, 1991, 148, 757-761.
27. Roy-Byrne P.P., Hommer D.: Benzodiazepine withdrawal: overview and
implications for the treatment of anxiety. Am. Med., 1988, 84, 1041-1052.
28. Rybakowski J., Pużyński S., Wiórka J.: Psychiatria. Elsevier Urban &
Partner, Wrocław, 2010, 170-171.
29. Saarma J., Morozov G., Mehilane L. i wsp.: Clinical and experimental
studies on trazodon. (w) Therapy in psychosomatic medicine. Antonelli F.
(red.). Proceeding of the 3rd Word Congress of the International College
of the Psychosomatic Medicine, Ediz L. Pozzi, Rome, 1976.
30. Salzman C., Fisher J., Nobel K. i wsp.: Cognitive improvement following
benzodiazepine discontinuation in elderly nursing home residents. Int. J.
Geriatr. Psychiat., 1992, 7, 89-93.
31. Schreiber S., Backer M.M., Herman I. i wsp.: The antinociceptive effect
of trazodone in mice is mediated through both m-opioid and serotonergic
mechanisms. Behav Brain Res, 2000, 114, 51-56.
32. Schweizer E., Case W.G., Rickels K.: Benzodiazepine dependence and
withdrowal in elderly patients. Am. J. Psychiat., 1989, 146, 529-531.
33. Schweizer E., Rickels K., Case W.G. i wsp.: Long-term therapeutic use of
benzodiazepines. Arch. Gen. Psychiatry, 1990, 47, 908-915.
34. Shorr R.I., Robin D.W.: Rational use of benzodiazepines in the elderly.
Rugs Aging. 1985, 4, 9-20.
35. Silvestrini B., Stemien E., De Gregorio M.: New perspectives in the treatment of drug abuse with antidepressants. Clin. Neuropharrnacol. 1984,
7, suppl. l, 258-259.
36. Small G.W., Purcell J.J.: Trazodone and cocaine abuse. Arch. Gen. Psychiatry, 1985, 42, 524-529.
37. Stahl S.M.: Essential Psychopharmacology. Cambridge University Press, 1996.
38. Swift R.M.: Medications and alcohol craving. Alcohol. Res. Health., 1999,
23, 207-213.
39. Tinetti M.E., Speechley M., Ginter S. F.: Risk factors for falls among elderly
persons living in the community. N. Engl. J. Med., 1988, 319, 1701-1707.
40. Wheatley D.: Evaluation in the treatment of anxiety. Curr. The. Res., 1976,
20, (1), 74-83.
41. Wolfe R.M.: Antidepressant withdrawal reactions. Am. Fam. Physician.,
1997, 56, 455-462.
Adres do korespondencji:
dr med. Monika Talarowska, Klinika Psychiatrii Dorosłych, 91-229 Łódź,
ul. Aleksandrowska 159, tel.: (42) 652 12 89, fax.: (42) 640 50 58, e-mail:
[email protected]
388
Notatki
W. Kryszkowski i wsp.
.........................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................