docRaport o stanie środowiska w latach 2002-2003
download 
Reklamacja Transkrypt
Raport o stanie środowiska w latach 2002-2003
Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Opracowanie wykonano ze rodków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej w Bia³ymstoku Publikacjê opracowa³y zespo³y pracowników: Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony rodowiska w Bia³ymstoku: mgr in¿. Grzegorz Bok, mgr in¿. Iwona Borowa-Goss, mgr in¿. Wanda Ulitko, mgr in¿. Magdalena Kiercul Delegatury w £om¿y: mgr in¿. Katarzyna Cybulska, mgr in¿. Alicja Godula, mgr in¿. Gra¿yna Górska; mgr in¿. Bogus³aw Andrzejczyk Delegatury w Suwa³kach: mgr in¿. Alfred Dorochowicz, mgr in¿. El¿bieta Kamiñska, mgr in¿. Bo¿ena Kozarkiewicz, Jaros³aw £ydka, mgr Grzegorz Ulikowski, mgr in¿. Agata Martyna Zega Koordynator opracowania: mgr in¿. Gra¿yna ¯y³a-Pietkiewicz Redakcja merytoryczna: mgr in¿. Grzegorz Bok, mgr in¿. Alicja Godula, mgr in¿. Alfred Dorochowicz Zdjêcie na ok³adce: Bogdan Pieklik Redaktor techniczny: Mariola Pieklik © Copyright by Inspekcja Ochrony rodowiska ISBN 837217-250-1 Wydawca: Sk³ad, ³amanie i druk: A.U. OMEGA, Suwa³ki, ul. Sejneñska 1, tel. 565 33 33 Nak³ad 500 egz. 2 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok SPIS TRECI PRZEDMOWA ....................................................................................................................... 7 1. INFORMACJE OGÓLNE O WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM ................................... 9 1.1. Po³o¿enie i podzia³ administracyjny województwa ............................................................. 9 1.2. Ukszta³towanie powierzchni terenu ................................................................................. 9 1.3. Budowa geologiczna ....................................................................................................... 11 1.4. Klimat ........................................................................................................................... 12 1.5. Zagospodarowanie powierzchni ziemi .............................................................................. 13 1.6. Walory przyrodnicze ....................................................................................................... 14 1.7. Demografia ................................................................................................................... 14 1.8. Specyficzne problemy rodowiska województwa .............................................................. 16 2. GOSPODARKA ................................................................................................................. 18 2.1. Rynek pracy .................................................................................................................. 18 2.2. Przemys³ ....................................................................................................................... 18 2.3. Rolnictwo ...................................................................................................................... 18 2.4. Transport ....................................................................................................................... 19 2.5. Handel .......................................................................................................................... 20 3. ODPADY ............................................................................................................................ 21 3.1.Uregulowania prawne w zakresie gospodarki odpadami .................................................... 21 3.2 Gospodarka odpadami ..................................................................................................... 23 3.2.1. Odpady przemys³owe ........................................................................................... 25 3.2.2. Odpady niebezpieczne .......................................................................................... 25 3.3. Podsumowanie .............................................................................................................. 28 4. POWIETRZE ..................................................................................................................... 29 4.1. Emisja ........................................................................................................................... 29 4.2. Imisja monitoring powietrza ........................................................................................ 31 4.2.1. Wyniki badañ prowadzone przez Pañstwow¹ Inspekcjê Sanitarn¹ ............................ 33 4.2.2. Wyniki badañ imisji prowadzone przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony rodowiska 35 4.2.3. Programy badañ wykonane laboratorium mobilnym (WIO) .................................... 38 4.2.4. Ocena zanieczyszczenie powietrza w woj. podlaskim w 2003 r. na podstawie pomiarów metod¹ pasywn¹ ..................................................................................... 47 4.2.5. Rozk³ad ozonu jako problem globalny badania ozonu prowadzone w ramach monitoringu powietrza w Polsce ............................................................................... 49 4.2.6. Zanieczyszczenie opadów atmosferycznych w woj. podlaskim i depozycja zanieczyszczeñ z opadów do pod³o¿a ....................................................................... 50 4.3. Oceny poziomów substancji w powietrzu i klasyfikacji stref województwa podlaskiego ....... 57 5. WODA ................................................................................................................................ 63 5.1. Zasoby wodne województwa .......................................................................................... 63 3 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok 5.1.1. Wody p³yn¹ce ..... ................................................................................................. 63 5.1.2. Wody stoj¹ce ........................................................................................................ 63 5.1.3. Wody podziemne .................................................................................................... 63 5.1.4. Zu¿ycie wody ....................................................................................................... 63 5.2. G³ówne ród³a zanieczyszczeñ wód .................................................................................. 64 5.2.1. Struktura i iloæ wytwarzanych cieków .................................................................. 64 5.2.2. cieki komunalne ................................................................................................... 65 5.2.3. cieki przemys³owe ............................................................................................... 65 5.2.4. cieki pochodz¹ce z rolnictwa ............................................................................... 65 5.3. Monitoring rzek ................................................................................................................ 68 5.3.1. Program badañ ........................................................................................................ 68 5.3.2. Metodyka badañ i oceny jakoci wód p³yn¹cych ...................................................... 69 5.3.3. Jakoæ wód rzek województwa podlaskiego .............................................................. 70 5.4. Monitoring jezior ............................................................................................................. 73 Kompleks Jeziora D³ugiego Wigierskiego ................................................................................ 74 Jezioro Szurpi³y .............................................................................................................. 76 Jezioro Kluczysko .......................................................................................................... 78 Jezioro Jeglówek ............................................................................................................. 80 Jezioro Jeglóweczek ....................................................................................................... 81 Jezioro Kojle .................................................................................................................. 82 Jezioro Perty .................................................................................................................. 84 Jezioro Pobondzie ........................................................................................................... 84 Jezioro Linówek .............................................................................................................. 86 Jezioro Bobruczek ........................................................................................................... 88 Jezioro Tobolinka ............................................................................................................ 89 Jezioro Kolno ................................................................................................................. 90 Jeziora Rezerwatu £empis .............................................................................................. 92 Jezioro Busznica ............................................................................................................ 94 Jezioro Studzieniczne ...................................................................................................... 96 Jezioro Bia³e Augustowskie .............................................................................................. 97 Jezioro Necko i Rospuda Augustowska ........................................................................... 98 Jezioro Sajno .................................................................................................................. 101 Jezioro Rajgrodzkie ......................................................................................................... 103 Jezioro Mierucie ............................................................................................................. 106 Jezioro Toczy³owo .......................................................................................................... 107 5.5. Monitoring zbiorników zaporowych .................................................................................. 109 5.6. Monitoring geochemiczny osadów wodnych ..................................................................... 114 5.7. Wody podziemne ............................................................................................................ 120 5.7.1. Zagro¿enia jakoci wód podziemnych ..................................................................... 120 5.7.2. Monitoring wód podziemnych .................................................................................... 121 4 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok 5.7.3. Ocena jakoci zwyk³ych wód podziemiemnych .......................................................... 122 5.8. Monitoring wód w zlewni pilotowej Kana³u Turol Projekt ,,Ochrona rodowiska na terenach wiejskich ........................................................................................................................... 125 6. HA£AS ............................................................................................................................... 132 6.1. Kryteria oceny ha³asu ..................................................................................................... 132 6.2. Normy prawne ............................................................................................................... 133 6.3. Metodyka wykonywania pomiarów ha³asu drogowego ...................................................... 134 6.4. Wyniki pomiarów ha³asu drogowego ..................................................................................... 135 6.4.1. Sejny .................................................................................................................... 135 6.4.2. Szypliszki ............................................................................................................. 138 6.4.3. Kolno ................................................................................................................... 139 6.4.4. Bia³ystok .................. ............................................................................................ 142 7. DZIA£ALNOÆ WIO W LATACH 2002 2003 ................................................................. 145 7.1. Dzia³alnoæ kontrolna ......................................................................................................... 145 7.1.1. Podstawy prawne, zakres i cele dzia³alnoci Inspekcji Ochrony rodowiska .............. 145 7.1.2. Podstawy i cele dzia³alnoci inspekcyjno-kontrolnej w latach 2002 2003 ....................... 145 7.1.3. Omówienie realizacji g³ównych celów kontrolnych w latach 2002 2003 ................... 146 7.2. Podsumowanie wyników kontroli w latach 2002 2003 ...................................................... 167 7.2.1. Wnioski z dzia³alnoci inspekcyjno-kontrolnej w latach 2002 2003 ........................... 167 7.3. Ochrona rodowiska przed awariami ................................................................................ 168 8. WSPÓ£PRACA MIÊDZYNARODOWA .............................................................................. 179 8.1. Wspó³praca z Bia³orusi¹ ............................................................................................. 179 8.2. Wspó³praca z Litw¹ ................................................................................................ 179 ..................................................................................................................................... 181 9.1.Rodzaje gleb i sposoby ich u¿ytkowania w województwie podlaskim ................................... 181 9.2. Ocena stopnia zanieczyszczenia gleb województwa podlaskiego ........................................ 182 9.2.1. Monitoring gleb podstawy prawne ....................................................................... 182 9.2.2. Badania gleb u¿ytkowanych rolniczo sieæ krajowa ............................................... 183 9.3. Inne badania gleb u¿ytkowanych rolniczo ......................................................................... 185 BIBLIOGRAFIA ...................................................................................................................... 195 9. GLEBY Aneks I Klasyfikacja wszystkich rzek województwa podlaskiego, badanych w systemie monitoringu oraz wskaniki klasyfikuj¹ce (stan na 31.12.2003 r.) ................................. 197 Aneks II ród³a zanieczyszczeñ wód powierzchniowych .......................................................... 203 Aneks III Stan czystoci jezior województwa podlaskiego do 2003 r. .......................................... 211 Aneks IV Wody podziemne jakoæ i zmiany w latach 2000 2002 sieæ regionalna i krajowa ............................................ 217 Aneks V Charakterystyka sk³adowisk odpadów komunalnych w województwie (stan na padziernik 2004) ...................................................................................... 5 225 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Przedstawiam Pañstwu kolejny Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego, którego celem jest ocena stanu rodowiska i zachodz¹cych w nim zmian. Raport skierowany jest do wszystkich, których interesuje wiedza o rodowisku, a w szczególnoci do osób maj¹cych wp³yw na politykê rozwoju województwa. Publikacja mo¿e byæ przydatna do oceny i okrelania kierunków dzia³añ, które w szczególnie w rejonie Podlasia obszaru o nieprzeciêtnych walorach przyrodniczych, powinny byæ prowadzone z uwzglêdnieniem zasad zrównowa¿onego rozwoju. Raport zawiera oceny i wyniki badañ prowadzonych w systemach monitoringu rodowiska przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony rodowiska. Ocenê stanu rodowiska uzupe³niono informacjami Wojewódzkiej Stacji Sanitarno - Epidemiologicznej w Bia³ymstoku, Stacji Chemiczno - Rolniczej w Bia³ymstoku, Pañstwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie i innych. Zawartoæ Raportu pozwala, mam tak¹ nadziejê, spe³niæ oczekiwania mieszkañców Podlasia, zarówno w zakresie zapoznania siê z problemami jak i poszerzenia wiedzy o rodowisku . Realizuj¹c politykê rz¹du i Unii Europejskiej propaguj¹c¹ edukacjê ekologiczn¹ i informowanie spo³eczeñstwa o rodowisku, odsy³am czytelnika równie¿ na stronê internetow¹ Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony rodowiska w Bia³ymstoku (www.wios.bialystok.pl), na której mo¿na znaleæ szereg publikacji przedstawiaj¹cych w sposób bardziej szczegó³owy zagadnienia poruszane w Raporcie. W tym miejscu chcia³abym podziêkowaæ zespo³owi autorskiemu za zaanga¿owanie w przygotowaniu materia³ów, a tak¿e Wojewódzkiemu Funduszowi Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej w Bia³ymstoku za pomoc finansow¹ w wydaniu publikacji. Liczê na propozycje czytelników dotycz¹ce doskonalenia formy i zakresu prezentacji zagadnieñ w raportach, które pozwol¹ w kolejnych wydaniach spe³niæ oczekiwania szerokiego krêgu odbiorców. Podlaski Wojewódzki Inspektor Ochrony rodowiska mgr in¿. Gra¿yna ¯y³a - Pietkiewicz 7 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok 1 INFORMACJE OGÓLNE O WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM 1.1 PO£O¯ENIE I PODZIA£ ADMINISTRACYJNY WOJEWÓDZTWA Województwo podlaskie po³o¿one jest w pó³nocno-wschodniej czêci Polski, w geograficznym rodku Europy i graniczy z trzema województwami: warmiñsko-mazurskim, mazowieckim i lubelskim. Region rozci¹ga siê wzd³u¿ malowniczej Niziny Podlaskiej oraz polskiej czêci Pojezierza Litewskiego, s¹siaduj¹c z Pojezierzem Mazurskim, Nizin¹ Pó³nocnomazowieck¹ i Nizin¹ Po³udniowopodlask¹. Zachodnie fragmenty województwa w okolicy £om¿y wchodz¹ w sk³ad Niziny Mazowieckiej. Od wschodu, na d³ugoci oko³o 246 km graniczy z Bia³orusi¹, za od pó³nocy, na 103 kilometrowym odcinku z Litw¹. Województwo zajmuje obszar 20180 km2, co stanowi 6,4% powierzchni Polski (szóste miejsce pod wzglêdem obszaru wród 16 województw). Administracyjnie podzielone jest na 14 powiatów oraz 3 miasta funkcjonuj¹ce na prawach powiatu grodzkiego: Bia³ystok, £om¿a i Suwa³ki. Na obszarze tym znajduje siê 118 gmin, w tym: 13 gmin miejskich, 23 gminy miejsko-wiejskie, 82 gminy wiejskie. Na terenie województwa znajduje siê 36 miast oraz 3945 miejscowoci wiejskich. 1.2 UKSZTA£TOWANIE POWIERZCHNI TERENU Wed³ug podzia³u fizjograficznego Polski teren województwa podlaskiego nale¿y do prowincji Nizin Wschodnioba³tycko-Bia³oruskich, podprowincji Pojezierzy Wschodnio-ba³tyckich i podprowincji Nizin (Wysoczyzn) PodlaskoBia³oruskich. G³ównymi makroregionami województwa podlaskiego s¹: Nizina Pó³nocnopodlaska i Pojezierze Litewskie. Wród wyodrêbnionych mezoregionów w granicach województwa podlaskiego znajduj¹ siê: Pojezierze Zachodniosuwalskie, Pojezierze Wschodniosuwalskie i Równina Augustowska wchodz¹ce w sk³ad Pojezierza Litewskiego, Wysoczyzna Kolneñska, Kotlina Biebrzañska, Wysoczyzna Bia³ostocka, Wzgórza Sokólskie, Wysoczyzna Wysokomazowiecka, Dolina Górnej Narwi, Równina Bielska i Wysoczyzna Drohiczyñska w granicach Niziny Pó³nocnopodlaskiej oraz fragmenty mezoregionów Niziny Pó³nocnomazowieckiej: Równiny Kurpiowskiej, Miêdzyrzecza £om¿yñskiego i Doliny Dolnej Narwi. W granicach województwa podlaskiego znajduj¹ siê jeszcze niewielkie fragmenty Pojezierza E³ckiego (Pojezierze Mazurskie) i Podlaskiego Prze³omu Bugu (Nizina Po³udniowopodlaska). Nizina Pó³nocnopodlaska Pod wzglêdem geomorfologicznym przedstawia przed³u¿enie Niziny Pó³nocnomazowieckiej, posiada jednak surowszy klimat, nale¿y do innego (pó³nocnego) dzia³u geobotanicznego, a strukturalnie - do prekambryjskiej platformy wschodnioeuropejskiej (wyniesienie mazursko-suwalskie i depresja bia³ostocka). Ró¿nice klimatyczne ze rodkow¹ Polsk¹ ilustruje porównanie redniej temperatury stycznia: w Warszawie 2,9°C, w Bia³ymstoku 2,1°C, przy prawie takiej samej redniej temperaturze lipca. Pod wzglêdem botanicznym Nizinê Podlask¹ zaliczono czêciowo do tak zwanego wschodniopomorskiego pasa przejciowego (okrêg kolneñski), do krainy ³om¿yñskiej i krainy pó³nocnopodlaskiej (z okrêgami: bia³ostocko-bia³owieskim i mielnickim), pozbawionych wyranej indywidualnoci. Pod wzglêdem geomorfologicznym Nizinê Pó³nocnopodlask¹ stanowi¹ zdenudowane wysoczyzny staroglacjalne przeciête wyranymi szlakami odp³ywu wód. W granicach makroregionu mo¿na wyró¿niæ osiem zró¿nicowanych regionów: Wysoczyznê Kolneñsk¹, Kotlinê Biebrzañsk¹, Wysoczyznê Bia³ostock¹, Wzgórza Sokólskie, Wysoczyznê Wysokomazowieck¹, Dolinê Górnej Narwi, Równinê Bielsk¹ i Wysoczyznê Drohiczyñsk¹. Przez tê ostatni¹ przebiegaj¹ silnie zdenudowane moreny stadium Warty zlodowacenia rodkowopolskiego, wyznaczaj¹ce granicê Niziny Pó³nocnopodlaskiej. Rzeba wysoczyzn glacjalnych falista i falisto-pagórkowata znacznie lepiej zachowana na wysoczyznach: Bia³ostockiej i Kolneñskiej, osi¹gaj¹ca kulminacjê na Wzgórzach Sokólskich (ponad 200 m n.p.m.), a w dolinach rzek i Równinie Bielskiej p³aska i lekko falista. Pojezierze Litewskie Wyznaczaj¹ ci¹gi morenowe nadniemeñskiego p³ata lodowcowego zlodowacenia ba³tyckiego. Wiêksza jego czêæ le¿y na terytorium Litwy. Jednostka obejmuje formy polodowcowe trzech g³ównych faz zlodowacenia ba³tyckiego (leszczyñska, poznañska, pomorska). O ile moreny czo³owe fazy poznañskiej i pomorskiej s¹ doæ wyrane, to zasiêg fazy leszczyñskiej jest maskowany przez osady sandrowe m³odszych faz zlodowacenia. Zachodnia czêæ Pojezierza Litewskiego, znajduj¹ca siê w granicach Polski, czêsto zwana Pojezierzem Suwalsko-Augustowskim, zosta³a podzielona na cztery mezoregiony w tym w województwie podlaskim znajduj¹ siê trzy z nich: Pojezierze Zachodniosuwalskie, Pojezierze Wschodniosuwalskie i Równina Augustowska. Rzeba m³odoglacjalna pagórkowata jest bardzo wyrana, szczególnie w pó³nocnej czêci regionu z kulminacj¹ Góry Rowelskiej (298,1 m n.p.m.), z deniwe9 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Mapa 1.1 Województwo podlaskie - podzia³ administracyjny Wi¿ajny RutkaTartak Przerol Filipów SzypJeleniewo liszki SUWA£KI Baka³arzewo Puñsk SEJNY Krasnopol Raczki Giby Nowinka P³aska AUGUSTÓW Barg³ów Kocielny Lipsk Sztabin Rajgród Szczuczyn KOLNO Suchowola Stawiski Ma³y P³ock Sidra Goni¹dz Radzi³ów Turol Zbójna GRAJEWO W¹sosz Grabowo MOÑKI Jasionówka Krypno Wizna Miastkowo Rutki niadowo ZAMBRÓW Ko³aki Kocielne Tykocin Zawady £OM¯A Soko³y Szumowo Nowe Szepietowo Piekuty Szudzia³owo Dobrzyniewo Kocielne Wasilków Krynki £apy Powiêtne Gródek Turoñ Kocielna Zab³udów Juchnowiec Kocielny Sura¿ Rutka Narew BIELSK PODLASKI Brañsk Ciechanowiec Narewka Czy¿e HAJNÓWKA Orla Boæki Grodzisk Dziadkowice Drohiczyn SIEMIATYCZE Dubicze Cerkiewne Kleszczele Milejczyce NurzecStacja Mielnik 10 Micha³owo Wyszki Klukowo Perlejewo SOKÓ£KA BIA£YSTOK Supral WYSOKIE MAZ. Czy¿ew Osada Czarna Bia³ostocka Choroszcz Kobylin Borzymy Kulesze Kocielne Janów Korycin Knyszyn Trzcianne Pi¹tnica Nowogród Kunica B-stocka Jawi³y Przytu³y Jedwabne Nowy Dwór D¹browa Bia³ostocka Czeremcha Bia³owie¿a Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok lacjami siêgaj¹cymi 120 m na przestrzeni 0,5 km (w rejonie jez. Jaczno). Równina Augustowska charakteryzuje siê rzeb¹ falist¹ z nielicznymi pagórkami. Klimat w polskiej czêci tego regionu ma wyrane cechy kontynentalne z najni¿szymi (poza obszarami górskimi) temperaturami powietrza, d³u¿szym okresem trwania zimy, krótszym okresem wegetacji rolin w stosunku do pozosta³ej czêci kraju. 1.3 BUDOWA GEOLOGICZNA Ca³¹ powierzchniê województwa pokrywaj¹ utwory czwartorzêdowe, których wykszta³cenie litologiczne oraz ukszta³towana w wyniku procesów niszcz¹cych i sedymentacji rzeba, praktycznie determinuj¹ stosunki wodne na obszarze Ni¿u Polskiego. Utwory starsze rozpoznane s¹ wy³¹cznie otworami wiertniczymi. Najstarszymi rozpoznanymi utworami Ni¿u Polskiego s¹ utwory prekambryjskiego pod³o¿a krystalicznego, zalegaj¹cego na g³êbokoci od 228 do 250 m w okolicy Sokó³ki i Krynek i obni¿aj¹cego siê zarówno w kierunku pó³nocnym (Suwa³ki 631 m), zachodnim i po³udniowym (Bia³owie¿a 600 m) osi¹gaj¹c w Mielniku nad Bugiem g³êbokoæ 1516 m p.p.m. Obszar województwa podlaskiego znajduje siê w obrêbie dwóch jednostek prekambryjskiej platformy wschodnioeuropejskiej: Wyniesienia Mazursko-Suwalskiego pó³nocna czêæ województwa i Obni¿enia Podlaskiego po³udniowa czêæ województwa. Jedynie pó³nocne skrawki województwa w okolicy Wi¿ajn obejmuj¹ fragment Obni¿enia Peryba³tyckiego. Strop prekambryjski buduj¹ g³ównie ska³y metamorficzne: migmatyty, gnejsy, amfibolity, granitognejsy, granitoidy, ³upki metamorficzne oraz dioryty i noryty. W okolicach Suwa³k wystêpuj¹ soczewki polimetalicznych rud ¿elazowych ilmenitowo-magnetytowych z domieszkami tytanu i wanadu. W po³udniowej czêci województwa, w obni¿eniu pod³o¿a prekambryjskiego (Obni¿enie Podlaskie) zalegaj¹ paleozoiczne osady kambru, ordowiku, syluru i permu. Czêæ pó³nocna województwa (Wyniesienie Mazursko-Suwalskie) jest w³aciwie pozbawiona pokrywy paleozoicznej. Utwory ery mezozoicznej wystêpuj¹ce na ca³ym omawianym obszarze reprezentowane s¹ przez osady triasu, jury i kredy wykszta³cone w postaci mu³owców, wapieni, dolomitów, piaskowców, margli i kredy pisz¹cej o mi¹¿szoci siêgaj¹cej 800 m, choæ stwierdzono brak niektórych ogniw stratygraficznych. Utwory triasu dolnego wystêpuj¹ przede wszystkim w Obni¿eniu Podlaskim, za na obszarze Wyniesienia Mazursko-Suwalskiego stwierdzano ich obecnoæ g³ównie w czêci zachodniej. Utwory triasu rodkowego wystêpuj¹ jedynie w po³udniowo-zachodniej czêci województwa podlaskiego, od rejonu Drohiczyna ku zachodowi w zasiêgu facji morskiej. Osady jury wykazuj¹ zró¿nicowanie wskazuj¹ce na zmieniaj¹ce siê warunki sedymentacji. Utwory jury na obszarze Wyniesienia Mazursko-Suwalskiego zalegaj¹ w zdecydowanej wiêkszoci na ska³ach pod³o¿a krystalicznego, natomiast w Obni¿eniu Podlaskim utwory te spoczywaj¹ najczêciej na utworach triasowych. Powierzchnia utworów jurajskich jest wzglêdnie wyrównana i wykazuje tendencjê obni¿ania siê ku po³udniowi i po³udniowemu zachodowi. Kompleks utworów kredowych zapada ku zachodowi zgodnie z nachyleniem powierzchni starszego pod³o¿a. Utwory jury i kredy wystêpuj¹ na obszarze ca³ego województwa tworz¹c ci¹g³¹ pokrywê. Na osadach mezozoicznych zalegaj¹ utwory trzeciorzêdowe pochodzenia morskiego oraz ródl¹dowego. Utwory trzeciorzêdu nie wystêpuj¹ na ca³ym obszarze województwa. Brak ich zaznacza siê w centralnej czêci Wysoczyzny Bia³ostockiej od okolic Ró¿anegostoku i Sztabina na pó³nocy, przez rejon Sokó³ki, Czarnej Bia³ostockiej i Suprala, po wschodni¹ czêæ Bia³egostoku i rejon Topolan, Trzecianki i Wasiek na po³udniu oraz w okolicy Suwa³k od Augustowa i P³askiej na po³udniu po Wi¿ajny na pó³nocy, a tak¿e w najbardziej wysuniêtej na wschód czêci województwa (okolice Kruszynian i Krynek). Stwierdzono te¿, i¿ osady trzeciorzêdowe nie wystêpuj¹ w czêci otworów na pó³noc od Bielska Podlaskiego oraz na obszarze po³o¿onym wzd³u¿ doliny Bugu na wschód od Siemiatycz. Utwory morskie zaliczane do paleogenu wystêpuj¹ g³ównie w postaci piasków glaukonitowych, a ródl¹dowe przynale¿ne do neogenu charakteryzuj¹ siê osadami piaszczystymi z py³em wêglowym barwy brunatnej oraz i³ami i mu³kami. Wystêpowanie osadów miocenu stwierdzono w rejonie Wysoczyzny Kolneñskiej i wzd³u¿ doliny Nurca po Puszczê Bia³owiesk¹ (Hajnówka i Czeremcha), a osadów pliocenu jedynie wzd³u¿ pasa £om¿a Jedwabne Radzi³ów oraz w rejonie Ciechanowca i Czy¿ewa. Mi¹¿szoæ utworów trzeciorzêdowych jest bardzo zmienna, co wynika zarówno ze znacznego zró¿nicowania powierzchni stropowej kredy, jak te¿ procesów denudacji i erozji zachodz¹cych podczas miocenu i pliocenu oraz egzaracji dokonanej przez l¹dolód w czwartorzêdzie. Powierzchnia stropu trzeciorzêdu wykazuje znaczne, siêgaj¹ce 200 m deniwelacje. Od powierzchni terenu wystêpuj¹ utwory czwartorzêdowe, g³ównie pochodzenia glacjalnego i interglacjalnego z³o¿one na osadach trzeciorzêdowych lub bezporednio na kredzie (na pó³noc od Bia³egostoku). Zalegaj¹ one do g³êbokoci ponad 300 m pod powierzchni¹ terenu w okolicy Suwa³k, podczas gdy na Nizinie Pó³nocnopodlaskiej ich mi¹¿szoæ zwykle mieci siê w granicach 60 100 m, z wyj¹tkiem okolic Sokó³ki, gdzie dochodzi do 200 m. Pokrywê czwartorzêdow¹ buduj¹ w przewadze utwory zlodowacenia rodkowopolskiego, a w pó³nocnej czêci województwa 11 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok utwory zlodowacenia pó³nocnopolskiego (ba³tyckiego) wykszta³cone w postaci mu³ków, i³ów, glin zwa³owych, wodnolodowcowych piasków i ¿wirów oraz g³azów morenowych. Podczas cofania siê l¹dolodu na powierzchni terenu powsta³o wiele form zwi¹zanych z topnieniem lodu, takich jak: sandry, moreny czo³owe, ozy i kemy. Najm³odsze zlodowacenie pó³nocno-polskie (ba³tyckie) objê³o swym zasiêgiem pó³nocn¹ czêæ województwa, pozostawiaj¹c tam wyrane formy rzeby m³odoglacjalnej. Wspó³czesny okres ciep³y trwaj¹cy oko³o 10 tys. lat, zwany holocenem, traktowany jako najm³odsze ogniwo plejstocenu, charakteryzuje siê powstaniem osadów rzecznych i jeziornych. W zag³êbieniach bezodp³ywowych i m³odych dolinach rzecznych utworzy³y siê torfy, mu³ki, namu³y i kredy jeziorne. 1.4 KLIMAT Województwo znajduje siê pod wp³ywem klimatu umiarkowanego przejciowego z zaznaczaj¹cymi siê wp³ywami kontynentalnymi. W województwie wyró¿niono trzy g³ówne regiony klimatyczne. Suwalski (po³o¿ony w pó³nocnej czêci województwa, granica obszaru przebiega na wysokoci Augustowa) najch³odniejszy region klimatyczny o du¿ych kontrastach opadowych, najwiêksze rednie roczne prêdkoci wiatru z du¿ym udzia³em prêdkoci umiarkowanych i silnych. Warunki klimatyczne regionu w województwie nale¿¹ do najbardziej uci¹¿liwych dla rolnictwa i jednoczenie sprzyjaj¹ wykorzystaniu wiatru pod wzglêdem energetycznym. Podlaski (obejmuj¹cy centraln¹ i po³udniow¹ czec województwa) o najbardziej zaznaczonych cechach kontynentalizmu termicznego i du¿ym zró¿nicowaniu opadowym. Wzd³u¿ po³udniowej granicy regionu klimatycznego stopniowo ustêpuj¹ cechy kontynentalne klimatu na korzyæ warunków oceanicznych. Mazowiecki (wyd³u¿ony obszar zlokalizowany w po³udniowo zachodniej czêci województwa wzd³u¿ linii Kolno Wysokie Mazowieckie Siemiatycze) o odmiennych od pozosta³ych regionów prêdkociach i strukturze wiatru w ci¹gu roku, mniejszych opadach, nieco wy¿szych temperaturach jesieni¹ i zim¹. Warunki klimatyczne regionu nale¿¹ w województwie podlaskim do najbardziej korzystnych dla rolnictwa, g³ównie produkcji rolinnej. rednie cinienie powietrza z wielolecia (1965-2001) w Bia³ymstoku wynosi³o 997,1 hPa i 992,6 hPa w Suwa³kach. Najni¿sze wartoci wynosi³y odpowiednio 954 hPa i 948 hPa, a najwy¿sze 1031 hPa i 1027,5 hPa. Zachmurzenie na terenie województwa jest ma³o zró¿nicowane. rednie roczne zachmurzenie (1961-1995) w Bia³ymstoku i Suwa³kach wynios³o 5,4 w 8-stopniowej skali, a w 2001 roku odpowiednio 5,3 oraz 5,4. Najwiêksze rednie zachmurzenie wystêpuje od listopada do lutego, a najmniejsze od maja do wrzenia. Województwo pod wzglêdem wartoci redniego nas³onecznienia w ci¹gu roku jest porównywalne do regionów nadmorskich i pogórzy. Temperatura powietrza (19611995) wynosi³a rednio w skali roku od 6,2°C w Suwa³kach i 6,8°C w Bia³ymstoku. W ci¹gu ostatnich lat ró¿nica rednich rocznych temperatur pomiêdzy Bia³ymstokiem a Suwa³kami wynosi³a 0,5 0,8°C. Województwo podlaskie le¿y w ch³odnym regionie termicznym Polski. Najch³odniejszym miesi¹cem jest przewa¿nie styczeñ, a najcieplejszym lipiec. Pó³nocna i rodkowa czêæ województwa charakteryzuje siê najwiêksz¹ w Polsce (poza terenami górskimi) liczb¹ dni pogody przymrozkowej bardzo zimnej (tmax > 0 i tmin < -5°C). Liczba dni ze redni¹ temperatur¹ dobow¹ ujemn¹ na pó³nocy województwa jest o 7 wiêksza ni¿ w Bia³ymstoku. W skali roku przewa¿a typ pogody ciep³ej (5°C < tr (doby) < 15°C), który utrzymuje siê ponad 4 miesi¹ce. Pogoda bardzo ciep³a rednio trwa 70 85 dni i utrzymuje siê d³u¿ej na po³udniu województwa. Raz na dwa lub trzy lata wystêpuje gor¹cy typ pogody (tr (doby) > 25°C). rednia roczna prêdkoæ wiatru na terenie województwa (1961 1995) waha³a siê od 2,8 m/s w Bia³ymstoku do 4,4 m/s w Suwa³kach. Tendencje zmian redniej miesiêcznej prêdkoci wiatru w ci¹gu roku by³y zbli¿one na wszystkich stacjach pomiarowych województwa: minimalna rednia miesiêczna prêdkoæ przypada na sierpieñ, a maksymalna na styczeñ. Tylko dla stacji pomiarowych w Biebrzy i Bia³owie¿y maksymalna rednia miesiêczna prêdkoæ wystêpuje w marcu. Najwiêksze rednie prêdkoci wykazuj¹ wiatry z zachodniego kierunku, a jedynie w Bia³ymstoku z kierunku po³udniowo-wschodniego i wschodniego, w Ró¿anymstoku z kierunku pó³nocno-wschodniego i pó³nocno-zachodniego. Cisze atmosferyczne wystêpuj¹ oko³o dwukrotnie czêciej w miesi¹cach letnich ni¿ zim¹. Najmniejsza rednia roczna czêstotliwoæ wystêpowania cisz atmosferycznych notowana jest w rejonie Suwa³k i Szepietowa. Dominuj¹c¹ postaci¹ fizyczn¹ zasilania atmosferycznego na terenie województwa s¹ opady deszczu. Opady niegu stanowi¹ rednio 21 - 23% sumy rocznej opadów (19611995). Maksymalna gruboæ pokrywy nie¿nej zmienia³a siê od 4 5 cm w czêci zachodniej województwa do 95 cm w Bia³owie¿y. W województwie podlaskim sumy roczne opadów powy¿ej 650 mm wystêpuj¹ rzadko, w odizolowanych mikroregionach w okolicach Wi¿ajn, Sokola, Bia³owie12 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok ¿y i miejscowoci Nurzec-Stacja. Najmniejsze sumy opadów (poni¿ej 550 mm) wystêpuj¹ w trójk¹cie Osowiec, Biebrza, Radzi³ów, w dolinie Bugu od granicy do Drohiczyna oraz we wschodniej czêci Wysoczyzny Wysokomazowieckiej. Najwiêcej dni z opadem wystêpuje w ch³odnej porze roku od listopada do lutego. W skali roku suma opadów letnich przewa¿a nad opadami zimowymi. Liczba dni z opadem w ci¹gu roku zmienia³a siê od 135 w Bia³ymstoku do 208 w Suwa³kach. 1.5 ZAGOSPODAROWANIE POWIERZCHNI ZIEMI Województwo podlaskie jest regionem o charakterze rolniczo-przemys³owym. W strukturze powierzchni dominuj¹ u¿ytki rolne, krajobraz wzbogacaj¹ rozleg³e tereny lene, liczne rzeki i jeziora. Powierzchnia geodezyjna województwa podlaskiego wed³ug kierunków zagospodarowania, (GUS XI.2003) wynosi³a ogó³em 2018 tys. ha, w tym: au¿ytki rolne ogó³em 61,1% au¿ytki lene oraz grunty zadrzewione i zakrzewione 30,2% awody 1,4% agrunty zabudowane i zurbanizowane 4,0% apozosta³e 3,3% W ostatnich latach nie zasz³y istotne zmiany u¿ytkowania gruntów województwa. Nadal najwiêksz¹ powierzchniê zajmuj¹ u¿ytki rolne (grunty orne, sady, u¿ytki zielone), stanowi¹ce 61,1% ogólnej powierzchni regionu. Jest to jeden z wy¿szych wskaników w kraju, chocia¿ niewiele wiêkszy od redniej w Polsce (58,7%), plasuj¹cy województwo pod tym wzglêdem na 5 miejscu w kraju. Rozmieszczenie u¿ytków rolnych jest przestrzennie bardzo zró¿nicowane. Najwiêcej terenów rolnych maj¹ powiaty: bia³ostocki (138,1 tys. ha), sokólski (133,7 tys. ha), bielski (94,7 tys. ha), wysokomazowiecki (93,7 tys. ha), ³om¿yñski (91,3 tys. ha), dalej kolejno, suwalski (86,5 tys. ha), siemiatycki (81,9 tys. ha), moniecki (76,8 tys. ha), kolneñski (67,5 tys. ha), augustowski (66,3 tys. ha), grajewski (61,7 tys. ha), hajnowski (60,3 tys. ha), zambrowski (44,8 tys. ha). Najmniejszy obszar u¿ytkowany rolniczo przypada na powiat sejneñski (38,7 tys. ha). Udzia³ u¿ytków lenych i gruntów zadrzewionych oraz zakrzewionych jest korzystny dla województwa i wynosi 30,2%, przy redniej dla Polski 29,1%. W województwie podlaskim najwy¿szym wskanikiem lesistoci charakteryzuj¹ siê powiaty: bia³ostocki (117,4 tys. ha), hajnowski (83,7 tys. ha) i augustowski (ponad 77 tys. ha), a najni¿szym kolneñski (19,1 tys. ha) i zambrowski (18,6 tys. ha) - poni¿ej 20 tys. ha. Z ca³ej powierzchni gruntów lenych, wynosz¹cej ok. 606,1 tys. ha, najwiêkszy obszar zajmuj¹ lasy publiczne ok. 420,7 tys. ha (w tym na terenach parków narodowych 32,3 tys. ha). Grunty przeznaczone do zalesienia obejmuj¹ powierzchniê 1,4 tys. ha, a zwi¹zane porednio z gospodark¹ len¹ ok. 8,9 tys. ha. Wg danych Zarz¹du Lasów Pañstwowych, przewa¿aj¹ drzewostany z III klasy wiekowej (41 60 lat) 23,1% ogólnej powierzchni lasów. S¹ to przede wszystkim drzewa iglaste takie jak sosna i modrzew (65,3%). Z drzew liciastych wiêkszoæ stanowi¹ brzoza, robinia akacjowa (8,5%), olcha, d¹b, jesion, klon, jawor i wi¹z. Wród typów siedliskowych lasu przewa¿aj¹ bory (58,7% ogó³em). Znacznie mniejszy obszar ni¿ w pozosta³ych regionach kraju, w odniesieniu do powierzchni ogólnej województwa zajmuj¹ wody, (tylko 1,4%), podczas gdy rednia w kraju 2,7%. G³ówna czêæ obszaru wód powierzchniowych w formie naturalnych zbiorników wodnych koncentruje siê w pó³nocnej czêci województwa w pasie Pojezierza Litewskiego, podczas gdy pozosta³a czêæ województwa jest pod tym wzglêdem uboga. Na obszarze województwa podlaskiego (wg stanu na dzieñ 1.01.2001 r.) wystêpuje 270 z³ó¿ kopalin pospolitych. Najwiêcej udokumentowanych jest z³ó¿ kruszywa naturalnego (220). Wród udokumentowanych z³ó¿ kopalin pod wzglêdem wielkoci zasobów przewa¿aj¹ z³o¿a rednie i ma³e. Do najwiêkszych nale¿¹ z³o¿a kruszywa naturalnego w okolicach Suwa³k i Sokó³ki: Kamionka-Drahle, Potasznia I, Potasznia II, Potasznia, Sobolewo-Krzywe i Potasznia III. Powierzchnia najwiêkszych z³ó¿ kruszywa naturalnego wynosi od 350 ha do 650 ha. £¹czna powierzchnia terenu zajêta przez u¿ytki kopalne lub na której zalegaj¹ z³o¿a wynosi ok. 11,5 tys. ha, co stanowi ok. 0,6% ca³kowitej powierzchni woj. podlaskiego. Na terenie województwa eksploatuje siê na skalê przemys³ow¹ oko³o 101 z³ó¿ kopalin, w tym 90 z³ó¿ kruszywa naturalnego. Najwiêksze eksploatowane z³o¿a kruszywa naturalnego wystêpuj¹ w okolicy Suwa³k (Potasznia, Sobolewo) i Sokó³ki. Powierzchnia eksploatowanych z³ó¿ tego surowca wynosi od 100 do 400 ha. £¹czna powierzchnia terenu, na której jest prowadzone wydobycie wynosi ok. 2750 ha, co stanowi ok. 0,1% powierzchni województwa. Pozosta³a powierzchnia terenu, tj. ok. 8 750 ha, stanowi rezerwê zasobów. Du¿a liczba eksploatowanych z³ó¿ kruszywa naturalnego jest spowodowana du¿ym zapotrzebowaniem na kopaliny oraz du¿¹ iloci¹ ich udokumentowanych zasobów. Wydobywane kruszywo naturalne w du¿ych zak³adach górni13 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok czych stanowi znaczny udzia³ w produkcji krajowej, s³u¿y do zaspokojenia zapotrzebowania na ten surowiec w budownictwie i drogownictwie. Czêæ mniejszych z³ó¿ kruszywa naturalnego jest eksploatowana wy³¹cznie na potrzeby lokalne; wydobycie w skali rocznej wynosi tu od 1 do 3 tys. Mg. Najwiêksze z³o¿a torfu rolniczego i innego zastosowania wystêpuj¹ w okolicy Bia³egostoku i Sejn, a torfów borowinowych w okolicy Augustowa i Suprala. Du¿e zasoby z³ó¿ borowinowych mog¹ stanowiæ na d³ugie lata zabezpieczenie lecznictwa sanatoryjnego (rednie wydobycie dla potrzeb sanatoriów wynosi 500 1000 Mg/rok). Z³o¿a torfów borowinowych zosta³y udokumentowane dla potrzeb orodków sanatoryjnych w Supralu (z³o¿e Podsoko³da) i w Augustowie (z³o¿e Kolnica). Najwiêksze z³o¿a kredy wystêpuj¹ w okolicy Mielnika, a kredy jeziornej w okolicy Sejn. Na uwagê zas³uguje niedostateczne wykorzystanie udokumentowanych zasobów kredy jeziornej (bardzo ma³e wydobycie ok. 10 tys. Mg/ rok), która w innych województwach wykorzystywana jest jako najbardziej dostêpny i najtañszy nawóz wapniowy do odkwaszania i poprawiania jakoci gleb. Najwiêksze z³o¿a surowców ilastych wystêpuj¹ w okolicy Hajnówki, Bia³egostoku i Bielska Podlaskiego. Wyroby gotowe produkowane na bazie surowców ilastych (ceramika budowlana) s³u¿¹ w znacznej mierze do zaspokojenia potrzeb budownictwa regionu pó³nocno-wschodniej Polski. Wydobywane torfy rolniczego zastosowania oraz gleby i mieszanki torfowe produkowane na bazie tych torfów s³u¿¹ g³ównie do zaspokojenia potrzeb regionu pó³nocnowschodniej Polski. Jedyne z³o¿e surowców ilastych do produkcji kruszyw lekkich tzw. keramzytów wystêpuje w okolicy Je¿ewa Starego, jednak¿e nie jest eksploatowane. 1.6 WALORY PRZYRODNICZE Województwo podlaskie wyró¿nia siê na tle kraju swoimi ponadprzeciêtnymi wartociami przyrodniczymi o du¿ym stopniu naturalnoci. wiadczyæ o tym mo¿e wysoki stopieñ lesistoci 29,6%, znaczny udzia³ u¿ytków zielonych 20,2%, nieu¿ytków (g³ównie bagiennych) 3,0%. Oznacza to, ¿e ponad 55% powierzchni województwa ma warunki przyrodnicze stosunkowo ma³o zmienione dzia³alnoci¹ cz³owieka. Sporód 20180 km 2 obszaru województwa, a¿ 31,9% objêtych jest ochron¹ prawn¹ (GUS 2003). Województwo podlaskie to najczystszy obszar w Polsce pod wzglêdem rodowiska naturalnego, co potwierdzaj¹ znacz¹co ni¿sze od wystêpuj¹cych w innych województwach wskaniki dotycz¹ce iloci cieków wymagaj¹cych oczyszczenia, emisji zanieczyszczeñ powietrza, obecnoæi metali ciê¿kich w glebie i czystoci wód. O walorach przyrodniczych decyduje wiele interesuj¹cych obszarów. Na terenie czterech parków narodowych, które rozci¹gaj¹ siê na powierzchni 921,6 km2, znajduj¹ siê unikatowe w skali Europy obiekty przyrodniczo-krajobrazowe: Puszcza Bia³owieska (z Bia³owieskim Parkiem Narodowym, bêd¹cym jedynym polskim obiektem o takim charakterze wpisanym na Listê wiatowego Dziedzictwa oraz jednym z czterech uznanych za Rezerwaty Biosfery), dolina Narwi (z Narwiañskim Parkiem Narodowym), Bagna Biebrzañskie (Biebrzañski Park Narodowy) oraz kompleks rynnowych jezior basenu jeziora Wigry (Wigierski Park Narodowy). Obok parków narodowych, utworzono tak¿e trzy parki krajobrazowe: £om¿yñski Park Krajobrazowy Doliny Narwi, Suwalski Park Krajobrazowy oraz Park Krajobrazowy Puszczy Knyszyñskiej. Planowane jest powo³anie kilku dalszych (miêdzy innymi Nadnarwiañskiego i Doliny Bugu). Do wymienionych obszarów chronionych nale¿y dodaæ 88 rezerwatów przyrody, 14 obszarów chronionego krajobrazu, 248 u¿ytków ekologicznych oraz 2053 pomników przyrody (dane GUS 2003). Unikatowe walory przyrodnicze województwa potwierdza fakt, i¿ w roku 2003 Rozporz¹dzeniem Ministra rodowiska z dnia 25 czerwca 2003 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody, nast¹pi³o dalsze powiêkszenie obszarów chronionych, poprzez uznanie za rezerwat przyrody pod nazw¹ Lasy Naturalne Puszczy Bia³owieskiej obszaru lasu o powierzchni 8.581,62 ha, po³o¿onego w gminach: Bia³owie¿a, Hajnówka, Narewka, Narew i Dubicze Cerkiewne (powiat hajnowski). Najcenniejsze pod wzglêdem przyrodniczym tereny województwa podlaskiego zosta³y zg³oszone do sieci obszarów chronionych NATURA 2000. 1.7 DEMOGRAFIA Województwo podlaskie jest zamieszka³e przez 1207,7 tys. osób (co stanowi ok. 3,2% ludnoci Polski, 14 miejsce w kraju), z czego 711,3 tys. to ludnoæ ¿yj¹ca w miastach 58,9% populacji. Niski stopieñ urbanizacji powodu2 je, ¿e wskanik liczby ludnoci na 1 km jest najni¿szy w kraju i wynosi od 1995 roku 60 osób (rednia w Polsce 122). Najwiêkszym stopniem zaludnienia odznaczaj¹ siê powiaty: zambrowski (62), grajewski (53), wysokomazowiecki (47), bia³ostocki (46) i bielski (44), w pozosta³ych poni¿ej 44. Najwiêkszym miastem województwa podlaskiego, a zarazem jego stolic¹ jest Bia³ystok. Zamieszkuje w nim 14 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Mapa nr 2 województwo podlaskie obszary chronione LEGENDA JEZIORA 5 REZERWATY PARKI NARODOWE SUWA£KI OTULINY PARKÓW NARODOWYCH 1 SEJNY PARKI KRAJOBRAZOWE OTULINY PARKÓW KRAJOBRAZOWYCH OBSZARY CHRONIONEGO KRAJOBRAZU AUGUSTÓW G£ÓWNE MIASTA 2 GRAJEWO KOLNO MOÑKI SOKÓ£KA 6 BIA£YSTOK £OM¯A 7 3 ZAMBRÓW WYSOKIE MAZ. BIELSK PODLASKI 1 Wigierski Park Narodowy 2 Biebrzañski Park Narodowy 3 Narwiañski Park Narodowy 4 Bia³owieski Park Narodowy 5 Suwalski Park Krajobrazowy 6 Park Krajobrazowy Puszczy Knyszyñskiej 7 £om¿yñski Park Krajobrazowy Doliny Narwi SIEMIATYCZE 15 HAJNÓWKA 4 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok 291,7 tys. osób. Powiat grodzki Bia³ystok zalicza siê do aglomeracji. Dwa wiêksze miasta województwa przekroczy³y liczbê 63 tys. mieszkañców: £om¿a (63,9 tys.), i Suwa³ki (69,0 tys.), a wród pozosta³ych miast dominuj¹ miasta ma³e, licz¹ce poni¿ej 20 tys. mieszkañców. Grupa miast rednich, o populacji mieszcz¹cej siê w przedziale od 20 do 31 tys. jest nieliczna. Obejmuje takie miasta, jak: Augustów (30 tys.), Bielsk Podlaski (28 tys.), Sokó³ka (20 tys.), Hajnówka (22,5 tys.), Grajewo (23 tys.) i Zambrów (23 tys.). Wiejska sieæ osadnicza charakteryzuje siê du¿ym rozdrobnieniem, rednio na jedn¹ miejscowoæ wiejsk¹ przypada³o ok. 133 mieszkañców (w kraju 259). Do obserwowanych zjawisk demograficznych w województwie zaliczyæ nale¿y na przestrzeni ostatnich kilku lat zauwa¿alne sukcesywne zmniejszanie siê liczby ludnoci wiejskiej i starzenie siê tej czêci populacji. W latach 20002002 dynamika przyrostu ludnoci by³a ujemna i wynios³a -1,1%. Ludnoæ miast osi¹gnê³a stan 714,4 tys. tj. 58,56% ogó³u ludnoci województwa. Prowadzi to nie tylko do pog³êbiania deformacji struktury demograficznej, ale równie¿ do wielu negatywnych zjawisk w sferze spo³ecznej i ekonomicznej; zagra¿a to m.in. funkcjonowaniu gospodarstw rolnych oraz wywiera niekorzystny wp³yw na tempo rozwoju gospodarczego i poziom ¿ycia ludnoci ca³ego regionu. Województwo Podlaskie jest regionem o wielokulturowej i wielonarodowociowej specyfice i najbardziej zró¿nicowanym pod wzglêdem etnicznym w kraju. Zamieszkuj¹ tu, obok Polaków: Bia³orusini, Litwini, Ukraiñcy, Tatarzy, Rosjanie i Romowie. Spotykamy siê tu z licznymi zabytkami architektury sakralnej, wieloma obiektami architektury ludowej oraz historycznymi miejscami opisywanymi na kartach historii. Podlasie s³ynie ponadto z bogatej obrzêdowoci maj¹cej charakterystyczne cechy folkloru obszarów pogranicza kulturowego. 1.8 SPECYFICZNE PROBLEMY RODOWISKA WOJEWÓDZTWA Wród wielu problemów wynikaj¹cych z dzia³alnoci gospodarczej oraz specyfiki regionu na terenie województwa podlaskiego nale¿y wymieniæ: a Zagro¿enia dla rodowiska naturalnego wynikaj¹ce z rozwijaj¹cej siê turystyki i zwi¹zanej z ni¹ gospodarki ciekowej. Problem ten by³ ju¿ sygnalizowany w poprzednich raportach i od tego czasu uleg³ czêciowemu rozwi¹zaniu, jednak¿e nadal pozostaje i wymaga, wg oceny s³u¿b ochrony rodowiska, szczególnej uwagi. Rosn¹ca presja turystyczna i urbanizacyjna dotyczy coraz wyraniej obszarów najcenniejszych pod wzglêdem walorów przyrodniczych Obserwowana jest degradacja walorów przyrodniczych pobrze¿a jezior poprzez zabudowê rekreacyjn¹ i inn¹, czêsto pozbawion¹ urz¹dzeñ s³u¿¹cych ochronie rodowiska. Stwierdza siê ogólnie niski standard i zbyt ma³¹ liczbê urz¹dzeñ ochrony rodowiska na obszarach intensywnego ruchu turystycznego. a Istotnym zagro¿eniem obejmuj¹cym obszar województwa jest ci¹g³y wzrost natê¿enia ruchu ko³owego, szczególnie ciê¿kich pojazdów transportowych, obserwowany w miastach i na drogach tranzytowych województwa. Brak obwodnic w rejonach podmiejskich powoduje zwiêkszenie obszarów i liczby mieszkañców nara¿onych na ponadnormatywny ha³as i wibracje. Obserwowany jest wzrost zanieczyszczeñ komunikacyjnych, ha³asu i wibracji, nasilenie transportu materia³ów niebezpiecznych. Brak jest odpowiedniej infrastruktury przy drogach tranzytowych (np. miejsc awaryjnego prze³adunku materia³ów niebezpiecznych) zmniejszaj¹cej zagro¿enie dla ludzi i rodowiska podczas awarii i wypadków w transporcie materia³ów niebezpiecznych. Przyczynami wzrostu presji na rodowisko s¹ niedostateczny stan infrastruktury komunikacyjnej (niepe³na elektryfikacja kolei i z³y stan dróg). a Problemy gospodarki odpadami. Ocena gospodarki odpadami na wysypiskach wykazuje szereg zaniedbañ w ich eksploatacji oraz brak odpowiedniego nadzoru, prowadzenia ewidencji odpadów, selektywnego sk³adowania, prowadzenia wymaganych badañ jakoci wód podziemnych, przeprowadzenia prawid³owej rekultywacji wysypisk wy³¹czonych z eksploatacji i uregulowañ formalno-prawnych. W niewielkim zakresie prowadzi siê selektywn¹ zbiórkê odpadów komunalnych, co prowadzi do szybkiego zape³niania wysypisk. Inne negatywne obserwowane zjawiska to: zamiecanie lasów (turystyka, gruz budowlany), du¿a liczba dzikich wysypisk odpadów, ma³a liczba firm zajmuj¹cych siê utylizacj¹ odpadów, du¿a iloæ wyrobów podlegaj¹cych utylizacji zawieraj¹cych azbest w obiektach budowlanych (1,1 mln ton 7,1 % iloci ogólnokrajowej). a Problem unieszkodliwiania osadów ciekowych. Pomimo podjêcia dzia³añ proekologicznych w tym zakresie nadal obserwowana jest utrzymuj¹ca siê znaczna iloæ osadów deponowanych na oczyszczalni. Niezneutralizowane osady stanowi¹ zagro¿enie rodowiska, szczególnie bakteriologiczne. W wiêkszym zakresie prowadzone s¹ ju¿ dzia³ania polegaj¹ce na ich gospodarczym wykorzystaniu poprzez przekszta³cenie ich w kompost czy przemys³owe wykorzystanie. Aktualnie tylko oko³o 40% wytworzonych osadów jest sk³adowana. Pozosta³a czêæ podlega przemys³owemu lub rolniczemu wykorzystaniu. a Rozwi¹zanie problemu unieszkodliwiania odpadów szpitalnych. Zosta³ ju¿ czêciowo rozwi¹zany poprzez mo16 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok dernizacjê spalarni przyszpitalnych. Jednak¿e na terenie województwa brak jest nadal zak³adu utylizacji tego typu odpadów, który zapewnia³by obs³ugê wszystkich podmiotów. Sposób postêpowania z odpadami szpitalnymi nie odpowiada w pe³ni obowi¹zuj¹cym przepisom. Kontrole w zak³adach przemys³owych i obiektach us³ugowych wytwarzaj¹cych najwiêksze iloci odpadów, w tym odpady niebezpieczne; (przychodnie i zak³ady opieki zdrowotnej, apteki, lecznice zwierz¹t, jednostki prowadz¹ce dzia³alnoæ polegaj¹c¹ na usuwaniu odpadów) wykaza³y najczêciej wystêpuj¹ce nieprawid³owoci w zakresie: braku wymaganych zezwoleñ, nieprzestrzegania warunków zezwoleñ, braku uzgodnieñ miejsc i sposobów gromadzenia odpadów przeznaczonych do wykorzystywania lub unieszkodliwiania, brak ewidencji odpadów, nieprawid³owe przechowywanie odpadów niebezpiecznych. a Utrzymuj¹cy siê pomimo prowadzonych dzia³añ rekultywacyjnych z³y stan czystoci wód zbiornika Siemianówka (wody pozaklasowe) oraz jego negatywny wp³yw na jakoæ wód rzeki Narwi. Wp³yw ten obejmuje obszar Narwiañskiego Parku Narodowego. a Intensyfikacja produkcji rolnej prowadz¹cej do wzrostu nawo¿enia, stosowania pestycydów, homogenizacji u¿ytków rolnych oraz zaniku lokalnych odmian rolin uprawnych i ras zwierz¹t hodowlanych. Wymienione zagadnienia omówiono szerzej w dalszych rozdzia³ach niniejszej publikacji. 17 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok 2 GOSPODARKA 2.1 RYNEK PRACY W gospodarce narodowej województwa podlaskiego pracuje oko³o 393,6 tys. osób (Polska - ok. 12486,7 tys.). Niekorzystna jest jednak struktura pracuj¹cych w gospodarce województwa wed³ug sektorów. W sektorze I, czyli w rolnictwie i lenictwie pracowa³o a¿ 47,3% ogó³u pracuj¹cych (rednia krajowa 29,3%); w sektorze II - przemys³ i budownictwo 15,9 % (rednia krajowa 25,2%); w sektorze III - us³ugi rynkowe 21,7% (w kraju 21,7%), a w us³ugach nierynkowych 15,1% (w kraju 15,7%). Proces transformacji polskiej gospodarki przyczyni³ siê do powstania zjawiska bezrobocia. Na koniec 2002 roku w województwie podlaskim zarejestrowanych by³o ponad 86,1 tys. bezrobotnych, w tym 42,3 tys. kobiet. Stopa bezrobocia wynios³a 15,1% udzia³u bezrobotnych w liczbie aktywnych zawodowo. Bezrobotni zamieszkuj¹cy wie stanowi¹ 36,5% ogó³u zarejestrowanych bezrobotnych (31,1 tys. osób). Szacuje siê jednak, ¿e ³¹cznie z bezrobociem ukrytym liczba ta siêga ponad 40 tys. Wród ogó³u bezrobotnych najliczniejsz¹ grup¹ s¹ osoby posiadaj¹ce wykszta³cenie zasadnicze zawodowe oraz podstawowe - a¿ 64,7%. Bezrobotna m³odzie¿ do 25 roku ¿ycia stanowi 28,3% bezrobotnych. Niepokoj¹cym zjawiskiem jest zwiêkszanie siê grupy osób d³ugotrwale (tzn. powy¿ej 1 roku) bezrobotnych, tj. 49,3% ogó³u pozostaj¹cych bez pracy. D³ugotrwa³e bezrobocie czêciej wystêpuje wród kobiet 56,1%. Dane te, z roku na rok, wykazuj¹ niestety tendencjê rosn¹c¹. Przeciêtne miesiêczne wynagrodzenie brutto w gospodarce narodowej na Podlasiu w 2002 roku wynosi³o wynosi³o 1840,21 z³ (Polska 2097,83 z³). Wynika z tego, i¿ Podlaskie znajduje siê w grupie województw o najni¿szym przeciêtnym dochodzie rozporz¹dzalnym na 1 osobê w gospodarstwach domowych. W strukturze dochodu rozporz¹dzalnego mniejszy od redniej krajowej by³ udzia³ dochodu z pracy najemnej i pracy na rachunek w³asny, wiêkszy natomiast stanowi³y dochody z gospodarstwa indywidualnego w rolnictwie oraz ze wiadczeñ z ubezpieczeñ spo³ecznych i pomocy spo³ecznej. 2.2 PRZEMYS£ Przemys³ województwa zwi¹zany jest z dominuj¹cym sektorem rolnictwa, gdy¿ kluczow¹ pozycjê zajmuje w nim produkcja i przetwórstwo artyku³ów spo¿ywczych (przemys³ mleczarski, miêsny, owocowo-warzywny, piwowarski, spirytusowy i m³ynarski). Wa¿ne znaczenie ma równie¿ produkcja maszyn i urz¹dzeñ, produkcja tkanin oraz drewna i wyrobów z drewna. Wystêpuj¹ce na znacznym obszarze korzystne warunki przyrodnicze sprzyjaj¹ funkcjonowaniu przetwórstwa rolno-spo¿ywczego. Potencja³ wytwórczy województwa, zlokalizowany jest g³ównie w sektorze prywatnym. W koñcu 2002 r. (GUS) zarejestrowanych by³o w rejestrze REGON ok. 94 tys. podmiotów gospodarczych, w tym osoby fizyczne prowadz¹ce dzia³alnoæ gospodarcz¹ stanowi³y ok. 77 tys. podmiotów, a osoby prawne i jednostki organizacyjne niemaj¹ce osobowoci prawnej ok. 17 tys. podmiotów (przedsiêbiorstwa pañstwowe, spó³ki handlowe, spó³ki cywilne, spó³dzielnie). Najwy¿sz¹ wartoæ produkcji sprzedanej województwa stanowi³o przetwórstwo przemys³owe (88,6%). Do g³ównych podmiotów gospodarczych tego dzia³u, odznaczaj¹cych siê najwy¿szym odsetkiem produkcji sprzedanej zaliczyæ mo¿na: produkcjê artyku³ów spo¿ywczych i napojów (45,1%), produkcjê drewna i wyrobów z drewna oraz ze s³omy i wikliny (10,1%), produkcjê maszyn i urz¹dzeñ (4,3%), w³ókiennictwo (4,4%), produkcjê wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych (2,7%), produkcjê wyrobów z surowców niemetalicznych pozosta³ych (2,5%), produkcjê wyrobów z metali (2,1%). Pozosta³a dzia³alnoæ produkcyjna wraz z meblami wynios³a 3,5%. Znacznie mniejszy odsetek produkcji sprzedanej w województwie przypad³ na sektor wytwarzania i zaopatrywania w energiê elektryczn¹, gaz i wodê - zaledwie 11,6% oraz na górnictwo i kopalnictwo (0,5%). 2.3 ROLNICTWO Województwo podlaskie to region o charakterze rolniczym. Rolnicza przestrzeñ produkcyjna charakteryzuje siê nisk¹ przeciêtn¹ jakoci¹ gleb i wysok¹ niestabilnoci¹ klimatu. Dzia³alnoæ rolnicza jest równomiernie rozmieszczona w stosunku do bazy surowcowej. Na obszarze województwa funkcjonuje oko³o 120,1 tys. indywidualnych gospodarstw rolnych, gospodaruj¹cych na 91,6% powierzchni u¿ytków rolnych. rednia wielkoc gospodarstwa rolnego w 2002 r. wynosi³a ok. 10 ha. Obszar u¿ytków rolnych w województwie wynosi 1214,1 tys. ha (6 miejsce w Polsce w porównaniu do innych województw), co stanowi 61,1% powierzchni ogólnej. W ogólnej powierzchni u¿ytków rolnych grunty orne stanowi¹ 18 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok 63,8% uzytków rolnych. Powierzchnia zasiewów stanowi³a 638,6 tys. ha, w tym na 55% uprawia siê zbo¿a podstawowe (bez mieszanek zbo¿owych). Czynniki obiektywne powoduj¹, ¿e wskanik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej, który uwzglêdnia jakoæ gleb, warunki klimatyczne (temperatura, opady), d³ugoæ okresu wegetacji oraz ukszta³towanie powierzchni, plasuje województwo na ostatnim miejscu w kraju. Gorsze warunki do produkcji rolnej jak w województwie podlaskim, wystêpowa³y tylko w dawnym województwie nowos¹deckim. Niekorzystne warunki klimatyczne województwa (okres wegetacji jest rednio o 34 tygodnie krótszy ni¿ np. w woj. opolskim) decyduj¹ o kierunkach produkcji rolniczej. St¹d w strukturze u¿ytków rolnych bardzo ma³y jest udzia³ sadów, które zajmuj¹ tylko 0,4% ogólnej powierzchni u¿ytków rolnych (mniejszy udzia³ sadów ma tylko województwo warmiñsko-mazurskie), du¿y jest natomiast udzia³ ³¹k 20,4% (wiêkszy ma tylko woj. ma³opolskie) i pastwisk 13% (wiêkszy ma tylko woj. warmiñsko-mazurskie). W sumie województwo podlaskie ma najwiêkszy udzia³ u¿ytków zielonych, a st¹d bardzo dobre warunki do chowu byd³a mlecznego i miêsnego. W 2002 roku (GUS) hodowla byd³a w województwie podlaskim wynosi³a 688,4 tys. szt., co w przeliczeniu na 100 ha u¿ytków rolnych przypada³o 59,9 szt byd³a (w Polsce 32,7 szt). Iloæ trzody chlewnej w województwie wynosi³a 922,3 tys. szt., przy czym na 100 ha u¿ytków rolnych przypada³o 80,2 szt. (w Polsce 110,2 szt.). Wskanik skupu na 1 ha u¿ytków rolnych (GUS 2002) wynosi³: 106 kg ¿ywca rzenego (Polska 135 kg) i 1116 litrów krowiego mleka (Polska 427 litrów). G³ównymi uprawami rolniczymi w województwie jest uprawa zbó¿ podstawowych (pszenica, ¿yto) i ziemniaków. Ogólna powierzchnia zasiewów ok 62% ogólnej powierzchni u¿ytków rolnych (co daje dla województwa 7 miejsce w kraju pod tym wzglêdem). Województwo posiada generalnie niekorzystne uwarunkowania produkcyjno-rynkowe dla producentów trzody chlewnej, natomiast atutem s¹ ekologiczne formy produkcji, stwarzaj¹ce mniejsze zagro¿enia spowodowane stosowaniem chemizacji produkcji. Obecnie atesty gospodarstw ekologicznych posiada wiele gospodarstw oraz firm. Zu¿ycie nawozów mineralnych lub chemicznych w przeliczeniu na czysty sk³adnik na 1 ha u¿ytków rolnych wynios³o 79,8 kg (Polska 93,2 kg), wapniowych 59,2 kg (Polska 94,1 kg). Wyposa¿enie gospodarstw w ci¹gniki rolnicze na 100 ha u¿ytków rolnych wynosi³o 7,7 szt. (Polska 8,1 szt.). 2.4 TRANSPORT Na terenie województwa podlaskiego istnieje dobrze rozwiniêta sieæ drogowa i kolejowa, umo¿liwiaj¹c¹ dogodne po³¹czenia ze wszystkimi miejscowociami w regionie i kraju. Przebiegaj¹ têdy 2 wa¿ne miêdzynarodowe szlaki komunikacyjne z Berlina przez Warszawê i Grodno do Sankt Petersburga i z Warszawy do Helsinek, (przysz³a droga tranzytowa szybkiego ruchu VIA BALTICA), która po³¹czy kraje ba³tyckie z Europ¹ Zachodni¹. Sieæ dróg publicznych województwa o twardej nawierzchni stanowi 10796 km dróg, w tym o nawierzchni ulepszonej 8337 km. Na 100 km2 powierzchni ogólnej przypada 53,5 km dróg o nawierzchni twardej (Polska 80 km). Strategiczne znaczenie odgrywaj¹ nastêpuj¹ce drogi: aNr 8 granica pañstwa Kudowa Zdrój Wroc³aw Warszawa - Bia³ystok Augustów Suwa³ki Budzisko granica pañstwa, nale¿¹ca do Transeuropejskich Sieci Transportowych; aNr 19 Kunica Bia³ostocka Bia³ystok Bielsk Podlaski Siemiatycze Lublin Rzeszów; aNr 61 Warszawa £om¿a Grajewo Augustów; aNr 16 Dolna Grupa Olsztyn E³k Augustów Giby Poækuny Ogrodniki granica pañstwa. aNr 63 granica pañstwa Wêgorzewo Pisz £om¿a Zambrów Siedlce S³awatycze granica pañstwa Z oceny rozmieszczenia dróg krajowych i wojewódzkich wynika, ¿e potrzeby wzajemnych powi¹zañ pomiêdzy poszczególnymi jednostkami osadniczymi s¹ zaspokojone. Fatalny jest jednak stan techniczny dróg. Sieæ drogowa modernizowana by³a w latach siedemdziesi¹tych i osiemdziesi¹tych; wiele odcinków pochodzi jeszcze z lat szeædziesi¹tych. Otwarcie nowych przejæ granicznych z Bia³orusi¹ i Litw¹ spowodowa³o znaczne nasilenie ruchu samochodów ciê¿arowych o du¿ej ³adownoci po drogach nie przystosowanych do du¿ych obci¹¿eñ. Prowadzi to do szybko postêpuj¹cej dewastacji nawierzchni przy niewystarczaj¹cych rodkach na utrzymanie i remonty kapitalne dróg. Ocena stanu dróg wskazuje na potrzebê pilnej modernizacji i odnowy dróg stanowi¹cych powi¹zania miêdzyregionalne. Na terenie województwa istnieje ok. 791 km eksploatowanych normalnotorowych linii kolejowych, w tym zelektryfikowanych ok. 220 km. W przeliczeniu na 100 km2 daje to wskanik gêstoci 3,9 km ostatnie miejsce w kraju (Polska rednio 6,9 km). Zasadniczy szkielet uk³adu kolejowego stanowi¹ linie: aWarszawa Bia³ystok Kunica granica pañstwa, aWarszawa Bia³ystok Sokó³ka Suwa³ki Trakiszki. (I Europejski Korytarz Transportowy). Linie kolejowe wymagaj¹ modernizacji i dostosowania do standardów europejskich. Brakuje szybkiej kolei umo¿19 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok liwiaj¹cej skrócenie czasu dojazdu z g³ównych orodków miejskich regionu do Warszawy i innych aglomeracji. Pogorszenie koniunktury w ostatnich latach wp³ynê³o na wyrany spadek wielkoci przewozów, zarówno towarowych jak i pasa¿erskich. Spowodowa³o to nierentownoæ niektórych linii kolejowych, zw³aszcza peryferyjnych oraz koniecznoæ ich zawieszania. Z uwagi na fakt zlikwidowania niektórych po³¹czeñ, zmniejszy³a siê liczba kolei jednotorowych. Wzros³a natomiast liczba posiadanych pojazdów samochodowych i ci¹gników. W województwie podlaskim brak jest pasa¿erskiej komunikacji lotniczej. W województwie podlaskim funkcjonuje 9 przejæ granicznych obs³uguj¹cych ruch osobowy i towarowy prowadz¹ca na Litwê i Bia³oru. Drogowe przejcia graniczne znajduj¹ siê: w Budzisku i Ogrodnikach (Litwa) oraz Kunicy, Bobrownikach i Po³owcach (Bia³oru). Przejcia graniczne w Budzisku, Bobrownikach i Kunicy Bia³ostockiej s¹ nowoczesnymi obiektami o standardzie europejskim. Na terenie województwa zlokalizowane s¹ tak¿e cztery przejcia kolejowe, trzy na granicy z Bia³orusi¹ (w Kunicy, Siemianówce i Czeremsze) oraz jedno na granicy z Litw¹ (w Trakiszkach). 2.5 HANDEL Na terenie województwa zlokalizowanych by³o w 2002 roku (dane GUS) 13202 sklepy (w tym 21,1% na wsi). Struktura sklepów przedstawia siê nastêpuj¹co: 32,5% stanowi³y sklepy ogólnospo¿ywcze, 9,2% z wyrobami odzie¿owymi, 3,8% z pojazdami mechanicznymi, 2,3% miêsne, 1,8% meblowe i owietleniowe, 1,2% z kosmetykami i wyrobami toaletowymi, 1,2% RTV i AGD, 1,1% ksiêgarnie, 0,9% sklepy owocowo-warzywne, 0,8% z wyrobami w³ókienniczymi 43,4% pozosta³e. Wed³ug form organizacyjnych na terenie województwa zlokalizowanych jest 5 hipermarketów, 54 supermarkety, 20 domów handlowych 4 domy towarowe, 239 sklepów powszechnych, 483 sklepów wyspecjalizowanych 336 aptek oraz 12061 pozosta³ych. Sprzeda¿ detaliczna towarów w przedsiêbiorstwach handlowych w 2002 roku wg danych GUS wynios³a ogó³em 3214303 tys. z³, w tym towarów konsumpcyjnych 2373312 tys. z³, (¿ywnociowe, napoje alkoholowe, nie¿ywnociowe) a niekonsumpcyjnych 840991 tys.z³. W porównianiu do roku 2001 zanotowano spadek sprzeda¿y detaliczej towarów, jednak¿e w stosunku do roku 2000 sprzeda¿ uleg³a nieznacznemu wzrostowni. 20 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok 3 ODPADY 3.1. UREGULOWANIA PRAWNE W ZAKRESIE GOSPODARKI ODPADAMI Lata 2001-2002 przynios³y wprowadzenie szeregu regulacji dotycz¹cych postêpowania z odpadami zawartych w ustawach oraz rozporz¹dzeniach wykonawczych wynikaj¹cych z koniecznoci dostosowania prawodawstwa polskiego do przepisów obowi¹zuj¹cych w UE. Obecnie gospodarkê odpadami reguluj¹ nastêpuj¹ce ustawy: a ustawa z dn. 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628), a ustawa z dn. 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony rodowiska (Dz.U. Nr 62, poz. 627), a ustawa z dn. 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony rodowiska, ustawy o odpadach oraz zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 100, poz. 1085), Postêpowanie z odpadami zosta³o uregulowane równie¿ w dwóch ustawach, które wesz³y w ¿ycie z dniem 1 stycznia 2002 r.: a ustawie z 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U. Nr 63, poz. 638), a ustawie z 11 maja 2001 r. o obowi¹zkach przedsiêbiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o op³acie produktowej i op³acie depozytowej (Dz. U. Nr 63, poz. 639). Ustawa o obowi¹zkach przedsiêbiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o op³acie produktowej i op³acie depozytowej obci¹¿y³a przedsiêbiorców i importerów wprowadzaj¹cych na polski rynek produkty w opakowaniach lub inne wybrane produkty, nowymi obowi¹zkami w zakresie gospodarowania odpadami powstaj¹cymi z tych produktów i opakowañ. Jednoczenie ustawa ta wprowadza do polskiego prawa z zakresu ochrony rodowiska obowi¹zuj¹ce w Unii Europejskiej regulacje dotycz¹ce gospodarki odpadami, w tym dyrektyw w sprawie odpadów, opakowañ i odpadów opakowaniowych, olejów odpadowych, zu¿ytych baterii i akumulatorów oraz przepisów w sprawie substancji zubo¿aj¹cych warstwê ozonow¹. Ustawa ta wprowadzi³a równie¿ do polskiego prawa, nowe instrumenty ekonomiczne, bêd¹ce narzêdziami s³u¿¹cymi realizacji obowi¹zków wynikaj¹cych z tej ustawy. Narzêdziami tymi s¹: op³ata produktowa i depozytowa. Ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych okrela wymagania, jakie powinny spe³niaæ opakowania ze wzglêdu na zasady ochrony rodowiska oraz sposoby postêpowania z opakowaniami i odpadami opakowaniowymi. Wszelkie kompetencje w zakresie postêpowania z odpadami komunalnymi powierzono gminom. Postêpowanie z odpadami komunalnymi reguluje ustawa z 13 wrzenia 1996 r. o utrzymaniu porz¹dku w gminach (Dz. U. Nr 132, poz 622 z 1996r. z póniejszymi zmianami). Za³o¿enia polityki gospodarki odpadami na terenie woj. podlaskiego. Ustawa o odpadach wprowadzi³a w ¿ycie obowi¹zek sporz¹dzenia planów gospodarki odpadami, które powinny byæ podstawowym narzêdziem s³u¿¹cym do uregulowania i uporz¹dkowania dzia³añ w³adz lokalnych w zakresie gospodarki odpadami. Plan gospodarki odpadami pozwala bardziej precyzyjnie okreliæ koszty systemu gospodarki odpadami i tworzy podstawy do analiz i ocen inwestycji, które powinny byæ zrealizowane w celu prawid³owego funkcjonowania tego systemu. Szczegó³owe informacje dotycz¹ce iloci odpadów, metod zbierania, odzysku i unieszkodliwiania, stanu technicznego i zdolnoci przerobowych istniej¹cych instalacji do odzysku i unieszkodliwiania odpadów pozwol¹ na precyzyjne wytyczenie dzia³añ, które powinny byæ podjête natychmiast lub w bli¿szej i dalszej przysz³oci. Plany gospodarki odpadami powinny byæ opracowane na szczeblu krajowym, wojewódzkim, powiatowym i gminnym. Celem ogólnym Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami dla województwa podlaskiego jest zminimalizowanie iloci wytwarzanych odpadów w sektorze komunalnym oraz wdro¿enie nowoczesnego systemu ich odzysku i unieszkodliwiania. Cele na lata 2003 2006: 1. Objêcie zorganizowan¹ zbiórk¹ odpadów wszystkich mieszkañców województwa. 2. Skierowanie w roku 2006 na sk³adowiska do 83% (wagowo) ca³kowitej iloci odpadów komunalnych ulegaj¹cych biodegradacji (w stosunku do roku 1995). 3. Osi¹gniêcie w roku 2006 zak³adanych limitów odzysku i recyklingu poszczególnych odpadów: opakowania z papieru i tektury: 45%, opakowania ze szk³a: 35%, opakowania z tworzyw sztucznych: 22%, opakowania metalowe: 35%, opakowania wielomateria³owe: 20%, odpady wielkogabarytowe: 26% odpady budowlane: 20%, odpady niebezpieczne (z grupy odpadów komunalnych): 22% 4. Deponowanie na sk³adowiskach nie wiêcej ni¿ 76% wytworzonych odpadów komunalnych. 21 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Cele na lata 2007 2014: 1. Deponowanie na sk³adowiskach nie wiêcej ni¿ 51% wszystkich odpadów komunalnych. 2. Skierowanie w roku 2010 na sk³adowiska nie wiêcej ni¿ 75% (wagowo) ca³kowitej iloci odpadów komunalnych ulegaj¹cych biodegradacji (w stosunku do roku 1995). 3. Osi¹gniêcie w roku 2010 zak³adanych limitów odzysku i recyklingu poszczególnych odpadów: opakowania z papieru i tektury: 50%, opakowania ze szk³a: 45%, opakowania z tworzyw sztucznych: 30%, opakowania metalowe: 45%, opakowania wielomateria³owe: 30%, odpady wielkogabarytowe: 50% odpady budowlane: 40% odpady niebezpieczne (z grupy odpadów komunalnych): 50% Dla osi¹gniêcia za³o¿onych celów, konieczne jest podjêcie nastêpuj¹cych kierunków dzia³añ w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi: 1. Podnoszenie wiadomoci ekologicznej obywateli, w szczególnoci w zakresie minimalizacji wytwarzania odpadów. 2. Wprowadzanie systemowej gospodarki odpadami komunalnymi w uk³adzie ponadlokalnym, w tym budowa zak³adów zagospodarowania odpadów (sortownie, kompostownie, obiekty termicznego unieszkodliwiania odpadów, sk³adowiska o funkcji ponadlokalnej). 3. Utrzymanie przez gminy lub powiaty kontroli nad zak³adami przetwarzania odpadów komunalnych, co jest istotne z punktu widzenia rozwoju racjonalnej gospodarki odpadami 4. Wdra¿anie nowoczesnych technologii odzysku i unieszkodliwiania odpadów. 5. Podniesienie skutecznoci selektywnej zbiórki odpadów ze szczególnym uwzglêdnieniem rozwoju selektywnej zbiórki odpadów komunalnych ulegaj¹cych biodegradacji. 6. Wdra¿anie selektywnej zbiórki odpadów wielkogabarytowych, budowlanych i niebezpiecznych 7. Redukcja w odpadach kierowanych na sk³adowiska zawartoci sk³adników biodegradowalnych. 8. Modernizacja sk³adowisk odpadów komunalnych, które nie spe³niaj¹ wymogów ochrony rodowiska, a które bêd¹ u¿ytkowane do czasu wprowadzenia rozwi¹zañ ponadlokalnych. 9. Intensyfikacja dzia³añ w zakresie zamykania, rekultywacji lub modernizacji nieefektywnych lokalnych sk³adowisk odpadów komunalnych. 10. Zintensyfikowanie dzia³añ skierowanych na zapobieganie zanieczyszczeniu odpadami lasów, terenów przy trasach przelotowych i terenów przylegaj¹cych do cieków wodnych. 11. Uwzglêdnianie w gminnych planach gospodarki odpadami rozwi¹zañ dot. odpadów pozostawionych przez przekraczaj¹cych granicê oraz opracowania i wdro¿enia skutecznego systemu zbiórki, odzysku i unieszkodliwiania odpadów przed zamkniêciem sk³adowiska. Docelowym za³o¿eniem rozwi¹zania gospodarki odpadami komunalnymi jest utworzenie Zak³adów Zagospodarowania Odpadów (ZZO), do których nale¿a³yby poszczególne gminy. Przy doborze gmin do poszczególnych ZZO uwzglêdniono bliskoæ wyra¿on¹ w ustawie o odpadach z dn. 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U. Nr 62 poz.628 ze zm.) oraz istniej¹ce ju¿ porozumienia miêdzygminne. Za³o¿ono wyposa¿enie ZZO w linie do segregacji odpadów lub w urz¹dzenia do doczyszczania surowców wtórnych ze zbiórki selektywnej, instalacjê do zagospodarowania lub unieszkodliwiania odpadów organicznych, tymczasowe pomieszczenia do magazynowania odpadów niebezpiecznych, sk³adowisko odpadów resztkowych. Zebrane selektywnie odpady komunalne z terenów poszczególnych gmin bêd¹ kierowane do ZZO natomiast pozosta³e odpady bêd¹ deponowane na lokalnych sk³adowiskach do czasu ich zape³nienia. Na etapie tworzenia projektu Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami wybrano wariant zak³adaj¹cy funkcjonowanie w województwie 9 zak³adów zagospodarowania odpadów. Tabela 3.1. Zak³ady zagospodarowania odpadów wg projektu Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami L.p. 1 2 Lokalizacja ZZO Nazwa obszaru obs³ugi ZZO Suwa³ki Region Suwalski Dolistowo Stare (zak³ad recyklingu), Moñki (zak³ad fermentacji, sk³adowisko), Region Biebrzañski Augustów (sk³adowisko) 3 £om¿a Region £om¿yñski 4 Bia³ystok, Hryniewicze Region Bia³ostocki 5 Wysokie Mazowieckie Region Wysokomazowiecki 6 Hajnówka Region Puszczy Bia³owieskiej 22 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok 7 Bielsk Podlaski Region Puszczy Bia³owieskiej 8 Siemiatycze Region Siemiatycki-Bugu 9 Sokó³ka Region Sokólski 3.2 GOSPODARKA ODPADAMI Na terenie woj. podlaskiego istnieje 125 wysypisk odpadów komunalnych oraz 2 wysypiska odpadów przemys³owych, nale¿¹ce do Elektrociep³owni Bia³ystok S.A. (w Sowlanach), oraz do Zak³adów Naprawczych Taboru Kolejowego w £apach S.A., znajduj¹ce siê w Sura¿u (stan na styczeñ 2003 r. wed³ug Wojewódzkiego planu gospodarki odpadami). W wyniku przeprowadzonych w roku 2002 przegl¹dów ekologicznych sk³adowisk oceniono, i¿ do eksploatacji zgodnie z aktualnymi wymogami nadaje siê jedynie 13 sk³adowisk. Do modernizacji wytypowano 36 sk³adowisk, a do zamkniêcia zakwalifikowano pozosta³e 76 wysypisk (z czego 10 do niezw³ocznej rekultywacji). Dane publikowane przez Urz¹d Statystyczny w Bia³ymstoku z zakresu gospodarki odpadami nie podaj¹ ³¹cznej iloci wytwarzanych odpadów w woj. podlaskim. Przyczyn¹ jest brak ewidencji iloci przyjmowanych odpadów komunalnych na wiêkszoci wysypisk gminnych. Monitorowana jest natomiast iloæ wytworzonych odpadów przemys³owych, które s¹ najbardziej uci¹¿liwe dla rodowiska, chocia¿ nie stanowi¹ wiêkszoci odpadów nagromadzonych. Wojewódzki Inspektorat Ochrony rodowiska w Bia³ymstoku gromadzi dane o odpadach przemys³owych zaliczonych do niebezpiecznych. Lokalizacjê wysypisk przedstawiono na za³¹czonej mapie a ich opis w aneksie V. 23 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Mapa 3.1 Lokalizacja wysypisk województwa podlaskiego. Stan na styczeñ 2003 r. LOKALIZACJA WYSYPISK WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO STAN NA STYCZEÑ 2003 R ROSJA LEGENDA: Wi¿ajny LITWA p granice pañstw Rutka-Tartak granice województw granice miast i gmin Przerol Puñsk Szypliszki po³¹czenia drogowe Jeleniewo po³¹czenia kolejowe Filipów parki narodowe Krasnopol SUWA£KI parki krajobrazowe p lasy SEJNY p Baka³arzewo wody stoj¹ce Sobolewo wody p³yn¹ce Sk³adowiska komunalne Raczki do eksploatacji Nowinka do modernizacji P³aska do zamkniêcia p AUGUSTÓW uszczelnienie pod³o¿a Barg³ów Kocielny drena¿, rowy opaskowe p drena¿, uszczelnienie pod³o¿a p Rajgród piezometry p Tama BIA£ORU Lipsk Tajno Sztabin GRAJEWO Nw.Dwór WOJEWÓDZTWO WARMIÑSKO MAZURSKIE D¥BROWA BIA£OSTOCKA Biebrza p Suchowola Sidra Szczuczyn p Ruda Kunica Dolistowo Grabowo p Jaw³y Goni¹dz Radzi³ów KOLNO Janów Jasionówka Stawiski Turol Korycin Moñki Trzcianne SOKÓ£KA Knyszyn Czarna Bia³ostocka Ma³y P³ock Krynki Szudzia³owo Jedwabne pStudzianki Wasilków Nowogród Supral BIA£YSTOK Tykocin Gr¹dy Woniecko Czantoria p Bobrowniki £OM¯A Chojny Gródek Choroszcz Rutki-Kossaki Podgórze p p niadowo p Czerwony Bór £APY Ko³aki Kocielne p Turoñ Kocielna Zab³udów Micha³owo Tylwica p Soko³y p ZAMBRÓW Czerewki Sura¿ Szumowo Rybo³y Narew WYSOKIE MAZOWIECKIE p Bondary Lewkowo p Narewka Szepietowo Malesze Czy¿e Czy¿ew BIELSK PODLASKI WOJEWÓDZTWO MAZOWIECKIE Brañsk Rudka Orla Ciechanowiec Mochnate Boæki Kleszczele Grodzisk Perlejewo Czeremcha Dziadkowice Ostro¿any Milejczyce Nurzec SIEMIATYCZE Drohiczyn 24 p p p HAJNÓWKA Bia³owie¿a Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok 3.2.1 ODPADY PRZEMYS£OWE Wed³ug danych Urzêdu Statystycznego w Bia³ymstoku w roku 2002 wytworzono w województwie podlaskim ogó³em 807,1 tys. Mg odpadów przemys³owych (w 2003 roku odpowiednio 927,5 tys. Mg), z czego najwiêksz¹ iloæ w ci¹gu ostatnich lat stanowi³y odpady z rolnictwa, sadownictwa, hodowli, rybo³ówstwa, lenictwa oraz przetwórstwa ¿ywnoci 469,8 tys. Mg (2003 r. 473,5 tys. Mg). Odpady nieorganiczne z procesów termicznych wynios³y 144,1 tys. Mg (2003 r. 139,1 tys. Mg); odpady z przetwórstwa drewna oraz produkcji p³yt i mebli, masy celulozowej, papieru i tektury 107,2 tys. Mg (2003 r. 131,9 tys. Mg); odpady z urz¹dzeñ do likwidacji i neutralizacji odpadów oraz oczyszczania cieków i gospodarki wodnej 55,9 tys. Mg (2003 r. 71,2 tys. Mg); odpady z budowy, remontów i demonta¿u obiektów budowlanych oraz drogowych 17,9 tys. Mg (2003 r. 82,4 tys. Mg). W Polsce województwami o najwiêkszych ilociach wytworzonych w 2002 r. odpadów przemys³owych (dane GUS za rok 2003 by³y w czasie sporz¹dzania niniejszego raportu niedostêpne) s¹: woj. l¹skie (42715,6 tys. Mg) oraz woj. dolnol¹skie (31974,4 tys. Mg). Dla porównania woj. mazowieckie wytworzy³o 4916,2 tys. Mg, lubelskie 3844,3 tys. Mg. Województwo podlaskie znajduje siê na 14 miejscu w Polsce, wyprzedzaj¹c jedynie woj. lubuskie (785,0 tys. Mg) oraz woj. warmiñskomazurskie (443,3 tys. Mg). Rysunek 3.1 Struktura wytworzonych odpadów przemys³owych w latach 2002-2003 Odpady z rolnictwa, sadownictwa, hodowli, rybo³ówstwa, lenictwa oraz przetwórstwa ¿ywnoci Odpady nieorganiczne z procesów termicznych Odpady z przetwórstwa drewna oraz prop³yt i mebli, masy celulozowej, papieru i tektury Odpady z urz¹dzeñ do likwidacji i neutralizacji odpadów oraz oczyszczania cieków i gospodarki wodnej Odpady z budowy, remontów i demonta¿u obiektów budowlanych oraz drogowych Pozosta³e tys. Mg 2002 0 50 100 150 200 250 300 350 2003 400 450 500 Z ca³ej iloci wytworzonych odpadów przemys³owych na miasta województwa przypada³o w 2002 roku 717,5 tys. Mg (z czego na m. Bia³ystok 157,3 tys. Mg oraz na m. £apy 167,3 tys. Mg), a na obszar wiejski 89,6 tys. Mg. Natomiast w roku 2003 miasta wytworzy³y 844,1 tys. Mg (Bia³ystok 165,4 tys. Mg; £apy 248,5 tys. Mg), a obszar wiejski 83,4 tys. Mg. W skali kraju miastem o najwiêkszej iloci wytworzonych w 2002 r. odpadów przemys³owych s¹ Polkowice (26432,1 tys. Mg), nastêpnie Rybnik (4280,0 tys. Mg) oraz inne miasta l¹skie. 3.2.2 ODPADY NIEBEZPIECZNE Informacje o odpadach niebezpiecznych gromadzone s¹ w prowadzonej przez WIO w Bia³ymstoku komputerowej bazie danych SIGOP-W. Pochodz¹ one z ankiet przesy³anych do zak³adów. W roku 2002 uzyskano dane od 209, a w 2003 od 212 wytwórców odpadów niebezpiecznych z terenu województwa podlaskiego. 25 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok W roku 2002 na terenie objêtym dzia³aniem WIO w Bia³ymstoku wytworzono 1659,728 Mg odpadów niebezpiecznych. Przekazano do odzysku 730,105 Mg, do unieszkodliwienia 805,489 Mg. Unieszkodliwiono poprzez sk³adowanie 29,580 oraz tymczasowo zmagazynowano u producenta 174,613 Mg. W roku 2003 ogólna iloæ wytworzonych na terenie województwa podlaskiego odpadów niebezpiecznych wzros³a do 1877,076 Mg. Przekazano do wykorzystania 837,996 Mg, unieszkodliwiono poza sk³adowaniem 962,566 Mg, a na sk³adowiska przekazano 36,910 Mg. Odpady tymczasowo zmagazynowane wynosi³y 212,695 Mg. W wielu przypadkach zak³ady przekaza³y do wykorzystania b¹d unieszkodliwiania wiêksz¹ iloæ odpadów od wytworzonej w danym roku (by³y one zmagazynowane w roku poprzednim), dlatego te¿ podane cyfry nie bilansuj¹ siê. Wród zarejestrowanych w 2002 r. odpadów niebezpiecznych najwiêksze iloci stanowi³y: a Odpady z diagnozowania, leczenia i profilaktyki medycznej 570,770 Mg a Zu¿yte baterie i akumulatory 361,035 Mg a Odpadowe oleje silnikowe, przek³adniowe i smarowe 238,638 Mg a Odpady z odwadniania olejów w separatorach 87,12 Mg a Odpady z rozpuszczalników organicznych 56,200 Mg Wród zarejestrowanych w 2003 r. odpadów niebezpiecznych najwiêksze iloci stanowi³y: a Odpady z diagnozowania, leczenia i profilaktyki medycznej 644,900 Mg a Zu¿yte baterie i akumulatory 318,055 Mg a Odpadowe oleje silnikowe, przek³adniowe i smarowe 290,967 Mg a Odpadowe oleje stosowane jako elektroizolatory i noniki ciep³a 86,147 Mg a Odpady drewna zanieczyszcz. sub. niebezp. (wytw. przez Zak³ad Energetyczny B-stok) 83,990 Mg Nale¿y stwierdziæ, i¿ w ostatnich latach w woj. podlaskim dominuj¹ ilociowo te same grupy odpadów. Nietypowym wyj¹tkiem s¹ tu odpady drewna zanieczyszczone substancjami niebezpiecznymi, wytworzone w ca³oci w 2003 roku przez Zak³ad Energetyczny Bia³ystok S.A. Pochodz¹ one z wymiany s³upów drewnianych linii energetycznych. Najpowszechniej u poszczególnych wytwórców wystêpowa³y nastêpuj¹ce odpady: a odpadowe oleje 192 wytwórców a odpady urz¹dzeñ elektrycznych i elektronicznych (w wiêkszoci zu¿yte wietlówki) 131 wytwórców a zu¿yte baterie i akumulatory o³owiowe 96 wytwórców a odpady z dzia³alnoci s³u¿b medycznych i weterynaryjnych 69 wytwórców a zu¿yte sorbenty i czyciwa 56 wytwórców a odpady z przemys³u fotograficznego 53 wytwórców Do najwiêkszych producentów odpadów niebezpiecznych, wytwarzaj¹cych najwiêksze ich iloci, na terenie woj. podlaskiego nale¿y 12 zak³adów (dane w Mg, za rok 2003 wyt³uszczone, za 2002 w nawiasie). S¹ to: a PHUP MOTOZBYT Sp. z o.o.w Bia³ymstoku 202,250 (157,300) a Szpital Wojewódzki w £om¿y 147,544 (150,884) a PKP CARGO S.A. Zak³ad Taboru w Bia³ymstoku 112,427 (59,117) a Samodzielny Publiczny ZOZ w Hajnówce 105,271 (108,325) a Zak³ad Energetyczny Bia³ystok S.A. w Bia³ymstoku 104,522 (37,960) a PFLEIDERER S.A. w Grajewie 84,453 (24,940) a Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. K.D³uskiego w Bia³ymstoku 81,750 (71,070) a FPiU BISON-BIAL S.A. w Bia³ymstoku 62,866 (28,506) a Zak³ady Naprawcze Taboru Kolejowego w £apach S.A. 57,550 (75,126) a Samodzielny Publiczny Dzieciêcy Szpital Kliniczny Akademii Medycznej w Bia³ymstoku 54,527 (30,447) a Samodzielny Publiczny ZOZ Woj. Szpital Zespolony im. J. niadeckiego w Bia³ymstoku 49,240 (53,299) Gospodarka odpadami niebezpiecznymi Wytworzone odpady niebezpieczne w wiêkszoci przekazywane by³y do zak³adów wykorzystuj¹cych je lub unieszkodliwiaj¹cych. Najwiêkszymi zak³adami, do których kierowano zu¿yte oleje s¹: Rafineria Nafty Jedlicze i Oiler Sp. z o.o. w Tczewie. Oleje trafiaj¹ do nich niejednokrotnie poprzez liczne firmy porednicz¹ce, które funkcjonuj¹ na terenie ca³ego kraju, jak równie¿ i województwa podlaskiego (np. firma RAN-BIA£Y z Bia³egostoku). Zu¿yte wietlówki przekazywane by³y g³ównie do firmy ABBA-EKOMED w Toruniu oraz MAYA Sp. z o.o. w Warszawie. Zu¿yte baterie i akumulatory, poprzez ró¿ne firmy porednicz¹ce trafia³y g³ównie do Zak³adów Górniczo-Hutniczych 26 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Orze³ Bia³y w Bytomiu. Zu¿yte odczynniki fotograficzne z gabinetów RTG oraz zak³adów fotograficznych odbierane s¹ przez liczne zak³ady odzyskuj¹ce metale szlachetne, przede wszystkim ARGOFILM w Warszawie oraz Przetwórstwo Metali Szlachetnych H. Bartnicki w Koby³ce (w 2002 r. równie¿ Zak³ady Jubilerskie Biamet w Bia³ymstoku). Odpady medyczne niebezpieczne ze szpitali, przychodni i gabinetów lekarskich w wiêkszoci przypadków przekazywane s¹ poprzez us³ugow¹ firmê porednicz¹c¹ Czycioch Sp. z o.o. w Bia³ymstoku przede wszystkim do spalarni odpadów medycznych Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego im. K. D³uskiego w Bia³ymstoku, SP ZOZ w Hajnówce, SP ZOZ w Olecku, Zak³adu Unieszkodliwiania Odpadów Medycznych i Weterynaryjnych TOTAL SERVICE w Olsztynie oraz Firmy Us³ugowo-Handlowej EKO-TOP Sp. z o.o. w Rzeszowie. Na terenie województwa podlaskiego 4 szpitale unieszkodliwiaj¹ odpady w³asne oraz innych jednostek medycznych poprzez spalanie w dzia³aj¹cych w danych obiektach spalarkach odpadów medycznych. S¹ to: a Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. K. D³uskiego w Bia³ymstoku, a Samodzielny Publiczny ZOZ w Hajnówce, Wojewódzki Szpital w £om¿y, a Samodzielny Publiczny Szpital Wojewódzki w Suwa³kach. W ostatnich latach zmodernizowano spalarnie odpadów medycznych w SPZOZ w Hajnówce (2001 rok) oraz w Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym im. K. D³uskiego w Bia³ymstoku (2002 rok). Dziêki temu proces spalania zachodzi zawsze w sta³ych warunkach, bezpiecznych dla rodowiska. Szpitale w Bia³ymstoku i w Hajnówce unieszkodliwiaj¹ odpady poprocesowe po spalaniu poprzez zestalanie w masie betonowej. S¹ one czasowo magazynowane do momentu przeprowadzenia badañ w kierunku stwierdzenia czy stosowana metoda zestalania pozwoli przekwalifikowaæ odpady paleniskowe zestalone o kodzie 190306 (odpad niebezpieczny) do kategorii odpadów komunalnopodobnych, pozbawiaj¹c jednoczenie ich cech niebezpieczeñstwa, czy te¿ jako odpady niebezpieczne bêd¹ musia³y byæ przekazane na sk³adowisko odpadów niebezpiecznych. W padzierniku 2004 roku zakoñczono budowê spalarni odpadów szpitalnych i weterynaryjnych w Wojewódzkim Szpitalu w £om¿y. Do tej pory dzia³a³a tu przestarza³a spalarka, która stanowi³a powa¿ne zagro¿enie dla rodowiska, ze wzglêdu na brak instalacji oczyszczania spalin, zbyt nisk¹ temperaturê spalania, jak równie¿ za krótki czas przebywania gazów w komorze dopalaj¹cej. Obecnie odpady bêd¹ spalane w nowoczesnej spalarni, a szpital bêdzie dodatkowo, z tytu³u funkcjonowania nowej instalacji, wykorzystywa³ ciep³o ze spalin odzyskiwane w rekuperatorze o mocy 400 kW. Ciep³o to ma s³u¿yæ do produkcji ciep³ej wody na potrzeby szpitala. Zainstalowanie rekuperatora pozwoli wiêc na obni¿enie kosztów eksploatacji kot³owni oraz zmniejszenie emisji CO 2. Modernizacja tego obiektu umo¿liwi unieszkodliwianie odpadów nie tylko z miejscowego szpitala, lecz tak¿e z placówek s³u¿by zdrowia oraz weterynaryjnych z terenu powiatów ³om¿yñskiego, kolneñskiego, grajewskiego, zambrowskiego i wysokomazowieckiego. Realizacja przedsiêwziêcia umo¿liwi zwiêkszenie iloci unieszkodliwianych odpadów, przy jednoczesnej redukcji emitowanych zanieczyszczeñ. Emisja py³u i tlenku wêgla zmniejszy siê o ponad 90%, a dwutlenku siarki o ponad 70% w stosunku do dotychczasowego poziomu emisji. Docelowo w spalarni bêdzie unieszkodliwianych ok. 180 Mg odpadów rocznie. Nale¿y dodaæ, i¿ w skali kraju jest to jedna z niewielu instalacji wyposa¿onych w aparaturê kontrolno-pomiarow¹ do prowadzenia ci¹g³ego pomiaru i rejestru emisji zanieczyszczeñ ze spalarni (dotychczas w podobnych urz¹dzeniach prowadzony by³ monitoring okresowy). Przyst¹piono równie¿ do dzia³añ zwi¹zanych z modernizacj¹ spalarni w Samodzielnym Publicznym Szpitalu Wojewódzkim w Suwa³kach (wydano i zatwierdzono decyzjê budowy). Jej ukoñczenie planuje siê do koñca czerwca 2007 roku. W roku 2003 na wysypiska przekazano ³¹cznie 36,910 Mg odpadów niebezpiecznych, wytworzonych na terenie województwa podlaskiego. Trafi³y one na bêd¹ce w rekultywacji wysypisko odpadów komunalnych miasta Suwa³ki w Sobolewie (9,20 Mg) oraz na sk³adowisko odpadów poprodukcyjnych w Zgierzu (27,710 Mg), administrowane przez zak³ad EURO-BORUTA zajmuj¹cy siê unieszkodliwianiem odpadów azbestowych (województwo ³ódzkie). Odpady materia³ów budowlanych zawieraj¹ce azbest przekazane zosta³y w ca³oci przez PPUH Czycioch Sp. z o.o. w Bia³ymstoku i pochodzi³y z rozbiórek obiektów budowlanych. Natomiast na wysypisko w Sobolewie trafi³ odpad o kodzie 190306, bêd¹cy zestalonymi w betonowe bloczki pozosta³ociami popio³ów po spalaniu odpadów medycznych w spalarce Samodzielnego Publicznego Szpitala Wojewódzkiego w Suwa³kach. W roku poprzednim (2002) wytworzone w woj. podlaskim odpady niebezpieczne trafi³y w iloci 29,500 Mg na 4 sk³adowiska: sk³adowisko w rekultywacji w Sobolewie (5,63 Mg), odpadów poprodukcyjnych w Zgierzu (13,25 Mg), sk³adowisko odpadów niebezpiecznych przedsiêbiorstwa IZOPOL w Trzemesznie (1,7 Mg) oraz sk³adowisko komunalne Urzêdu Miejskiego w Bia³ymstoku w m. Hryniewicze (9 Mg). Na sk³adowisko w Sobolewie trafi³y odpady, bêd¹ce pozosta³oci¹ po procesie spalania odpadów medycznych Szpitala Wojewódzkiego w Suwa³kach. Na sk³adowisko w Zgierzu trafi³y odpady z remontów i demonta¿u, zawieraj¹ce substancje niebezpieczne przekazane przez przedsiêbiorstwo CZYCIOCH (4,57 Mg) oraz firmê Budownictwo ALFIX (8,68 Mg), która przekaza³a równie¿ odpadowe materia³y konstrukcyjne zawieraj¹ce azbest (1,7 Mg) na sk³adowisko w Trzemesznie. Natomiast na sk³adowisko w Hryniewiczach trafi³o zaolejone czyciwo, wytworzone przez Bia³ostockie Zak³ady Graficzne (8,9 Mg) oraz Spó³dzielniê Pracy Papierniczo-Poligraficzn¹ POGOÑ (0,1 Mg). 27 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok 3.3 PODSUMOWANIE Podstawowe problemy gospodarki odpadami na terenie woj. podlaskiego wymagaj¹ce pilnego rozwi¹zania to: a Unieszkodliwianie i zagospodarowywanie osadów ciekowych. Jako zjawisko negatywne nale¿y uznaæ nadal wysoki udzia³ osadów deponowanych na sk³adowiskach ok. 68%. Jest to jeden z problemów, które nale¿y rozwi¹zaæ w pierwszej kolejnoci. a Selektywna zbiórka odpadów komunalnych. Ci¹gle jest zbyt ma³a skala wprowadzania systemów recyklingu. W roku 2002 odzyskano ³¹cznie jedynie ok. 1,9% szacowanej masy wytworzonych odpadów komunalnych. Odzysk odpadów prowadzono w dwóch zak³adach utylizacji odpadów komunalnych (w Suwa³kach i Hryniewiczach) oraz w 33 jednostkach administracyjnych. Na sk³adowiska trafiaj¹ w zwi¹zku z tym znaczne iloci odpadów, które nadaj¹ siê do ponownego wykorzystania oraz odpady niebezpieczne (np. zu¿yte wietlówki, baterie). a Likwidacja dzikich wysypisk. Odpady sta³e gromadzone s¹ czêsto w miejscach przypadkowych (wyrobiska ¿wirowe, glinianki, lasy, nieu¿ytki). W danych szacunkowych w województwie wystêpuje ok. 270 takich obiektów. Nale¿y pilnie podj¹æ dzia³ania w celu ich likwidacji. Wa¿nym problemem jest równie¿ zamiecanie poboczy dróg, g³ównie przy trasach przelotowych oraz terenów brzegowych rzek i jezior. a Sk³adowanie jako g³ówny sposób zagospodarowania odpadów. Dominuj¹ liczne niewielkie i bardzo skromnie wyposa¿one sk³adowiska. Przewa¿aj¹ca liczba sk³adowisk, nie spe³niaj¹cych wymagañ ochrony rodowiska, stanowi jeden z powa¿niejszych problemów gospodarki odpadami, nie tylko ze wzglêdu na zagro¿enia, ale równie¿ z powodu kosztów wi¹¿¹cych siê z ich zamykaniem i rekultywacj¹. a Niewystarczaj¹ca iloæ sk³adowisk przemys³owych. W zwi¹zku z tym odpady przemys³owe trafiaj¹ na sk³adowiska komunalne, które nie posiadaj¹ wydzielonych kwater do ich w³aciwego sk³adowania. Znaczne iloci odpadów wytwarzanych w ciep³owniach komunalnych, zak³adach przemys³u rolno-spo¿ywczego oraz innych zak³adach, magazynowane s¹ czasowo na terenie tych zak³adów do czasu ich wykorzystania, czêsto nie wiadomo jak d³ugo. a Wolny rynek odbiorców odpadów. Powszechn¹ trudnoci¹ nowoczesnych zak³adów zagospodarowania odpadów komunalnych jest pozyskanie odpadów. Najczêciej trafiaj¹ one do tanich firm i w konsekwencji na sk³adowiska nie zawsze spe³niaj¹ce wymogi ochrony rodowiska. Jest to zjawisko powszechne w skali kraju, stanowi¹ce jeden z najwiêkszych problemów i istotn¹ barierê w rozwoju gospodarki odpadami. 28 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok 4 POWIETRZE 4.1 EMISJA G³ównymi ród³ami emisji zanieczyszczeñ do powietrza w województwie s¹ ciep³ownie miejskie, przemys³owe oraz rozproszone ród³a emisji z sektora komunalno-bytowego, a tak¿e zanieczyszczenia komunikacyjne. Do substancji maj¹cych najwiêkszy udzia³ w emisji zanieczyszczeñ, pochodz¹cych g³ównie z procesów spalania energetycznego nale¿¹: dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenek wêgla i py³y. Pozosta³e rodzaje zanieczyszczeñ emitowane z zak³adów przemys³owych zlokalizowanych na terenie województwa wynikaj¹ z rodzaju produkcji i stosowanej technologii. Wród najczêciej wystêpuj¹cych zanieczyszczeñ technologicznych s¹: wêglowodory alifatyczne, aromatyczne i ich pochodne, benzyna, alkohole alifatyczne i ich pochodne, wêglowodory piercieniowe, kwas octowy, butanol, ketony i pochodne, formaldehyd, ksylen, amoniak oraz, w mniejszej iloci, inne zanieczyszczenia zwi¹zane ze specyfik¹ produkcji zak³adu. Na obszarze województwa najwiêksza emisja zanieczyszczeñ do powietrza pochodzi ze róde³ zlokalizowanych w miastach. Do najwiêkszych róde³ zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego na terenie woj. podlaskiego zaliczono miasta: Bia³ystok, £om¿ê i Suwa³ki, gdzie g³ównymi ród³ami zanieczyszczeñ s¹ miejskie przedsiêbiorstwa energetyki cieplnej oraz zak³ady szczególnie uci¹¿liwe znajduj¹ce siê na licir wojewódzkiej. Najwiêkszymi ród³ami zanieczyszczeñ przemys³owych na obszarze województwa s¹ zak³ady: a Elektrociep³ownia S.A. Bia³ystok, a Miejskie Przedsiêbiorstwo Energetyki Cieplnej w £om¿y, a MPEC Ciep³ownia Zachód Bia³ystok, a Przedsiêbiorstwo Energetyki Cieplnej Sp. z o. o. w Suwa³kach, a Cukrownia £apy, a Miejskie Przedsiêbiorstwo Energetyki Cieplnej GIGA w Augustowie, a FURNEL Hajnówka, a Zambrowskie Ciep³ownictwo i Wodoci¹gi w Zambrowie, a Przedsiêbiorstwo Energetyki Cieplnej w Grajewie, a PFLEIDERER S.A. w Grajewie, a Zak³ady Naprawcze Taboru Kolejowego £apy, W celu oceny wielkoci emisji z zak³adów przemys³owych WIO przeprowadzi³ w latach 2002 2003 cykl kontroli maj¹cy na celu ograniczenie zanieczyszczeñ emitowanych do powietrza. W 2002 roku przeprowadzono 89 kontroli w zak³adach i obiektach. W 20 przypadkach stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych wielkoci (w tym by³y to zak³ady z listy wojewódzkiej). Zak³adom wymierzono kary godzinowe. W wyniku przeprowadzonych kontroli, wydano ³¹cznie 48 zarz¹dzeñ pokontrolnych dotycz¹cych: az³ej eksploatacji urz¹dzeñ odpylaj¹cych, nieszczelnoci w instalacjach odprowadzaj¹cych spaliny, aniezorganizowanej emisji py³u, abraków w wydanych decyzjach o dopuszczalnej emisji zanieczyszczeñ do powietrza i ewidencji rodzajów zanieczyszczeñ, abraku naliczania op³at za gospodarcze korzystanie ze rodowiska. W 2003 roku przeprowadzono 81 kontroli w zak³adach i obiektach. W 15 przypadkach stwierdzono przekroczenia dopuszczalnej emisji i wymierzono kary godzinowe. W wyniku przeprowadzonych kontroli i wykrytych nieprawid³owoci, wydano 35 zarz¹dzeñ pokontrolnych. ród³em emitowanych zanieczyszczeñ py³owych jest g³ównie energetyka. Tak¿e wiêkszoæ zanieczyszczeñ gazowych w postaci SO2 i NO2 pochodzi z energetycznego spalania paliw. Wielkoæ emisji przemys³owej z terenu województwa dla zanieczyszczeñ py³owych wynosi³a w 2003 roku 2,8 tys. ton. By³a wy¿sza ni¿ w latach poprzednich (wynosi³a w 2002 roku 2,0 tys. ton, 1998 r. 4,1 tys. ton ). Emisja zanieczyszczeñ gazowych wynios³a w 2003 roku ok.16,8 tys. ton (bez CO2). Tu równie¿ obserwowano wzrost (2002 8,9 tys.ton, 2000 r. 15 tys.; 1998 18 tys. ton). Struktura emisji zanieczyszczeñ wed³ug sektorów wskazuje, ¿e g³ównym ród³em emisji SO2 jest sektor energetyczny. W roku 2002 (GUS) stanowi³ ok. 78% (1998 r. 67%) ca³kowitej emisji, natomiast dzia³alnoæ produkcyjna stanowi³a 22% tej emisji. W dzia³alnoci produkcyjnej najwiêkszy udzia³ w emisji SO2 mia³y dzia³y produkcji artyku³ów spo¿ywczych i napojów, w³ókiennictwo, produkcji drewna i wyrobów drewnianych. 29 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Rysunek 4.1 Zmiany emisji z terenu woj. podlaskiego w latach 1998 2003 25 tys. Mg 20 15 10 Zanieczyszczenia gazowe (bez CO2) 5 Zanieczyszczenia py³owe 0 2000 1998 2002 2003 dane GUS 1998-2002, WIO 2003 r. W latach 2002 2003 zauwa¿alna jest tendencja wzrostowa emisji zanieczyszczeñ py³owych i gazowych z terenu województwa. Najwiêkszy wzrost emisji py³ów wyst¹pi³ w powiatach: miasta Bia³ystok, miasta £om¿a, miasta Suwa³ki oraz powiecie grajewskim, natomiast najwiêkszy wzrost emisji zanieczyszczeñ gazowych zanotowano w powiatach: miasta Bia³ystok, miasta Suwa³ki oraz powiecie bia³ostockim. Zanotowano wzrost wielkoci emisji CO i CO 2, pochodz¹cy g³ównie ze spalania energetycznego paliw. Przyczyny tych zjawisk le¿¹ w postêpuj¹cym rozwoju gospodarczym, przy jednoczenie niewielkiej dostêpnoci tanich technologii, pozwalaj¹cych na ograniczenie ich emisji. Rysunek 4.2 Struktura emisji zanieczyszczeñ z powiatów woj. podlaskiego w 2003 roku Suwa³ki £om¿a Bia³ystok zambrowski wysokomazowiecki suwalski sokólski siemiatycki sejneñski moniecki ³om¿yñski kolneñski hajnowski grajewski bielski py³y bia³ostocki gazy (bez CO2) augustowski 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 Mg/rok dane WIO 30 8000 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Nale¿y podkreliæ, i¿ wielkoæ obserwowanego wzrostu emisji zanieczyszczeñ w latach 20022003 r. jest aktualnie trudna do dok³adniejszego oszacowania, gdy¿ mo¿e mieæ na to wp³yw szereg czynników, m. in: rozszerzanie bazy danych o op³atach, prowadzonej przez Urz¹d Marsza³kowski, a tak¿e nie ujmowany dotychczas w danych statystycznych, sektor niskiej emisji ze róde³ ma³ych i niezorganizowanych (do których zalicza siê g³ównie paleniska domowe, ma³e kot³ownie, obiekty rzemielniczo-us³ugowe) oraz sektor transportu ko³owego. Szacunkowe wskaniki emisji (dane WIO) z terenu województwa w 2003 roku kszta³tuj¹ siê nastêpuj¹co: a wskanik emisji dwutlenku azotu wyemitowanego przez zak³ady przemys³owe oszacowano na poziomie 2 2 2,09 Mg/km . Najwy¿sze wskaniki osi¹gnê³y strefy: powiat grodzki miasta Bia³ystok (23,69 Mg/km ), 2 2 2 miasta £om¿a (5,82 Mg/km ), miasta Suwa³ki (4,68 Mg/km ) oraz powiat grajewski (0,66 Mg/km ). W pozo2 sta³ych strefach wskanik emisji nie przekroczy³ 0,13 Mg/km . 2 a wskanik emisji dwutlenku siarki oszacowano na poziomie 4,22 Mg/km . Najwy¿sze wskaniki osi¹gnê³y strefy: 2 2 2 powiat grodzki miasta Bia³ystok (41,23 Mg/km ), miasta £om¿a (20,63 Mg/km ), miasta Suwa³ki (8,4 Mg/km ) oraz 2 powiat grajewski (0,44 Mg/km ). W pozosta³ych strefach wskanik emisji nie przekroczy³ 0,22 Mg/km2. 2 a wskanik emisji tlenku wêgla oszacowano na poziomie 1,37 Mg/km . Najwy¿sze wskaniki osi¹gnê³y strefy: 2 2 2 powiat grodzki miasta Bia³ystok (11,06 Mg/km ), miasta Suwa³ki (5,22 Mg/km ) miasta £om¿a (4,0 Mg/km ) oraz 2 2 powiat grajewski (0,59 Mg/km ), bia³ostocki (0,46 Mg/km2), hajnowski (0,45 Mg/km ) i zambrowski (0,37 Mg/ 2 km ). W pozosta³ych strefach wskanik emisji nie przekroczy³ 0,24 Mg/km2. 2 a wskanik emisji dwutlenku wêgla oszacowano na poziomie poni¿ej 1260,59 Mg/km . Najwy¿sze wskaniki osi¹2 2 gnê³y strefy: powiat grodzki miasta Bia³ystok (14760,95 Mg/km ), miasta £om¿a (3908,72 Mg/km ), oraz miasta 2 2 Suwa³ki (2326,39 Mg/km ). W pozosta³ych strefach wskanik emisji nie przekroczy³ 100 Mg/km . a wskanik emisji zanieczyszczeñ py³owych wyemitowanych przez zak³ady przemys³owe oszacowano na poziomie 2 2 poni¿ej 1,07 Mg/km . Najwy¿sze wskaniki osi¹gnê³y strefy: powiat grodzki miasta Bia³ystok (8,59 Mg/km ), 2 2 2 miasta £om¿a (6,48 Mg/km ), miasta Suwa³ki (1,8 Mg/km ) oraz powiat grajewski (0,37 Mg/km ). W pozosta³ych 2 strefach wskanik emisji nie przekroczy³ 0,23 Mg/km . Emisja zwi¹zków benzenu i o³owiu wykazywana przez podmioty gospodarcze i wynikaj¹ca z prowadzonej przez nie dzia³alnoci, stanowi³a wartoci marginalne. Jedynym istotnym ród³em tych zanieczyszczeñ na obszarze województwa, a w szczególnoci benzenu, jest transport drogowy (spalanie paliw w silnikach samochodowych). Brak jest jednak aktualnie wystarczaj¹cych danych do zbilansowania emisji tego zanieczyszczenia. 4.2 IMISJA - MONITORING POWIETRZA Koniecznoæ prowadzenia sta³ego monitoringu powietrza wynika z zagro¿eñ dla rodowiska, jakie mog¹ wyst¹piæ podczas emisji ró¿norodnych zwi¹zków zanieczyszczaj¹cych powietrze atmosferyczne. W wyniku dzia³alnoci gospodarczej nastêpuj¹ zmiany sk³adu chemicznego powietrza atmosferycznego powoduj¹ce zaburzenia równowagi panuj¹cej w rodowisku. W prawodawstwie polskim zasz³o wiele istotnych zmian zwi¹zanych z ochron¹ rodowiska. Uchwalona 27 kwietnia 2001 r. Ustawa Prawo Ochrony rodowiska (Dz.U. Nr 62, poz. 627) wymusi³a koniecznoæ prawnego uregulowania zagadnieñ zwi¹zanych z ocen¹ jakoci powietrza. Od 2002 r. obowi¹zuj¹ nowe akty prawne stanowi¹ce podstawê do wykonania ocen substancji w powietrzu: a Rozporz¹dzenie Ministra rodowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie oceny poziomów substancji w powietrzu Dz.U. Nr 87, poz. 798. a Rozporz¹dzenie Ministra rodowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji Dz.U. Nr 87, poz. 796. a Rozporz¹dzenie Ministra rodowiska z dnia 26 listopada 2002 r. w sprawie zakresu i sposobu przekazywania informacji dotycz¹cych zanieczyszczenia powietrza Dz.U. Nr 204, poz. 1727. a Rozporz¹dzenie Ministra rodowiska z dnia 5 lipca 2002 r. w sprawie szczegó³owych wymagañ, jakim powinny odpowiadaæ programy ochrony powietrza Dz.U. Nr 115, poz. 1003. W ww. rozporz¹dzeniach okrelone zosta³y dwa podstawowe cele badañ i ocen tj. ochrona zdrowia i ochrona ekosystemów. Wprowadzony zosta³y zakres badañ obejmuj¹cy 7 podstawowych rodzajów zanieczyszczeñ: SO2, tlenków azotu (NO2, NOx), py³u zawieszonego PM10, o³owiu w pyle zawieszonym, CO, O3 i benzenu. Okrelone zosta³y dopuszczalne poziomy substancji w powietrzu, czêstoæ przekraczania tych wartoci w roku. Ustalony zosta³ równie¿ margines tolerancji dla poszczególnych lat. Ma on na celu okresowe podniesienie poziomu stê¿eñ dopuszczalnych, powy¿ej którego kraje maj¹ obowi¹zek przygotowania szczegó³owych programów ochrony powietrza. Pozwala to na unikniêcie kosztownego i czasoch³onnego opracowania POP dla obszarów gdzie, w wyniku dzia³añ podjêtych wcze31 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok niej lub aktualnie prowadzonych, mo¿liwe jest obni¿enie stê¿eñ do wymaganego poziomu w przyjêtym terminie. Nale¿y jednak wyranie podkreliæ, ¿e wartoæ dopuszczalna powiêkszona o margines tolerancji nie stanowi tymczasowego stê¿enia dopuszczalnego. Jest to jedynie kryterium dla podejmowania niektórych dzia³añ w okresie przejciowym przed wyznaczonym terminem. W poni¿szych tabelach przedstawiono obowi¹zuj¹ce w latach 2002 2003 dopuszczalne poziomy substancji w powietrzu, wartoci marginesu tolerancji oraz dopuszczaln¹ czêstoæ przekraczania dopuszczalnego poziomu w roku kalendarzowym. Tabela 4.1. Ochrona zdrowia - wartoci kryterialne dla terenu kraju w latach 2002 2003 Substancja Okres uredniania wyników pomiarów Benzen rok kalendarzowy jedna godzina rok kalendarzowy jedna godzina 24 godziny rok kalendarzowy 8 godzin 24 godziny rok kalendarzowy 8 godzin Dwutlenek azotu Dwutlenek siarki O³ów Ozon Py³ zawieszony PM10 Tlenek wêgla Dopuszczalny poziom substancji w powietrzu [µg/m3 ] 5 200 40 350 150 0,5 120 50 40 10000 Wartoæ marginesu tolerancji w roku 2002 5 80 16 90 0 0,3 0 15 4,8 6000 Wartoæ marginesu tolerancji w roku 2003 5 70 14 60 0 0,2 0 10 3,2 4000 Dopuszczana czêstoæ przekroczenia dopuszczalnego poziomu w roku kalendarzowym 18 razy 24 razy 3 razy 60 dni* 35 razy - Tabela 4.2. Ochrona zdrowia - wartoci kryterialne dla obszarów ochrony uzdrowiskowej w latach 2002- 2003 Substancja Benzen Dwutlenek azotu Dwutlenek siarki O³ów Tlenek wêgla Dopuszczalny poziom substancji w powietrzu [µg/m3 ] 4 200 35 350 125 0,5 5000 Okres uredniania wyników pomiarów rok kalendarzowy jedna godzina rok kalendarzowy jedna godzina 24 godziny rok kalendarzowy 8 godzin Dla ozonu i Py³u PM10 na terenie uzdrowisk obowi¹zuj¹ kryteria jak dla obszaru kraju (tabela 1) Tabela 4.3. Ochrona rolin - wartoci kryterialne dla terenu kraju w latach 2002 2003 Substancja Okres uredniania wyników pomiarów Dopuszczalny poziom substancji w powietrzu 2002 r. Dopuszczalny poziom substancji w powietrzu 2003 r. Tlenek azotu* rok kalendarzowy 40 µg/m3 30 µg/m3 Dwutlenek siarki rok kalendarzowy 40 µg/m3 20 µg/m3 okres wegetacyjny (1V-31VII) 24000 µg/m3.h 24000 µg/m3.h Ozon (AOT40) * suma dwutlenku azotu i tlenku azotu w przeliczeniu na dwutlenek azotu. Tabela 4.4. Ochrona rolin - wartoci kryterialne dla obszarów parków narodowych w latach 2002 2003 Substancja Dopuszczalny poziom substancji w powietrzu [µg/m3 ] Okres uredniania wyników pomiarów Tlenki azotu* rok kalendarzowy 20 Dwutlenek siarki rok kalendarzowy 15 * suma dwutlenku azotu i tlenku azotu w przeliczeniu na dwutlenek azotu. Dla ozonu na terenie parków narodowych obowi¹zuj¹ kryteria jak dla obszaru kraju (tabela 4.1) 32 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Ocena stopnia zanieczyszczenia powietrza na terenie woj. podlaskiego dokonywana jest w oparciu o pomiary kontrolne g³ównych zanieczyszczeñ bezporednio emitowanych do atmosfery (emisja) oraz badania monitoringowe substancji powstaj¹cych w atmosferze z zanieczyszczeñ pierwotnych (imisja). Badania imisji prowadzone s¹ g³ównie w miastach. W sieci monitoringu zanieczyszczenia powietrza w omawianym okresie (2002 2003) znajdowa³y siê stacje pomiarowe w Bia³ymstoku, £om¿y, Suwa³kach, Sokó³ce, Augustowie, Bielsku Podlaskim, Grajewie i Zambrowie. Podstawowy program pomiarowy na tych stacjach obejmowa³ pobór próbek i oznaczanie dwutlenku siarki (SO 2), dwutlenku azotu (NO2) oraz py³u. W nowych przepisach g³ówny nacisk po³o¿ono na stosowanie nowoczesnych technik pomiarowych tzn. na pomiary automatyczne z wykorzystaniem w analizie technik instrumentalnych opartych na chromatografii. Do 2002 roku pod nadzorem Inspekcji Sanitarnej pracowa³o 12 stacji pomiarowych. Nie spe³nia³y one wymogów Rozporz¹dzenia w sprawie oceny poziomów substancji w powietrzu w zakresie sposobu wymaganej metody pomiaru, zakresu badañ oraz referencyjnych metodyk poboru próbek i analiz poziomów substancji. Z tego powodu 11 z nich zosta³o zamkniêtych (w tym 3 z 4 w Bia³ymstoku). Badania kontynuowane s¹ jedynie na stacji przy ul. Legionowej w Bia³ymstoku (teren WSSE w Bia³ymstoku), gdzie w zmodernizowanej stacji wykonywany jest pomiar py³u zawieszonego PM10 oraz o³owiu w pyle zawieszonym. Po modernizacji badania te spe³niaj¹ wymogi referencyjnej metodyki pomiaru py³u zawieszonego w aglomeracji bia³ostockiej. Badania monitoringu powietrza w £om¿y i Suwa³kach prowadzone s¹ na stacjach pracuj¹cych pod nadzorem Delegatur Inspektoratu. Dodatkowo, w ramach monitoringu powietrza na stacji w Suwa³kach, wykonywane by³y do 2003 roku badania chemizmu opadów atmosferycznych wraz z such¹ sedymentacj¹. Ponadto w 2003 roku na terenie woj. podlaskiego wykonano cykl badañ zanieczyszczenia powietrza metod¹ pasywn¹. W okresie od lutego 2003 roku do stycznia 2004 roku wykonano w wytypowanych punktach woj. podlaskiego pomiary zanieczyszczeñ: SO2, NO2 i C6H6. W latach 2002 2003 WIO w Bia³ymstoku prowadzi³ pomiary przy pomocy mobilnego laboratorium w Bia³ymstoku i Hajnówce. Inne badania zanieczyszczeñ powietrza na terenie województwa prowadz¹ równie¿: a Wigierski Park Narodowy badania opadów atmosferycznych w ramach zintegrowanego monitoringu rodowiska przyrodniczego na terenie zlewni eksperymentalnej ko³o Sobolewa, a Instytut Badawczy Lenictwa badania zanieczyszczeñ gazowych (SO2, NO2) i opadów atmosferycznych w Puszczy Augustowskiej i Bia³owieskiej. Szczegó³owe opisy programów i wyniki badañ prowadzonych w latach 2002 2003 przedstawione s¹ na stronie internetowej Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony rodowiska w Bia³ymstoku (www.wios.bialystok.pl) lub dostêpne w jego siedzibie. Dane o pracuj¹cych stacjach pomiarowych oraz wyniki pomiarów gromadzone s¹ w wojewódzkiej bazie danych JPOAT sk¹d, zgodnie z obowi¹zuj¹cymi terminami, przekazywane s¹ do bazy krajowej. 4.2.1 WYNIKI BADAÑ PROWADZONE PRZEZ PAÑSTWOW¥ INSPEKCJÊ SANITARN¥ W 2002 r. wykonywano pomiary dla stê¿eñ redniodobowych w cyklu codziennym na czterech stanowiskach w Bia³ymstoku i po jednym w £om¿y, Suwa³kach i Sokó³ce oraz w cyklu co piêæ dni na pozosta³ych stanowiskach tj. w Augustowie, Bielsku Podlaskim, Grajewie i Zambrowie. Maksymalne stê¿enia redniodobowe SO2 na poszczególnych stanowiskach kszta³towa³y siê w granicach od 4 do 47 µg/m3 i nie przekracza³y wartoci dopuszczalnej. rednioroczne stê¿enie SO2 zawiera³o siê w przedziale od 1,3 do 4,4 µg/m3. Na stanowiskach w Bia³ymstoku, Suwa³kach i Bielsku Podlaskim zanotowano najwy¿sze wartoci rednioroczne powy¿ej 2,8 µg/m3. Maksymalne stê¿enia redniodobowe NO2 na poszczególnych stanowiskach kszta³towa³y siê w granicach od 28 do 112 µg/m3. rednioroczne stê¿enia NO2 zawiera³y siê w przedziale od 11 do 36,3 µg/m3 i nie przekracza³y wartoci dopuszczalnej. Na stanowiskach w Bia³ymstoku, Suwa³kach i Bielsku Podlaskim zanotowano najwy¿sze wartoci rednioroczne powy¿ej 20,1 µg/m3. Maksymalne stê¿enia redniodobowe py³u na poszczególnych stanowiskach kszta³towa³y siê w granicach od 21 114 µg/m3. rednioroczne stê¿enie py³u zawiera³o siê w przedziale od 4,7 do 16,4 µg/m3. Poziom py³u zawieszonego wyznaczono metod¹ reflektometryczn¹ zgodnie z rozporz¹dzeniem w sprawie oceny poziomów substancji w powietrzu z czerwca 2002 r. jest to metoda nie referencyjna. W 2003 roku Inspekcja Sanitarna wykona³a pe³n¹ roczn¹ seriê pomiarow¹ na jednym stanowisku pomiarowym w Bia³ymstoku. Przez ca³y rok prowadzono pomiar stê¿enia SO2 i NO2. Maksymalne stê¿enie redniodobowe SO2 wynios³o 22 µg/m3 i nie przekroczy³o wartoci dopuszczalnej. rednioroczne stê¿enie SO2 w Bia³ymstoku wynios³o 2,3 µg/m3. Maksymalne stê¿enie redniodobowe NO2 wynios³o 93 µg/m3. rednioroczne stê¿enie NO2 w Bia³ymstoku wynios³o 35,9 µg/m3. Wzrost stê¿eñ redniorocznych dwutlenku siarki jak i redniodobowych maksymalnych w 2002 i 2003 roku w stosunku do 33 34 25 Dwutlenek siarki 3,5 3,0 Py³ zawieszony 14 Augustów ul.Szpitalna Zambrów ul.Obroñców Zambrowa Suwa³ki ul.1 Maja Sokó³ka ul.1 Maja £om¿a ul.Sadowa Grajewo ul.Konstytucji Bia³ystok ul.Legionowa Bielsk Podlaski ul.Kociuszki Bia³ystok ul.Porzeczkowa 30 Augustów ul.Szpitalna Zambrów ul.Obroñców Zambrowa Suwa³ki ul.1 Maja Sokó³ka ul.1 Maja £om¿a ul.Sadowa Grajewo ul.Konstytucji Bia³ystok ul.Legionowa Bielsk Podlaski ul.Kociuszki Bia³ystok ul.Porzeczkowa Bia³ystok ul.Broniewskiego Dwutlenek azotu Augustów ul.Szpitalna Zambrów ul.Obroñców Zambrowa Suwa³ki ul.1 Maja Sokó³ka ul.1 Maja £om¿a ul.Sadowa Grajewo ul.Konstytucji Bia³ystok ul.Legionowa 18 Bielsk Podlaski ul.Kociuszki 16 Bia³ystok ul.Porzeczkowa 5,0 4,5 4,0 Bia³ystok ul.Broniewskiego Bia³ystok ul.Warszawska 35 Bia³ystok ul.Broniewskiego Bia³ystok ul.Warszawska 40 Bia³ystok ul.Warszawska Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok lat ubieg³ych zwi¹zany jest z rozwojem woj. podlaskiego. Rozwój komunikacji miejskiej oraz wzrost tzw. emisji niskiej spowodowa³ ogólny wzrost stê¿eñ zanieczyszczeñ. W stosunku do 2001 roku zanotowano wzrost wszystkich mierzonych stê¿eñ zanieczyszczeñ. Rysunek 4.3 Zmiany stê¿eñ SO2 NO2 i py³u zawieszonego w latach 2001 2003 na stacjach PIS 2001 2002 2003 20 15 10 5 0 2001 2002 2003 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0 2001 2002 12 10 8 6 4 2 0 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok 4.2.2 WYNIKI BADAÑ IMISJI PROWADZONE PRZEZ WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY RODOWISKA Na terenie woj. podlaskiego pracowa³y 2 stacje pomiarowe monitoringu powietrza: w £om¿y i Suwa³kach. G³ównym ród³em emisji SO2 jest energetyka cieplna i sektor komunalno-bytowy, NO2 transport, komunikacja i energetyka cieplna a py³u energetyka przemys³owa oraz stosowane technologie. W zwi¹zku z niewielkim stopniem uprzemys³owienia woj. podlaskiego g³ówne znaczenie maj¹ zanieczyszczenia pochodz¹ce z sektora komunalno bytowego tzw. emisja niska. Pochodzi ona g³ównie z lokalnych kot³owni, zak³adów us³ugowych i indywidualnych gospodarstw. Ponadto, w przypadku zanieczyszczenia powietrza py³em, du¿e znaczenie ma tzw. emisja wtórna niezorganizowana. Nie mo¿na pomin¹æ te¿ stale rosn¹cego ruchu samochodowego, który przyczynia siê do zwiêkszenia zanieczyszczeñ powietrza pochodz¹cych ze róde³ komunikacyjnych. Wyniki badañ imisji zanieczyszczeñ powietrza oceniono wed³ug opisanego wczeniej rozporz¹dzenia w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji. Stacja monitoringu powietrza w £om¿y (nadzór Delegatura WIO) Na terenie £om¿y badania imisji zanieczyszczeñ powietrza w latach 2002 2003 r. prowadzono na stacji przy ul. Kopernika 16 oraz ul. Sikorskiego 48/94. Program pomiarowy obejmowa³ w swym zakresie oznaczenia: astê¿enia 24-godzinne dwutlenku siarki, dwutlenku azotu (pobór próbek odbywa³ siê w cyklu codziennym), astê¿enie 24-godzinne py³u zawieszonego PM10, (pobór próbek odbywa³ siê w cyklu co nieparzysty dzieñ miesi¹ca) Od 2003 roku prowadzony by³ tak¿e, w nieparzyste dni tygodnia, pomiar o³owiu w pyle zawieszonym PM10. Dwutlenek siarki W 2002 r. maksymalna zmierzona wartoæ 24-godzinna SO2 wynios³a 46 µg/m3 i przypad³a podczas sezonu grzewczego. W sezonie tym wyst¹pi³y kilkudniowe okresy podwy¿szonych stê¿eñ, spowodowane spadkiem temperatury, jednak¿e nie wp³ynê³y one na pogorszenie stanu powietrza. Nie odnotowano przekroczenia dopuszczalnego normowanego stê¿enia. Minimalne stê¿enie SO2 wynios³o 0,5 µg/m3. Wiêkszoæ zanotowanych stê¿eñ minimalnych przypad³a na sezon letni. rednioroczne stê¿enie SO2 wynios³o 5,5 µg/m3. W 2003 r. maksymalna zmierzona wartoæ stê¿enia 24-godzinna SO2 wynios³a 30,6 µg/m3 i przypad³a podczas sezonu grzewczego. Podobnie jak w roku ubieg³ym podczas okresu grzewczego wyst¹pi³y kilkudniowe okresy podwy¿szonych stê¿eñ, jednak¿e nie wp³ynê³y one na pogorszenie stanu powietrza. Nie odnotowano przekroczenia dopuszczalnego stê¿enia normowanego. Minimalne stê¿enie SO2 wynios³o 0,4 µg/m3 i przypad³o na sezon letni. rednioroczne stê¿enie SO2 wynios³o 4,8 µg/m3. Wzrost stê¿eñ redniorocznych dwutlenku siarki jak i redniodobowych maksymalnych w 2002 i 2003 roku w stosunku do lat ubieg³ych zwi¹zany jest z przeniesieniem stacji z rejonu stê¿eñ rednich (poprzednia lokalizacja: ul. Kopernika 16) w region stê¿eñ maksymalnych (ul. Sikorskiego 48/94). W rejonie nowej lokalizacji dominuje zabudowa jednorodzinna z przewag¹ domów opalanych indywidualnie. wiadczy o tym sezonowy wzrost stê¿eñ w miesi¹cach zimowych. Dwutlenek azotu W 2002 r. maksymalna zmierzona wartoæ 24-godzinna NO2 wynios³a 23,1 µg/m3, minimalna - 1,9 µg/m3. rednioroczne stê¿enie NO2 wynios³o 10,6 µg/m3 i nie przekroczy³o wartoci dopuszczalnej. W 2003 r. maksymalna zmierzona wartoæ 24-godzinna NO2 wynios³a 21,2 µg/m3. Minimalne stê¿enie NO2 wynios³o 3,3 µg/m3. rednioroczne stê¿enie NO2 wynios³o 11,1 µg/m3 i nie przekroczy³o wartoci dopuszczalnej. Py³ zawieszony PM10 W 2002 r. maksymalna zmierzona wartoæ 24-godzinna py³u wynios³a 431,2 µg/m3 i wyst¹pi³a przy rozpoczêciu sezonu grzewczego. W sezonie tym zanotowano wyrany wzrost stê¿eñ w stosunku do sezonu letniego. Odnotowano przekroczenia dopuszczalnego normowanego stê¿enia, w tym 35 przekroczeñ wartoci dopuszczalnej powiêkszonej o margines tolerancji. Minimalne stê¿enie py³u wynios³o 9,7 µg/m3. Wiêkszoæ zanotowanych stê¿eñ minimalnych przypad³a na sezon letni. rednioroczne stê¿enie py³u zawieszonego PM10 wynios³o 50,1 µg/m3 i przekroczy³o wartoæ dopuszczaln¹ powiêkszon¹ o margines tolerancji. W 2003 r. maksymalna zmierzona wartoæ 24-godzinna py³u zawieszonego wynios³a 266,6 µg/m3 i przypad³a na sezon grzewczy. Podobnie jak w roku ubieg³ym podwy¿szone stê¿enia notowano w okresie grzewczym, przy specyficznych warunkach meteorologicznych. Odnotowano przekroczenia dopuszczalnego normowanego stê¿enia w tym 52 przekroczenia wartoci dopuszczalnej powiêkszonej o margines tolerancji. Minimalne stê¿enie py³u wynios³o 0,4 µg/m3 i przypad³o na sezon letni. rednioroczne stê¿enie py³u wynios³o 52,7 µg/m3 i przekroczy³o dopuszczalny poziom tej substancji powiêkszony o margines tolerancji. W 2003 r. wykonano równie¿ pomiary zawartoci o³owiu w pyle zawieszonym. W zakresie stê¿enia redniej rocznej zawartoci o³owiu w pyle zawieszonym PM10 nie zanotowano przekroczeñ stê¿enia dopuszczalnego powiêkszonego o margines tolerancji. 35 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Rysunek 4.4 Wyniki badañ imisji stê¿enia rednie miesiêczne w latach 2002 2003 na stacji monitoringu w £om¿y Wyniki badañ imisji stê¿enia rednie miesiêczne w latach 2002 2003 na stacji monitoringu w £om¿y Zmiany stê¿eñ SO2 na stacji monitoringu w £om¿y µ g/m 3 20 18 2002 16 14 2003 12 10 8 6 4 2 grudzieñ listopad padziernik wrzesieñ sierpieñ lipiec czerwiec maj kwiecieñ marzec luty styczeñ 0 Zmiany stê¿eñ NO2 na stacji monitoringu w £om¿y 18 2002 16 2003 14 µ g /m 3 12 10 8 6 4 2 lipiec sierpieñ wrzesieñ padziernik listopad grudzieñ lipiec sierpieñ wrzesieñ padziernik listopad grudzieñ czerwiec maj kwiecieñ marzec luty styczeñ 0 Zmiany stê¿eñ py³u PM10 na stacji monitoringu w £om¿y 140 2002 120 2003 80 60 40 20 czerwiec maj kwiecieñ marzec luty 0 styczeñ µ g /m 3 100 36 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Stacja monitoringu powietrza w Suwa³kach (nadzór Delegatura WIO) Na terenie Suwa³k badania imisji zanieczyszczeñ powietrza w latach 2002 2003 r. prowadzono na stacji przy ul. Pu³askiego 73. Program pomiarowy obejmowa³ w swym zakresie oznaczenia: astê¿enia 24-godzinne dwutlenku siarki, dwutlenku azotu (pobór próbek odbywa³ siê w cyklu codziennym), astê¿enie 24-godzinne py³u zawieszonego, (pobór prób odbywa³ siê w cyklu co nieparzysty dzieñ miesi¹ca) Dwutlenek siarki W 2002 r. maksymalna zmierzona wartoæ 24-godzinna SO2 wynios³a 34,7 µg/m3 i przypad³a podczas sezonu grzewczego. W sezonie tym wyst¹pi³y kilkudniowe okresy podwy¿szonych stê¿eñ, spowodowane spadkiem temperatury, jednak¿e nie wp³ynê³y one na pogorszenie stanu powietrza. Nie odnotowano przekroczenia dopuszczalnego normowanego stê¿enia. Wiêkszoæ zanotowanych stê¿eñ minimalnych przypad³a na sezon letni. rednioroczne stê¿enie SO2 wynios³o 1,8 µg/m3. W 2003 r. maksymalna zmierzona wartoæ 24-godzinna SO2 wynios³a 23,6 µg/m3 i przypad³a podobnie jak w roku ubieg³ym, podczas sezonu grzewczego. Wyst¹pi³y tak¿e kilkudniowe okresy podwy¿szonych stê¿eñ, jednak¿e nie wp³ynê³y one na pogorszenie stanu powietrza. Nie odnotowano przekroczenia dopuszczalnego normowanego stê¿enia. rednioroczne stê¿enie SO2 wynios³o 1,9 µg/m3. Dwutlenek azotu W 2002 r. maksymalna zmierzona wartoæ 24-godzinna NO2 wynios³a 42,41 µg/m3 natomiast minimalna 2,8 µg/m3. Wiêkszoæ zanotowanych stê¿eñ minimalnych przypad³a na sezon letni. rednioroczne stê¿enie NO2 wynios³o 14,4 µg/m3 i nie przekroczy³o wartoci dopuszczalnej. W 2003 r. maksymalna zmierzona wartoæ 24-godzinna NO 2 wynios³a 52,4 µg/m3. rednioroczne stê¿enie NO2 wynios³o 14,6 µg/m3 i nie przekroczy³o wartoci dopuszczanej. Py³ zawieszony PM10 W 2002 r. maksymalna zmierzona wartoæ 24-godzinna py³u wynios³a 240,5 µg/m 3 i przypad³a na rozpoczêcie sezonu grzewczego. W sezonie tym zanotowano wyrany wzrost stê¿eñ. Odnotowano przekroczenia dopuszczalnego normowanego stê¿enia, w tym 46 przekroczeñ wartoci dopuszczalnej powiêkszonej o margines tolerancji. Minimalne stê¿enie py³u wynios³o 11,2 µg/m3. Wiêkszoæ zanotowanych stê¿eñ minimalnych przypad³a na sezon letni. rednioroczne stê¿enie py³u zawieszonego PM10 wynios³o 54,0 µg/m3 i przekroczy³o wartoæ dopuszczaln¹ powiêkszon¹ o margines tolerancji. W 2003 r. maksymalna zmierzona wartoæ 24-godzinna py³u zawieszonego wynios³a 231,4 µg/m3 i przypad³a podczas sezonu grzewczego. Podobnie jak w roku ubieg³ym podwy¿szone stê¿enia notowano w okresie grzewczym, przy specyficznych warunkach meteorologicznych. Odnotowano przekroczenia dopuszczalnego normowanego stê¿enia w tym 39 przekroczeñ wartoci dopuszczalnej powiêkszonej o margines tolerancji. Minimalne stê¿enie py³u wynios³o 10,5 µg/m3 i przypad³o na sezon letni. rednioroczne stê¿enie py³u wynios³o 42,3 µg/m3 i przekroczy³o dopuszczalny poziom tej substancji w powietrzu. Rysunek 4.5 Wyniki badañ imisji stê¿enia rednie miesiêczne w latach 2002 2003 na stacji monitoringu w Suwa³kach 7 Zmiany stê¿eñ SO2 na stacji monitoringu w Suwa³kach 6 2002 2003 4 3 2 1 37 grudzieñ listopad padziernik wrzesieñ sierpieñ lipiec czerwiec maj kwiecieñ marzec luty 0 styczeñ µ g /m 3 5 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok 18 Zmiany stê¿eñ NO2 na stacji monitoringu w Suwa³kach 2002 16 2003 14 12 µ g /m 3 10 8 6 4 padziernik listopad grudzieñ listopad grudzieñ wrzesieñ sierpieñ lipiec czerwiec maj kwiecieñ marzec Zmiany stê¿eñ PM10 na stacji monitoringu w Suwa³kach 2002 80 padziernik 90 luty 0 styczeñ 2 2003 70 µ g/m 3 60 50 40 30 20 wrzesieñ sierpieñ lipiec czerwiec maj kwiecieñ marzec luty 0 styczeñ 10 4.2.3 PROGRAMY BADAÑ WYKONANE LABORATORIUM MOBILNYM (WIO) W latach 2002 2003 prowadzono pomiary przy pomocy laboratorium mobilnego, w wytypowanych punktach woj. podlaskiego. Tabela 4.5 Miejsca pomiarów jakoci powietrza wykonanych przy u¿yciu laboratorium mobilnego Lp. Miejsce Termin pomiarów 1 Bia³ystok ul. Baranowicka 06 22.07.2002 r. Okrelenie wielkoci imisji zanieczyszczeñ charakterystycznych dla róde³ ko³owych i ich wp³yw na obszar bezporednio przyleg³y. Cel pomiarów 2 Bia³ystok ul. Cio³kowskiego 06 28. 09.2002 r. Badanie wp³ywu po¿arów lasów i torfowisk w okolicach Moskwy na wyst¹pienie sytuacji smogowej nad znacznym obszarem Polski 3 Bia³ystok ul. Legionowa Roczny cykl pomiarowy 2003 r. Spe³nienie wymogów (zachowywanie ci¹g³oci pomiarów) odnonie pomiarów zanieczyszczeñ w aglomeracji bia³ostockiej. Uzyskane wyniki wykorzystane zosta³y do opracowania rocznej oceny substancji w powietrzu. 4 Hajnówka ul. Pi³sudskiego Roczny cykl pomiarowy 2003 r. Rozpoznanie jakoci powietrza w Hajnówce. Uzyskane wyniki wykorzystane zosta³y do opracowania rocznej oceny substancji w powietrzu. 38 Charakterystyka miejsca pomiarów Punkt pomiarowy zlokalizowano przy trasie przejazdu samochodów ciê¿arowych przez teren miasta na kierunku granicznego przejcia drogowego w Bobrownikach. Punkt pomiarowy zlokalizowano w Bia³ymstoku w odleg³oci ok. 20 m od budynku, w którym znajduje siê Wojewódzki Inspektorat Ochrony rodowiska oraz Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Punkt pomiarowy zlokalizowano w centrum miasta, w obszarze o du¿ej gêstoci zaludnienia. Punkt pomiarowy zlokalizowano na terenie posesji Domu Nauczyciela. Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Podstaw¹ prawn¹ przeprowadzonych badañ s¹ zawarte we wczeniejszym rozdziale nowe akty prawne z zakresu ochrony powietrza. Programy badañ obejmowa³y pomiary zanieczyszczeñ SO2, NO, NO2, CO, py³u zawieszonego PM10, o³owiu w pyle zawieszonym i ozonu. Ponadto prowadzono równie¿ pomiary parametrów meteorologicznych, tj: temperatury powietrza, wilgotnoci wzglêdnej, cinienia atmosferycznego, nas³onecznienia, prêdkoci i kierunku wiatru. Na wybór lokalizacji punktów pomiarowych mia³y wp³yw nastêpuj¹ce aspekty: awielkoæ ruchu ko³owego, aodleg³oæ od stacjonarnych róde³ emisji, amo¿liwoæ ci¹g³ego zasilania stacji pomiarowej z sieci energetycznej, abezpieczeñstwo stacji pomiarowej. Pobór próbek powietrza odbywa³ siê za pomoc¹ dwóch czerpni zainstalowanych na dachu stacji na wysokoci oko³o 4 m nad poziomem terenu. W pobieranych automatycznie próbkach dokonywano automatycznego oznaczenia stê¿enia zanieczyszczeñ gazowych. Pomiar parametrów meteorologicznych rejestrowano automatycznie z czujników umieszczonych na wysokoci 4 m nad poziomem terenu. Obliczanie wielkoci stê¿eñ chwilowych odbywa³o siê w trakcie pomiarów w komputerze stacji pomiarowej. Wielkoci stê¿eñ normowanych obliczono po zakoñczeniu pomiarów poprzez urednienie koncentracji chwilowych. Wyniki badañ odniesiono do obowi¹zuj¹cych w danym roku normowanych stê¿eñ zanieczyszczeñ, wartoci marginesu tolerancji oraz dopuszczalnej czêstoci przekraczania wartoci dopuszczalnej (dane zawarte we wczeniejszym rozdziale). Punkt pomiarowy ul. Baranowicka w Bia³ymstoku Przeprowadzone badania imisji zanieczyszczenia powietrza wykazuj¹, i¿ stê¿enia mierzonych zanieczyszczeñ by³y niskie i nie przekracza³y wartoci dopuszczalnych. Wartoci stê¿eñ 1-godzinnych NO2 zawiera³y siê w przedziale od 14 do 94 µg/m3 i charakteryzowa³y siê zmiennoci¹ w ci¹gu doby wynikaj¹c¹ ze zmian parametrów meteorologicznych. Stê¿enia redniodobowe NO2 zawiera³y siê w przedziale od 30 do 60 µg/m3. Najwy¿sze stê¿enie 1-godzinne NO o wynios³o 51 µg/m3. Pomiary z dnia 18.07.2002 odznacza³y siê równie¿ maksymaln¹ wartoci¹ 24-godzinn¹ stê¿enia NO-25 µg/m3. Wartoci stê¿eñ 1-godzinnych CO zawiera³y siê w przedziale od 96 do 713 µg/m3 . Podwy¿szone stê¿enia notowano przy bezwietrznej pogodzie. W pomiarze z 16.07.2002 wyst¹pi³o stê¿enie maksymalne 713 µg/m3. redniodobowe stê¿enia CO notowano od wartoci 227 do 713 µg/m3. Analiza wyników nie wykaza³a wyranego wp³ywu zanieczyszczeñ powietrza pochodz¹cych od rodków transportu ko³owego w punkcie pomiarowym. Nie zaobserwowano równie¿ wp³ywu innych lokalnych róde³ zanieczyszczeñ powietrza z terenów przyleg³ych do ul. Baranowickiej. Rysunek 4.6 Wartoæ stê¿eñ redniodobowych NO Bia³ystok-Baranowicka 0 5 10 15 20 25 Rysunek 4.7 Wartoæ stê¿eñ redniodobowych NO2 Bia³ystok-Baranowicka 30 0 10 20 Rysunek 4.8 Wartoæ stê¿eñ redniodobowych CO Bia³ystok-Baranowicka 30 40 50 60 70 0 16.07.2002 16.07.2002 16.07.2002 17.07.2002 17.07.2002 17.07.2002 18.07.2002 18.07.2002 18.07.2002 19.07.2002 19.07.2002 19.07.2002 20.07.2002 20.07.2002 20.07.2002 21.07.2002 21.07.2002 21.07.2002 22.07.2002 22.07.2002 22.07.2002 39 200 400 600 800 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Punkt pomiarowy ul. Cio³kowskiego w Bia³ymstoku Przeprowadzone badania imisji zanieczyszczenia powietrza wykazuj¹, i¿ stê¿enia mierzonych zanieczyszczeñ gazowych by³y niskie i nie przekracza³y wartoci dopuszczalnych. Wartoci stê¿eñ 1-godzinnych NO2 zawiera³y siê w przedziale od 5 do 110 µg/m3 i charakteryzowa³y siê zmiennoci¹ w ci¹gu doby wynikaj¹c¹ ze zmian parametrów meteorologicznych. Pomiary z dni 09 - 11.09.2002 r. wyró¿nia³y siê podwy¿szonym poziomem dwutlenku azotu w powietrzu z maksymaln¹ wartoci¹ wynosz¹c¹ 110 µg/m3 odnotowan¹ dnia 10.09.2002 r. Stê¿enia redniodobowe NO2 zawiera³y siê w przedziale od 11 do 48 µg/m3. Wartoæ maksymalna 24-godzinna jest zwi¹zana z podwy¿szonymi wartociami stê¿eñ 1 godzinnych NO2. Wartoci stê¿eñ 1-godzinnych NO zawiera³y siê w przedziale od 1 do 117µg/m3. Podobnie jak w przypadku NO2 maksymalne stê¿enie NO wyst¹pi³o w dniu 10.09.2002 r. Równie¿ pomiary redniodobowe stê¿enia NO z tego dnia wykaza³y maksymaln¹ wartoæ 17µg/m3. Wartoci stê¿eñ 1-godzinnych CO zawiera³y siê w przedziale od 125 do 1507 µg/m3. Podwy¿szone stê¿enia notowano przy bezwietrznej pogodzie. W pomiarze z dnia 25.09. 2002 r. wyst¹pi³o stê¿enie maksymalne 1507 µg/m 3. Wysokie stê¿enie CO wyst¹pi³o równie¿ 10.09.2002r, a w kolejnych dniach zanotowano spadek stê¿enia. Niskie stê¿enia utrzymywa³y siê a¿ do 25.09.2002 r. redniodobowe stê¿enia CO notowano od wartoci 154 do 1507 µg/m3. Wartoci stê¿eñ 1-godzinnych SO2 nie przekracza³y 47 µg/m3. Najwiêksz¹ wartoæ odnotowano dnia 10.09.2002 r. W pozosta³ym okresie pomiarowym obserwowano niewielkie wahania stê¿eñ SO2, rzêdu od 0 do 15 µg/m3. redniodobowe stê¿enia SO2 notowano od wartoci 1 µg/m3 do 4 µg/m3. Maksymalne stê¿enie redniodobowe 4 µg/m3 odnotowano 28.09.2002 r. Przy ul. Cio³kowskiego w Bia³ymstoku wyst¹pi³o przekroczenie dopuszczalnych poziomów stê¿eñ py³u PM10. W pierwszych dniach pomiarowych stê¿enie osi¹ga³o wysokie wartoci z maksymaln¹ 1 godzinn¹ 229 µg/m 3 odnotowan¹ 10.09.2002 r. W póniejszym okresie pomiarowym widoczny by³ znaczny spadek stê¿enia py³u PM10. Do 25.09.2002 r stê¿enia nie ulega³y znacznym zmianom, jedynie w godzinach nocnych z 25.09 na 26.09 2002 r. zaznaczy³ siê jednorazowy wzrost do wartoci 145,9 µg/m3. W kolejnych dniach pomiarowych odnotowano spadek wartoci stê¿enia py³u PM10. redniodobowe wartoci py³u zawieszonego PM10 waha³y siê w przedziale od 6 do 158 µg/m 3. Maksymalne redniodobowe stê¿enie substancji zanotowano 10.09.2002 r. (158 µg/m3) i przekroczy³o wartoæ dopuszczaln¹ powiêkszon¹ o margines tolerancji. Przekroczenia wyst¹pi³y tak¿e 06.09.2002 r (97 µg/m 3), 10.09.2002 r (97 µg/m3), i 13.09.2002 r. (67 µg/m3). Przekroczenia dopuszczalnego poziomu substancji odnotowano równie¿ 09.09.2002 r. (54 µg/m3) i 12.09.2002 r. (52 µg/m3). Wzrost stê¿enia py³u PM10 wyst¹pi³ przy bezwietrznej pogodzie i ma³ej prêdkoci¹ wiatru rzêdu 2 m/s. W pozosta³ym okresie pomiarowym, zmiana warunków meteorologicznych (kierunku wiatru i nap³ywu mas powietrza) spowodowa³y spadek stê¿enia py³u PM10. Rysunek 4.9 Wartoci stê¿eñ redniodobowych NO µg/m3 Bia³ystok Cio³kowskiego Rysunek 4.10 Wartoci stê¿eñ redniodobowych NO2 µg/m3 Bia³ystok Cio³kowskiego µg/m3 0 06.09.2002 07.09.2002 08.09.2002 09.09.2002 10.09.2002 11.09.2002 12.09.2002 13.09.2002 14.09.2002 15.09.2002 16.09.2002 17.09.2002 18.09.2002 19.09.2002 20.09.2002 21.09.2002 22.09.2002 23.09.2002 24.09.2002 25.09.2002 26.09.2002 27.09.2002 28.09.2002 2 4 6 8 10 Rysunek 4.11 Wartoci stê¿eñ redniodobowych CO µg/m3 Bia³ystok Cio³kowskiego µg/m3 12 14 16 18 0 10 20 06.09.2002 07.09.2002 08.09.2002 09.09.2002 10.09.2002 11.09.2002 12.09.2002 13.09.2002 14.09.2002 15.09.2002 16.09.2002 17.09.2002 18.09.2002 19.09.2002 20.09.2002 21.09.2002 22.09.2002 23.09.2002 24.09.2002 25.09.2002 26.09.2002 27.09.2002 28.09.2002 30 µg/m3 40 50 60 0 06.09.2002 07.09.2002 08.09.2002 09.09.2002 10.09.2002 11.09.2002 12.09.2002 13.09.2002 14.09.2002 15.09.2002 16.09.2002 17.09.2002 18.09.2002 19.09.2002 20.09.2002 21.09.2002 22.09.2002 23.09.2002 24.09.2002 25.09.2002 26.09.2002 27.09.2002 28.09.2002 40 400 800 1200 1600 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Rysunek 4.12 Wartoci stê¿eñ redniodobowych py³u PM10 µg/m3 Bia³ystok Cio³kowskiego Rysunek 4.13 Wartoci stê¿eñ redniodobowych SO2 µg/m3 Bia³ystok Cio³kowskiego µg/m3 0 20 40 60 µg/m3 80 100 120 140 160 180 06.09.2002 07.09.2002 08.09.2002 09.09.2002 10.09.2002 11.09.2002 12.09.2002 13.09.2002 14.09.2002 15.09.2002 16.09.2002 17.09.2002 18.09.2002 19.09.2002 20.09.2002 21.09.2002 22.09.2002 23.09.2002 24.09.2002 25.09.2002 26.09.2002 27.09.2002 28.09.2002 06.09.2002 07.09.2002 08.09.2002 09.09.2002 10.09.2002 11.09.2002 12.09.2002 13.09.2002 14.09.2002 15.09.2002 16.09.2002 17.09.2002 18.09.2002 19.09.2002 20.09.2002 21.09.2002 22.09.2002 23.09.2002 24.09.2002 25.09.2002 26.09.2002 27.09.2002 28.09.2002 Punkt pomiarowy przy ul. Legionowej w Bia³ymstoku Wyniki pomiarów przy ul. Legionowej w Bia³ymstoku wykazuj¹, ¿e stê¿enia badanych zanieczyszczeñ gazowych by³y niskie. Przekroczenia wyst¹pi³y tylko dla ozonu. Stê¿enia 1-godzinne SO2 zawiera³y siê w przedziale od 0 do 28 µg/m3. Nie zanotowano przypadków przekroczenia wartoci dopuszczalnej. Maksymalna wartoæ 28 µg/m3 wyst¹pi³a 04.03.2003 r. Stê¿enia 24-godzinne SO2 waha³y siê od 0 do 11 µg/m3. Maksymalna wartoæ 11 µg/m3 wyst¹pi³a 26.01.2003 r. W ci¹gu ca³ego okresu pomiarowego przez 70% czasu pomiarów stê¿enia by³y niskie i nie przekracza³y wartoci 5 µg/m 3. W pomiarach wykonywanych w okresie letnio-jesiennym notowano stê¿enia 24-godzinne poni¿ej 3 µg/m 3. Stê¿enie rednie roczne SO2 wynios³o 3 µg/m3. Wartoci stê¿eñ 1-godzinnych NO2 waha³y siê w przedziale od 2 do 200 µg/m3 i charakteryzowa³y siê zmiennoci¹ w ci¹gu doby wynikaj¹c¹ ze zmian parametrów meteorologicznych. Dopuszczalny poziom substancji dla NO 2 wynosi 200 µg/m3 wartoæ taka wyst¹pi³a w godzinach nocnych 15.04.2003 r. Stê¿enia 24-godzinne NO2 mieci³y siê w przedziale od 5 do 111 µg/m3. Najni¿sz¹ wartoæ 5 µg/m3 notowano 15.11.2003 r. W ci¹gu ca³ego okresu pomiarowego przez 94% czasu pomiarów stê¿enia by³y niskie i nie przekracza³y wartoci 50 µg/m3. W 6 pomiarach w listopadzie zanotowano stê¿enia poni¿ej 13 µg/m3. Stê¿enie rednie roczne NO2 wynosi³o 23 µg/m3. Wartoci stê¿eñ 1-godzinnych NO zawiera³y siê w przedziale od 1 do 138 µg/m3. Stê¿enia 24-godzinne NO waha³y siê od 1 do 26 µg/m3. Maksymalna wartoæ 25 µg/m3 wyst¹pi³a 13.11.2003 r. W ci¹gu ca³ego okresu pomiarowego przez 94% czasu pomiarów stê¿enia by³y niskie i nie przekracza³y wartoci 10 µg/m3. W okresie od 14. 16.11.2003 r. zanotowano wartoci bardzo niskie 1 µg/m3. Stê¿enie rednie roczne NO wynios³o 5 µg/m3. Stê¿enia 1-godzinne py³u PM10 zawiera³y siê w przedziale od 4 do 116 µg/m3. Maksymalne stê¿enie 116 µg/m3 wyst¹pi³o 04.03.2003r. Podwy¿szone stê¿enie zanotowano przy temperaturze poni¿ej 0°C i bezwietrznej pogodzie, tj. przy warunkach niekorzystnych dla dyspersji zanieczyszczeñ. Wartoci stê¿eñ redniodobowych py³u PM10 zawiera³y siê w przedziale od 8 do 59 µg/m3. Maksymaln¹ wartoæ 59 µg/m3 zanotowano 04.03.03 r. Przekroczenia dopuszczalnego poziomu py³u PM10 w powietrzu wyst¹pi³y tak¿e 05.03.2003 r (51 µg/m3), 09.03.2003 r. (53 µg/m3), 13.11.2003 r. (54 µg/m3). Nie zanotowano przekroczenia dopuszczalnego poziomu substancji powiêkszonego o margines tolerancji. Stê¿enie rednie roczne py³u PM10 wynios³o 27 µg/m3 i nie przekroczy³o wartoci dopuszczalnej. Stê¿enia 1-godzinne CO (obliczone jako rednia 8 godzinna krocz¹ca) zawiera³y siê w przedziale od 33 do 1668 µg/m3. Maksymalne stê¿enie 1668 µg/m3 wyst¹pi³o 04.03.2003 r. Maksymalne stê¿enia wyst¹pi³y w granicy od 108 do 1668 µg/m3. Maksymalna wartoæ przypad³a na 04.03.2003 r. Szeciokrotnie wyst¹pi³o stê¿enie powy¿ej 1000 µg/m3 tj. ok. 11 % ca³ego okresu pomiarowego. Stê¿enie rednie roczne stê¿enie CO wynios³o 614 µg/m3. Stê¿enia 1-godzinne O3 (obliczone jako rednia 8 godzinna krocz¹ca) zawiera³y siê w przedziale od 5 do 158 µg/m3. 41 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Maksymaln¹ wartoæ 158 µg/m3 zanotowano 31.05.2003 r. Stê¿enia 8-godzinne waha³y siê od 6 do 159 µg/m3. Maksymaln¹ wartoæ 159 µg/m3 zanotowano 31.05.03 r. Przekroczenia wyst¹pi³y tak¿e 29.05. 2003 r. (137 µg/m3), 01.06.2003 r. (129 µg/m3). Dopuszczalna czêstoæ przekroczenia ozonu wynosi 60 dni w roku kalendarzowym (urednione w ci¹gu 3 lat). Stê¿enie rednie roczne O3 wynios³o 73 µg/m3. Stê¿enie rednie roczne o³owiu wynios³o 0,013 µg/m3. Rysunek 4.14 Wartoci stê¿eñ rednich dobowych SO2 µg/m3 Bia³ystok Legionowa 0 2 µg/m3 4 6 8 10 Rysunek 4.15 Wartoci stê¿eñ rednich dobowych NO2 µg/m3 Bia³ystok Legionowa 12 0 20 µg/m3 40 60 Rysunek 4.16 Wartoci stê¿eñ rednich dobowych NO µg/m3 Bia³ystok Legionowa µg/m3 80 100 120 0 21.01.2003 21.01.2003 21.01.2003 22.01.2003 22.01.2003 22.01.2003 23.01.2003 23.01.2003 23.01.2003 24.01.2003 24.01.2003 24.01.2003 25.01.2003 25.01.2003 25.01.2003 26.01.2003 26.01.2003 26.01.2003 27.01.2003 27.01.2003 27.01.2003 04.03.2003 04.03.2003 04.03.2003 05.03.2003 05.03.2003 05.03.2003 06.03.2003 06.03.2003 06.03.2003 07.03.2003 07.03.2003 07.03.2003 08.03.2003 08.03.2003 08.03.2003 09.03.2003 09.03.2003 09.03.2003 10.03.2003 10.03.2003 10.03.2003 15.04.2003 15.04.2003 15.04.2003 16.04.2003 16.04.2003 16.04.2003 17.04.2003 17.04.2003 17.04.2003 18.04.2003 18.04.2003 18.04.2003 19.04.2003 19.04.2003 19.04.2003 20.04.2003 20.04.2003 20.04.2003 21.04.2003 21.04.2003 21.04.2003 27.05.2003 27.05.2003 27.05.2003 28.05.2003 28.05.2003 28.05.2003 29.05.2003 29.05.2003 29.05.2003 30.05.2003 30.05.2003 30.05.2003 31.05.2003 31.05.2003 31.05.2003 01.06.2003 01.06.2003 01.06.2003 02.06.2003 02.06.2003 02.06.2003 09.07.2003 09.07.2003 09.07.2003 10.07.2003 10.07.2003 10.07.2003 11.07.2003 11.07.2003 11.07.2003 12.07.2003 12.07.2003 12.07.2003 13.07.2003 13.07.2003 13.07.2003 14.07.2003 14.07.2003 14.07.2003 15.07.2003 15.07.2003 15.07.2003 30.09.2003 30.09.2003 30.09.2003 01.10.2003 01.10.2003 01.10.2003 02.10.2003 02.10.2003 02.10.2003 03.10.2003 03.10.2003 03.10.2003 04.10.2003 04.10.2003 04.10.2003 05.10.2003 05.10.2003 05.10.2003 06.10.2003 06.10.2003 06.10.2003 07.10.2003 07.10.2003 07.10.2003 08.10.2003 08.10.2003 08.10.2003 13.11.2003 13.11.2003 13.11.2003 14.11.2003 14.11.2003 14.11.2003 15.11.2003 15.11.2003 15.11.2003 16.11.2003 16.11.2003 16.11.2003 17.11.2003 17.11.2003 17.11.2003 18.11.2003 18.11.2003 18.11.2003 19.11.2003 19.11.2003 19.11.2003 20.11.2003 20.11.2003 20.11.2003 42 5 10 15 20 25 30 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Rysunek 4.17 Wartoci stê¿eñ rednich dobowych py³u PM10 µg/m3 Bia³ystok Legionowa Rysunek 4.18 Wartoci stê¿eñ maksymalnych 8godzinnych CO µg/m 3 Bia³ystok Legionowa 43 Rysunek 4.19 Wartoci stê¿eñ maksymalnych 8-godzinnych O3 µg/m3 Bia³ystok Legionowa Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Punkt pomiarowy ul. Pi³sudskiego w Hajnówce Wyniki pomiarów w Hajnówce wykazuj¹, i¿ stê¿enia badanych zanieczyszczeñ gazowych by³y niskie. Przekroczenia wyst¹pi³y tylko dla ozonu. Stê¿enia 1-godzinne SO2 by³y niskie, zawiera³y siê w przedziale od 0 do 41 µg/m3 Nie zanotowano przypadków przekroczenia wartoci dopuszczalnej. Maksymalna wartoæ 41 µg/m3 wyst¹pi³a 13.02.2003 r. Stê¿enia 24-godzinne SO2 waha³y siê od 0 do 12 µg/m3. Maksymalna wartoæ 12 µg/m3 wyst¹pi³a 12.02.2003 r. W ci¹gu ca³ego okresu pomiarowego przez 82% czasu stê¿enia by³y niskie i nie przekracza³y wartoci 5 µg/m 3. W pomiarach wykonywanych w okresie letnio-jesiennym notowano stê¿enia 24-godzinne poni¿ej 3 µg/m 3. Stê¿enie rednie roczne SO2 wynios³o 3 µg/m3. Wartoci stê¿eñ 1-godzinnych NO2 waha³y siê w przedziale od 1 do 111 µg/m3 i charakteryzowa³y siê zmiennoci¹ w ci¹gu doby wynikaj¹c¹ ze zmian parametrów meteorologicznych. Nie zanotowano przekroczenia wartoci dopuszczalnej, maksymalna wartoæ wynosi³a 111 µg/m3. Stê¿enia 24-godzinne NO2 zanotowano od 3 do 47 µg/m3. W ci¹gu ca³ego okresu pomiarowego stê¿enia by³y niskie i nie przekracza³y wartoci 50 µg/m3. Tylko w pomiarze z 12.02.2003 r. odnotowano stê¿enie równe 47 µg/m3. Stê¿enie rednie roczne NO2 wynosi³o 19 µg/m3. Wartoci stê¿eñ 1-godzinnych NO zawiera³y siê w przedziale od 1 do 81 µg/m3 Stê¿enia 24-godzinne NO waha³y siê od 1 do 19 µg/m3. Maksymalna wartoæ 19 µg/m3 wyst¹pi³a 12.02.2003 r. W ci¹gu ca³ego okresu pomiarowego przez 93 % czasu stê¿enia by³y niskie i nie przekracza³y wartoci 10 µg/m3. Stê¿enie rednie roczne NO wynios³o 5 µg/m3. Stê¿enia 1-godzinne py³u PM10 nie przekracza³y wartoæ 104 µg/m3. Maksymalne stê¿enie 104 µg/m3 wyst¹pi³o 15.09.2003 r. Podwy¿szone stê¿enie zanotowano przy bezwietrznej pogodzie. Wartoci stê¿eñ redniodobowych py³u PM10 zawiera³y siê w przedziale od 6 do 101 µg/m3. Maksymaln¹ wartoæ 101 µg/m3 zanotowano 13.02.2003 r., co stanowi przekroczenie o 68% wartoci dopuszczalnej powiêkszonej o margines tolerancji dla 2003 r. Przekroczenia wyst¹pi³y tak¿e 12.02.03 r. (84 µg/m3), 17.02.2003 r (61 µg/m3), 25.03.03 (68 µg/m3), 29.03.03 (81 µg/m3), 30.03.03 (72 µg/m3). Podwy¿szone stê¿enia notowano przy bezwietrznej pogodzie i ujemnych temperaturach. Stê¿enie rednie roczne py³u PM10 wynios³o 30 µg/m3 i nie przekroczy³o wartoci dopuszczalnej. Stê¿enia 1-godzinne CO (obliczone jako rednia 8 godzinna krocz¹ca) zawiera³y siê w przedziale od 43 do 3798 µg/m3. Maksymalne stê¿enie 3798 µg/m3 wyst¹pi³o 13.02.2003 r. rednie stê¿enia 8-godzinne CO wyst¹pi³y w przedziale od 252 do 3798 µg/m3 . Maksymalna wartoæ 3798 µg/m3 przypad³a, podobnie jak stê¿enie 1-godzinne, 13.02.2003 r. W ci¹gu ca³ego okresu pomiarowego przez 80% czasu stê¿enia by³y niskie i nie przekracza³y 1000 µg/m3. rednie roczne stê¿enie CO wynios³o 825 µg/m3. Stê¿enia 1-godzinne O3 (obliczone jako rednia 8 godzinna krocz¹ca) zawiera³y siê w przedziale od 7 do 125 µg/m3. Maksymaln¹ wartoæ 125 µg/m3 zanotowano 16.09.2003 r. Stê¿enia 8-godzinne waha³y siê od 20 do 125 µg/m3. Maksymaln¹ wartoæ 125 µg/m3 zanotowano, podobnie jak 1godzinne stê¿enie, 16.09.2003 r. Przekroczenia wyst¹pi³y tak¿e 09.05.2003 r. (121 µg/m3), 20.06.2003 r. (121 µg/m3). Stê¿enie rednie roczne ozonu wynios³o 76 µg/m3. Stê¿enie rednie roczne o³owiu wynios³o 0,01 µg/m3. 44 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Rysunek 4.20 Rozk³ad stê¿eñ rednich dobowych SO2 µg/m3 Hajnówka Pi³sudskiego Rysunek 4.21 Wartoci stê¿eñ rednich dobowych NO2 µg/m3 Hajnówka Pi³sudskiego µg/m3 0 2 4 6 Rysunek 4.22 Rozk³ad stê¿eñ rednich dobowych NO µg/m 3 Hajnówka Pi³sudskiego µg/m3 3 µg/m 8 10 12 14 0 2 4 6 8 10 12 0 12.02.2003 12.02.2003 12.02.2003 13.02.2003 13.02.2003 13.02.2003 14.02.2003 15.02.2003 16.02.2003 14.02.2003 15.02.2003 16.02.2003 14.02.2003 15.02.2003 16.02.2003 17.02.2003 17.02.2003 17.02.2003 18.02.2003 25.03.2003 26.03.2003 18.02.2003 25.03.2003 26.03.2003 18.02.2003 25.03.2003 26.03.2003 27.03.2003 27.03.2003 27.03.2003 28.03.2003 29.03.2003 28.03.2003 29.03.2003 28.03.2003 29.03.2003 30.03.2003 30.03.2003 30.03.2003 31.03.2003 06.05.2003 07.05.2003 08.05.2003 31.03.2003 06.05.2003 07.05.2003 08.05.2003 31.03.2003 06.05.2003 07.05.2003 08.05.2003 09.05.2003 10.05.2003 11.05.2003 12.05.2003 09.05.2003 10.05.2003 11.05.2003 12.05.2003 09.05.2003 10.05.2003 11.05.2003 12.05.2003 17.06.2003 18.06.2003 19.06.2003 20.06.2003 17.06.2003 18.06.2003 19.06.2003 20.06.2003 17.06.2003 18.06.2003 19.06.2003 20.06.2003 21.06.2003 22.06.2003 21.06.2003 22.06.2003 21.06.2003 22.06.2003 23.06.2003 09.09.2003 10.09.2003 23.06.2003 09.09.2003 10.09.2003 23.06.2003 09.09.2003 10.09.2003 11.09.2003 11.09.2003 11.09.2003 12.09.2003 12.09.2003 12.09.2003 13.09.2003 13.09.2003 13.09.2003 14.09.2003 15.09.2003 16.09.2003 21.10.2003 14.09.2003 15.09.2003 16.09.2003 21.10.2003 14.09.2003 15.09.2003 16.09.2003 21.10.2003 22.10.2003 22.10.2003 22.10.2003 23.10.2003 23.10.2003 23.10.2003 24.10.2003 24.10.2003 24.10.2003 25.10.2003 26.10.2003 27.10.2003 25.10.2003 26.10.2003 27.10.2003 25.10.2003 26.10.2003 27.10.2003 28.10.2003 02.12.2003 03.12.2003 04.12.2003 28.10.2003 02.12.2003 03.12.2003 04.12.2003 28.10.2003 02.12.2003 03.12.2003 04.12.2003 05.12.2003 06.12.2003 07.12.2003 05.12.2003 06.12.2003 07.12.2003 05.12.2003 06.12.2003 07.12.2003 08.12.2003 08.12.2003 08.12.2003 09.12.2003 09.12.2003 09.12.2003 45 5 10 15 20 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Rysunek 4.23 Rozk³ad stê¿eñ rednich dobowych py³u PM10 µg/m3 Hajnówka Pi³sudskiego Rysunek 4.24 Wartoci stê¿eñ rednich 8-godzinnych CO µg/m3 Hajnówka Pi³sudskiego 3 3 µg/m 0 20 40 Rysunek 4.25 Stê¿enie rednie 8godzinne ozonu w okresie pomiarowym, Hajnówka Pi³sudskiego µg/m 60 80 100 120 0 1000 2000 µg/m 3000 0 4000 12.02.2003 12.02.2003 12.02.2003 13.02.2003 13.02.2003 13.02.2003 14.02.2003 15.02.2003 16.02.2003 14.02.2003 14.02.2003 15.02.2003 15.02.2003 16.02.2003 16.02.2003 17.02.2003 17.02.2003 17.02.2003 18.02.2003 25.03.2003 26.03.2003 18.02.2003 18.02.2003 25.03.2003 25.03.2003 26.03.2003 26.03.2003 27.03.2003 27.03.2003 27.03.2003 28.03.2003 29.03.2003 30.03.2003 28.03.2003 28.03.2003 29.03.2003 29.03.2003 30.03.2003 30.03.2003 31.03.2003 06.05.2003 07.05.2003 31.03.2003 31.03.2003 06.05.2003 06.05.2003 07.05.2003 07.05.2003 08.05.2003 09.05.2003 10.05.2003 11.05.2003 12.05.2003 08.05.2003 08.05.2003 09.05.2003 09.05.2003 17.06.2003 18.06.2003 19.06.2003 20.06.2003 10.05.2003 10.05.2003 11.05.2003 11.05.2003 12.05.2003 12.05.2003 17.06.2003 17.06.2003 18.06.2003 18.06.2003 19.06.2003 19.06.2003 20.06.2003 20.06.2003 21.06.2003 22.06.2003 21.06.2003 21.06.2003 22.06.2003 22.06.2003 23.06.2003 09.09.2003 10.09.2003 23.06.2003 23.06.2003 09.09.2003 09.09.2003 10.09.2003 10.09.2003 11.09.2003 11.09.2003 11.09.2003 12.09.2003 12.09.2003 12.09.2003 13.09.2003 13.09.2003 13.09.2003 14.09.2003 15.09.2003 16.09.2003 21.10.2003 14.09.2003 14.09.2003 15.09.2003 15.09.2003 16.09.2003 16.09.2003 21.10.2003 21.10.2003 22.10.2003 22.10.2003 22.10.2003 23.10.2003 23.10.2003 23.10.2003 24.10.2003 24.10.2003 24.10.2003 25.10.2003 26.10.2003 27.10.2003 25.10.2003 25.10.2003 26.10.2003 26.10.2003 27.10.2003 27.10.2003 28.10.2003 02.12.2003 03.12.2003 04.12.2003 28.10.2003 28.10.2003 02.12.2003 02.12.2003 03.12.2003 03.12.2003 04.12.2003 04.12.2003 05.12.2003 06.12.2003 07.12.2003 05.12.2003 05.12.2003 06.12.2003 06.12.2003 07.12.2003 07.12.2003 08.12.2003 08.12.2003 08.12.2003 09.12.2003 09.12.2003 09.12.2003 46 20 40 3 60 80 100 120 140 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok 4.2.4 OCENA ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA W WOJ. PODLASKIM W 2003 R. NA PODSTAWIE POMIARÓW METOD¥ PASYWN¥ Wprowadzone w 2002 roku przepisy dotycz¹ce nowych standardów i referencyjnych metodyk badañ jakoci powietrza wymusi³y koniecznoæ modernizacji sieci monitoringu powietrza w województwie. Zamkniêto stacje nie spe³niaj¹ce wymogów odnonie metodyki pomiarów oraz rozpoczêto budowê nowych. W zwi¹zku z powy¿szym, aby zapewniæ ci¹g³oæ pomiarów do momentu zmodernizowania sieci monitoringu powietrza, Wojewódzki Inspektorat Ochrony rodowiska przeprowadzi³ na terenie województwa podlaskiego seriê ca³orocznych badañ imisji stê¿eñ SO2, NO2 i C6H6 metod¹ pasywn¹. Badania obejmowa³y równie¿ strefy dotychczas nie opomiarowane w zakresie SO2, NO2 oraz zosta³y rozszerzone o pomiar benzenu zanieczyszczenia jeszcze nie badanego na ca³ym obszarze województwa. Cykl badawczy zosta³ zrealizowany w okresie od lutego 2003 r. do stycznia 2004 r. Badanie polega³o na ekspozycji w badanym powietrzu jednoczenie 3 próbników pasywnych w okresach miesiêcznych. Zanieczyszczenia przedostawa³y siê w drodze dyfuzji do ich wnêtrza, gdzie by³y poch³aniane przez materia³ absorbuj¹cy. Uzyskane dane z ekspozycji próbników by³y przeliczane na stê¿enia rednioroczne i porównywane bezporednio z wartociami dopuszczalnymi. Program monitoringu imisji metod¹ pasywn¹ zosta³ zrealizowany dziêki pomocy finansowej Wojewódzkiego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej w Bia³ymstoku. Wad¹ metody pasywnej jest brak mo¿liwoci uzyskania danych o wartociach chwilowych stê¿eñ zanieczyszczeñ. Zalet¹ jest natomiast stosunkowo niski koszt próbników, co pozwala zainstalowaæ ich wystarczaj¹co wiele, aby uzyskaæ czasowo przestrzenny rozk³ad analizowanych rednich stê¿eñ zanieczyszczeñ. Uregulowania prawne oraz wartoci kryterialne obowi¹zuj¹ce podczas prowadzenia badañ zosta³y przedstawione we wczeniejszym rozdziale. Omówienie wyników badañ Stê¿enia NO2 w powietrzu by³y stosunkowo niewysokie i nie przekracza³y wartoci dopuszczalnych. W aglomeracji bia³ostockiej zanotowano najwy¿sze wartoci. W punkcie zlokalizowanym na ulicy Nowowarszawskiej w Bia³ymstoku wyst¹pi³a wartoæ maksymalna ze wszystkich punktów pomiarowych 26,8 µg/m3. Najni¿sz¹ redni¹ wartoæ w Bia³ymstoku odnotowano przy ul. Stromej 17,1 µg/m3. rednie stê¿enie w powiecie miasta Bia³ystok wynios³o 21,5 µg/m3. W £om¿y przy ul. Rz¹dowej zanotowano podwy¿szon¹ wartoæ 23,9 µg/m3 a minimaln¹ wartoæ 14,9 µg/m3 odnotowano przy ul. Zawadzkiej. rednie stê¿enie NO2 dla powiatu miasta £om¿a wynios³o 17,8 µg/m3. W powiecie miasta Suwa³ki maksymaln¹ wartoæ 23,3 µg/m 3 odnotowano przy restauracji Mc Donalds natomiast minimaln¹ 11,2 µg/m3 przy ul. Sobieskiego. rednie stê¿enie NO2 dla powiatu miasta Suwa³ki wynios³o 15,3 µg/m3. Podwy¿szone wartoci zanotowano równie¿ w Zambrowie 21,4 µg/m3 i Grajewie 18,3 µg/m3. W pozosta³ych strefach (powiatach) stê¿enia by³y ni¿sze. rednie stê¿enie nie przekroczy³o wartoci 16 µg/m 3. Najni¿sze wartoci zanotowano w Jeleniewie 7,4 µg/m3 oraz w Sejnach 11,6 µg/m3. W punkcie przy ul. 3-go Maja w Augustowie odnotowano wartoæ 18,3 µg/m3 natomiast w Supralu 10,5 µg/m3. Wartoci te nie przekracza³y normy dopuszczalnej dla uzdrowisk (35 µg/m3). Rejestrowana ró¿nica stê¿eñ NO2 pomiêdzy okresem letnim a zimowym pozwala oszacowaæ wzrost imisji NO2 w sezonie ch³odnym na oko³o 40 50%. Przestrzenne rozk³ady stê¿eñ NO2 w powietrzu, ró¿ne co do wartoci, s¹ bardzo podobne do siebie pod wzglêdem lokalizacji obszarów maksymalnych stê¿eñ. Stwierdzane, mniejsze ni¿ w przypadku SO2, ró¿nice stê¿eñ pomiêdzy sezonem grzewczym i letnim, potwierdzaj¹ tezê o komunikacyjnych (przede wszystkim) ród³ach emisji NO2 do powietrza. W powiatach miast: £om¿a, Suwa³ki, Bia³ystok stê¿enia by³y niskie, a najwy¿sz¹ redni¹ roczn¹ 5,5 µg/m3 odnotowano w £om¿y. W pozosta³ych powiatach województwa podlaskiego najwy¿sza wartoæ rednia roczna stê¿enia SO 2 wyst¹pi³a przy ul. Wojska Polskiego w Kolnie 10,2 µg/m3. Wartoæ najni¿sz¹ 1,8 µg/m3 zarejestrowano w punkcie pomiarowym przy ul. Reja w Hajnówce. Wyniki badañ wskazuj¹, ¿e rednioroczne stê¿enia SO2 na obszarze województwa by³y niskie. Wzrost mo¿e wyst¹piæ incydentalnie dla redniodobowych lub godzinowych stê¿eñ. Rozk³ad redniorocznych stê¿eñ SO2 w powietrzu wskazuje na wystêpowanie maksymalnych stê¿eñ w zachodniej czêci województwa podlaskiego. Mo¿e to byæ zwi¹zane ze znacznym udzia³em emisji niskiej lub nap³ywem mas powietrza z terenu zurbanizowanego województwa mazowieckiego. W aglomeracji bia³ostockiej mo¿na przypuszczaæ, ¿e znaczny udzia³ w emisji SO 2 do powietrza ma spalanie wêgla w zak³adach przemys³owych oraz emisja niska. Wyniki badañ wskazuj¹, ¿e nastêpuje rozproszenie emitowanego z tych róde³ SO2 na znacznym obszarze, gdy¿ nie stwierdzono podwy¿szonych stê¿eñ redniomiesiêcznych. Uzyskany obraz przestrzennego rozk³adu stê¿eñ SO2 w powietrzu nie wi¹¿e miejsc wystêpowania najwy¿szych stê¿eñ tego gazu z g³ównymi szlakami ruchu pojazdów w miecie. 47 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Dla zarejestrowanych w badaniach stê¿eñ SO2 w powietrzu stwierdzono bardzo du¿¹ zmiennoæ pomiêdzy ciep³¹ i ch³odn¹ por¹ roku. Stê¿enia w ciep³ej porze roku by³y minimalne, wyrany wzrost zaznaczy³ siê w sezonie grzewczym. Wskazuje to na pochodzenie SO2 ze róde³ energetycznego spalania paliw. ród³em benzenu w powietrzu na terenie województwa jest spalanie paliw w transporcie. Stê¿enie C6H6 w powietrzu by³o wysokie. Najwy¿sze stê¿enia zanotowano w £om¿y na ul. Sikorskiego 4,8 µg/m3. Najni¿sze stê¿enie wyst¹pi³o przy ul. Zawadzkiej 3,1 µg/m3. rednie stê¿enie w powiecie miasta £om¿a wynios³o 3,6 µg/m3 i nie przekracza³o wartoci dopuszczalnej. W powiecie miasta Suwa³ki najwy¿sze stê¿enie odnotowano przy ul. Krakowskiej 4,2 µg/m3. Najni¿sze stê¿enie wyst¹pi³o przy ul. Putry 2,6 µg/m3. rednie stê¿enie w powiecie miasta Suwa³ki wynios³o 3,3 µg/m3 i nie przekracza³o wartoci dopuszczalnej. W aglomeracji bia³ostockiej podwy¿szone stê¿enia notowano w rejonie zwiêkszonego ruchu komunikacyjnego. Na ulicy Berlinga wyst¹pi³a wartoæ maksymalna 3,6 µg/m3. Najni¿sz¹ redni¹ wartoæ zanotowano przy ul. Zachodniej 2,3 µg/m3. rednie stê¿enie w powiecie miasta Bia³ystok wynios³o 2,9 µg/m3. Podobnie jak w pozosta³ych miastach na prawach powiatu nie zanotowano przekroczenia wartoci dopuszczalnej. W pozosta³ych strefach (powiatach) województwa podlaskiego podwy¿szone wartoci zanotowano równie¿ przy ul. Pocztowej w Grajewie (4,6 µg/m3). Minimaln¹ wartoæ odnotowano w Jeleniewie 2,1 µg/m3. W Augustowie przy ul. 3 Maja zanotowano wartoæ 4,3 µg/m3, przekraczaj¹c¹ o 8% wartoci dopuszczaln¹ dla terenu uzdrowisk. W Supralu odnotowano wartoæ 4,1 µg/m3, przekraczaj¹c¹ normê o 2%. Wyniki badañ dla okresu ch³odnego wskazuj¹, ¿e emisja benzenu pochodzi ze rodków transportu. Ró¿nice miêdzy stê¿eniami w okresie letnim i zimowym mog¹ wynikaæ z czêciej wystêpuj¹cych, niekorzystnych warunków atmosferycznych dyspersji zanieczyszczeñ. Rysunek 4.26 Rozk³ad rednich rocznych stê¿eñ NO2 metoda pasywna 0 Bia³ystok, Zachodnia Bia³ystok, Stroma Bia³ystok, Berlinga Bia³ystok, Ogiñskiego Bia³ystok, Mieszka I Bia³ystok, Nowowarszawska Bia³ystok, Konopnickiej Bia³ystok, w Miko³aja Bia³ystok, Broniewskiego Supral, S³owackiego Moñki, Tysi¹clecia Sokó³ka, Wróblewskiego Bielsk Podlaski, Kociuszki Hajnówka, Bia³ostocka Hajnówka, Nowowarszawska Hajnówka, Reja Siemiatycze, Ogrodowa £om¿a, Sikorskiego £om¿a, Zawadzka £om¿a, Wojska Polskiego £om¿a, W¹ska £om¿a, Rz¹dowa Nowogród, Gen.Sikorskiego Grajewo, Konstytucji 3 Maja Grajewo, Pocztowa Grajewo, T. Nowickiego Kolno, Wojska Polskiego Zambrów, Wojska Polskiego Wysokie Mazowieckie, 1 Maja Suwa³ki, Bukowa Suwa³ki, Putry Suwa³ki, Sobieskiego Suwa³ki, Krakowskiej Suwa³ki, Utrata Jeleniewo, S³oneczna Sejny, Parkowa Augustów, 3 Maja µg/m 5 Rysunek 4.27 Rozk³ad rednich rocznych stê¿eñ SO2 metoda pasywna 3 3 10 15 20 25 30 35 0 µg/m 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 Bia³ystok, Zachodnia Bia³ystok, Stroma Bia³ystok, Berlinga Bia³ystok, Ogiñskiego Bia³ystok, Mieszka I Bia³ystok, Nowowarszawska Bia³ystok, Konopnickiej Bia³ystok, w Miko³aja Bia³ystok, Broniewskiego Supral, S³owackiego Moñki, Tysi¹clecia Sokó³ka, Wróblewskiego Bielsk Podlaski, Kociuszki Hajnówka, Bia³ostocka Hajnówka, Nowowarszawska Hajnówka, Reja Siemiatycze, Ogrodowa £om¿a, Sikorskiego £om¿a, Zawadzka £om¿a, Wojska Polskiego £om¿a, W¹ska £om¿a, Rz¹dowa Nowogród, Gen.Sikorskiego Grajewo, Konstytucji 3 Maja Grajewo, Pocztowa Grajewo, T. Nowickiego Kolno, Wojska Polskiego Zambrów, Wojska Polskiego Wysokie Mazowieckie, 1 Maja Suwa³ki, Bukowa Suwa³ki, Putry Suwa³ki, Sobieskiego Suwa³ki, Krakowskiej Suwa³ki, Utrata Jeleniewo, S³oneczna okres letni okres zimowy Sejny, Parkowa Augustów, 3 Maja 48 okres letni okres zimowy Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Rysunek 4.28 Rozk³ad rednich rocznych stê¿eñ benzenu metoda pasywna 7 okres letni okres zimowy 6 µg/m 3 5 4 3 2 OZONU JAKO PROBLEM GLOBALNY MONITORINGU POWIETRZA W POLSCE - Suwa³ki, Utrata £om¿a, Rynek Kociuszki Grajewo, Pl. Niepodleg³oci Hajnówka, 3 Maja Bia³ystok, Sienkiewicza Sejny, Parkowa Augustów, 3 Maja Suwa³ki, Utrata Jeleniewo, S³oneczna Suwa³ki, Krakowskiej Suwa³ki, Putry Suwa³ki, Sobieskiego Suwa³ki, Bukowa Wysokie Mazowieckie, 1 Maja Kolno, Wojska Polskiego Zambrów, Wojska Polskiego Grajewo, Pocztowa Grajewo, T. Nowickiego Grajewo, Konstytucji 3 Maja Nowogród, Gen.Sikorskiego £om¿a, W¹ska £om¿a, Rz¹dowa £om¿a, Zawadzka £om¿a, Wojska Polskiego £om¿a, Sikorskiego Hajnówka, Reja Siemiatycze, Ogrodowa Hajnówka, Bia³ostocka Hajnówka, Nowowarszawska Bielsk Podlaski, Kociuszki Moñki, Tysi¹clecia Sokó³ka, Wróblewskiego Supral, S³owackiego Bia³ystok, w Miko³aja ROZK£AD Bia³ystok, Broniewskiego Bia³ystok, Konopnickiej Bia³ystok, Mieszka I Bia³ystok, Nowowarszawska Bia³ystok, Ogiñskiego Bia³ystok, Stroma 4.2.5 Bia³ystok, Berlinga 0 Bia³ystok, Zachodnia 1 BADANIA OZONU PROWADZONE W RAMACH Na podstawie danych z Raportu rodowisko Europy: trzeci raport oceny opracowanego przez Europejsk¹ Agencjê rodowiska, w okresie 1990 2001 emisja prekursorów ozonu na poziomie gruntu zmniejszy³a siê o 30% w 15 pañstwach cz³onkowskich i o 43% w nowo przyjêtej dziesi¹tce. Dominuj¹cym ród³em prekursorów ozonu jest transport drogowy (39% ca³kowitej emisji). Inne kluczowe ród³a to: wykorzystanie energii (spalanie) oraz wykorzystanie rozpuszczalników w przemyle i w gospodarstwach domowych. Zmniejszenie poziomu emisji jest spowodowane g³ównie zastosowaniem katalizatorów w nowych samochodach (zmniejszenie emisji tlenków azotu) oraz wdro¿eniem dyrektywy UE na temat rozpuszczalników (ograniczaj¹cej emisjê niemetanowych lotnych zwi¹zków organicznych pochodz¹cych z procesów przemys³owych). Postêpuj¹cy spadek stê¿enia rozk³adaj¹cych ozon substancji chlorowych w troposferze wskazuje, ¿e miêdzynarodowe dzia³ania w zakresie kontroli emisji tych substancji odnosz¹ sukces. Niestety, zwiêkszone promieniowanie ultrafioletowe bêdzie postêpowaæ nadal, zanim nie nast¹pi ca³kowita odnowa warstwy ozonu, a szkodliwe efekty promieniowania ultrafioletowego (UV) na ludzkie zdrowie i ekosystemy bêd¹ prawdopodobnie utrzymywaæ siê nawet d³u¿ej. Jeli wdro¿y siê obecne mechanizmy kontroli, w znacznym stopniu ograniczy siê przysz³y wzrost zapadalnoci na nowotwory skóry, których przyczyn¹ jest w³anie rozk³ad ozonu. Liczba zachorowañ osi¹gnie punkt kulminacyjny oko³o 2050 roku. Przeciêtny s³up ozonu nad Europ¹ w miesi¹cu marcu w latach 1997 2001 by³ oko³o 7% ni¿szy ni¿ w latach 1979 1981. Spadek ten jest wiêkszy ni¿ przeciêtny globalny spadek na rednich szerokociach geograficznych pó³nocnych w okresie zimowo-wiosennym, wynosz¹cy oko³o 4%. Wprowadzenie w ¿ycie Protoko³u Montrealskiego do Konwencji Wiedeñskiej by³o niew¹tpliwym sukcesem w Europie Zachodniej, gdzie wykorzystanie substancji rozk³adaj¹cych ozon spad³o szybciej, ani¿eli wymaga³y tego postanowienia Protoko³u. Niestety, d³ugi okres przebywania tych substancji w atmosferze oznacza, ¿e warstwa ozonu mo¿e nie odnowiæ siê w ca³kowity sposób nawet po roku 2050, pomimo szybkiego wycofywania ich z u¿ycia. W ci¹gu ostatnich piêciu lat da³o siê zaobserwowaæ redukcjê zarówno w produkcji, jak i w konsumpcji substancji rozk³adaj¹cych ozon. Obok zarz¹dzania zgromadzonymi zapasami substancji rozk³adaj¹cych ozon, przeciwdzia³ania przemytowi i nielegalnemu sk³adowaniu tych substancji, oraz poparcia dla rozwoju rodków zastêpczych o mniejszym wp³ywie na rodowisko, g³ównym dzia³aniem Europy Zachodniej bêdzie pomoc krajom rozwijaj¹cym w zmniejszeniu produkcji i konsumpcji tych substancji. Wyniki badañ ze stacji w Jarczewie (woj. lubelskie) Najbli¿sz¹, dla woj. podlaskiego, stacj¹ monitoruj¹c¹ stê¿enie ozonu na terenach pozamiejskich jest stacja w Jarczewie (w³aciciel IMGW). Wskanikiem oceny poziomu zanieczyszczenia powietrza ozonem ze wzglêdu na ochronê rolin jest parametr 49 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok AOT40, obliczany na podstawie stê¿eñ 1-godzinnych dla okresu maj lipiec. Wartoæ uznaje siê za dotrzyman¹ je¿eli nie przekracza jej rednia obliczona na podstawie danych pomiarowych z piêciu kolejnych lat, b¹d w przypadku braku pomiarów na podstawie danych pomiarowych co najmniej trzech lat. Przeprowadzone pomiary nie wykaza³y przekroczeñ poziomu dopuszczalnego. Parametr AOT40 wyznaczony w latach 2000 2003 wynosi³ 17 684 mg/m 3. 4.2.6 ZANIECZYSZCZENIE OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH W WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM I DEPOZYCJA ZANIECZYSZCZEÑ Z OPADÓW DO POD£O¯A Monitoring chemizmu opadów atmosferycznych i depozycji zanieczyszczeñ do pod³o¿a, utworzony stosownie do programu Pañstwowego Monitoringu rodowiska koordynowanego przez Departament Monitoringu G³ównego Inspektora Ochrony rodowiska, ma na celu okrelenie w skali kraju rozk³adu ³adunków substancji wprowadzanych z mokrym opadem do pod³o¿a w ujêciu przestrzennym i czasowym. Poprzez systematyczne badania sk³adu fizykochemicznego opadów oraz równoleg³e obserwacje i pomiary parametrów meteorologicznych, monitoring ten dostarcza informacji o obci¹¿eniu obszarów lenych, gleb i wód powierzchniowych zwi¹zkami zakwaszaj¹cymi, biogennymi i metalami ciê¿kimi deponowanymi z powietrza i tworzy podstawy do analiz istniej¹cego stanu. Sieæ stacji sk³ada siê z 25 stacji pomiarowych chemizmu opadów. Oparta jest na bazie istniej¹cych na obszarze ca³ej Polski sieci stacji synoptycznych IMGW. Próbki opadów analizowane s¹ na zawartoæ zwi¹zków kwasotwórczych, biogennych i metali (w tym metali ciê¿kich), tj. na zawartoæ chlorków, siarczanów, azotynów i azotanów, azotu amonowego, azotu ogólnego, fosforu ogólnego, potasu, sodu, wapnia, magnezu, cynku, miedzi, ¿elaza, o³owiu, kadmu, niklu, chromu i manganu. Kontrolowany jest odczyn (pH) opadów oraz przewodnoæ elektryczna w³aciwa. W ramach krajowego monitoringu chemizmu opadów atmosferycznych i depozycji zanieczyszczeñ do pod³o¿a, na obszarze województwa podlaskiego w 2002 roku analizowano wody opadowe przed kontaktem z pod³o¿em na stacjach IMGW po³o¿onych w Suwa³kach i Bia³ymstoku. W Tabeli 4.6 dla porównania wielkoci mokrej depozycji na obszarze województwa podlaskiego w latach 1999 2002, podano wielkoci ³adunków jednostkowych badanych substancji wniesionych przez opady atmosferyczne. Tabela 4.6 Roczne obci¹¿enie powierzchniowe obszaru województwa podlaskiego zanieczyszczeniami wniesionymi przez opady atmosferyczne w latach 1999 2002. L.p. Wskanik £adunki jednostkowe w kg/ha 1999 2000 2001 £adunki ca³kowite w tonach 2002 1999 2000 2001 2002 1 Siarczany 18,10 15,34 16,78 15,14 36526 30956 33862 30559 2 Chlorki 4,81 4,42 4,32 6,11 9707 8920 8718 12339 3 Azot azotynowy + azotanowy 3,26 2,9 2,85 2,84 6579 5852 5751 5733 4 Azot amonowy 4,24 3,71 4,96 4,83 8556 7487 10009 9753 5 Azot ogólny 10,38 9,07 9,85 10,02 20947 18303 19877 20215 6 Fosfor ogólny 0,495 0,398 0,273 0,210 998,9 803,2 550,9 423,3 7 Sód 2,91 2,49 2,48 2,6 5872 5025 5005 5242 8 Potas 1,54 1,29 1,97 2,15 3108 2603 3975 4333 9 Wapñ 6,16 7,45 6,12 6,89 12431 15034 12350 13899 10 Magnez 0,93 1,04 0,78 0,76 1877 2099 1574 1525 0,274 0,225 0,215 696,2 552,9 454,1 433,8 11 Cynk 0,345 12 Mied 0,0200 0,0220 0,0166 0,0196 40,40 44,40 33,50 39,6 13 ¯elazo 0,144 0,115 0,090 0,132 290,6 232,1 181,6 267,4 14 O³ów 0,0178 0,0117 0,0105 0,0079 35,92 23,61 21,19 16,01 15 Kadm 0,00134 0,00085 0,00096 0,00155 2,704 1,715 1,937 3,128 16 Nikiel 0,0055 0,0045 0,0040 0,0047 11,10 9,08 8,07 9,56 17 Chrom 0,0033 0,0026 0,0016 0,0016 6,559 5,206 3,229 3,139 18 Mangan 0,0428 0,0335 0,0306 0,0297 86,37 67,60 61,75 59,84 19 Jon wodorowy 0,0811 0,0248 0,0557 0,0243 163,66 50,05 112,40 49,08 20 Wysokoæ opadów [mm] 567,6 507,6 574,8 572,3 ród³o: IMGW 50 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Na podstawie badañ prowadzonych przez IMGW wynika, ¿e najwiêkszym ³adunkiem badanych substancji w województwie podlaskim zosta³ obci¹¿ony powiat bielski, z najwy¿szymi - w porównaniu do obci¹¿enia pozosta³ych powiatów - ³adunkami chlorków, azotu i fosforu ogólnego, potasu, magnezu, cynku i chromu. Najmniejsze obci¹¿enie powierzchniowe wyst¹pi³o w powiecie kolneñskim z najni¿szym w stosunku do pozosta³ych powiatów obci¹¿eniem ³adunkami siarczanów, chlorków, azotynów i azotanów, azotu amonowego, azotu ogólnego, fosforu ogólnego, sodu, potasu, wapnia, magnezu, cynku, ¿elaza, o³owiu, chromu i manganu. Roczny ³adunek jednostkowy badanych substancji zdeponowany na obszar województwa podlaskiego by³ mniejszy ni¿ redni dla ca³ego obszaru Polski. W bilansie zanieczyszczeñ wnoszonych do pod³o¿a z opadami na terenie województwa podlaskiego, najwiêkszy udzia³ przypada na takie substancje jak zwi¹zki: siarki, azotu, wapnia, chlorki, sodu, potasu i magnezu (Rysunek nr 4.29). Pozosta³e zanieczyszczenia (g³ównie metale ciê¿kie) wystêpuj¹ w u³amkach procenta. Rysunek 4.29 Procentowy udzia³ poszczególnych zanieczyszczeñ deponowanych z odpadów do pod³o¿a (rednia z lat 1999 2002) 1,71% 0,52% 0,47% Siarczany 12,99% Chlorki 31,90% 3,39% Azotyny + Azotany Azot amonowy 5,12% Azot ogólny Fosfor ogólny 0,67% Sód Potas Wapñ 19,9% Magnez Cynk 9,60% 8,66% pozosta³e 5,78% Wielkoæ opadu atmosferycznego jest podstawowym czynnikiem determinuj¹cym iloæ wnoszonego ³adunku z powietrza do pod³o¿a. Na obszarze województwa podlaskiego roczna suma opadów atmosferycznych w ostatnich latach kszta³owa³a siê jak na rysunku 4.30 i nie przekracza³a 600 mm/rok. Zmiany obci¹¿enia powierzchni ³adunkami poszczególnych substancji przenoszonych poprzez opady z powietrza przedstawiaj¹ rysunki 4.31 4.47. Rysunek 4.30 Wysokoæ opadów w latach 1999 2002 WYSOKOÆ OPADÓW 19 560 18 540 17 kg/ha mm 580 Rysunek 4.31 Depozycja siarczanów z opadów do pod³o¿a w latach 1999 2002 520 500 16 15 14 480 460 SIARCZANY 1999 2000 2001 13 2002 1999 51 2000 2001 2002 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Rysunek 4.32 Depozycja chlorków z opadów do pod³o¿a w latach 1999 2002 Rysunek 4.33 Depozycja awi¹zków azotu z opadów do pod³o¿a w latach 1999 2002 8 12 10 8 kg/ha kg/ha 6 CHLORKI 4 6 2 4 2 0 0 1999 2000 2001 2002 1999 Rysunek 4.34 Depozycja fosforu ogólnego z opadów do pod³o¿a w latach 1999 2002 0,6 FOSFOR OGÓLNY FOSFOR OGÓLNY 3 0,3 0,2 0,1 1999 2000 2001 2,2 1999 8 kg/ha kg/ha POTAS POTAS 0,5 2001 2002 WAPÑ 6 4 2 0 0 1999 2000 2001 2002 1999 Rysunek 4.38 Depozycja magnezu z opadów do pod³o¿a w latach 1999 2002 2000 2001 2002 Rysunek 4.39 Depozycja cynku z opadów do pod³o¿a w latach 1999 2002 MAGNEZ 0,4 MAGNEZ 0,8 kg/ha kg/ha 2000 Rysunek 4.37 Depozycja wapnia z opadów do pod³o¿a w latach 1999 2002 1 1 SÓD 2,6 2002 1,5 1,2 2002 2,4 Rysunek 4.36 Depozycja potasu z opadów do pod³o¿a w latach 1999 2002 2 2001 2,8 kg/ha 0,4 2,5 2000 Rysunek 4.35 Depozycja sodu z opadów do pod³o¿a w latach 1999 2002 0,5 0 AZOTYNY + AZOTANY AZOT AMONOWY AZOT OGÓLNY 0,6 0,4 CYNK 0,3 0,2 0,1 0,2 0 0 1999 2000 2001 2002 52 1999 2000 2001 2002 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Rysunek 4.40 Depozycja miedzi z opadów do pod³o¿a w latach 1999 2002 0,025 0,02 Rysunek 4.41 Depozycja ¿elaza z opadów do pod³o¿a w latach 1999 2002 MIED ¯ELAZO MIED 0,2 0,015 0,15 0,01 0,1 0,005 0,05 0 0 1999 2000 2001 1999 2002 Rysunek 4.42 Depozycja o³owiu z opadów do pod³o¿a w latach 1999 2002 0,002 0,015 0,0015 0,01 0,001 0,005 0,005 0 0 1999 2000 2001 2002 1999 Rysunek 4.44 Depozycja niklu z opadów do pod³o¿a w latach 1999 2002 NIKIEL 2002 JON WODOROWY 0,06 kg/ha 0,08 0,003 0,002 0,001 1999 2000 2001 2002 Rysunek 4.46 Depozycja chromu z opadów do pod³o¿a w latach 1999 2002 0,04 0,02 0 1999 2000 2001 2002 Rysunek 4.47 Depozycja manganu z opadów do pod³o¿a w latach 1999 2002 MANGAN CHROM 0,05 0,04 kg/ha 0,003 0,002 kg/ha 2001 0,1 0,004 0,03 0,02 0,01 0,001 0 2000 Rysunek 4.45 Depozycja jonów wodoru z opadów do pod³o¿a w latach 1999 2002 0,005 0,004 2002 KADM 0,02 0 2001 Rysunek 4.43 Depozycja kadmu z opadów do pod³o¿a w latach 1999 2002 O£ÓW 0,006 2000 1999 2000 2001 0 2002 53 1999 2000 2001 2002 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Mimo znacznej ró¿nicy w wysokoci opadów miêdzy rokiem 2000, a pozosta³ymi latami, nie zauwa¿a siê wyranego zwi¹zku pomiêdzy wysokoci¹ opadu, a zmniejszeniem b¹d wzrostem depozycji do pod³o¿a poszczególnych pierwiastków i ich zwi¹zków (rysunki 4.31 4.47). Chocia¿ du¿a czêæ zanieczyszczeñ nie wykazuje wyranych trendów zmian, to jednak niektóre wskazuj¹ na stopniowe zmniejszanie ich emisji, a przez to mniejsz¹ depozycjê do pod³o¿a. Najbardziej zauwa¿alne jest to w przypadku zwi¹zków fosforu ogólnego, cynku, o³owiu, chromu i manganu (rysunki nr 4.34, 4.39, 4,42, 4,46 i 4,47). Wniesiony wraz z opadami w 2002 roku ³adunek siarczanów, w porównaniu do redniej z lat 1999 2001, zmala³ o 9,6%, ³adunek azotynów i azotanów o 5,4%, fosforu ogólnego o 46,0%, magnezu o 17,1%, cynku o 23,6%, o³owiu o 40,8%, chromu o 35,4%, manganu o 16,7%, i jonów wodorowych o 54,9%, ³adunki azotu ogólnego, sodu, miedzi i niklu kszta³towa³y siê na podobnym poziomie, a zwiêkszy³ siê depozyt chlorków o 35,3%, azotu amonowego o 12,2%, potasu o 34,4%, wapnia o 4,8%, ¿elaza o 13,5% oraz kadmu o 47,6%. W 2002 roku na stacjach monitoringowych w województwie podlaskim dokonano 205 pomiarów odczynu pH dobowych próbek opadów, w celu oceny kwasowoci wód opadowych. Odczyn pH mieci³ siê w zakresie od 3,40 do 7,74, w tym w Suwa³kach od 4,16 do 7,74 (rednia roczna wa¿ona pH 5,41), a w Bia³ymstoku od 3,40 do 7,17 (rednia roczna wa¿ona pH 4,72). W przypadku 44% próbek wartoci odczynu by³y ni¿sze od wartoci pH równe 5,6 oznaczaj¹cej naturaln¹ kwasowoæ wód opadowych, wskazuj¹c na zawartoæ w nich mocnych kwasów mineralnych. W porównaniu z rokiem ubieg³ym zanotowano spadek iloci kwanych deszczy (opadów z odczynem poni¿ej wartoci 5,6 pH) o 6%. Podsumowanie badañ prowadzonych przez IMGW Ocena wyników czteroletnich badañ monitoringowych chemizmu opadów atmosferycznych i depozycji zanieczyszczeñ do pod³o¿a prowadzonych w okresie lat 1999 2002 na stacjach IMGW wykaza³a, ¿e depozycja roczna na obszarze województwa podlaskiego dla oko³o po³owy zwi¹zków charakteryzowa³a siê zmianami spadkowymi. Ca³kowite roczne obci¹¿enie powierzchniowe obszaru województwa podlaskiego w 2002 roku ³adunkiem badanych substancji deponowanych z atmosfery przez opad mokry kszta³towa³o siê na poziomie redniego z lat poprzednich badañ, przy ni¿szej redniorocznej sumie wysokoci opadów o 4,1%. Depozycja zanieczyszczeñ atmosferycznych, pomimo obserwowanych tendencji malej¹cych wielu sk³adników w wieloleciu 1999 2002, nadal jest znacz¹cym obci¹¿eniem, szczególnie w przypadku kwasotwórczych zwi¹zków siarki i azotu (kwane deszcze), zwi¹zków biogennych i metali ciê¿kich. Badania opadów atmosferycznych na stacji monitoringowej Delegatury WIO w Suwa³kach Ka¿de miasto, ka¿da miejscowoæ ma swoj¹ odrêbn¹ specyfikê z punktu widzenia zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego. Wynika to z bardzo du¿ej zmiennoci koncentracji ró¿nych zanieczyszczeñ w czasie i przestrzeni, sk³adu zanieczyszczeñ, warunków ich rozprzestrzeniania, a tak¿e zró¿nicowanego stopnia degradacji atmosfery z powodu synergizmu toksycznego dzia³ania poszczególnych substancji w ró¿nych komponentach rodowiska. Ponadto, ka¿dy obszar ma okrelon¹ ch³onnoæ poszczególnych zanieczyszczeñ. Wymywanie zanieczyszczeñ przez opady atmosferyczne jest jednym z procesów oczyszczania atmosfery. Na intensywnoæ procesów wymywania maj¹ wp³yw warunki meteorologiczne m.in.: temperatura, prêdkoæ wiatru, us³onecznienie, intensywnoæ opadu atmosferycznego. Tabela 4.7 Roczne obci¹¿enie pod³o¿a zanieczyszczeniami wniesionymi przez opady atmosferyczne na stacji monitoringowej w Suwa³kach w latach 1999 2003 L.p. Wskanik £adunki jednostkowe w kg/ha 2000 2001 2002 2003 1 Siarczany 1999 16,52 13,18 22,04 22,39 15,97 2 Chlorki Azotany 6,46 4,95 9,50 8,00 8,22 Azot amonowy 2,85 2,61 3,41 4,08 2,40 3,43 2,90 3,18 3,60 4,52 4,77 3 4 5 Sód 4,31 2,99 5,66 3,47 6 Potas 1,77 1,12 2,35 2,33 2,93 7 Wapñ 12,75 8,35 16,12 17,15 14,01 8 Magnez 1,53 1,11 2,19 2,36 2,05 9 Mied 0,0435 0,0514 0,0761 0,0674 0,188 10 O³ów 0,0295 0,0421 0,0459 0,0482 0,0281 11 Kadm 0,0045 0,0028 0,0025 0,0006 0,0016 12 Jon wodorowy 0,0109 0,0189 0,0109 0,0053 0,0053 13 Wysokoæ opadów [mm] 557,2 466,7 628,8 601,9 540,1 54 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Opady atmosferyczne s¹ czynnikiem efektywnie oczyszczaj¹cym atmosferê, jednak powoduj¹ powierzchniowe zanieczyszczenie pod³o¿a. Stopieñ ska¿enia rodowiska przez opad zale¿y od stê¿enia zanieczyszczeñ w nim zawartych oraz od iloci opadu. W tabeli 4.7 podano wielkoci ³adunków jednostkowych badanych substancji wniesionych przez opady atmosferyczne w latach 1999 2003. W bilansie zanieczyszczeñ wnoszonych do pod³o¿a z opadami, najwiêkszy udzia³ przypada na takie substancje jak: zwi¹zki siarki, wapnia, chlorki (rysunek 4.48). Pozosta³e zanieczyszczenia (g³ównie metale ciê¿kie) wystêpuj¹ w ilociach ladowych. Rysunek 4.48 Procentowy udzia³ poszczególnych zanieczyszczeñ deponowanych z opadów do pod³o¿a na stacji WIO w Suwa³kach (rednia z lat 1999 2003) MAGNEZ 3,42% POZOSTA£E 0,25% SIARCZANY 33,34% WAPÑ 25,31% POTAS 3,89% SÓD 7,85% CHLORKI 13,74% AZOT AMONOWY 6,52% AZOTANY 5,68% Najni¿sze opady wyst¹pi³y w roku 2000 (rysunek 4.49) i wynios³y 466,7 mm, natomiast najwy¿sze w roku 2001 (628,8mm). W ci¹gu ca³ego okresu pomiarowego przewa¿a³y opady rednie z przedzia³u 1-10 mm i s³abe z przedzia³u 0,1-1 mm. Rysunek 4.50 Depozycja siarczanów z opadów do pod³o¿a w latach 1999 2003 na stacji WIO w Suwa³kach Rysunek 4.49 Wysokoæ opadów w latach 1999 2003 na stacji WIO w Suwa³kach 700 600 25 WYSOKOÆ OPADÓW kg/ha 500 mm SIARCZANY 20 400 300 200 15 10 5 100 0 0 1999 2000 2001 2002 1999 2003 2000 2001 2002 2003 Zmiany obci¹¿enia powierzchni ³adunkami poszczególnych substancji, przenoszonych poprzez opady z powietrza przedstawiaj¹ rysunki 4.50 4.60. 55 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Rysunek 4.52 Depozycja zwi¹zków azotu z opadów do pod³o¿a w latach 1999 2003 na stacji WIO w Suwa³kach Rysunek 4.51 Depozycja chlorków z opadów do pod³o¿a w latach 1999 2003 na stacji WIO w Suwa³kach 10,0 6 CHLORKI kg/ha kg/ha 7,5 5,0 0 0 1999 2000 2001 2002 1999 2003 Rysunek 4.53 Depozycja sodu z opadów do pod³o¿a w latach 1999 2003 na stacji WIO w Suwa³kach 3,5 SÓD 3,0 3 2 2003 POTAS 2,0 1,5 0,5 0 0 1999 2000 2001 2002 2003 Rysunek 4.55 Depozycja wapnia z opadów do pod³o¿a w latach 1999 2003 na stacji WIO w Suwa³kach 1999 2000 2001 2002 2003 Rysunek 4.56 Depozycja magnezu z opadów do pod³o¿a w latach 1999 2003 na stacji WIO w Suwa³kach 2,5 WAPÑ 2,0 kg/ha 15 kg/ha 2002 1,0 1 10 5 MAGNEZ 1,5 1,0 0,5 0 0 1999 2000 2001 2002 2003 1999 Rysunek 4.57 Depozycja miedzi z opadów do pod³o¿a w latach 1999 2003 na stacji WIO w Suwa³kach 0,20 2000 2001 2002 2003 Rysunek 4.58 Depozycja o³owiu z opadów do pod³o¿a w latach 1999 2003 na stacji WIO w Suwa³kach 0,06 MIED O£ÓW 0,05 kg/ha 0,15 kg/ha 2001 2,5 4 20 2000 Rysunek 4.54 Depozycja potasu z opadów do pod³o¿a w latach 1999 2003 na stacji WIO w Suwa³kach kg/ha kg/ha 5 4 2 2,5 6 AZOT AZOT AMONOWY 0,10 0,04 0,03 0,02 0,05 0,01 0 0 1999 2000 2001 2002 1999 2003 56 2000 2001 2002 2003 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Rysunek 4.59 Depozycja kadmu z opadów do pod³o¿a w latach 1999 2003 na stacji WIO w Suwa³kach 0,005 0,020 KADM 0,004 JON WODOROWY 0,015 0,003 kg/ha kg/ha Rysunek 4.60 Depozycja jonu wodorowego z opadów do pod³o¿a w latach 1999 2003 na stacji WIO w Suwa³kach 0,002 0,010 0,005 0,001 0 0 1999 2000 2001 2002 2003 1999 2000 2001 2002 2003 Sporód oznaczanych wskaników na szczególn¹ uwagê zas³uguje odczyn opadów rejestrowany na stacji. W normalnych warunkach pH zwyk³ego deszczu wynosi 5,6 5,8. Lekko kwany odczyn wynika z obecnoci s³abego kwasu wêglowego, którego ród³em jest rozpuszczony dwutlenek wêgla pochodz¹cy z atmosfery. Odczyn opadu mo¿e ulegaæ zmianie wskutek wystêpowania w nim ró¿nego rodzaju zanieczyszczeñ. Na stanowisku pomiarowym w Suwa³kach w przewadze wystêpowa³y opady o wartoci pH powy¿ej 5,8 wartoci niespotykane dla naturalnych opadów atmosferycznych. Najni¿sze rednie w skali roku wartoci pH w okresie 19992003 uzyskano w 2000 roku, co w zwi¹zku z definicj¹ pH oznacza najwy¿sze stê¿enie i ³adunek jonów wodorowych. Du¿a czêæ zanieczyszczeñ nie wykazuje wyranych trendów zmian podczas wielolecia 1999 2003, pomimo to niektóre wartoci ³adunków wskazuj¹ na stopniowe zmniejszanie ich emisji, a przez to mniejsz¹ depozycjê do pod³o¿a. Najbardziej zauwa¿alne jest to w przypadku zwi¹zków kadmu (rysunek 4,59). Natomiast, w przypadku zwi¹zków miedzi zauwa¿alny jest widoczny wzrost emisji (rysunek 4,57). Wniesiony wraz z opadami w 2003 roku ³adunek siarczanów, w porównaniu do roku 2002, zmala³ o 28,7%, ³adunek azotanów o 41,2%, wapnia o 18,3%, magnezu o 13,1%, o³owiu o 41,7%, ³adunki chloru i jonów wodorowych kszta³towa³y siê na podobnym poziomie, a zwiêkszy³ siê depozyt azotu amonowego o 20,4%, sodu o 27,3%, potasu o 20,5%, miedzi o 64,1% oraz kadmu o 62,5%. Ocena wyników piêcioletnich badañ monitoringowych chemizmu opadów atmosferycznych i depozycji zanieczyszczeñ do pod³o¿a, prowadzonych w okresie lat 1999 2003 na stacji WIO w Bia³ymstoku Delegatury w Suwa³kach wykaza³a, ¿e w przypadku wiêkszoci badanych zwi¹zków brak jest zdecydowanej tendencji zmian. 4.3 OCENY POZIOMÓW SUBSTANCJI W POWIETRZU I KLASYFIKACJI STREF WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO G³ównymi celami dzia³añ wynikaj¹cymi z wprowadzonych w Polsce przepisów prawnych dotycz¹cych ochrony powietrza jest utrzymanie dobrej jakoci powietrza w strefach województwa lub jej poprawa poprzez wprowadzenie programów naprawczych tam, gdzie wyniki badañ wskazuj¹ na przekroczenia dopuszczalnych normatywów. Podstawami tych dzia³añ s¹ wykonywane systematycznie dwa rodzaje ocen: aocena klasyfikacji stref na potrzeby ustalenia odpowiedniego sposobu oceny jakoci powietrza wykonywana przynajmniej co 5 lat, aocena poziomów substancji w powietrzu i klasyfikacja stref województwa na potrzeby okrelenia zakresu dzia³añ na rzecz poprawy jakoci powietrza (opracowywania programów ochrony powietrza POP) wykonywana corocznie. Na poziomie województwa, decyzje i kierunki dalszych dzia³añ podejmowanych w wyniku wykonywanych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony rodowiska ocen nale¿¹ do kompetencji wojewody. Celami corocznej oceny jakoci powietrza wykonywanej na mocy art.89 Ustawy Prawo ochrony rodowiska s¹: adokonanie klasyfikacji stref w oparciu o przyjête kryteria tj: dopuszczalny poziom substancji w powietrzu oraz poziom dopuszczalny powiêkszony o margines tolerancji, okrelone w Rozporz¹dzeniu w sprawie dopuszczalnych poziomów. Klasyfikacja jest podstaw¹ do podjêcia decyzji o potrzebie zaplanowania dzia³añ na rzecz poprawy jakoci powietrza w danej strefie (opracowywania programów ochrony powietrza POP). auzyskanie informacji o przestrzennych rozk³adach zanieczyszczeñ na obszarze aglomeracji lub innej strefy, w za57 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok kresie umo¿liwiaj¹cym wskazanie obszarów przekroczeñ wartoci kryterialnych oraz okrelenie poziomów stê¿eñ wystêpuj¹cych na tych obszarach. Informacje te s¹ niezbêdne do okrelenia obszarów wymagaj¹cych podjêcia dzia³añ na rzecz poprawy jakoci powietrza lub, w przypadku uznania wymaganych informacji za niewystarczaj¹ce podjêcia dodatkowych badañ we wskazanych rejonach. awskazanie prawdopodobnych przyczyn wystêpowania ponadnormatywnych stê¿eñ zanieczyszczeñ w okrelonych rejonach (w zakresie mo¿liwym do uzyskania na podstawie posiadanych informacji), awskazanie potrzeb w zakresie wzmocnienia istniej¹cego systemu monitoringu i oceny. Okrelenie potrzeb w zakresie modernizacji lub reorganizacji istniej¹cego w województwie systemu monitoringu stanowi³o cel wykonanej wstêpnej oceny jakoci powietrza. Z pierwszej oceny wynikaj¹ natomiast dalsze potrzeby doskonalenia systemu monitorowania jakoci powietrza w województwie. W roku 2002 wesz³y w ¿ycie nowe uregulowania prawne dotycz¹ce badañ jakoci powietrza w kraju. Zosta³y one opisane we wczeniejszym rozdziale. Oceny jakoci powietrza obszarów dokonuje siê w strefach, którymi s¹ zgodnie z art. 87 Ustawy Prawo ochrony rodowiska: aaglomeracja o liczbie mieszkañców powy¿ej 250 tysiêcy, aobszar powiatu nie wchodz¹cy w sk³ad aglomeracji. Ocena poziomu substancji w powietrzu w strefach wyró¿nia wymienione wczeniej cele: aochronê zdrowia. Klasyfikacja obejmuje ocenê poziomów SO2, NO2, py³u zawieszonego PM10, Pb, O3, CO i benzenu, aochronê rolin. Klasyfikacja obejmuje ocenê poziomów SO2, NOx, i O3. Oceny poziomu substancji w powietrzu, a nastêpnie klasyfikacji stref dokonuje siê w poszczególnych strefach, w których poziom: achoæby jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny powiêkszony o margines tolerancji, achoæby jednej substancji mieci siê pomiêdzy poziomem dopuszczalnym a poziomem dopuszczalnym powiêkszonym o margines tolerancji, asubstancji nie przekracza poziomu dopuszczalnego. Klasyfikacji dokonuje siê oddzielnie ze wzglêdu na cele: aochronê zdrowia (dla terenu kraju w tym uzdrowisk), aochronê ekosystemów (dla terenu kraju w tym parków narodowych z wy³¹czeniem obszarów aglomeracji). Zaliczenie strefy do okrelonej klasy wi¹¿e siê z okrelonymi wymaganiami, co do dzia³añ na rzecz poprawy jakoci powietrza w przypadku, gdy nie s¹ dotrzymane wartoci kryterialne lub na rzecz utrzymania tej jakoci (je¿eli spe³nia ona przyjête standardy). W szczególnoci dotyczy to klasy C, gdzie skutkiem takiej oceny strefy jest opracowanie dla niej Programu ochrony powietrza (POP) zawieraj¹cego okrelone decyzje ekonomiczne. Maj¹c na uwadze niedoskona³oci dotychczasowego systemu monitorowania zanieczyszczenia powietrza w kraju (i w województwie) w aspekcie nowych wymogów prawnych, w klasyfikacji stref za rok 2003 utrzymano dodatkowe klasy ³¹cz¹ce dwie klasy potencjalnie mo¿liwe: B/C (gdy jest okrelony margines tolerancji) lub A/C (gdy margines tolerancji nie jest okrelony). Klasyfikacjê tak¹ zastosowano w przypadku, gdy stwierdzono w¹tpliwoci dotycz¹ce jednoznacznego okrelenia obszarów potencjalnego wystêpowania stê¿eñ przekraczaj¹cych wartoci dopuszczalne, powy¿ej których wymagane jest opracowywanie programów ochrony powietrza. Zasady przyjêtej klasyfikacji stref i wymagane dzia³ania z niej wynikaj¹ce zestawiono w tabelach. Tabela 4.8 Klasyfikacja stref w przypadkach gdy jest okrelony margines tolerancji Poziom stê¿eñ Klasa strefy Wymagane dzia³ania nie przekraczaj¹cy wartoci dopuszczalnej* A brak powy¿ej wartoci dopuszczalnej* lecz nie przekraczaj¹cy wartoci dopuszczalnej powiêkszonej o margines tolerancji* B okrelenie obszarów przekroczeñ wartoci dopuszczalnych powy¿ej wartoci dopuszczalnej powiêkszonej o margines tolerancji* C okrelenie obszarów przekroczeñ wartoci dopuszczalnych oraz wartoci dopuszczalnych powiêkszonych o margines tolerancji opracowanie programu ochrony powietrza POP mo¿liwoæ przekroczenia wartoci dopuszczalnej powiêkszonej o margines tolerancji* na niektórych obszarach; ocena dla tych obszarów oparta na podstawach uznanych za niewystarczaj¹ce do zaliczenia strefy do klasy C (do opracowania POP) B/C 58 okrelenie obszarów przekroczeñ wartoci dopuszczalnych oraz potencjalnych obszarów przekroczeñ wartoci dopuszczalnych powiêkszonych o margines tolerancji (uzyskanych w oparciu o dostêpne niewystarczaj¹co pewne, lecz wstêpnie zaakceptowane, dane i metody) przeprowadzenie dodatkowych badañ w celu potwierdzenia potrzeby (lub braku potrzeby) dzia³añ na rzecz poprawy jakoci powietrza (opracowania POP) Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Tabela 4.9 Klasyfikacja stref w przypadkach gdy margines tolerancji nie jest okrelony Klasa strefy Poziom stê¿eñ Wymagane dzia³ania nie przekraczaj¹cy wartoci dopuszczalnej* A brak powy¿ej wartoci dopuszczalnej* C okrelenie obszarów przekroczeñ wartoci dopuszczalnych dzia³ania na rzecz poprawy jakoci powietrza opracowanie programu ochrony powietrza POP A/C okrelenie potencjalnych obszarów przekroczeñ wartoci dopuszczalnych (uzyskanych w oparciu o dostêpne niewystarczaj¹co pewne, lecz wstêpnie zaakceptowane, dane i metody) przeprowadzenie dodatkowych badañ w celu potwierdzenia potrzeby (lub braku potrzeby) dzia³añ na rzecz poprawy jakoci powietrza (opracowania POP) mo¿liwoæ przekroczenia wartoci dopuszczalnej* na niektórych obszarach; ocena dla tych obszarów oparta na podstawach uznanych za niewystarczaj¹ce do zaliczenia strefy do klasy C (do opracowania POP) Na podstawie wyników klasyfikacji stref województwa podlaskiego uzyskanych w 2003 nale¿y stwierdziæ, i¿ nie zasz³a koniecznoæ opracowania programów ochrony powietrza maj¹cych na celu poprawê jakoci parametrów powietrza. (brak stref klasy C). Najni¿sze klasyfikacje stref uzyska³y trzy strefy na obszarze województwa: strefa powiatu miasta £om¿a, powiatu miasta Suwa³ki i powiat hajnowski, które zaliczono do klas B ze wzglêdu na kryterium ochrony zdrowia. Przyczyn¹ klasyfikacji by³y stwierdzone wysokie wartoci stê¿eñ py³u PM10. Na podstawie analizy danych emisji py³u, strefa aglomeracji bia³ostockiej jest równie¿ obszarem potencjalnie mo¿liwych, wysokich stê¿eñ py³u PM10. W klasyfikacji, ze wzglêdu na ochronê rolin, nie wyst¹pi³y na terenie województwa strefy z przekroczeniami wartoci kryterialnych. W ocenie substancji w powietrzu za 2002 r. odnotowano wysokie wartoci stê¿eñ py³u PM10 w dwóch strefach: miasta Suwa³ki i £om¿a. Strefy te zakwalifikowano do klasy B ze wzglêdu na kryterium ochrona zdrowia. W celu dalszego rozpoznania jakoci powietrza w poszczególnych strefach województwa wskazano przeprowadzenie uzupe³niaj¹cych pomiarów przy pomocy laboratorium mobilnego bêd¹cego na wyposa¿eniu WIO. Tabela 4.10 Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeñ oraz klasa ogólna dla ka¿dej strefy, uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzglêdnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia 2003 r. Lp. Nazwa strefy/powiatu Kod strefy/ Kod strefy/ L.p Nazwa strefy/powiatu powiatu powiatu 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 augustowski bia³ostocki bielski grajewski hajnowski koleñski ³om¿yñski moniecki sejneñski siemiatycki sokólski suwalski wysokomazowiecki zambrowski miasta Bia³ystok miasta £om¿a miasta Suwa³ki 4.20.26.01 4.20.26.02 4.20.26.03 4.20.27.04 4.20.26.05 4.20.27.06 4.20.27.07 4.20.26.08 4.20.26.09 4.20.26.10 4.20.26.11 4.20.26.12 4.20.27.13 4.20.27.14 4.20.26.61 4.20.27.62 4.20.26.63 Symbol kasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeñ dla obszaru ca³ej strefy SO2 NO2 A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A PM10 A A A A B/C A A A A A A A A A A B/C B/C Pb C6H6 A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A CO A A A A A A A A A A A A A A A A A Klasa ogólna strefy O3 A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A B A A A A A A A A A A B B klasa ogólna strefy B ze wzglêdu na klasê jednego zanieczyszczenia (py³u PM10). Dla pozosta³ych zanieczyszczeñ w strefie klasa A 59 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Mapa 4.1 Województwo podlaskie, klasyfikacja wynikowa stref, ochrona zdrowia SUWA£KI SEJNY 1 AUGUSTÓW GRAJEWO 2 MOÑKI KOLNO SOKÓ£KA £OM¯A BIA£YSTOK Supral 3 ZAMBRÓW WYSOKIE MAZ. KLASA C KLASA B/C BIELSK PODLASKI KLASA B 4 KLASA A/C HAJNÓWKA KLASA A strefy nie klasyfikowane GRANICE POWIATÓW PARKI NARODOWE OTULINY PARKÓW NARODOWYCH SIEMIATYCZE UZDROWISKA SIEDZIBY POWIATÓW 1 MIASTA NA PRAWACH POWIATU Wigierski Park Narodowy 2 Biebrzañski Park Narodowy 3 Narwiañski Park Narodowy 4 Bia³owieski Park Narodowy Tabela 4.11 Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeñ oraz klasa ogólna dla ka¿dej strefy, uzyskane w OR dokonanej z uwzglêdnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony rolin 2003 r. Lp. Nazwa strefy/powiatu Kod strefy/ powiatu 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 augustowski bia³ostocki bielski grajewski hajnowski koleñski ³om¿yñski moniecki sejneñski siemiatycki sokólski suwalski wysokomazowiecki zambrowski 4.20.26.01 4.20.26.02 4.20.26.03 4.20.27.04 4.20.26.05 4.20.27.06 4.20.27.07 4.20.26.08 4.20.26.09 4.20.26.10 4.20.26.11 4.20.26.12 4.20.27.13 4.20.27.14 Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeñ dla obszaru ca³ej strefy SO2 NO A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A O3 Klasa ogólna strefy A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A A a) ocenê klasy strefy ze wzglêdu na zanieczyszczenie SO2 (klasa A), z uwzglêdnieniem kryteriów okrelonych w celu ochrony rolin, przeprowadzono na podstawie wyników uzyskanych na stacjach zlokalizowanych w miastach powiatowych. Z niskich stê¿eñ notowanych w tych miastach tj. na obszarach zurbanizowanych i uprzemys³owionych mo¿na wnioskowaæ, ¿e na obszarach pozamiejskich bêd¹ one jeszcze ni¿sze. 60 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Mapa 4.2 Województwo podlaskie, klasyfikacja wynikowa stref, ochrona rolin SUWA£KI SEJNY 1 AUGUSTÓW GRAJEWO 2 MOÑKI KOLNO SOKÓ£KA £OM¯A BIA£YSTOK Supral 3 ZAMBRÓW WYSOKIE MAZ. KLASA C KLASA B/C BIELSK PODLASKI KLASA B 4 KLASA A/C HAJNÓWKA KLASA A strefy nie klasyfikowane GRANICE POWIATÓW PARKI NARODOWE OTULINY PARKÓW NARODOWYCH SIEMIATYCZE UZDROWISKA SIEDZIBY POWIATÓW 1 MIASTA NA PRAWACH POWIATU Wigierski Park Narodowy 2 Biebrzañski Park Narodowy 3 Narwiañski Park Narodowy 4 Bia³owieski Park Narodowy Podsumowanie badañ imisji na terenie woj. podlaskiego 1. Na podstawie wyników klasyfikacji stref województwa podlaskiego nale¿y stwierdziæ, i¿ nie zachodzi koniecznoæ opracowania programów ochrony powietrza (POP) maj¹cych na celu poprawê jakoci parametrów powietrza zarówno ze wzglêdu na kryterium ochrona zdrowia, jak i kryterium ochrona rolin (brak stref klasy C). 2. W 2003 r. najni¿sze klasyfikacje uzyska³y strefy powiatu miasta £om¿a i powiatu miasta Suwa³ki oraz powiat hajnowski, które zaliczono do klas B ze wzglêdu na kryterium ochrony zdrowia. Przyczyn¹ takiej klasyfikacji by³y stwierdzone wysokie wartoci stê¿eñ py³u PM10. W tych strefach wyniki aktualnych pomiarów wskazuj¹, ¿e z du¿ym prawdopodobieñstwem istnieje mo¿liwoæ wyst¹pienia przekroczeñ wartoci dopuszczalnych. 3. Na podstawie analizy danych emisji py³u, strefa aglomeracji bia³ostockiej jest równie¿ obszarem potencjalnie mo¿liwych, wysokich stê¿eñ py³u PM10. Nale¿y nadmieniæ, i¿ brak jest w tej strefie wystarczaj¹cych danych pomiarowych na temat wielkoci i rozk³adu na przestrzeni roku stê¿eñ py³u PM10. Badania prowadzone w latach 1997-2002 obejmowa³y pomiary py³u BS (nie normowany) prowadzone przez Inspekcjê Sanitarn¹. Od listopada 2003 r. zosta³a uruchomiona nowa stacja pomiaru py³u PM10. Tak¿e zrealizowane dotychczas programy badañ krótkookresowych wykonane przy pomocy laboratorium mobilnego (które prowadzono pod k¹tem analizy wp³ywu zanieczyszczeñ komunikacyjnych w sezonach letnich), nie uwzglêdnia³y okresów spodziewanych wysokich stê¿eñ (sezon grzewczy). Badania dotychczasowe nie mog¹ wiêc stanowiæ wystarczaj¹cych kryteriów oceny tego 61 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok zanieczyszczenia w strefie aglomeracji bia³ostockiej. 4. W klasyfikacji ze wzglêdu na ochronê rolin nie wyst¹pi³y na terenie województwa strefy z przekroczeniami wartoci kryterialnych. 5. W latach 2003 2004 zrealizowano program badañ benzenu metod¹ pasywn¹ na obszarze województwa. G³ównym ród³em tego zanieczyszczenia jest komunikacja drogowa. Wyniki badañ wykaza³y wysokie poziomy stê¿eñ, jednak¿e nie notowano przekroczeñ dopuszczalnych norm dla obszarów zwyk³ych. Dla obszarów uzdrowisk (Augustów, Supral) wyst¹pi³y przekroczenia stê¿eñ normy rocznej. Problem oceny poziomów benzenu wymaga dalszych badañ w tych strefach w celu potwierdzenia wyników oraz okrelenia granic obszarów przekroczeñ. 6. W wyniku wprowadzonych nowych wymogów prawnych dotycz¹cych metodyk oceny i badañ jakoci powietrza, w roku 2003 podjêto dzia³ania modernizacyjne systemu pomiarów imisji powietrza koniecznego do corocznej oceny stref. Trwaj¹ koñcowe prace zwi¹zane z uruchomieniem 2 stacji pomiarowych w aglomeracji bia³ostockiej (stacji t³a miejskiego i podmiejskiej) oraz stacji t³a wiejskiego do oceny nara¿enia ekosystemów. Zmodernizowano aparaturê pomiarow¹ na istniej¹cych stacjach WIO w £om¿y i w Suwa³kach. 7. W celu dalszego rozpoznania jakoci powietrza w poszczególnych strefach województwa planowane jest kontynuowanie uzupe³niaj¹cych pomiarów przy pomocy laboratorium mobilnego. 8. Niezbêdnym elementem systemu oceny jakoci powietrza w województwie jest pe³na baza emisji obejmuj¹ca zarówno emisjê ze róde³ punktowych, jak równie¿ emisjê powierzchniow¹, w tym ze róde³ komunikacyjnych. Aktualne przepisy prawne narzucaj¹ obowi¹zek jej utworzenia i prowadzenia przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony rodowiska. Bazy mog¹ byæ etapem wyjciowym w przypadku koniecznoci sporz¹dzania w kolejnych latach programów ochrony powietrza (POP). 9. Pomimo wymienionych lokalnych problemów jakociowych powietrza jego ocena w skali województwa wskazuje, ¿e jest to rejon kraju o najwy¿szych standardach jakociowych. 62 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok 5 WODY 5.1 ZASOBY WODNE WOJEWÓDZTWA 5.1.1 WODY P£YN¥CE Sieæ rzeczna województwa podlaskiego jest stosunkowo dobrze rozwiniêta i zwi¹zana jest przede wszystkim z g³ówn¹ rzek¹ województwa Narwi¹ (o powierzchni zlewni na obszarze Polski 53873 km2). Rzekê zasilaj¹ g³ówne dop³ywy: Biebrza (powierzchnia zlewni na obszarze Polski 7051 km2), odprowadzaj¹ca wody z pó³nocnej czeci województwa oraz Bug (powierzchnia zlewni na obszarze Polski 19284 km2), z dop³ywami prawobrze¿nymi, g³ównie Nurcem (powierzchnia zlewni na obszarze Polski 2083 km2), który przep³ywa przez po³udniow¹ czêæ województwa. Rzeki województwa tworz¹ dzia³y wodne II i III rzêdu, wchodz¹ce w sk³ad dorzecza Wis³y oraz I rzêdu w dorzeczach Niemna i Prego³y. W dorzeczu Niemna, o powierzchni 1993,8 km2 w granicach województwa podlaskiego, g³ównymi ciekami s¹: Szeszupa oraz Czarna Hañcza i jej dop³yw Marycha. W dorzeczu Prego³y znajduj¹ siê cieki: B³êdzianka i Bludzia. Zlewnie g³ównych rzek posiadaj¹ w wiêkszoci cechy typowe dla zlewni nizinnych. Dominuj¹ meandruj¹ce koryta rzek, tworz¹ce rozleg³e doliny, czêsto o charakterze podmok³ym i bagienno-torfowym. Znaczne obszary zlewni rzek pokrywaj¹ ³¹ki i powierzchnie lene, w tym obszary objête, ze wzglêdu na walory przyrodnicze, ró¿norodnymi formami ochrony. Na terenie województwa podlaskiego znajduje siê 54 wiêkszych rzek i cieków, które s¹ objête systematycznymi badaniami monitoringowymi z racji ich gospodarczego wykorzystania lub koniecznoci ochrony przed zanieczyszczeniem. Ca³kowita d³ugoæ rzek objêtych systematyczn¹ kontrol¹ wynosi ³¹cznie 1819,9 km. 5.1.2 WODY STOJ¥CE Na terenie województwa podlaskiego wystêpuje znaczna iloæ naturalnych zbiorników wód stoj¹cych zlokalizowanych g³ównie w pó³nocnej czêci województwa. Szacuje siê, ¿e znajduje siê tu oko³o 280 jezior. Jeziorem o najwiêkszej powierzchni lustra wody (z wy³¹czeniem powierzchni wysp) s¹ Wigry (2118 ha). Do jezior o najwiêkszej g³êbokoci nale¿¹: Hañcza najg³êbsze w Polsce (108,5 m), Wigry (73 m), O¿ewo (55,5 m), Ga³adu (55 m). Najwiêksze zasoby wód jeziorowych w województwie podlaskim znajduj¹ siê w na Pojezierzu Wigierskim oraz w rejonie Pagórków Augustowskich. Jeziornoæ tych mikroregionów waha siê od oko³o 6,4 do prawie 8%. Pozosta³y obszar województwa podlaskiego jest ubogi w wody stoj¹ce. Jego wiêksze zasoby stanowi¹ jeziora: Rajgrodzkie o powierzchni 1503,2 ha i maksymalnej g³êbokoci 52 m, £acha o powierzchni 20 ha (zarastaj¹ce), Mierucie o powierzchni 31,2 ha i redniej g³êbokoci 2,0 m, Toczy³owo o powierzchni 101,8 ha i redniej g³êbokoci 4,7 m i Maliszewo o powierzchni 70 ha (zarastajace) oraz zbiorniki sztuczne: Siemianówka o powierzchni zalewu 3250 ha, Wasilków 12,0 ha oraz szereg zbiorników wodnych o powierzchniach kilku hektarów wybudowanych w ramach programu ma³ej retencji. Sieæ wodn¹ uzupe³niaj¹ stawy i kana³y. Najwiêkszym i niew¹tpliwie najbardziej znanym jest Kana³ Augustowski, który ³¹czy rzekê Biebrzê z Pojezierzem Augustowskim. W tak zwanym Kompleksie Kuwaskim istniej¹ kana³y s³u¿¹ce do przerzutów wody: (Rudzki stanowi¹cy przed³u¿enie rzeki E³k, o d³ugoci 12,3 km, Wonawiejski skracaj¹cy bieg rzeki Jegrzni, o d³ugoci 8,9 km, Kuwaski prowadz¹cy wodê z Jeziora Rajgrodzkiego do nawodnieñ zmeliorowanych u¿ytków zielonych, o d³ugoci 14,8 km), kana³y odwadniaj¹ce (£êg o d³ugoci 12,1 km, Kapicki o d³ugoci 12,6 km, Szymañski o d³ugoci 6,9 km). 5.1.3. WODY PODZIEMNE G³ównym ród³em zaopatrzenia w wodê ludnoci województwa podlaskiego s¹ wody podziemne (trzecio- i czwartorzêdowe), których ³¹czne zasoby eksploatacyjne oszacowano na 645,5 hm 3 (wg danych GUS na koniec 2002 r.). Wielkoæ zasobów wód na terenie województwa uleg³a zmniejszeniu o 0,2 hm3 w stosunku do 2001 r. Wody podziemne charakteryzuj¹ siê stosunkowo dobr¹ jakoci¹ jednak ze wzglêdu na wra¿liwoæ i nisk¹ odnawialnoæ wymagaj¹ szczególnej ochrony w aspekcie ilociowym i jakociowym. Zgromadzone s¹ one w 3 udokumentowanych zbiornikach wód podziemnych: pradoliny rzeki Biebrzy (GZW-217), pradoliny rzeki Supral (GZW-218) i Sandru Kurpie (GZW-216). 5.1.4. ZU¯YCIE WODY Rejestrowany pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludnoci Polski wyniós³ w roku 2002 ok. 10833,5 hm3, z tego na potrzeby województwa podlaskiego ok. 89 hm3, co stanowi wskanik 4,4 dam3/km2. Jest on najni¿szy w kraju (rednia dla Polski wynosi 34,6 dam3/km2). W porównaniu do lat poprzednich wielkoæ poboru wody w województwie nie uleg³a wyranym zmianom (2001 87,1 hm3; 2000 90,2 hm3; 1999 92,4 hm3; 1998 85,6 hm3). 63 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Pobrana woda zosta³a wykorzystana w 2002 roku w 16% przez przemys³ na cele produkcyjne (Polska 69,8%), w 63,6% przez gospodarkê komunaln¹ (zaopatrzenie wodoci¹gów; Polska 20,0%) i w 20,4% przez rolnictwo i lenictwo do nawodnieñ i uzupe³niania stawów rybnych (Polska 10,2%). Podobnie by³o w roku 2001, gdzie 16,1% pobranej wody zu¿y³ przemys³ na cele produkcyjne, w 63,4% wykorzystano przez gospodarkê komunaln¹ (zaopatrzenie wodoci¹gów) i 20,5% przez rolnictwo i lenictwo do nawodnieñ i uzupe³niania stawów rybnych (rysunek nr 5.2). Obserwowane w latach 1998 2002 trendy zmian w strukturze zu¿ycia pobranej wody w województwie wskazuj¹ na jego spadek w przemyle, wzrost w gospodarce komunalnej oraz stagnacjê wielkoci zu¿ycia w rolnictwie. Podobny trend kszta³towa³ siê w latach 1998 2000 w odniesieniu do bilansu dla Polski, natomiast w latach 2001 2002 bilans dla Polski wskazywa³ na wzrost zu¿ycia wody w przemyle i spadek w gospodarce komunalnej. Wszystkie miasta województwa podlaskiego posiadaj¹ komunalne ujêcia wody ze stosunkowo dobrze rozwiniêt¹ i ci¹gle rozbudowywan¹ sieci¹ wodoci¹gow¹. £¹czna jej d³ugoæ wynosi³a 9655,7 km w koñcu 2002 r. (2001 9270,1 km; 2000 8904,5 km; 1999 8428,5 km; 1998 7825,2 km). Obserwowane trendy zmian wskazuj¹ na ci¹g³e zwiêkszanie siê iloci mieszkañ wyposa¿onych w podstawowe instalacje sanitarne. Mieszkania wyposa¿one w wodoci¹g obejmowa³y w 2002 r. 98,3% (2001 97,2%; 2000 96,9%) ogó³u mieszkañ w miastach i 81,5% (2001 73,4%; 2000 71,5%) na wsi. S¹ to wskaniki nieznacznie ni¿sze w porównaniu do Polski, gdzie w okresie 2000 2002 procentowy udzia³ mieszkañ wyposa¿onych w wodoci¹g wzrós³ w miastach z 97,6% do 98,7 % i z 83,1% do 89,5% na wsi. Ze zbiorowego zaopatrzenia w wodê w 2002 r. korzysta³o ok. 95,2 % mieszkañców w miastach województwa (rednia dla Polski 94,2%). Zu¿ycie wody na jednego mieszkañca woj. podlaskiego wynosi³o w 2002 roku 31,9 m3, co jest najni¿szym wskanikiem w kraju (rednia dla Polski w 2002 r. 40,3 m3). 5.2. G£ÓWNE RÓD£A ZANIECZYSZCZEÑ WÓD 5.2.1. STRUKTURA I ILOÆ WYTWARZANYCH CIEKÓW Wed³ug danych GUS gospodarka komunalna miast, zak³ady przemys³owe oraz inne punktowe ród³a zanieczyszczeñ województwa odprowadzi³y w skali 2002 roku 38,8 mln m3 cieków (2001 39,1; 2000 40,8; 1999 44,4; 1998 46,8 mln m3); z czego 38,1 mln m3 wymaga³a oczyszczenia (2001 38,5; 2000 40,1; 1999 43,5; 1998 45,6 mln m3). S¹ to iloci najni¿sze w kraju. W przewa¿aj¹cej liczbie województw iloci wytwarzanych cieków osi¹gaj¹ kilkakrotnie wy¿sze wartoci, dochodz¹c w skrajnym przypadku do 255,6 mln m3 (rok 2002, woj. mazowieckie). Ogólna iloæ cieków stanowi³a 43,6% (2001 44,9 %, 2000 45,2%, 1999 48 %, 1998 54,7%) wielkoci wody pobranej na cele gospodarcze. Zrzuty bezporednio z zak³adów przemys³owych (³¹cznie z wodami ch³odniczymi) stanowi³y w 2002 r. - 16,2% ca³kowitej iloci wytworzonych cieków (2001 15,9%, 2000 15,4%, 1999 17,8%, 1998 18,3%), za cieki odprowadzane miejskimi i wiejskimi systemami kanalizacyjnymi 83,6% (2001 84,1%, 2000 84,6%, 1999 82,2%, 1998 81,6%). Z podanej iloci 38,1 mln m3 cieków wymagaj¹cych oczyszczenia w 2002 r. oczyszczono 37,7 mln m 3, co stanowi³o prawie 98,95% (2001 98,96%, 2000 98%, 1999 94%, 1998 95%). cieki nieoczyszczone odprowadzane do wód powierzchniowych stanowi³y 0,4 mln m3 to jest ok. 1% wszystkich cieków wymagaj¹cych oczyszczenia (2001 1%, 2000 2%, 1999 6%, 1998 5%). Nale¿y zauwa¿yæ, i¿ w stosunku do redniej dla Polski, iloci wytwarzanych cieków z terenu województwa s¹ znacznie ni¿sze. £¹cznie w Polsce wytworzono w 2002 r. 2278,5 mln m3 cieków komunalnych i przemys³owych wymagaj¹cych oczyszczenia, z tego 2073,9 mln m3 oczyszczono, co stanowi³o 91,02%. Dla Polski wskanik iloci cieków przemys³owych i komunalnych wymagaj¹cych oczyszczenia odprowadzanych do wód powierzchniowych wynosi³ 7,3 dam3/km2 (2000 8,0; 1998 9,1), a dla województwa podlaskiego 1,9 dam3/km2 (2000 2,0; 1998 2,3) i by³ najni¿szy w kraju. W minionym dziesiêcioleciu obserwuje siê systematyczne ograniczenie wielkoci ³adunków zanieczyszczeñ odprowadzanych do wód oraz zahamowanie postêpuj¹cej ich degradacji. Obserwowany trend jest uwarunkowany kilkoma czynnikami, wród których nale¿y wymieniæ: upadek szeregu du¿ych zak³adów pañstwowych, zmniejszenie wielkoci produkcji lub zmiana profilu produkcji. Oprócz tych negatywnych zjawisk gospodarczych, na obni¿enie iloci wytwarzanych cieków, znaczny wp³yw ma modernizacja procesów produkcyjnych pod k¹tem ograniczenia ich wodoch³onnoci. Podejmowane w ostatnim dziesiêcioleciu proekologiczne dzia³ania inwestycyjne w zakresie ochrony wód spowodowa³y, i¿ systematycznie ronie iloæ cieków oczyszczonych biologicznie. cieki nieoczyszczone w 1998 roku stanowi³y 4,5% wszystkich wytworzonych cieków (1999 6 %, 2000 2%), a w latach 2001 2002 iloæ ta spad³a do poziomu 1%. Jest to bardzo dobry wynik w porównaniu do wskaników dla Polski, gdzie udzia³ nieczyszczonych cieków przemys³owych i komunalnych odprowadzanych do wód powierzchniowych wynosi³ odpowiednio: ok. 12% 64 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok w 2000 r., 10% w 2001 r. i 9% w 2002 r. Sposób oczyszczania cieków odprowadzonych do wód powierzchniowych w 2002 roku, wed³ug danych GUS, przedstawia³ siê nastêpuj¹co: 98,2% by³o oczyszczane biologicznie w tym 63,0% z podwy¿szonym usuwaniem biogenów. W 2001 roku wskaniki te kszta³towa³y siê odpowiednio (97,9% i 20,0%), w 2000 roku (97,7% i 19,7%), w 1999 roku (93,1% i 12,6%) oraz w 1998 roku (94,5% i 12,9%). W roku 2002 tylko 0,8% cieków by³a oczyszczana mechanicznie (0,7% w 2000 roku). Wiêkszoæ róde³ zanieczyszczeñ wód stanowi¹ miejskie, mechaniczno-biologiczne oczyszczalnie komunalne, st¹d te¿ g³ówny udzia³ w ogólnej iloci odprowadzanych cieków na terenie województwa podlaskiego stanowi³y cieki komunalne. 5.2.2 CIEKI KOMUNALNE cieki komunalne stanowi¹ ok. 84% wszystkich cieków wytworzonych (2001 84,1%, 2000 84,6%, 1999 82,2%, 1998 81,6%). Prawie 98,8% cieków by³a oczyszczana biologicznie na 91 (83 w 2001 r.) oczyszczalniach komunalnych. Wzrasta liczba obiektów o technologii oczyszczania z podwy¿szonym usuwaniem biogenów, których by³o 22 w 2002 r. (18 w 2001 r.). Iloæ cieków komunalnych, odprowadzonych do wód powierzchniowych, uleg³a wyranemu zmniejszeniu z 38,2 hm3 odprowadzonych w 1998 roku (36,5 hm3 1999 r., 34,6 2000 r., 32,9 2001 r.) do 32,5 hm3 w 2002 roku (rysunek nr 5.3). Podobny trend utrzymywa³ siê w Polsce (1655,5 hm3 1998 r., 1589,9 1999 r., 1494,0 2000 r., 1425,3 2001 r., 1353,1 2002 r.). W 2002 r. 72,0% wytworzonych cieków oczyszczono z podwy¿szonym usuwaniem biogenów, a dalsze 26,8 % biologicznie (odpowiednio w 2000 r. 22,4% i 75,9%). Nale¿y zauwa¿yæ, ¿e iloæ cieków oczyszczonych z podwy¿szonym usuwaniem biogenów (w stosunku do iloci wytworzonej) w 2002 r. by³a prawie dwukrotnie wy¿sza ni¿ dla Polski (40,4%). 5.2.3 CIEKI PRZEMYS£OWE cieki przemys³owe stanowi³y w 2002 roku 16,2% ogó³u wytwarzanych cieków w województwie (2001 15,9%, 2000 15,4%, 1999 17,8%, 1998 18,3%). cieki wymagaj¹ce oczyszczenia w ok. 84% by³y oczyszczane biologicznie (2001 94,5%, 2000 94,5%, 1999 75,4%, 1998 80,8%) i w 10,7% z podwy¿szonym usuwaniem biogenów (rysunek nr 5.4). Praktycznie nie odprowadzono do wód cieków przemys³owych nieoczyszczonych. Wskanik ten od trzech lat utrzymywa³ siê na tym samym poziomie i uleg³ zdecydowanej poprawie w stosunku do lat 1998 1999, gdy¿ w 1999 roku wynosi³ 20%, a w 1998 r. 15% ca³kowitej iloci cieków oczyszczanych. £¹czna iloæ wytworzonych cieków przemys³owych uleg³a w latach 1998 2001 znacz¹cemu zmniejszeniu z 8,6 hm3 w 1998 roku, 7,9 hm3 w 1999 r., 6,3 hm3 w 2000 r. do 6,2 hm3 w 2001 roku. Nieznacznie natomiast wzros³a w 2002 roku do wielkoci 6,3 hm3. W Polsce natomiast, ogó³em wytworzono: 6659,2 hm3 w 2000 r., 7522,9 w 2001 r. i 6711,1 w 2001 r. £¹cznie w województwie w 2002 roku funkcjonowa³o 30 przemys³owych oczyszczalni cieków (w 2001 32; 2000 36; 1999 41; 1998 48) w tym: 25 biologicznych, 1 z podwy¿szonym usuwaniem biogenów i 4 mechaniczne. 5.2.4 CIEKI POCHODZ¥CE Z ROLNICTWA Trudnym do zmierzenia, jednak w znacznym stopniu mo¿liwym ród³em zanieczyszczenia wód powierzchniowych s¹ niekontrolowane sp³ywy powierzchniowe z obszarów rolnych, chemizowanych i nawo¿onych. Pomimo tego, i¿ iloæ gnojowicy w ostatnich latach znacznie zmala³a, g³ównie w zwi¹zku z likwidacj¹ PGR-ów i nieop³acalnoci¹ wielkotowarowej produkcji zwierzêcej, stanowi ona nadal lokaln¹ uci¹¿liwoæ rodowiska. cieki z gospodarstw rolnych w wiêkszoci gromadzone s¹ w nieszczelnych zbiornikach, z których zanieczyszczenia przedostaj¹ siê do wód powierzchniowych lub do ziemi, stwarzaj¹c istotne zagro¿enie wód podziemnych. Zmala³a równie¿, g³ównie ze wzglêdów ekonomicznych, iloæ zu¿ywanych nawozów sztucznych i rodków ochrony rolin. Czynniki te wp³ywaj¹ na zmniejszenie niekorzystnego wp³ywu rolnictwa na stan czystoci wód. £¹cznie z terenów wiejskich oczyszczonych zosta³o w 2002 r. 1768 dam3 cieków komunalnych (1998 830 dam3; 1999 1008 dam3; 2000 1415 dam3; 2001 1714 dam3). Ludnoæ obs³ugiwana przez wiejskie oczyszczalnie cieków stanowi³a 11,2% ludnoci województwa (1998 4,5%; 1999 5,7%; 2000 8,4%; 2001 9,6%). Na obszarze wiejskim zlokalizowano 61 oczyszczalni (1998 26; 1999 33; 2000 43; 2001 53) w tym: 47 biologicznych i 14 z podwy¿szonym usuwaniem biogenów. Przepustowoæ obiektów 65 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok wynosi 11619 m3/d (1998 5558; 1999 7057; 2000 8853; 2001 9779 m3/d). Lokalizacjê obiektów odprowadzaj¹cych cieki do wód p³yn¹cych województwa podlaskiego przedstawia za³¹czona mapa prezentuj¹ca stan czystoci wód. Opis obiektów zamieszczono w aneksie II. Rysunek 5.2 Wielkoæ i struktura zu¿ycia pobranej wody 1998 2002 10 100 8 80 hm3 hm3 Rysunek 5.1 Zmiany w gospodarce wodnociekowej 1998 2002 6 rolnictwo i lenictwo cele komunalne (wodoci¹gi) cele produkcyjne 40 4 20 2 zu¿ycie wody iloæ wytwarzanych cieków 0 1998 1999 2000 2001 0 1998 2002 Rysunek 5.3 Wielkoæ i struktura oczyszczania cieków przemys³owych 1998 2002 1999 2000 8 70 7 60 nieoczyszczone oczyszczone biologicznie 50 oczyszczone biologicznie hm3 5 4 2 nieoczyszczone oczyszczone mechanicznie oczyszczone biologicznie 1 oczyszczone biologicznie 3 40 10 0 2000 2001 z podw. usuniêciem biogenów 20 0 1999 2002 30 z podwy¿szonym usuniêciem biogenów 1998 2001 Rysunek 5.4 Wielkoæ i struktura oczyszczania cieków komunalnych 1998 2002 6 2002 1998 1999 2000 2001 2002 Rysunek 5.5 Wskaniki poboru wody i wytworzonych cieków wymagaj¹cych oczyszczenia 1998 2002 5 dam3/km 2 hm3 60 4 3 2 1 pobór wody wytworzone cieki 0 1998 1999 2000 66 2001 2002 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Mapa 5.1 Stan czystoci rzek woj. podlaskiego. Stan na dzieñ 31.12.2003 r. ROSJA LEGENDA: granice województw AU1 mechaniczne granice miast i gmin AU1 biologiczne AU1 po³¹czenia drogowe po³¹czenia kolejowe wody stoj¹ce wody p³yn¹ce AU1 AU1 z usuwaniem biogenów SU8 SU - suwalski HA - hajnowski SUM - Miasta Suwa³ki KO - kolneñski WM - wysokomazowiecki £O - ³om¿yñski ZA - zambrowski SU4 SU9 Przerol SU7 Szypliszki SU10 SE4 Puñsk Jeleniewo Filipów - numer porz¹dkowy oczyszczalni GR - grajewski LITWA SU6 Rutka-Tartak SU1 inne Wi¿ajny SU5 oczyszczalnie cieków: granice pañstw SE2 Krasnopol £OM - Miasta £om¿a 67 SEJNY Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok 5.3. MONITORING RZEK 5.3.1. PROGRAM BADAÑ Monitoring wód powierzchniowych województwa podlaskiego funkcjonuje w systemie Programu Pañstwowego Monitoringu rodowiska (PM). Realizowany system pomiarów jakoci wód pozwala osi¹gaæ nastêpuj¹ce cele: a okrelenie wielkoci i zakresu wp³ywu wiêkszych róde³ zanieczyszczeñ, a kontrola jakoci wody na potrzeby ujêæ komunalnych, a kontrola jakoci wód granicznych, a okrelenie efektów wp³ywu realizacji inwestycji w zakresie oczyszczania wód. W latach 2002 2003 badania prowadzono w oparciu o 2 Programy Monitoringu rodowiska woj. podlaskiego opracowane na lata 1999 2002 oraz 2003 2005. (Program na lata 2003 2005 zosta³ w 2004 roku zmodyfikowany w wyniku wprowadzenia nowych standardów jakociowych badañ i ocen). Programy przewiduj¹ badania poszczególnych rzek województwa w 1-, 3- i 5-letnich cyklach badawczych. Czêstotliwoæ badañ danej rzeki uzale¿niona jest od jej znaczenia gospodarczego, ekologicznego, a tak¿e od wielkoci i rodzaju róde³ zanieczyszczeñ znajduj¹cych siê w zlewni. Zasadniczo program zak³ada, ¿e w cyklach 5-letnich bêd¹ badane mniejsze rzeki i cieki na terenach obszarów chronionych. Taki cykl badawczy umo¿liwi ocenê jakoci zmian naturalnego sk³adu czystoci wód dla tych obszarów. W cyklu 3-letnim bêd¹ badane rzeki, w zlewniach których nie wystêpuj¹ du¿e ród³a zanieczyszczeñ, a gospodarka wodno-ciekowa na tym obszarze jest w zasadzie unormowana. W cyklach corocznych prowadzone bêd¹ badania rzek, bêd¹cych ród³ami zaopatrzenia du¿ych miast w wodê do picia, zasilaj¹ce lub przep³ywaj¹ce przez tereny parków i rezerwatów oraz w zlewniach, w których znajduj¹ siê znacz¹ce ród³a zanieczyszczeñ. Tak¿e coroczny cykl badawczy za³o¿ono dla zlewni rzek niedostatecznie chronionych przed wp³ywem zanieczyszczeñ (brak lub s³abo dzia³aj¹ce oczyszczalnie, uci¹¿liwe ród³a zanieczyszczeñ stanowi¹ce du¿e zagro¿enie awaryjnego zanieczyszczenia wód). Badania monitoringowe zrealizowane w 2002 roku prowadzono na wybranych odcinkach 25 rzek woj. podlaskiego (w tym 7 rzekach granicznych). £¹czna d³ugoæ zbadanych odcinków rzek wynosi³a 607,6 km. Badaniami objêto nastêpuj¹ce rzeki: aNarew z wiêkszymi dop³ywami na terenie województwa: Orlank¹, Horodniank¹ i Supral¹ w profilach ujciowych, aSupral z wiêkszymi dop³ywami: Soko³d¹, Czarn¹ i Bia³¹ w profilach ujciowych, a£oson¹ na ca³ej d³ugoci, aE³k w granicach województwa, aJab³onkê i Gaæ na ca³ej d³ugoci, a£om¿yczkê na ca³ej d³ugoci, aPisê w profilu ujciowym, a£abnê na ca³ej d³ugoci, aBrok w granicach województwa, aNurzec w profilu ujciowym, aKamionkê w profilu ujciowym, aBiebrzê w profilu ujciowym, aCzarn¹ Hañczê na odcinku wy¿ej i ni¿ej Suwa³k, oraz rzeki w przekrojach granicznych: Krynkê, wis³ocz, Len¹ Praw¹, Szeszupê, Szelmentkê i Marychê badane we wspó³pracy z Litw¹ i Bia³orusi¹. W 2003 roku badania przeprowadzono na 44 rzekach (w tym 7 rzek granicznych). £¹czna d³ugoæ zbadanych odcinków rzek wynosi³a 972,5 km. Badania obejmowa³y nastêpuj¹ce rzeki: aNarew z wiêkszymi dop³ywami na terenie województwa: Orlank¹, Horodniank¹ i Supral¹ w profilach ujciowych oraz dop³ywami istotnymi dla jakoci wód na terenie Narwiañskiego Parku Narodowego tj. Awiss¹, Liz¹, Turoniank¹ i Czapliniank¹. aSupral na ca³ej d³ugoci z wiêkszymi dop³ywami: Soko³d¹, Czarn¹ i Bia³¹ w profilach ujciowych, aBia³¹ d. Suprali na ca³ej d³ugoci aBiebrzê na ca³ej d³ugoci wraz z najwa¿niejszymi dop³ywami (w profilach ujciowych) tj.: Brzozówka, Nettê, E³k, Sidra, Kropiwna, Kamienna, Czarna Struga, Wissa. aBrzozówkê na ca³ej d³ugoci; aNettê na ca³ej d³ugoci; aE³k w granicach województwa; alinê w profilu ujciowym; 68 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok a£ojewek na ca³ej d³ugoci; aJab³onkê i Gaæ na ca³ej d³ugoci, aNarwicê w profilu ujciowym; a£om¿yczkê na ca³ej d³ugoci; aStrugê Lepack¹ w profilu ujciowym; aKrzyw¹ Nogê w profilu ujciowym; aRu w profilu ujciowym; aPisê w granicach województwa; aSkrodê w profilu ujciowym; aTurol w profilu ujciowym; aBrok na ca³ej d³ugoci w granicach województwa, aNurzec w profilu ujciowym, aKamionkê w profilu ujciowym, aLen¹ Praw¹ na ca³ej d³ugoci; aCzarn¹ Hañczê na odcinku wy¿ej i ni¿ej Suwa³k a rzeki w przekrojach granicznych: Krynkê, wis³ocz, Len¹ Praw¹, Szeszupê, Szelmentkê i Marychê badane we wspó³pracy z Litw¹ i Bia³orusi¹. Wyniki i wnioski z przeprowadzonych badañ dla ka¿dej z rzek Inspektorat corocznie publikuje i przekazuje organom samorz¹dowym. Opracowania zawieraj¹ ocenê wp³ywu róde³ zanieczyszczeñ, zmiany zachodz¹ce w jakoci wód oraz efektywnoæ inwestycji z zakresu gospodarki ciekowej. Szczegó³ow¹ ocenê stanu czystoci wód woj. podlaskiego Wojewódzki Inspektorat Ochrony rodowiska w Bia³ymstoku przekazuje i prezentuje corocznie sejmikowi województwa na organizowanych specjalnych sesjach powiêconych w ca³oci zagadnieniom ochrony rodowiska. Wyniki badañ rzek s¹ tak¿e systematycznie publikowane na stronie internetowej WIO (www.wios.bialystok.pl) oraz w wojewódzkich raportach o stanie rodowiska, wydawanych w formie ksi¹¿kowej z serii Biblioteki Monitoringu rodowiska (co 2 lata). 5.3.2. METODYKA BADAÑ I OCENY JAKOCI WÓD P£YN¥CYCH Zakresy przeprowadzonych oznaczeñ w poszczególnych profilach pomiarowych dla sieci krajowej (podstawowej), granicznej i regionalnej, oraz czêstotliwoci poborów prób okrela³y obowi¹zuj¹ce wytyczne i zarz¹dzenia G³ównego Inspektoratu Ochrony rodowiska, który prowadzi nadzór merytoryczny i jest koordynatorem programów badañ na terenie kraju. Poboru prób dokonywano z czêstotliwoci¹ co 4 tygodnie. Oceny jakoci wód dokonano w oparciu o program komputerowy JaWo, stosowany przez wszystkie Wojewódzkie Inspektoraty w kraju. Do oceny zastosowano nastêpuj¹ce metody, w oparciu o które okrelono stan czystoci wód w danym roku: a metodê stê¿eñ miarodajnych uwzglêdniaj¹c¹ zale¿noci: stê¿enie przep³yw, w przypadku posiadania pe³nych zbiorów przep³ywów w danym przekroju pomiarowym. Do obliczeñ przyjêto redni przep³yw roczny uzyskany z chwilowych dobowych przep³ywów w poszczególnych profilach pomiarowych, a stê¿eñ charakterystycznych (metodyka CUGW Zarz¹dzenie Prezesa CUGW z 1967 r.). Oparta jest, w przypadku wskaników fizykochemicznych, na rednich stê¿eniach najbardziej niekorzystnych wartoci danego parametru (po odrzuceniu wyniku o 200% odbiegaj¹cego od nastêpnego najgorszego wyniku). Dla wskaników toksycznych przyjmowany jest wynik najgorszy. W przypadku wskaników hydrobiologicznych, metoda ta, jako podstawê oceny, przyjmuje najgorszy wynik. Podstaw¹ oceny bakteriologicznej jest drugi z kolei wynik najbardziej niekorzystny, a stê¿eñ gwarantowanych o prawdopodobieñstwie 90% jest to metoda statystyczna, która ma zastosowanie dla niepe³nych zbiorów, gdy brakuje przep³ywów chwilowych lub SNQ. Poniewa¿ ka¿dy pomierzony wynik jakoci wód jest obarczony potrójnym b³êdem (b³êdem pomiaru, niejednorodnoci¹ próby i b³êdem analizy chemicznej), równie¿ obliczona wartoæ stê¿enia jest obarczona tymi b³êdami i nie mo¿e stanowiæ podstawy do bezporedniego porównania z norm¹. W rezultacie obliczeñ otrzymujemy, z prawdopodobieñstwem 90 lub 95% stê¿enia, które wyst¹pi¹ w rzece w danym przekroju pomiarowym w warunkach niekorzystnych, a metodê bezporedni¹ (pomocnicz¹ do wy¿ej wymienionych). Okrela ona czêstotliwoæ zachowania norm ka¿dego badanego parametru jakoci. Ocenê bezporedni¹ uzyskuje siê przez porównanie ka¿dego pomierzonego parametru z jego wielkoci¹ dopuszczaln¹ w planowanej klasie i obliczenie procentu wyników w roku, które nie przekraczaj¹ normy. Stê¿enie charakterystyczne obliczone ww. metodami dla poszczególnych wskaników w próbie by³o nastêpnie 69 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok porównywane z obowi¹zuj¹cymi normami dopuszczalnych stê¿eñ dla wód powierzchniowych (za³¹cznik do Rozporz¹dzenia Ministra Ochrony rodowiska, Zasobów Naturalnych i Lenictwa z dnia 5 listopada 1991 r. w sprawie klasyfikacji wód oraz warunków, jakim powinny odpowiadaæ cieki wprowadzane do wód lub do ziemi; Dz.U. Nr 116, poz. 503). O wynikowej klasie wód decydowa³ najbardziej niekorzystny wskanik charakterystyczny. Nale¿y podkreliæ, i¿ w Polsce w latach 2002 2003 nie by³o jednolitej metodyki oceny jakoci wód p³yn¹cych, co w wielu przypadkach powodowa³o niew³aciw¹ interpretacjê uzyskiwanych wyników, ich wieloznacznoæ i nieporównywalnoæ. Zasadnicz¹ wad¹ wszystkich stosowanych w tym okresie systemów oceny jakoci, by³ du¿y wp³yw jednego wskanika na ogóln¹ ocenê oraz skokowa zmiana klasyfikacji wywo³ana niewielk¹ zmian¹ wartoci stê¿enia na granicy ustalonych klas czystoci. Dopiero w lutym 2004 roku wesz³o w ¿ycie Rozporz¹dzenie Ministra rodowiska, z dnia 11.02.2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód. (Dz. U. nr 32 poz. 284), które uporz¹dkowa³o te zagadnienia. 5.3.3. JAKOÆ WÓD RZEK WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO Jakoæ wód rzek w ujêciu statystycznym na przestrzeni lat 2001 2003 przedstawia tabela nr 5.1. Nale¿y stwierdziæ, i¿ generalnie na terenie województwa nie wystêpuj¹ wody I klasy badane w ramach Programu monitoringu rodowiska województwa podlaskiego. Wody II i III klasy stanowi³y w latach 2001 2003 rednio oko³o 73% wszystkich zbadanych odcinków rzek. Pozosta³e odcinki to wody pozaklasowe. Tabela 5.1 Ogólna klasyfikacja wód w latach 2001 2003 na terenie woj. podlaskiego Rok badañ D³ugoæ kontrolowanych rzek (km) Klasy czystoci rzek I II % III - km 187,2 % 21,0 km n.o.n. 2001 893,0 km - 483,5 % 54,1 km 222,3 24,9 % 2002 607,6 - - 121,8 20,0 286,9 47,2 199,0 32,8 2003 972,5 - - 284,0 29,2 474,0 48,7 214,0 22,1 Tabela 5.2 Klasyfikacja wód w 2003 wg kryteriów fizyko-chemicznego i bakteriologicznego Kryterium fizykochemiczne Nazwa rzeki D³ugoæ D³ugoæ b) odcinków a) rzeki w kontrolowojewódz- wanych twie w km w km wody o klasie czystoci I II Kryterium bakteriologiczne c) wody nadmiernie zanieczyszczone III wody o klasie czystoci I II wody nadmiernie zanieczyszczone III w % d³ugoci kontrolowanego odcinka Narew Orlanka d. Narwi Horodnianka d. Narwi Supral d. Narwi Soko³da d. Suprali Czarna d. Suprali Bia³a d. Suprali lina d. Narwi Biebrza d. Narwi Sidra d. Biebrzy Kropiwna d. Biebrzy Kamienna d. Biebrzy Netta d. Biebrzy Brzozówka d. Biebrzy Olszanka d. Brzozówki Czarna Struga d.Biebrzy E³k d. Biebrzy 273,4 50,3 17,8 93,8 54 25 29,9 37,9 155,3 32,8 8,5 15,3 102,5 55,8 12 10 27,7 273,4 6,8 0,5 93,8 6,9 0,5 29,9 3 155,3 6,6 2 2,5 30,3 55,8 0,5 1,4 27,7 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 96 0 0 63,7 100 100 0 0 85,3 0 0 0 100 45,3 0 0 7,6 4 100 100 27,2 0 0 99,8 0 14,7 100 0 100 0 10,5 100 0 60,3 70 0 100 0,2 0 0 9,1 0 100 0 0 100 0 0 0 0 100 32,1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 6,5 0 0 35,4 100 0 0 100 90,5 100 0 0 6,3 10,5 0 0 0 93,5 100 100 28,3 0 100 0 0 9,5 0 0 100 93,7 45,3 100 100 67,9 0 0 0 36,3 0 0 100 0 0 0 100 0 0 0 0 0 32,1 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Wissa d. Biebrzy Gaæ d. Narwi Jab³onka d. Gaci £ojewek d. Narwi Narwica d.Narwi £om¿yczka d. Narwi Struga Lepacka d. Narwi Pisa d. Narwi Turol d. Pisy Skroda d. Pisy £abna d. Skrody Krzywa Noga d. Narwi Ru d. Narwi Nurzec d. Bugu Brok d. Bugu Kamianka (d.Bugu) Lena Prawa* d. Lenej wis³ocz*d. Niemna Krynka* d.wis³oczy Czarna Hañcza* d. Niemna Marycha* d. Czarnej Hañczy Szeszupa*d. Niemna Szelmentka*d. Szeszupy 40,9 22,2 29,3 24,6 16,4 18,5 50,8 29,6 52,6 12,7 13,4 37,9 100,2 34,5 27 27,7 33 ~4,0 107,8 63,2 24 21,3 4,9 5,6 16,4 8,7 7,1 7,5 0,3 50,8 0,9 2,2 5,5 9,9 3 8 34,5 3,3 27,7 17 ~3,0 39 9 1,6 3,3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 76,9 0 0 0 100 0 0 0 0 0 0 100 100 0 29,1 0 0 0 0 0 28,2 100 0 0 100 100 0 0 0 0 100 0 0 0 0 0 100 0 0 100 100 0 0 0 0 100 23,1 0 0 0 a) Uszeregowane w porz¹dku hydrograficznym b) Na terenie województwa *) Rzeki bane w punktach granicznych d) Dop³yw 0 100 100 0 100 100 100 0 0 0 70,9 100 0 0 100 100 71,8 0 0 0 0 0 100 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 100 0 0 0 0 38,4 71,3 0 28 100 100 100 0 29,1 0 0 100 0 0 0 100 0 76,9 0 100 100 100 100 0 28,7 100 14,7 0 0 0 100 0 100 100 0 0 0 31,8 0 0 23,1 0 0 0 0 0 61,6 0 0 57,3 0 0 0 0 70,9 0 0 0 100 100 68,2 0 100 0 0 0 0 c) Oparte na wynikach badañ miana coli typu fekalnego Na podstawie przeprowadzonych badañ jakoci wód p³yn¹cych w 2003 roku nale¿y stwierdziæ, i¿ najgorszej jakoci wody wyst¹pi³y na nastêpuj¹cych odcinkach rzek: aHorodnianka poni¿ej Choroszczy wskanikiem dyskwalifikuj¹cym by³ stan sanitarny wód, aSupral poni¿ej Micha³owa wskanikiem dyskwalifikuj¹cym by³y BZT5 i stan sanitarny wód aSupral poni¿ej Gródka wskanikiem dyskwalifikuj¹cym by³ stan sanitarny wód, aSupral na ujciu wskanikiem dyskwalifikuj¹cym by³ stan sanitarny wód, aBia³a (d.Suprali) na ca³ej d³ugoci wskanikami dyskwalifikuj¹cymi by³y stan sanitarny wód chlorofi a i azotyny, alina na ujciu wskanikiem dyskwalifikuj¹cym by³y azotyny, aKropiwna poni¿ej D¹browy Bia³ostockiej wskanikami dyskwalifikuj¹cymi by³y stan sanitarny tlen rozp., BZT5, azot amonowy, azotyny, fosforany i fosfor ogólny, aCzarna Struga wskanikiem dyskwalifikuj¹cym by³y azotyny, fosforany i fosfor ogólny, aE³k w profilu Szymany wskanikami dyskwalifikuj¹cymi by³y stan sanitarny wód i azotyny, aGaæ na ujciu wskanikiem dyskwalifikuj¹cym by³ fosfor ogólny, aJab³onka (d.Gaci) na ca³ej d³ugoci wskanikami dyskwalifikuj¹cymi by³y stan sanitarny wód, tlen rozp. i wiêkszoæ zwi¹zków azotu i fosforu, aNarwica (d.Narwi) na ujciu wskanikami dyskwalifikuj¹cymi by³y tlen rozp., azotyny i fosfor ogólny, a£om¿yczka na ca³ej d³ugoci wskanikami dyskwalifikuj¹cymi by³y stan sanitarny, azotyny i fosfor ogólny, aStruga Lepacka na ujciu - wskanikami dyskwalifikuj¹cymi by³y tlen rozp., BZT5, utlenialnoæ, fosforany i fosfor ogólny, a£abna poni¿ej miasta Kolno wskanikami dyskwalifikuj¹cymi by³y stan sanitarny wód i tlen rozp. oraz wiêkszoæ zwi¹zków azotu i fosforu, aKrzywa Noga (d.Narwi) wskanikami dyskwalifikuj¹cymi by³y tlen rozp., BZT 5, chlorofil a, zwi¹zki azotu i fosfor og., aLena Prawa na odcinku poni¿ej Hajnówki do granicy pañstwa wskanikami dyskwalifikuj¹cymi by³y tlen rozp. BZT5, utlenialnoæ, wiêkszoæ zwi¹zków azotu, fosforu oraz stan sanitarny. aKrynka na odcinku poni¿ej Krynek wskanikiem dyskwalifikuj¹cym by³ stan sanitarny, aKamianka (d.Bugu) poni¿ej Siemiatycz wskanikami dyskwalifikuj¹cymi by³y BZT5, stan sanitarny wód fosforany i fosfor ogólny, aBrok (d.Bugu) odcinek na terenie województwa wskanikami dyskwalifikuj¹cymi by³y stan sanitarny wód i tlen rozp. BZT5, chlorofil a przewodnictwo w³aciwe, cynk, saprobowoæ sestonu i wiêkszoæ zwi¹zków azotu i fosforu, aBug na odcinku granicznym województwa wskanikami dyskwalifikuj¹cymi by³y chlorofil a, zawiesina, stan sanitarny i fosfor ogólny. 71 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Na tych odcinkach g³ównymi ród³ami zanieczyszczeñ s¹ w przewa¿aj¹cej iloci przypadków s³abo oczyszczone cieki komunalne z miejscowoci po³o¿onych w zlewni lub nieuporz¹dkowana gospodarka ciekowa. Normy przekroczeñ notowano w odniesieniu do stanu sanitarnego wód, wielkoæ zwi¹zków eutrofizuj¹cych (zw. azotu i fosforu) a w kilku przypadkach wyst¹pi³y przekroczenia norm dopuszczalnych warunków tlenowych w rzece co jest zjawiskiem mog¹cym powodowaæ znaczn¹ degradacjê ¿ycia biologicznego w wodzie. Aktualn¹ klasyfikacjê wszystkich rzek na terenie województwa podlaskiego (wg stanu na koniec 2003 roku) przedstawiono na za³¹czonej mapie oraz w aneksie I prezentuj¹cym klasyfikacjê wód w poszczególnych profilach pomiarowych oraz wskaniki kwalifikuj¹ce. PODSUMOWANIE a Badania jakoci wód p³yn¹cych przeprowadzone w 2003 roku na 44 rzekach wykaza³y, ¿e na 972,5 km zbadanych odcinków wód na terenie województwa podlaskiego 22,1 % wód nie odpowiada³a normom, 48,7% stanowi³y wody III klasy czystoci a 29,2% wody II klasy czystoci. Wród odcinków objêtych badaniami praktycznie nie wystêpuj¹ wody I klasy jakoci na obszarze województwa. a Wiêkszoæ róde³ zanieczyszczeñ wód stanowi¹ miejskie, mechaniczno-biologiczne oczyszczalnie komunalne, st¹d te¿ g³ówny udzia³ w ogólnej iloci odprowadzanych cieków na terenie województwa podlaskiego stanowi³y cieki komunalne (84%). G³ównymi ród³ami zanieczyszczeñ na odcinkach rzek o stwierdzonych wodach pozaklasowych s¹ w przewa¿aj¹cej iloci przypadków s³abo oczyszczone cieki komunalne z miejscowoci po³o¿onych w zlewni lub nieuporz¹dkowana gospodarka ciekowa. Normy przekroczeñ notowano w odniesieniu do stanu sanitarnego wód, wielkoci zwi¹zków eutrofizuj¹cych (zw. azotu i fosforu) a w kilku przypadkach wyst¹pi³y przekroczenia norm dopuszczalnych warunków tlenowych w rzece. a Województwo podlaskie nale¿y do województw o najni¿szej iloci wytwarzanych cieków w kraju. Dla Polski wskanik iloci cieków przemys³owych i komunalnych wymagaj¹cych oczyszczenia odprowadzanych do wód powierzchniowych wynosi³ 7,3 dam3/km2, a dla województwa podlaskiego 1,9 dam3/km2 (2000 r. 2,0) i by³ najni¿szy w kraju. a Podejmowane proekologiczne dzia³ania inwestycyjne w zakresie ochrony wód spowodowa³y, i¿ systematycznie ronie iloæ cieków oczyszczonych biologicznie. cieki nieoczyszczone w 1993 roku stanowi³y 42,5% iloci wszystkich wytworzonych cieków, w 1998 roku wielkoæ ta spad³a do poziomu 2,6 %, a w latach 2001-2002 osi¹ga³a 1,0%. a Systematycznie zmniejsza siê iloæ zrzutów cieków niedostatecznie oczyszczonych do wód powierzchniowych i ziemi. Zwi¹zane jest to z ich pod³¹czaniem do rozbudowujacej siê sieci sanitarnej w miastach i jednostkach gminnych posiadaj¹cych oczyszczalnie cieków. Struktura cieków wymagaj¹cych oczyszczania wprowadzonych do wód powierzchniowych w 2002 roku, wed³ug danych GUS, przedstawia³a siê w nastêpuj¹co: 98,2% by³o oczyszczane biologicznie (w tym 63,0% z podwy¿szonym usuwaniem biogenów), a tylko 0,8% cieków by³a oczyszczana mechanicznie a W nowych oczyszczalniach budowanych w ci¹gu ostatnich lat wprowadzane s¹ technologie oczyszczania dostosowane do wymagañ prawnych UE z zakresu ochrony wód (g³ównie usuwanie biogenów). a W ostatnich latach obserwuje siê du¿¹ aktywnoæ inwestycyjn¹ gmin w zakresie porz¹dkowania gospodarki ciekowej poprzez budowê kanalizacji sanitarnej w miastach i wsiach gminnych. a Trudnym do zmierzenia, jednak w znacznym stopniu mo¿liwym ród³em zanieczyszczenia wód powierzchniowych, jest niekontrolowany sp³yw powierzchniowy z obszarów rolnych, chemizowanych i nawo¿onych. Pomimo tego, i¿ iloæ gnojowicy w ostatnich latach znacznie zmala³a, g³ównie w zwi¹zku z likwidacj¹ PGR-ów i nieop³acalnoci¹ wielkotowarowej produkcji zwierzêcej, stanowi ona nadal lokaln¹ uci¹¿liwoæ rodowiska. cieki z gospodarstw rolnych w wiêkszoci gromadzone s¹ w nieszczelnych zbiornikach, z których zanieczyszczenia przedostaj¹ siê do wód powierzchniowych lub do ziemi, stwarzaj¹c istotne zagro¿enie wód podziemnych. Zmala³a równie¿, g³ównie ze wzglêdów ekonomicznych, iloæ zu¿ywanych nawozów sztucznych i rodków ochrony rolin. Czynniki te wp³ywaj¹ na zmniejszenie niekorzystnego wp³ywu rolnictwa na stan czystoci wód. 72 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok 5.4 MONITORING JEZIOR Substancje chemiczne przedostaj¹ siê do wód powierzchniowych w sposób naturalny lub wskutek dzia³alnoci cz³owieka. Zjawisko naturalnego wzbogacania wód w zwi¹zki mineralne, pochodz¹ce z terenu zlewni (eutrofizacja), powodowane m. in. przez: erozjê ska³, wymywanie ró¿norodnych zwi¹zków z gleb, gnicie obumar³ej masy rolinnej i sp³yw powierzchniowy, jest czêci¹ naturalnej sukcesji i funkcjonowania ekosystemów wodnych. Poprzez rozwój przemys³u i zintensyfikowan¹ produkcjê roln¹ cz³owiek przyspiesza tempo procesów zachodz¹cych naturalnie, powoduj¹c zanieczyszczenie wód, a jednoczenie stwarza coraz to nowe zagro¿enia. Pojawiaj¹ce siê zanieczyszczenia, czy to fizyko-chemiczne, czy te¿ sanitarne maj¹ czêsto bardzo specyficzny charakter, obni¿aj¹ walory u¿ytkowe i jakociowe wód. Wysokie stê¿enia zwi¹zków biogennych stymuluj¹ zakwity glonów planktonowych, rozwój glonów nitkowatych oraz makrofitów w litoralu, zmiany w sk³adzie gatunkowym organizmów wodnych, zmniejszenie przezroczystoci wody, pojawienie siê deficytów tlenowych, a tak¿e toksycznego siarkowodoru. Ograniczenie zasiêgu eutrofizacji, to jedyna droga ratowania jezior przed ca³kowit¹ degradacj¹. Zanieczyszczenia antropogenne, ze wzglêdu na szczegó³owe ród³a pochodzenia zosta³y podzielone na: a punktowe cieki komunalne i przemys³owe (odprowadzane systemami kanalizacyjnymi oczyszczone lub nieoczyszczone), a przestrzenne substancje sp³ukiwane z opadami atmosferycznymi z terenów zurbanizowanych, lenych oraz u¿ytkowanych rolniczo, wsi¹kaj¹ce do gruntu i poprzez wody gruntowe wzbogacaj¹ce wody powierzchniowe (g³ównie sk³adniki nawozów organicznych i mineralnych, chemiczne rodki ochrony rolin, zwi¹zki wymywane z opadów atmosferycznych itp.), a liniowe komunikacyjne (wytwarzane przez rodki transportu, sp³ukiwane z ci¹gów komunikacyjnych wraz z opadami, przedostaj¹ce siê z ruroci¹gów, gazoci¹gów, kana³ów ciekowych itp.). Wa¿nym elementem ochrony jezior jest monitoring wód jezior, czyli rozpoznanie i rejestracja zmian trofii jeziora oraz ocena jego stanu czystoci. Badania i ocena stanu czystoci jezior prowadzone s¹ w oparciu o Instrukcjê systemu oceny jakoci jezior, opracowan¹ w Zak³adzie U¿ytkowania Wód Instytutu Kszta³towania rodowiska w Warszawie. Instrukcja ta po zmodyfikowaniu, zosta³a opublikowana przez Pañstwow¹ Inspekcjê Ochrony rodowiska jako Wytyczne monitoringu podstawowego jezior i obowi¹zuje od 1992 roku. Aktualnie, po wejciu Polski do Unii Europejskiej, trwaj¹ prace legislacyjne i merytoryczne nad dostosowaniem systemu monitoringu jezior do wymagañ, obowi¹zuj¹cej od 2000 roku, Ramowej Dyrektywy Wodnej. Jakoæ jezior ocenia siê wed³ug: a kryteriów oceny jakoci wód jeziornych, obejmuj¹cych odpowiednio dobrane wskaniki stanu czystoci (tlen rozpuszczony, chemiczne zapotrzebowanie tlenu oznaczone metodami: dwuchromianow¹ ChZT-Cr i nadmanganianow¹ ChZT-Mn utlenialnoæ, biochemiczne zapotrzebowanie tlenu BZT 5, zwi¹zki azotu, fosforu, przewodnictwo elektrolityczne, zawartoæ chlorofilu, suchej masy sestonu, widzialnoæ kr¹¿ka Secchiego, miano coli typu ka³owego, terenowe obserwacje biologiczne) i normatywy zdrowotne (zawartoæ w wodzie substancji szkodliwych dla zdrowia takich, jak: cyjanki, fenole, metale ciê¿kie, pestycydy) oraz analizê hydrobiologiczn¹, a kryteriów podatnoci jezior na degradacjê, uwzglêdniaj¹cych ich cechy morfometryczno-hydrograficzno-zlewniowe (rednia g³êbokoæ jeziora, stosunek objêtoci do d³ugoci linii brzegowej, stopieñ stratyfikacji wód, procent wymiany wody w roku, iloraz powierzchni dna czynnego, czyli le¿¹cego w zasiêgu epilimnionu i objêtoci epilimnionu, iloraz sumy powierzchni zlewni ca³kowitej z powierzchni jeziora do jego objêtoci oraz sposób zagospodarowania zlewni bezporedniej jeziora). Okrelenie klasy czystoci opiera siê na sumarycznej ocenie wszystkich wskaników jakoci wody, a okrelenie kategorii jeziora na ocenie wszystkich wskaników podatnoci zbiornika na degradacjê. Otrzymane wyniki odnosi siê do podanych ni¿ej zakresów: a I klasa / kategoria do 1,50 pkt., a II klasa / kategoria 1,51 2,50 pkt., a III klasa / kategoria 2,51 3,25 pkt., a poza klas¹ / kategori¹ (n.o.n.) powy¿ej 3,25 pkt. Nale¿y dodaæ, ¿e w przypadku, gdy która z substancji toksycznych przekracza ustalony normatyw, wówczas wody oceniane s¹ jako pozaklasowe, niezale¿nie od wartoci pozosta³ych wskaników. Podobnie postêpuje siê w przypadku zaobserwowania niêæ ryb lub masowej miertelnoci innych organizmów wodnych. Klasê czystoci weryfikuje równie¿ wskanik sanitarny miano coli typu ka³owego. Przy tak prowadzonej ocenie jezioro traktuje siê jako specyficzny, prawie zamkniêty ekosystem, dynamiczny i podlegaj¹cy wp³ywom z zewn¹trz. 73 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Opisany system oceny jakoci jezior mo¿e stanowiæ podstawê do prowadzenia ochrony wód jeziornych oraz ich racjonalnego wykorzystania. Szczególne znaczenie maj¹ jeziora czyste, posiadaj¹ce jednoczenie du¿¹ odpornoæ na wp³ywy antropogenne. Jeziora o wodach niskiej jakoci mog¹ byæ poddawane zabiegom ochronnym i rekultywacyjnym, ale wynik tych dzia³añ w znacznym stopniu zale¿ny bêdzie od warunków naturalnych zbiornika, wyra¿onych kategori¹ podatnoci na degradacjê. Bardzo wa¿ny jest tu fakt istnienia w zlewni punktowych róde³ zanieczyszczeñ, co czêsto (nawet bez wzglêdu na wielkoæ ³adunku) powoduje, ¿e nawet kosztowne zabiegi rekultywacyjne nie przynios¹ poprawy jakoci jeziora. Na terenie województwa podlaskiego, podobnie jak w ca³ej Polsce, ci¹gle jeszcze jednym z g³ównych problemów jest niedostateczne skanalizowanie przede wszystkim ma³ych miejscowoci, co czêsto powoduje przedostawanie siê nieoczyszczonych cieków do niewielkich cieków, rowów, czy jezior (wyczerpuj¹c ich mo¿liwoci samooczyszczania). Czynna ochrona jezior powinna byæ tak¿e wspierana przez sektor rolnictwa, poprzez stosowanie Dobrej Praktyki Rolniczej. Dotyczy to przede wszystkim problemu z³ego dawkowania i sk³adowania nawozów pochodzenia mineralnego i organicznego. Wa¿nym elementem jest tak¿e przywracanie naturalnych stosunków wodnych w zlewni (rozwa¿ne melioracje) oraz zagospodarowanie zlewni bezporedniej zbiorników. Wskazana jest ochrona brzegów jezior przed erozj¹ u¿ytkowanie w postaci ³¹k konych lub pastwisk, czy te¿ zalesianie, zakrzaczanie obszaru zlewni bezporedniej. Rybackie wykorzystywanie wód akwenów mo¿e byæ tak¿e czêci¹ ich aktywnej ochrony poprzez racjonalne u¿ytkowanie oraz zarybianie i wsiedlanie szlachetnych gatunków, a ograniczanie rozwoju populacji ryb mniej cennych pod wzglêdem przyrodniczym i gospodarczym. W latach 2002 2003 na obszarze województwa podlaskiego kontynuowano monitoring reperowy Jeziora D³ugiego Wigierskiego (wraz z jeziorami: Muliczne i Okr¹g³e) oraz przeprowadzono badania stanu czystoci jezior: Szurpi³y, Kluczysko, Jeglówek, Jeglóweczek, Kojle, Perty, Pobondzie, Linówek, Bobruczek, Tobolinka, Kolno, jezior rezerwatu £empis, Busznica, Studzieniczne, Bia³e Augustowskie, Necko, Rospuda Augustowska, Sajno, Rajgrodzkie, Mierucie, Toczy³owo. KOMPLEKS JEZIORA D£UGIEGO WIGIERSKIEGO (D£UGIE, MULICZNE, OKR¥G£E) Po³o¿enie jezior Jeziora D³ugie Wigierskie, Muliczne i Okr¹g³e po³o¿one s¹ na terenie powiatu i gminy Suwa³ki. Po³o¿enie geograficzne: Jezioro D³ugie Wigierskie 54°01,4' N, 23°01,7' E, wysokoæ 131,9 m n. p. m. Jezioro Muliczne 54°01,6' N, 23°02,2' E, wysokoæ 131,9 m n. p. m. Jezioro Okr¹g³e Wigierskie 54°01,3' N, 23°01,4' E, wysokoæ 131,9 m n. p. m. Makroregion Pojezierze Litewskie. Mezoregion Pojezierze Wschodniosuwalskie Dorzecze: D³u¿anka [jezioro Wigry] Czarna Hañcza Niemen Ba³tyk. Warunki morfometryczno-zlewniowe Kompleks Jeziora D³ugiego Wigierskiego po³o¿ony jest na pó³noc od Zatoki Wigierki, znajduj¹cej siê w po³udniowo-zachodniej czêci jeziora Wigry. Zlewnia kompleksu jezior stanowi praktycznie ca³¹ zlewniê D³u¿anki (Bystrzycy) - dop³ywu po³udniowej czêci jeziora Wigry (zlewnia Czarnej Hañczy w dorzeczu Niemna). W sk³ad zlewni kompleksu wchodz¹ zlewnie cz¹stkowe jezior: Mulicznego, D³ugiego i Okr¹g³ego. Jeziora i ich zlewnia le¿¹ w strefie krajobrazu nizinnego, m³odoglacjalnego, sandrowego pojeziernego. Rzeba terenu jest ma³o urozmaicona, falista z obszarami bezodp³ywowymi obejmuj¹cymi 45% zlewni bezporedniej Jeziora D³ugiego Wigierskiego. Deniwelacja ca³kowita siêga prawie 35 m. Zlewniê jezior stanowi równina sandrowa z wyranie wydzielon¹, wyd³u¿on¹ kotlin¹ otwieraj¹c¹ siê w kierunku jeziora Wigry, na której dnie zalega kompleks jezior: Muliczne, D³ugie i Okr¹g³e. Cech¹ charakterystyczn¹ zlewni jezior jest s³abo rozwiniêta sieæ rzeczna poza ³¹cz¹cymi jeziora kana³ami i kilkoma okresowymi ciekami, nie wystêpuj¹ wiêksze arterie wodne. Pomimo wystêpuj¹cych deniwelacji terenu, nie wystêpuj¹ tu tak¿e wiêksze, ostro rozciête w¹wozy. Utwory czwartorzêdowe w zlewni jezior stanowi¹ przepuszczalne piaski s³abogliniaste i piaski gliniaste lekkie, a tylko fragmentami wystêpuj¹ piaski gliniaste mocne, torfy i mursze. Obszar zlewni w wiêkszoci zdominowany jest przez tereny lene (57 93% poszczególnych zlewni jezior), obejmuj¹ce czêæ pó³nocnego fragmentu Puszczy Augustowskiej zlokalizowanego wokó³ jeziora Wigry. Obszary u¿ytkowane rolniczo zajmuj¹ ³¹cznie 43% powierzchni zlewni Jeziora D³ugiego i 13% powierzchni zlewni Jeziora Okr¹g³ego. W zlewni wystêpuj¹ przede wszystkim gleby bielicowe wytworzone z piasków gliniastych. W granicach zlewni jezior znajduje siê kilka pojedynczych zagród, kilka domów typu rekreacyjnego i zabudowania Lasów Pañstwowych. Na obszarze zlewni ca³kowitej omawianych jezior utworzono w 1985 roku rezerwat Jezioro D³ugie, obejmuj¹cy fragment lasu, bagien oraz jeziora: D³ugie, Muliczne i Okr¹g³e o ³¹cznej powierzchni 294,37 ha. Po utworzeniu Wigier74 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok skiego Parku Narodowego rezerwat ten objêto ochron¹ cis³¹. Celem utworzenia rezerwatu by³o zachowanie jezior zasiedlonych przez bobry, du¿ej kolonii kormoranów oraz bogatej rolinnoci wodnej i torfowiskowej ze stanowiskami gatunków rzadkich i chronionych, jak te¿ cennych zbiorowisk lenych z pomnikowymi dêbami. Obecnie jeziora s¹ wy³¹czone z u¿ytkowania. Jezioro D³ugie Wigierskie zosta³o zakwalifikowane do wód typu sielawowego z objawami tzw. przeleszczenia wzrostu udzia³u ryb karpiowatych (przede wszystkim leszcza) w rybostanie akwenu, Muliczne do wód typu leszczowego, a Okr¹g³e do wód typu linowo-szczupakowego. Jezioro D³ugie Wigierskie Skala: 0 100 200 300 m Stanowisko 1 J. D³ugie 5 Stanowisko 1 J. Muliczne 10 10 5 5 10 5 Stanowisko 2 J. D³ugie 10 Stanowisko 1 J. Okr¹g³e 5 5 10 5 D³u¿anka Jezioro D³ugie Wigierskie Powierzchnia zwierciad³a wody zajmuje 80,0 ha. G³êbokoæ maksymalna jeziora wynosi 14,8 m, a jego g³êbokoæ rednia siêga 7,4 m. Jezioro jest wyd³u¿one, d³ugoæ maksymalna siêga 2075 m, szerokoæ maksymalna 775 m. D³ugoæ doæ silnie rozwiniêtej linii brzegowej, tworz¹cej mniejsze i wiêksze zatoki, wynosi ogó³em 6850 m. Objêtoæ jeziora jest umiarkowana i wynosi oko³o 5.932,6 tysiêcy m 3. Misa jeziorna jest zró¿nicowana, o rednio urozmaiconym dnie, przekroju paraboloidalnym. Kszta³t jeziora jest nieregularny, zbiornik mo¿na podzieliæ na dwie wyranie wyodrêbnione czêci: wiêksz¹ i g³êbsz¹, pó³nocno-zachodni¹ oraz po³udniowo-wschodni¹. Plosa te oddzielone s¹ doæ g³êbokim przewê¿eniem. Akwen po³udniowo-wschodni po³¹czony jest stosunkowo szerokimi kana³ami od pó³nocy z Jeziorem Mulicznym i od zachodu z Jeziorem Okr¹g³ym. Kana³y te obecnie zarastaj¹ rolinnoci¹ wodn¹ i wyp³ycaj¹ siê. Strefa litoralu jest w¹ska, miejscami spadek dna jest du¿y. Na jeziorze D³ugim Wigierskim znajduj¹ siê trzy niewielkie wysepki o ³¹cznej powierzchni 1,6 ha. Dodatkowo, w pó³nocno-zachodniej czêci jeziora, w pobli¿u przewê¿enia znajduje siê niedu¿e wyp³ycenie, siêgaj¹ce oko³o 1,5 m poni¿ej poziomu lustra wody, otoczone wiankiem rolinnoci wynurzonej (oczeret jeziorny). W 1987 roku badania IR w Olsztynie, przeprowadzone metod¹ Bernatowicza wykaza³y, ¿e litoral okrelony maksymalnym zasiêgiem wystêpowania rolinnoci zanurzonej opisywa³a izobata 4,5 m. Obejmowa³ on powierzchniê 19,3 ha (23,8% powierzchni jeziora), rolinnoæ wynurzona zasiedla³a 7,8 ha, a rolinnoæ zanurzona i o liciach p³ywaj¹cych 11,5 ha. Rolinnoæ szuwarowa zajmowa³a oko³o 95% d³ugoci linii brzegowej. Jezioro Muliczne Powierzchnia zwierciad³a wody zajmuje 25,7 ha. G³êbokoæ maksymalna jeziora wynosi 11,3 m, a jego g³êbokoæ rednia siêga 4,7 m. Jezioro jest lekko wyd³u¿one, d³ugoæ maksymalna siêga 875 m, szerokoæ maksymalna 600 m. D³ugoæ umiarkowanie rozwiniêtej linii brzegowej wynosi 2500 m. Objêtoæ jeziora wynosi oko³o 1.219,4 tysiêcy m 3. Misa jeziorna jest doæ zró¿nicowana, o umiarkowanie urozmaiconym dnie i parabolicznym przekroju. Kszta³t jeziora jest nieregularny, z wydatnym pó³wyspem od strony po³udniowej. Akwen po³¹czony jest stosunkowo szerokim kana³em z Jeziorem D³ugim Wigierskim, w koñcowym odcinku zamulonym i zarastaj¹cym rolinnoci¹ wodn¹. Strefa 75 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok litoralu jest w¹ska, miejscami spadek dna jest du¿y. W 1987 roku litoral okrela³a izobata 4,5 m i obejmowa³ on powierzchniê 12,7 ha (49,0% powierzchni jeziora). Rolinnoæ wynurzona zasiedla³a 4,3 ha. Rolinnoæ zanurzona i o liciach p³ywaj¹cych zajmowa³a 8,4 ha. Sk³ad gatunkowy rolinnoci zanurzonej wskazywa³ na znaczny proces eutrofizacji jeziora. Jezioro Okr¹g³e Powierzchnia zwierciad³a wody zajmuje 12,2 ha. G³êbokoæ maksymalna jeziora wynosi 12,8 m, a jego g³êbokoæ rednia siêga 6,7 m. Jezioro jest prawie okr¹g³e, d³ugoæ maksymalna siêga 470 m, szerokoæ maksymalna 380 m. D³ugoæ s³abo rozwiniêtej linii brzegowej wynosi ogó³em 1360 m. Objêtoæ jeziora wynosi oko³o 814,1 tysiêcy m3. Misa jeziorna o przekroju parabolicznym jest umiarkowanie urozmaicona. Akwen po³¹czony jest doæ szerokim kana³em z Jeziorem D³ugim Wigierskim, a z po³udniowego krañca zbiornika odp³ywa krótki ciek D³u¿anka (Bystrzyca), uchodz¹cy do jeziora Wigry. Pokryta rolinnoci¹ wodn¹ strefa litoralu, okrelona izobat¹ 4,5 m jest w¹ska. W 1987 r. stwierdzono, ¿e litoral obejmowa³ powierzchniê 3,9 ha (32,0% powierzchni jeziora). Rolinnoæ wynurzona zasiedla³a 1,3 ha. Rolinnoæ zanurzona i o liciach p³ywaj¹cych zajmowa³a 2,6 ha. Jeziora kompleksu s¹ umiarkowanie podatne na degradacjê II kategoria (D³ugie Wigierskie 2,0 pkt., Muliczne i Okr¹g³e 2,43 pkt.). Wiêkszoæ wskaników podatnoci jezior na degradacjê mieci siê w granicach wartoci charakterystycznych dla I II kategorii. Dobroczynny wp³yw na akweny maj¹: przede wszystkim dominacja lasów w zlewniach bezporednich, ma³e powierzchnie dna czynnego oraz stosunkowo niewielkie zlewnie ca³kowite. Niekorzystnymi czynnikami wskazuj¹cymi na podatnoæ jezior na degradacjê s¹: bardzo ma³e objêtoci hypolimnionu oraz (wynikaj¹cy najczêciej z du¿ego wyd³u¿enia jezior i rozwiniêcia linii brzegowych) niski stosunek objêtoci jezior do d³ugoci linii brzegowych. ród³a zanieczyszczeñ Jeziora D³ugie, Muliczne i Okr¹g³e nie posiadaj¹ ujêæ wody powierzchniowej ani zarejestrowanych, bezporednich róde³ zanieczyszczeñ wód. Charakterystyka dop³ywów Zlewnia kompleksu Jeziora D³ugiego Wigierskiego odwadniana jest przez niewielk¹ sieæ hydrologiczn¹, wody odprowadzane s¹ przez ciek wyp³ywaj¹cy z Jeziora Okr¹g³ego (D³u¿anka lub Bystrzyca), uchodz¹cy do jeziora Wigry W 2003 r. przebadano jedynie odp³yw z Jeziora Okr¹g³ego. D³u¿anka naturalny, krótki ciek (inna nazwa Bystrzyca) o d³ugoci oko³o 70 m wyp³ywaj¹cy z Jeziora Okr¹g³ego Wigierskiego. Bieg cieku poprowadzono w górê zlewni stosunkowo szerokimi kana³ami do Jeziora D³ugiego Wigierskiego (oko³o 400 m) i dalej do Jeziora Mulicznego (oko³o 450 m). Punkt pomiarowy zlokalizowany zosta³ poni¿ej wyp³ywu z Jeziora Okr¹g³ego. Dno cieku jest piaszczysto-¿wirowe, lekko zaroniête. Na brzegach pozosta³oci nieokrelonej budowli wodnej lub mostu. Wiosn¹ 2003 roku z Jeziora Okr¹g³ego odp³ywa³o oko³o 204 l/s wody odpowiadaj¹cej I klasie czystoci. W czasie badañ letnich z jeziora odp³ywa³o oko³o 123 l/s wód I klasy czystoci. Nale¿y tu zaznaczyæ, ¿e zgodnie z metodyk¹ badañ nie oznaczano wartoci niektórych wskaników (BZT5, ChZT-Cr, ChZT-Mn, miano Coli). Omówienie podstawowych wyników badañ jezior klasa czystoci Próby z jezior pobierano ze stanowisk pomiarowo-kontrolnych, usytuowanych w najg³êbszych miejscach zbiorników, w okresie cyrkulacji wiosennej oraz stagnacji letniej: z Jeziora D³ugiego Wigierskiego z dwóch stanowisk, z jezior Muliczne i Okr¹g³e z jednego stanowiska. W 2003 roku ogólny stan czystoci jezior kompleksu odpowiada³ II klasie czystoci (Jezioro D³ugie Wigierskie 1,93 pkt, Jezioro Muliczne 1,73 pkt. Jezioro Okr¹g³e Wigierskie 2,07 pkt.). Sporód wskaników decyduj¹cych o stanie czystoci jezior najmniej korzystnie przedstawia³ siê brak tlenu rozpuszczonego w hypolimnionie w okresie letnim. Wysokie wartoci przewodnictwa elektrolitycznego w czasie badañ wiosennych oraz biochemicznego zapotrzebowania tlenu (BZT5) w warstwie naddennej podczas badañ letnich, a w przypadku jezior: Mulicznego i Okr¹g³ego tak¿e stê¿enia azotu amonowego w warstwie naddennej wp³ywa³y niekorzystnie na ocenê stanu czystoci. Wiêkszoæ pozosta³ych parametrów mieci³a siê w granicach I II klasy czystoci, z wyj¹tkiem redniej przezroczystoci wody Jeziora D³ugiego (widzialnoci kr¹¿ka Secchiego 1,8 m) i zawartoci fosforu ogólnego w warstwie naddennej Jeziora Mulicznego odpowiadaj¹cych III klasie czystoci. Stan sanitarny akwenów nie by³ badany. JEZIORO SZURPI£Y Po³o¿enie jeziora Jezioro Szurpi³y po³o¿one jest w powiecie suwalskim, na terenie gminy Jeleniewo. Po³o¿enie geograficzne: 54°13,8' N, 22°53,5' E, wysokoæ 183,1 m n. p. m. Makroregion Pojezierze Litewskie. 76 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Mezoregion Pojezierze Wschodniosuwalskie. Dorzecze: Szurpi³ówka Szeszupa Niemen Ba³tyk. Warunki morfometryczno-zlewniowe Powierzchnia zwierciad³a wody zaporowo-wytopiskowego jeziora Szurpi³y zajmuje 80,9 ha. D³ugoæ dobrze rozwiniêtej linii brzegowej wynosi ogó³em 7000 m. Jest to akwen g³êboki jego g³êbokoæ maksymalna siêga 46,8 m, a g³êbokoæ rednia 10,0 m. Zbiornik mo¿na podzieliæ na cztery czêci: najg³êbsz¹ pó³nocno-wschodni¹, rodkow¹ p³ytsz¹, oddzielon¹ od poprzedniej wysp¹ oraz dwa p³ytkie plosa: zachodni¹ zatokê Targowisko i pó³nocno-zachodni¹ zatokê Jodel. Brzegi akwenu s¹ na ogó³ doæ strome, miejscami bardziej ³agodne. Strefa litoralu jest w¹ska, dno urozmaicone, kszta³t misy jeziornej wklês³y. Objêtoæ jeziora wynosi 8168,8 tysiêcy m 3. Po³o¿ony na terenie Suwalskiego Parku Krajobrazowego zbiornik objêty jest stref¹ ciszy. Jezioro zakwalifikowane do wód sielawowych u¿ytkowane jest przez Polski Zwi¹zek Wêdkarski. Akwen objêto programem reintrodukcji troci jeziorowej i innych rzadkich gatunków ryb. W jeziorze stwierdzono wystêpowanie nastêpuj¹cych gatunków: sieja, sielawa, troæ jeziorowa, stynka, ukleja, lin, p³oæ, leszcz, szczupak, okoñ, miêtus, wêgorz, wzdrêga, kr¹p, jazgarz, ciernik. Rozporz¹dzeniem Wojewody Podlaskiego z dnia 16 lipca 2001 roku akwen uznany zosta³ za u¿ytek ekologiczny. Jezioro Szurpi³y jest umiarkowanie podatne na degradacjê (1,71 pkt. - II kategoria). Korzystna dla jeziora jest du¿a g³êbokoæ rednia, ma³a powierzchnia dna czynnego w stosunku do objêtoci epilimnionu oraz umiarkowane wielkoci powierzchni zlewni ca³kowitej i objêtoci jeziora. Najmniej korzystny jest niski stosunek objêtoci jeziora do d³ugoci linii brzegowej, mówi¹cy o mo¿liwociach rozcieñczenia zanieczyszczeñ sp³ywaj¹cych ze zlewni. Zlewnia ca³kowita jeziora Szurpi³y graniczy ze zlewni¹ Czarnej Hañczy, górnej Szeszupy, Szelmentki oraz jeziora Jeglówek wchodz¹cego w sk³ad zlewni dolnej Szurpi³ówki. Zlewnia jeziora Szurpi³y po³o¿ona jest w strefie krajobrazu nizinnego, m³odoglacjalnego, pagórkowatego pojeziernego o deniwelacjach siêgaj¹cych 70 m. Wystêpuj¹ tu formy geomorfologiczne o ró¿nej genezie (moreny czo³owe, moreny denne w postaci wysoczyzn otaczaj¹cych zbiornik, moreny martwego lodu, zag³êbienia wytopiskowe, kemy i ozy). Na powierzchni przewa¿a gliniasta i piaszczystogliniasta morena denna, wystêpuj¹ tak¿e liczne zag³êbienia z torfem. W niewielkiej, ró¿norodnie u¿ytkowanej zlewni bezporedniej jez. Szurpi³y obszary lene pokrywaj¹ pó³nocne oraz po³udniowe i po³udniowo-zachodnie brzegi zbiornika. W zlewni wystêpuj¹ doæ ¿yzne gleby bielicowe wytworzone z gliny zwa³owej i piasków gliniastych oraz ma³o urodzajne bielice, zbudowane z utworów kamienistych i ¿wirowatych oraz lunych piasków. Miejscami niewielkie powierzchnie zajmuj¹ gliniaste gleby brunatne o du¿ej urodzajnoci. Obszar zlewni obejmuje wie Szurpi³y z przysió³kiem Targowisko, Kazimierówkê oraz pojedyncze zagrody innych wsi. W okolicy jeziora znajduje siê kilka zagród agroturystycznych, a na wschodnim brzegu g³ównego plosa Szurpi³ zlokalizowane jest k¹pielisko gminne. Nazwa jeziora Szurpi³y pochodzi od istniej¹cego tu niegdy grodziska - od litewskich s³ów szurpus straszny i pile gród. Od VIII wieku pojawi³o siê centrum osadnicze, zlokalizowane wokó³ grodu na Górze Zamkowej (228,1 m n.p.m.), który pe³ni³ rolê stolicy jednej z w³oci jaæwieskich. Do czasu podboju Jaæwingów przez Krzy¿aków w XIII w. PLAN BATYMETRYCZNY JEZIORA SZURPI£Y Szurpi³ówka Opracowano: WIO Bia³ystok Delegatura w Suwa³kach Skala: 0 100 200 300 z jez. Kluczysko 5 400 500 m Stanowisko 01 Stanowisko 05 Zatoka Jodel 5 10 15 20 25 30 35 N Zatoka Targowisko 5 5 wyspa Pustelnia 10 15 20 10 5 5 10 30 40 25 45 20 15 20 10 25 30 5 15 Stanowisko 02 Stanowisko 03 77 Stanowisko 04 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok gród by³ zamieszka³y. Do dzi zachowa³y siê pozosta³oci grodziska z trzema piercieniami wa³ów obronnych. Z grodziskiem zwi¹zana by³a osada na gruntach wsi Targowisko, w okolicy istnia³y tak¿e osady w Kazimierówce, Smolnikach, Szurpi³ach, Turtulu i Bachanowie. Na pobliskiej Górze Kocielnej, po³o¿onej miêdzy jeziorami Szurpi³y i Jeglówek, prawdopodobnie znajdowa³o siê miejsce kultowe Jaæwingów. ród³a zanieczyszczeñ Jezioro Szurpi³y le¿y z dala od zak³adów przemys³owych, nie posiada powierzchniowych ujêæ wody, brak zarejestrowanych, bezporednich róde³ zanieczyszczeñ wód. Obok po³udniowego krañca zlewni ca³kowitej, po³o¿ona jest gminna (mechaniczno-biologiczna z podwy¿szonym usuwaniem biogenów) oczyszczalnia cieków w Jeleniewie. cieki oczyszczone odprowadzane s¹ do Czarnej Hañczy. Charakterystyka dop³ywów Jezioro Szurpi³y zasilane jest przez kilka okresowych dop³ywów, z których najwiêksze znaczenie ma dop³yw z jeziora Kluczysko. Na obszarze zlewni ca³kowitej jeziora Szurpi³y znajduj¹ siê tak¿e doæ du¿e obszary bezodp³ywowe. G³ówny dop³yw jeziora Szurpi³y wyp³ywa z jeziora Kluczysko, po³o¿onego na pó³nocny zachód od jeziora Szurpi³y. Jest to niewielki ciek o ¿wirowym dnie (szerokoæ ok. 0,5 m, g³êbokoæ ok. 0,05 m), przegrodzony tam¹ bobrow¹. W czasie badañ wiosennych 2003 roku do jeziora Szurpi³y dop³ywa³o oko³o 7 l/s wody odpowiadaj¹cej III klasie czystoci z uwagi na wysokie wartoci biochemicznego zapotrzebowania tlenu. Podwy¿szone wartoci osi¹ga³y tak¿e chemiczne zapotrzebowania tlenu oznaczone metodami: nadmanganianow¹ (utlenialnoæ) i chromianow¹ (ChZT-Cr). W czasie badañ letnich w 2003 roku w korycie cieku, przegrodzonym tam¹ bobrow¹, by³a znikoma iloæ wody nie przeprowadzono badañ. Dop³yw z po³udnia zbiera wody z po³udniowo-zachodniej, bagienno-³¹kowo-lenej czêci zlewni w okolicy miejscowoci Szurpi³y. Ciek przep³ywa przez bagnist¹ dolinê poroniêt¹ zagajnikami olszynowymi. Ze wzglêdu na dzia³alnoæ bobrów g³ówny nurt i odnogi cieku tworz¹ rozlewiska. Przep³yw wody by³ nieuchwytny, dno muliste. Wiosn¹ 2003 roku do jeziora dop³ywa³y wody zaliczone do II klasy czystoci (w iloci oko³o 5 l/s) z powodu obni¿onej zawartoci tlenu rozpuszczonego. Pozosta³e wskaniki stanu czystoci wód mieci³y siê w I klasie czystoci. Zanotowano podwy¿szon¹ barwê wody 50 mg Pt/dm3. Latem 2003 roku warunki tlenowe by³y podobne. Stan sanitarny cieku (miano Coli) odpowiada³ II klasie czystoci wód. Dop³yw ze wschodu przep³ywa przez pó³nocno-wschodni¹, typowo rolnicz¹ czêæ zlewni jeziora, w okolicy miejscowoci Sidorówka. Przy ujciu do jeziora Szurpi³y ten niewielki strumyk p³ynie przez podmok³¹ ³¹kê, w s¹siedztwie k¹pieliska gminnego. Podczas badañ wiosennych w 2003 roku dop³ywa³o ciekiem ok. 2 l/s wód, nie odpowiadaj¹cych normatywom (NON) ze wzglêdu na pozaklasowe wartoci chemicznego zapotrzebowania tlenu oznaczonego metod¹ nadmanganianow¹ (utlenialnoæ). Chemiczne zapotrzebowanie tlenu oznaczone metod¹ chromianow¹ (ChZT-Cr) mieci³o siê w granicach III klasy czystoci, a barwa wody osi¹gnê³a bardzo wysok¹ wartoæ 140 mg Pt/dm3. Latem koryto cieku by³o wyschniête. Wyp³ywaj¹ca z jeziora rzeka Szurpi³ówka przep³ywa przez Jezioro Kopane, ³¹czy siê z ciekiem z jeziora Jeglówek, wp³ywa do jeziora Udziejek, a nastêpnie uchodzi do Szeszupy. Szerokoæ cieku przy wyp³ywie wynosi ok. 3,0 m, g³êbokoæ ok. 0,25 m, dno jest piaszczysto-¿wirowe, nurt bystry. W okresie wiosennym w 2003 roku z jeziora odp³ywa³o 109 l/s, a w czasie badañ letnich 51 l/s wód odpowiadaj¹cych I klasie czystoci. Omówienie podstawowych wyników badañ jeziora klasa czystoci Próby z jeziora pobierano z piêciu stanowisk pomiarowo-kontrolnych, usytuowanych w najg³êbszych miejscach poszczególnych czêci zbiornika, w okresie cyrkulacji wiosennej oraz stagnacji letniej. Na podstawie wyników badañ z 2003 roku ogólny stan czystoci jeziora Szurpi³y odpowiada³ II klasie czystoci (1,86 pkt.). Nasycenie hypolimnionu tlenem by³o bardzo ma³e. Notowano bardzo wysokie stê¿enia fosforanów w warstwie naddennej podczas badañ letnich. Wysokie wartoci fosforu ogólnego (odbiegaj¹ce od zawartoci na innych stanowiskach) oraz biochemicznego zapotrzebowania tlenu, zanotowane w warstwie naddennej, wymagaj¹ potwierdzenia podczas dodatkowych badañ. Przewodnictwo elektrolityczne w³aciwe w okresie wiosennym mieci³o siê w granicach III klasy czystoci. Pozosta³e wskaniki kszta³towa³y siê na poziomie I i II klasy. Widzialnoæ kr¹¿ka Secchiego by³a umiarkowana rednio 2,9 m. Stan sanitarny akwenu by³ dobry. JEZIORO KLUCZYSKO Po³o¿enie jeziora Jezioro Kluczysko po³o¿one jest na terenie gminy Jeleniewo, w powiecie suwalskim. Po³o¿enie geograficzne: 54°13,9' N, 22°52,8' E, wysokoæ 187,0 m n. p. m. Makroregion Pojezierze Litewskie. Mezoregion Pojezierze Wschodniosuwalskie. Dorzecze: Szurpi³ówka Szeszupa Niemen Ba³tyk. Warunki morfometryczno-zlewniowe 78 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Jezioro Kluczysko (Tchliczysko, Targowisko) jest polodowcowym zbiornikiem wytopiskowym o powierzchni 3,64 ha. Akwen jest wyd³u¿ony d³ugoæ maksymalna wynosi 325 m, szerokoæ siêga 132 m. Jest to p³ytki zbiornik o g³êbokoci maksymalnej 13,6 m i g³êbokoci redniej 5,8 m. Linia brzegowa o d³ugoci 926 m jest doæ s³abo rozwiniêta. Objêtoæ zbiornika wynosi ponad 212 tys. m3. Dno jest rednio urozmaicone, misa jeziora ma kszta³t poredni miêdzy sto¿kiem a paraboloid¹. Rolinnoæ wynurzona porasta oko³o 24% powierzchni zwierciad³a wody, zanurzona obejmuje oko³o 89% dna. Zbiornik po³o¿ony jest na terenie Suwalskiego Parku Krajobrazowego. Akwen, u¿ytkowany przez wspólnotê gruntow¹, zosta³ zakwalifikowany do wód leszczowych. Zlewnia ca³kowita jeziora Kluczysko graniczy ze zlewniami jezior Szurpi³y i Jeglówek (wchodz¹cymi w sk³ad zlewni dolnej Szurpi³ówki) oraz ze zlewni¹ górnej Szeszupy. W niewielkiej zlewni ca³kowitej jeziora Kluczysko (wchodz¹cej w sk³ad zlewni jeziora Szurpi³y) wystêpuj¹ niewielkie obszary lene. Zlewnia bezporednia jeziora Kluczysko jest u¿ytkowana w ró¿norodny sposób (lasy, ³¹ki, grunty orne). Akwen zasilany jest przez okresowy dop³yw z pó³nocno-wschodniej czêci zlewni. Wody z jeziora odprowadzane s¹ do jeziora Szurpi³y. Jezioro Kluczysko jest umiarkowanie podatne na degradacjê (2,14 pkt. II kategoria). Najbardziej korzystny dla jeziora jest ma³y stosunek powierzchni zlewni ca³kowitej do objêtoci zbiornika. Niski stosunek objêtoci wód jeziora do d³ugoci linii brzegowej wp³ywa niekorzystnie na odpornoæ jeziora na degradacjê. Pozosta³e wskaniki morfometryczno-zlewniowe kszta³tuj¹ siê na umiarkowanym poziomie i zaliczaj¹ siê do II kategorii podatnoci. ród³a zanieczyszczeñ Jezioro Kluczysko le¿y z dala od zak³adów przemys³owych, nie posiada powierzchniowych ujêæ wody ani zarejestrowanych, bezporednich róde³ zanieczyszczeñ wód. Charakterystyka dop³ywów Zlewnia jeziora Kluczysko posiada ubog¹ sieæ hydrologiczn¹ - przeprowadzono jedynie badania odp³ywu z jeziora Kluczysko. Jest to niewielki ciek o ¿wirowym dnie (szerokoæ ok. 0,5 m, g³êbokoæ ok. 0,05 m), przegrodzony tam¹ bobrow¹, uchodz¹cy do jeziora Szurpi³y. W czasie badañ wiosennych 2003 roku z jeziora Kluczysko odp³ywa³o oko³o 7 l/s wody odpowiadaj¹cej III klasie czystoci z uwagi na wysokie wartoci biochemicznego zapotrzebowania tlenu. Zanotowano podwy¿szone wartoci chemicznego zapotrzebowania tlenu oznaczonego metodami: nadmanganianow¹ (utlenialnoæ) i chromianow¹ (ChZT-Cr). W okresie letnim w korycie cieku by³a znikoma iloæ wody. Omówienie podstawowych wyników badañ jeziora klasa czystoci Próby ze zbiornika pobierano z jednego stanowiska pomiarowo-kontrolnego, usytuowanego w najg³êbszej czêci zbiornika, w okresie cyrkulacji wiosennej oraz stagnacji letniej. W 2003 roku ogólny stan czystoci jeziora Kluczysko odpowiada³ III klasie czystoci (2,79 pkt.). Dolna czêæ metalimnionu i hypolimnion zbiornika by³y ca³kowicie pozbawione tlenu i podczas obu okresów badawczych wystêpowa³ toksyczny siarkowodór. Zanotowano bardzo wysokie wartoci biochemicznego zapotrzebowania tlenu (latem nad dnem) i przewodnoci elektrolitycznej w³aciwej w okresie wiosennym. Stê¿enia fosforanów i azotu amonowego w warstwie naddennej latem tak¿e osi¹ga³y wartoci pozaklasowe. Podczas badañ letnich oznaczono wysok¹ wartoæ chemicznego zapotrzebowanie tlenu (ChZT-Cr) w war- PLAN BATYMETRYCZNY JEZIORA KLUCZYSKO Skala: 0 50 100 m Stanowisko 1 N 10 10 10 ród³o 79 do jez. Szurpi³y Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok stwie powierzchniowej i stê¿enie fosforu ogólnego nad dnem. W granicach trzeciej klasy czystoci mieci³y siê rednie stê¿enie chlorofilu i widzialnoæ kr¹¿ka Secchiego (1,1 m). Pozosta³e wskaniki nie przekracza³y granic II klasy czystoci. Stan sanitarny akwenu by³ dobry. JEZIORO JEGLÓWEK Po³o¿enie jeziora Jezioro Jeglówek po³o¿one jest na terenie gminy Jeleniewo, w powiecie suwalskim. Po³o¿enie geograficzne: 54°14,4' N, 22°53,4' E, wysokoæ 185,1 m n. p. m. Makroregion Pojezierze Litewskie. Mezoregion Pojezierze Wschodniosuwalskie. Dorzecze: Szurpi³ówka Szeszupa Niemen Ba³tyk. Warunki morfometryczno-zlewniowe Jezioro Jeglówek (Jeg³ówek) zalicza siê do polodowcowych zbiorników wytopiskowych. Powierzchnia zwierciad³a wody zajmuje 19,6 ha. Jezioro jest wyd³u¿one, d³ugoæ maksymalna zbiornika siêga 952 m a szerokoæ maksymalna 395 m. Linia brzegowa o d³ugoci 2655 m jest umiarkowanie rozwiniêta, doæ regularna z niewielkimi zatokami w pó³nocnej i wschodniej czêci zbiornika. Jest to akwen doæ g³êboki o g³êbokoci maksymalnej siêgaj¹cej 26,5 m i g³êbokoci redniej 9,6 m. Zbiornik, urozmaicony dwoma wyspami, posiada jeden g³ówny, centralnie po³o¿ony g³êboczek oraz po³o¿ony w pó³nocnej czêci akwenu mniejszy i p³ytszy g³êboczek (ok. 10 m). Brzegi akwenu s¹ na ogó³ doæ strome, miejscami bardziej ³agodne, strefa litoralu jest w¹ska. Dno jest rednio urozmaicone, misa jeziorna jest kszta³tem zbli¿ona do paraboloidy. Objêtoæ jeziora wynosi 1878,5 tysiêcy m3. W zlewni jeziora Jeglówek wystêpuj¹ zró¿nicowane formy geomorfologiczne o ró¿nej genezie, takie jak moreny czo³owe, moreny martwego lodu, zag³êbienia wytopiskowe, kemy i ozy oraz moreny denne w postaci wysoczyzn otaczaj¹cych zbiornik, o deniwelacjach siêgaj¹cych 50 m. W zlewni wystêpuj¹ doæ ¿yzne gleby bielicowe wytworzone z gliny zwa³owej i piasków gliniastych, a tak¿e ma³o urodzajne bielice, zbudowane z utworów kamienistych i ¿wirowatych oraz lunych piasków. Niewielka zlewnia bezporednia jeziora Jeglówek jest ró¿norodnie u¿ytkowana wystêpuj¹ zarówno ³¹ki, grunty orne, jak i fragmenty obszarów lenych: gr¹du, leszczynowo-wierkowego lasu mieszanego i boru mieszanego. Miejscami do brzegów jeziora przylegaj¹ podmok³e ³¹ki. Obszar zlewni bezporedniej akwenu jest s³abo zaludniony (wie Czajewszczyzna). Zlewnia ca³kowita jeziora Jeglówek graniczy ze zlewni¹ Szurpi³ówki i jeziora Szurpi³y oraz ze zlewni¹ dop³ywów górnej Szeszupy. Objête stref¹ ciszy jezioro Jeglówek, po³o¿one na terenie Suwalskiego Parku Krajobrazowego, zosta³o zakwalifikowane do wód sielawowych. W u¿ytkowanym przez dzier¿awcê jeziorze stwierdzono wystêpowanie nastêpuj¹cych PLAN BATYMETRYCZNY JEZIORA JEGLÓWEK Skala: 0 50 100 150 m 10 N Stanowisko 1 10 20 20 10 80 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok gatunków ryb: sieja, sielawa, stynka, lin, p³oæ, leszcz, szczupak, okoñ, wzdrêga, kr¹p. W 1993 roku Pañstwowy Zwi¹zek Wêdkarski poprzedni u¿ytkownik akwenu, introdukowa³ troæ jeziorow¹. Rolinnoæ wodna wynurzona i zanurzona porasta oko³o 32 % powierzchni zwierciad³a wody i oko³o 75 % d³ugoci linii brzegowej zbiornika. Nad jeziorem Jeglówek znajduje siê gospodarstwo agroturystyczne i rozbudowuj¹cy siê pensjonat. Jezioro Jeglówek jest umiarkowanie podatne na degradacjê (1,86 pkt. II kategoria). Korzystnie na zbiornik wp³ywa niska wymiana wody w ci¹gu roku, ma³a powierzchnia dna czynnego w stosunku do objêtoci epilimnionu oraz ma³a powierzchnia zlewni ca³kowitej w stosunku do objêtoci wód akwenu. Najbardziej niekorzystnym wskanikiem jest niski stosunek objêtoci jeziora do d³ugoci linii brzegowej, mówi¹cy o mo¿liwociach rozcieñczenia sp³ywaj¹cych ze zlewni zanieczyszczeñ. ród³a zanieczyszczeñ Jezioro Jeglówek le¿y z dala od zak³adów przemys³owych, nie posiada powierzchniowych ujêæ wody ani zarejestrowanych, bezporednich róde³ zanieczyszczeñ wód. Charakterystyka dop³ywów Jezioro Jeglówek zasilane jest przez kilka okresowych dop³ywów, z których najwiêksze znaczenie ma bezimienny dop³yw z jeziora Jeglóweczek. Wyp³ywaj¹cy ze wschodniej zatoki jeziora ciek ³¹czy siê z Szurpi³ówk¹, uchodz¹c¹ do Szeszupy. Dop³yw z jeziora Jeglóweczek odwadnia po³udniowo-zachodni¹ czêæ zlewni, niesie wody przez bagnisty, leno³¹kowy teren. Jest to niewielki ciek, o powolnym nurcie i mulistym dnie, przegrodzony tam¹ bobrow¹ o wysokoci piêtrzenia ok. 0,2 m. W czasie badañ wiosennych 2003 roku do jeziora Jeglówek ciekiem dop³ywa³o oko³o 5 l/s wody odpowiadaj¹cej II klasie czystoci z uwagi na podwy¿szone wartoci chemicznego zapotrzebowania tlenu oznaczonego metodami: nadmanganianow¹ (utlenialnoæ) i chromianow¹ (ChZT-Cr). W czasie badañ letnich koryto cieku by³o wyschniête. Odp³yw z jeziora Jeglówek uchodzi do rzeki Szurpi³ówki. Szerokoæ cieku wynosi ok. 1,0 m, g³êbokoæ ok. 0,25 m, dno jest piaszczysto-¿wirowe, nurt powolny. Poni¿ej jeziora, wzd³u¿ cieku wystêpuj¹ liczne tamy bobrowe i rozlewiska. W okresie wiosennym 2003 roku z jeziora Jeglówek odp³ywa³o oko³o 30 l/s wód odpowiadaj¹cych I klasie czystoci. W czasie badañ letnich w korycie cieku znajdowa³a siê ma³a iloæ wody stoj¹cej, a w dalszej odleg³oci koryto cieku by³o wyschniête. Omówienie podstawowych wyników badañ jeziora klasa czystoci W 2003 roku próby z jeziora Jeglówek pobrano na jednym stanowisku pomiarowo-kontrolnym, usytuowanym w najg³êbszym miejscu jeziora, w okresie cyrkulacji wiosennej oraz stagnacji letniej. Stan czystoci jeziora odpowiada³ II klasie czystoci (2,13 pkt.). Hypolimnion by³ ca³kowicie odtleniony. Wartoæ przewodnoci elektrolitycznej w³aciwej w okresie wiosennym mieci³a siê w granicach III klasy czystoci. W warstwie naddennej podczas badañ letnich zanotowano ponadnormatywne stê¿enie fosforu ogólnego i bardzo wysok¹ zawartoæ zwi¹zków organicznych wyra¿on¹ jako BZT5. Du¿e stê¿enia wykazywa³y tak¿e azot amonowy i fosforany w warstwie naddennej. Pozosta³e wskaniki kszta³towa³y siê na poziomie I i II klasy. Widzialnoæ kr¹¿ka Secchiego by³a umiarkowana 3,0 m. Stan sanitarny akwenu by³ dobry. JEZIORO JEGLÓWECZEK Po³o¿enie jeziora Jezioro Jeglóweczek po³o¿one jest na terenie gminy Jeleniewo, w powiecie suwalskim. Po³o¿enie geograficzne: 54°14,3' N, 22°52,65' E, wysokoæ 185,2 m n. p. m. Makroregion Pojezierze Litewskie. Mezoregion Pojezierze Wschodniosuwalskie. Dorzecze: Szurpi³ówka Szeszupa Niemen Ba³tyk. Warunki morfometryczno-zlewniowe Jezioro Jeglóweczek o powierzchni 1,6 ha zaliczono do polodowcowych zbiorników wytopiskowych. Jezioro jest wyd³u¿one (d³ugoæ maksymalna 230 m i szerokoæ siêgaj¹ca 100 m). D³ugoæ s³abo rozwiniêtej linii brzegowej wynosi 585 m. Jest to akwen p³ytki, o g³êbokoci maksymalnej siêgaj¹cej 8,2 m i g³êbokoci redniej 3,8 m. Zbiornik ma kszta³t zbli¿ony do elipsy z dobrze zarysowanym pó³wyspem, wcinaj¹cym siê w jezioro od strony pó³nocnej. Misa jeziora ma kszta³t paraboloidalny, o rednio urozmaiconym dnie, z dwoma niewielkimi g³êboczkami, ograniczonymi izobat¹ 7 m. Objêtoæ jeziora wynosi 60,8 tysiêcy m3. Podobnie jak przy jeziorach Szurpi³y, Jeglówek i Kluczysko, w zlewni jeziora Jeglóweczek wystêpuj¹ zró¿nicowane formy geomorfologiczne o ró¿nej genezie - g³ównie kemy, moreny czo³owe i denne, zag³êbienia wytopiskowe, ozy. Ró¿nice wysokoci rzeby zlewni (deniwelacja) siêgaj¹ 34 m. Zlewniê pokrywaj¹ doæ ¿yzne gleby bielicowe, wytwo81 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok rzone z gliny zwa³owej i piasków gliniastych, a tak¿e ubo¿sze bielice, zbudowane z utworów kamienistych i ¿wirowatych oraz lunych piasków. Niewielk¹ zlewniê bezporednia jeziora Jeglóweczek, w przewa¿aj¹cej czêci porasta las. Zlewnia jeziora Jeglóweczek graniczy ze zlewni¹ jezior: Kluczysko i Jeglówek oraz ze zlewni¹ dop³ywów górnej Szeszupy. Po³o¿ony na terenie Suwalskiego Parku Krajobrazowego akwen, u¿ytkowany przez dzier¿awcê prywatnego, zosta³ zakwalifikowany do wód linowo-szczupakowych. Jezioro Jeglóweczek jest bardzo podatne na degradacjê (2,57 pkt. III kategoria). Wynik plasuje jezioro praktycznie na granicy II i III kategorii podatnoci. Korzystnie wp³ywa na jezioro przewaga lasów w zlewni bezporedniej, ma³a powierzchnia dna czynnego w stosunku do objêtoci epilimnionu, umiarkowana wymiana wody w ci¹gu roku i niewielka powierzchnia zlewni ca³kowitej zbiornika. Najmniej korzystnie przedstawia siê niski stosunek objêtoci wód jeziora do d³ugoci linii brzegowej oraz niepe³na stratyfikacja (brak hypolimnionu). ród³a zanieczyszczeñ Jezioro Jeglóweczek le¿y z dala od zak³adów przemys³owych, nie posiada powierzchniowych ujêæ wody ani zarejestrowanych, bezporednich róde³ zanieczyszczeñ wód. Charakterystyka dop³ywów Zlewnia jeziora Jeglóweczek jest uboga pod wzglêdem hydrograficznym. Wody jeziora odprowadzane s¹ niewielkim ciekiem, o mulistym dnie i powolnym nurcie do jeziora Jeglówek. Odp³yw przegrodzony jest tam¹ bobrow¹ o wysokoci piêtrzenia ok. 0,2 m. W czasie badañ wiosennych w 2003 roku z jeziora Jeglóweczek odp³ywa³o oko³o 5 l/s wody odpowiadaj¹cej II klasie czystoci z uwagi na podwy¿szone wartoci chemicznego zapotrzebowania tlenu oznaczonego metodami: nadmanganianow¹ (utlenialnoæ) i chromianow¹ (ChZT-Cr). W czasie badañ letnich koryto cieku by³o wyschniête. Omówienie podstawowych wyników badañ jeziora klasa czystoci Próby ze zbiornika pobierano z jednego stanowiska pomiarowo-kontrolnego, usytuowanego w najg³êbszym miejscu jeziora. W 2003 roku ogólny stan czystoci jeziora Jeglóweczek odpowiada³ II klasie czystoci (2,13 pkt.). Wody PLAN BATYMETRYCZNY JEZIORA JEGLÓWECZEK Skala: Stanowisko 01 7,5 0 10 20 30 40 50 m N 7,5 do jez. Jeglówek 5 naddenne by³y ca³kowicie odtlenione. W okresie wiosennym zanotowano wysok¹ wartoæ przewodnoci elektrolitycznej w³aciwej oraz stê¿enia azotu mineralnego. Zawartoæ zwi¹zków organicznych wyra¿ona jako BZT 5 przy dnie podczas badañ letnich osi¹gnê³a ponadnormatywn¹ wartoæ, a wyra¿ona jako ChZT-Cr w warstwie powierzchniowej mieci³a siê w granicach III klasy czystoci. Pozosta³e wskaniki zawiera³y siê w granicach I i II klasy. Widzialnoæ kr¹¿ka Secchiego by³a umiarkowana 2,8 m. Stan sanitarny akwenu by³ dobry. JEZIORO KOJLE Po³o¿enie jeziora Jezioro Kojle po³o¿one jest w powiecie suwalskim, na terenie gminy Wi¿ajny. Po³o¿enie geograficzne: 54°16,5' N, 22°53,7' E, wysokoæ 148,0 m n. p. m. Makroregion Pojezierze Litewskie. Mezoregion Pojezierze Wschodniosuwalskie. Dorzecze: Szeszupa Niemen Ba³tyk. 82 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Warunki morfometryczno-zlewniowe Morenowo-wytopiskowe jezioro Kojle o powierzchni 15,4 ha jest akwenem doæ g³êbokim g³êbokoæ maksymalna wynosi 33,0 m, g³êbokoæ rednia siêga 9,05 m. Kszta³t zbiornika jest lekko wyd³u¿ony, linia brzegowa ma d³ugoæ 1875 m i jest s³abo rozwiniêta. Objêtoæ zbiornika wynosi 1393,2 tys. m3. Misa jeziorna jest wklês³a, jezioro posiada dwa niezbyt rozleg³e g³êboczki, siêgaj¹ce powy¿ej 20 m. Rolinnoæ wynurzona porasta oko³o 11% powierzchni zwierciad³a wody, zanurzona obejmuje oko³o 20% powierzchni dna. Pod wzglêdem rybackim jest to jezioro typu sielawowego, gospodarka rybacka jest prowadzona przez dzier¿awcê prywatnego. Niewielka zlewnia bezporednia jeziora stanowi mozaikê lasów, gruntów ornych i ³¹k. Rzeba terenu jest urozmaicona, z deniwelacjami siêgaj¹cymi 90 m. Zlewnia ca³kowita jeziora Kojle jest czêci¹ zlewni dop³ywu Jeziora Przechodniego, p³yn¹cego z jeziora Perty, wchodz¹cego w sk³ad zlewni górnego odcinka Szeszupy, dop³ywu Niemna. Zbiornik po³o¿ony jest na terenie Suwalskiego Parku Krajobrazowego. Jezioro Kojle nale¿y do zbiorników rednio odpornych na degradacjê (II kategoria podatnoci 1,86 pkt.). Korzystna sporód wskaników morfometryczno-zlewniowych jeziora jest niezbyt du¿a powierzchnia dna czynnego (maj¹cego kontakt z epilimnionem) w stosunku do objêtoci epilimnionu, niska wymiana wód w ci¹gu roku oraz niewielka powierzchnia zlewni ca³kowitej w porównaniu z objêtoci¹ akwenu. Najbardziej niekorzystnym czynnikiem jest ma³y stosunek objêtoci wód jeziora do d³ugoci linii brzegowej, mówi¹cy o mo¿liwociach rozcieñczenia zanieczyszczeñ dop³ywaj¹cych ze zlewni. ród³a zanieczyszczeñ Jezioro nie posiada zarejestrowanych bezporednich róde³ zanieczyszczeñ wód ani powierzchniowych ujêæ wody. Charakterystyka dop³ywów Zlewniê jeziora Kojle odwadnia przede wszystkim niewielki, bezimienny ciek z jeziora Kojle Ma³e, p³yn¹cy z pó³nocnego zachodu przez tereny ³¹k, pastwisk i pól uprawnych. Wody cieku podczas badañ wiosennych w 2002 roku odpowiada³y I klasie czystoci, latem koryto cieku by³o wyschniête. Odp³yw z jeziora Kojle do jeziora Perty przebiega krótkim odcinkiem przez teren niewielkiego zagajnika ze ladami bytowania bobrów. W okresie wiosennym ciek ³¹cz¹cy jezioro Kojle z jeziorem Perty niós³ wody I klasy czystoci, w okresie letnim stan czystoci cieku zmieni³ siê nieznacznie nast¹pi³ niewielki wzrost zawartoci substancji organicznych, czego skutkiem by³o podwy¿szenie do wartoci II klasy czystoci chemicznego zapotrzebowania tlenu oznaczonego metod¹ dwuchromianow¹ (ChZT-Cr). Pozosta³e wskaniki fizyko-chemiczne oraz stan sanitarny odpowiada³y I klasie czystoci. Omówienie podstawowych wyników badañ jeziora klasa czystoci Próby z jeziora Kojle pobierano z jednego stanowiska pomiarowo-kontrolnego, usytuowanego w najg³êbszym miejscu akwenu, w okresie cyrkulacji wiosennej oraz stagnacji letniej. Na podstawie wyników badañ z 2002 roku jezioro Kojle zosta³o zakwalifikowane do wód II klasy czystoci (2,20 pkt.). Nasycenie hypolimnionu tlenem by³o bardzo ma³e i podczas obu okresów badawczych (w czêci zbiornika) wystêpowa³ toksyczny siarkowodór. Latem w warstwie naddennej wysokie wartoci (III klasa) osi¹gnê³y BZT5 oraz stê¿enia fosforanów, fosforu ogólnego i azotu Plan batymetryczny jezior KOJLE I PERTY Skala do j. Przechodnie 0 50 100 150 200 m z j. Kojle Ma³e jezioro Kojle jezioro Perty 10 10 N stanowisko 02 20 10 10 stanowisko 01 20 Rów stanowisko 03 83 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok amonowego. Wiosn¹ notowano pozaklasowe wartoci przewodnictwa elektrolitycznego w³aciwego. Pozosta³e wskaniki stanu zanieczyszczenia mieci³y siê w I II klasie czystoci. Widzialnoæ kr¹¿ka Secchiego by³a obni¿ona siêga³a rednio 1,8 m. Stan sanitarny zbiornika odpowiada³ normom I klasy czystoci. JEZIORO PERTY Po³o¿enie jeziora Jezioro Perty po³o¿one jest na terenie gminy Wi¿ajny, w powiecie suwalskim. Po³o¿enie geograficzne: 54°16,4' N, 22°54,0' E, wysokoæ 148,0 m n. p. m. Makroregion Pojezierze Litewskie. Mezoregion Pojezierze Wschodniosuwalskie. Dorzecze: Szeszupa Niemen Ba³tyk. Warunki morfometryczno-zlewniowe Jezioro Perty jest polodowcowym zbiornikiem wytopiskowym. Zbiornik o powierzchni 20,0 ha ma kszta³t wyd³u¿ony, rozszerzaj¹cy siê w rodkowej czêci, gdzie wystêpuje g³ówny g³êboczek, po pó³nocnej stronie po³o¿ony jest g³êboczek p³ytszy 19,5 m. G³êbokoæ maksymalna akwenu wynosi 31,0 m, g³êbokoæ rednia 6,9 m. Linia brzegowa o d³ugoci 2640 m, jest doæ s³abo rozwiniêta. Objêtoæ zbiornika wynosi 1341,0 tys. m3. Kszta³t misy jeziora jest wklês³y. Rolinnoæ wynurzona porasta oko³o 9% powierzchni zwierciad³a wody, zanurzona obejmuje oko³o 17,5% dna. Pod wzglêdem rybackim to jezioro typu sielawowego, jest u¿ytkowane przez dzier¿awcê prywatnego. W ma³ej zlewni bezporedniej jeziora Perty przewa¿aj¹ lasy. Zbiornik po³o¿ony jest na terenie Suwalskiego Parku Krajobrazowego. Jezioro Perty nale¿y do zbiorników rednio odpornych na degradacjê (II kategoria podatnoci 2,14 pkt.). Dobroczynna dla akwenu jest przewaga lasów w zlewni bezporedniej oraz ma³y stosunek powierzchni zlewni ca³kowitej do objêtoci wód jeziora. Niewielki udzia³ wód hypolimnionu w ca³ej objêtoci zbiornika oraz niski stosunek objêtoci wód do d³ugoci linii brzegowej wp³ywaj¹ niekorzystnie na odpornoæ jeziora na degradacjê. ród³a zanieczyszczeñ Jezioro Perty nie posiada zarejestrowanych bezporednich róde³ zanieczyszczeñ ani powierzchniowych ujêæ wody. Charakterystyka dop³ywów Zlewnia jeziora Perty posiada niewielk¹ sieæ hydrograficzn¹. Akwen zasila p³yn¹cy ze wschodu dop³yw z jeziora Kojle, odp³yw wód z jeziora Perty nastêpuje z pó³nocnej strony zbiornika, w kierunku po³o¿onego na wschodzie Jeziora Przechodnie. Dop³yw z jeziora Kojle w okresie wiosennym 2002 roku ciek ³¹cz¹cy jezioro Kojle z jeziorem Perty niós³ wody I klasy czystoci, w okresie letnim stan czystoci cieku zmieni³ siê nieznacznie (II klasa czystoci) ze wzglêdu na podwy¿szon¹ wartoæ chemicznego zapotrzebowania tlenu (ChZT-Cr). Pozosta³e wskaniki fizyko-chemiczne oraz stan sanitarny odpowiada³y I klasie czystoci. Odp³yw z jeziora Perty niewielki rów melioracyjny, podczas badañ wiosennych oraz letnich w 2002 roku niós³ wody czyste wszystkie wskaniki fizyko-chemiczne oraz stan sanitarny odpowiada³y I klasie czystoci. Omówienie podstawowych wyników badañ jeziora klasa czystoci Próby ze zbiornika pobierano z dwóch stanowisk pomiarowo-kontrolnych, usytuowanych w najg³êbszych czêciach akwenu, w okresie cyrkulacji wiosennej oraz stagnacji letniej. Na podstawie wyników badañ z 2002 roku jezioro Perty zosta³o zakwalifikowane do wód II klasy czystoci (2,13 pkt.). Hypolimnion zbiornika by³ prawie ca³kowicie odtleniony. W czêci dolnej warstwy wód wystêpowa³ toksyczny siarkowodór tak¿e w okresie wiosennym. Wiosn¹ odnotowano pozaklasowe wartoci przewodnictwa elektrolitycznego w³aciwego, bêd¹cego miar¹ zawartoci rozpuszczonych w wodzie soli. Latem w warstwie naddennej wystêpowa³y wysokie wartoci BZT5 oraz stê¿eñ fosforanów, fosforu ogólnego i azotu amonowego (III klasa). Widzialnoæ kr¹¿ka Secchiego by³a umiarkowana i siêga³a rednio 3,2 m. Stan sanitarny zbiornika odpowiada³ normom I klasy. Pozosta³e wskaniki stanu zanieczyszczenia mieci³y siê w granicach I i II klasy czystoci. JEZIORO POBONDZIE Po³o¿enie jeziora Jezioro Pobondzie po³o¿one jest na terenie gminy Rutka-Tartak, w powiecie suwalskim. Po³o¿enie geograficzne: 54°18,7' N, 22°56,8' E, wysokoæ 142,1 m n. p. m. Makroregion Pojezierze Litewskie. Mezoregion Pojezierze Wschodniosuwalskie. Dorzecze: Szeszupa Niemen Ba³tyk. Warunki morfometryczno-zlewniowe 84 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Jezioro Pobondzie jest polodowcowym zbiornikiem wytopiskowym. Przewa¿aj¹ca czêæ zlewni znajduje siê na terenie Suwalskiego Parku Krajobrazowego. Powierzchnia zwierciad³a wody jeziora Pobondzie wynosi 53,1 ha, g³êbokoæ maksymalna wynosi 10,0 m, g³êbokoæ rednia 3,6 m. Podczas badañ w 2002 roku znaleziono g³êbokoæ 15,8 m. Akwen dzieli siê na dwie czêci pó³nocn¹ i po³udniow¹. Z czêci pó³nocnej, po jej wschodniej stronie wyranie wyodrêbnia siê p³ytka zatoka, przez któr¹ przep³ywa Szeszupa. Zbiornik jest wyd³u¿ony, d³ugoæ maksymalna siêga 1850 m, szerokoæ maksymalna 550 m. Linia brzegowa o d³ugoci 4750 m jest dobrze rozwiniêta. Objêtoæ akwenu wynosi ok. 1917,7 tys. m3. Misa jeziorna jest rednio zró¿nicowana. Po³udniowo-wschodni brzeg zbiornika jest trudno dostêpny, bagnisty i poroniêty drzewostanem liciastym, brzeg pó³nocno-zachodni jest ³atwiej dostêpny, miejscami zadrzewiony. Przy pó³nocno-wschodnim brzegu usytuowane jest k¹pielisko gminne i pole namiotowe. Pod wzglêdem rybackim jest to zbiornik leszczowy, u¿ytkowany, przez dzier¿awcê. Zlewnia ca³kowita jeziora Pobondzie ma du¿¹ powierzchniê, w sk³ad jej wchodz¹ zlewnie zbiorników systemu hydrologicznego górnego biegu rzeki Szeszupy m. in.: Gulbin, Okr¹g³e Kleszczowieckie, Krejwelek, Przechodnie, Postawelek, Szurpi³y, Jeglówek Kopane, Sumowo, Kamendu³, Jaczno, Kojle, Perty, Czarne i Bia³e Kleszczowieckie. Zlewnia bezporednia jeziora Pobondzie jest niewielka i u¿ytkowana jest w ró¿norodny sposób. Jezioro Pobondzie nale¿y do zbiorników podatnych na degradacjê (III kategoria podatnoci 3,0 pkt.). Wiêkszoæ ocenianych czynników obrazuje zagro¿enie stabilnoci naturalnej akwenu: du¿a powierzchnia zlewni w stosunku do ma³ej objêtoci jeziora, ma³a zdolnoæ rozcieñczania zanieczyszczeñ sp³ywaj¹cych ze zlewni bezporedniej (stosunek objêtoci jeziora do d³ugoci linii brzegowej) oraz silnie przep³ywowy charakter akwenu. Elementem korzystnym w przypadku tego jeziora jest ró¿norodny sposób zagospodarowania zlewni bezporedniej oraz niewielka powierzchnia dna czynnego w stosunku do objêtoci epilimnionu. ród³a zanieczyszczeñ Jezioro Pobondzie nie posiada zarejestrowanych punktowych róde³ zanieczyszczeñ ani powierzchniowych ujêæ wody. Charakterystyka dop³ywów Osi¹ ³¹cz¹c¹ jeziora: Gulbin, Okr¹g³e Kleszczowieckie, Krejwelek, Przechodnie, Postawelek, Pobondzie oraz pobliskie zbiorniki w jeden system jest rzeka Szeszupa. Badania Szeszupy w 2002 r. przeprowadzane by³y w miejscach dop³ywu i odp³ywu cieku do jeziora Pobondzie. Do badañ zosta³y te¿ wytypowane bezimienne dop³ywy: z zachodu, z po³udnia i z po³udniowego zachodu. Szeszupa jest lewostronnym dop³ywem Niemna. ród³a rzeki znajduj¹ siê na terenie Suwalskiego Parku Narodowego, w pobli¿u miejscowoci Turtul. Rzeka p³ynie umiarkowanym, przeplatanym bystrzami nurtem, na dnie rozleg³ej doliny (Zag³êbienie Szeszupy), zbieraj¹c po drodze niewielkie strumienie, odprowadzaj¹ce wodê z licznych jezior i torfowisk. Do jeziora Pobondzie Szeszupa wp³ywa z po³udniowej strony, szerokim, piaszczysto-mulistym korytem. W czasie badañ wiosennych w 2002 r. do jeziora Pobondzie dop³ywa³y wody odpowiadaj¹ce I klasie czystoci. W czasie badañ letnich stan czystoci wód dop³ywaj¹cych do jeziora obni¿y³ siê do II klasy czystoci z powodu podwy¿szonego miana coli. Wskaniki fizyko-chemiczne nie odbiega³y od norm I klasy czystoci. Szeszupa Plan batymetryczny jeziora Pobondzie Skala: 0 200 m 5 10 N Stanowisko 02 Szeszupa Stanowisko 03 Stanowisko 01 5 10 85 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Dop³yw z po³udniowego zachodu niewielki ciek p³yn¹cy ze róde³ka, o piaszczystym korycie, z wyranym nalotem wodorotlenku ¿elaza. Przep³ywa przez teren leno-³¹kowy. Wiosn¹ 2002 roku do jeziora dop³ywa³y wody I klasy czystoci. Podczas badañ letnich do jeziora dop³ywa³y wody III klasy czystoci ze wzglêdu na wysokie stê¿enie ¿elaza. Stan sanitarny cieku pogorszy³ siê (II klasa czystoci). Pozosta³e wskaniki odpowiada³y I klasie czystoci. Dop³yw z zachodu niewielki rów melioracyjny, nios¹cy wody z terenów ³¹k i podmok³ego lasu. Wiosn¹ 2002 roku do jeziora Pobondzie dop³ywa³y wody nie odpowiadaj¹ce normatywom z uwagi na przekroczone stê¿enie ¿elaza. Pozosta³e wskaniki fizyko-chemiczne oraz stan sanitarny odpowiada³y I klasie czystoci. Podczas badañ letnich do jeziora dop³ywa³y wody II klasy czystoci ze wzglêdu na podwy¿szon¹ wartoæ chemicznego zapotrzebowania tlenu oznaczonego metod¹ dwuchromianow¹ (ChZT-Cr). Zawartoæ ¿elaza w wodzie by³a ni¿sza na granicy I i II klasy czystoci. Pozosta³e wskaniki odpowiada³y I klasie czystoci. Dop³yw z po³udnia rów melioracyjny zbieraj¹cy wody z ³¹kowo-lenych okolic wsi Lizdejki. W czasie badañ wiosennych do jeziora dop³ywa³y wody II klasy czystoci z uwagi na podwy¿szon¹ wartoæ chemicznego zapotrzebowania tlenu oznaczonego metod¹ nadmanganianow¹ (ChZT-Mn - utlenialnoæ) oraz obni¿ony stan sanitarny. Podczas badañ letnich koryto cieku by³o wyschniête. Szeszupa odp³ywa z jeziora Pobondzie w kierunku pó³nocno-wschodnim, wp³ywaj¹c nastêpnie na teren Litwy. Podczas badañ wiosennych 2002 roku stan czystoci Szeszupy mieci³ siê w granicach I klasy czystoci, zarówno ze wzglêdu na wskaniki fizyko-chemiczne, jak i bakteriologiczne. W czasie badañ letnich zmniejszy³a siê znacznie iloæ odp³ywaj¹cych wód, klasyfikacja utrzyma³a siê na poziomie I klasy czystoci. Omówienie podstawowych wyników badañ jeziora klasa czystoci Próby ze zbiornika pobierano z dwóch stanowisk pomiarowo-kontrolnych, usytuowanych w najg³êbszych czêciach zbiornika, w okresie cyrkulacji wiosennej oraz z trzech stanowisk pomiarowo-kontrolnych (dodatkowo z p³ytkiej zatoczki) podczas stagnacji letniej. Ogólny stan czystoci jeziora Pobondzie w 2002 roku odpowiada³ III klasie czystoci (2,73 pkt.). Na obu stratyfikowanych stanowiskach hypolimnion by³ ca³kowicie odtleniony i wystêpowa³ toksyczny siarkowodór. Wartoæ przewodnictwa elektrolitycznego w³aciwego, stê¿enie azotu mineralnego w warstwie powierzchniowej w okresie wiosennym oraz BZT5 w warstwie naddennej w okresie letnim nie odpowiada³y normatywom. Wartoæ biochemicznego zapotrzebowania tlenu latem w warstwie powierzchniowej, stê¿enia fosforanów i fosforu ogólnego oraz azotu amonowego w warstwie naddennej latem, odpowiada³y poziomowi III klasy czystoci, podobnie jak widzialnoæ kr¹¿ka Secchiego (1,7 m) i rednia zawartoæ chlorofilu. Pozosta³e badane wskaniki mieci³y siê w granicach I II klasy czystoci. Stan sanitarny odpowiada³ I klasie czystoci. JEZIORO LINÓWEK Po³o¿enie jeziora Jezioro Linówek po³o¿one jest w powiecie suwalskim, na terenie gminy Jeleniewo. Po³o¿enie geograficzne: 54°13,5' N, 22°50,3' E, wysokoæ 199,7 m n. p. m. Makroregion Pojezierze Litewskie. Mezoregion Pojezierze Wschodniosuwalskie. Dorzecze: [zlewnia bezodp³ywowa] Szeszupa Niemen Ba³tyk. Warunki morfometryczno-zlewniowe Jezioro Linówek jest polodowcowym jeziorem wytopiskowym. Powierzchnia jeziora jest ma³a - wed³ug pomiarów wykonanych przez WIO Bia³ystok Delegaturê w Suwa³kach lustro wody jeziora (bez powierzchni p³a torfowcowego) zajmuje powierzchniê 2,63 ha. Jezioro ma kszta³t owalny jego d³ugoæ maksymalna wynosi 235 m, szerokoæ siêga 150 m. D³ugoæ s³abo rozwiniêtej linii brzegowej jeziora wynosi 625 m. Jest to p³ytki akwen, o g³êbokoci maksymalnej siêgaj¹cej 5,6 m i redniej 2,7 m. Dno jest rednio zró¿nicowane, misa jeziora zbli¿ona jest kszta³tem do paraboloidy. Objêtoæ jeziora nie przekracza 70,0 tysiêcy m3 (przy obliczeniach objêtoci jeziora brzeg p³a torfowcowego traktowano jako brzeg zbiornika). Jezioro, zakwalifikowane do zbiorników szczupakowo-linowych, by³o u¿ytkowane przez PZW Okrêg Suwa³ki. W sporadycznych od³owach wystêpowa³y: szczupak, lin, kara, okoñ, p³oæ. Stwierdzono tak¿e wystêpowanie raka szlachetnego Astacus astacus. W 2000 r. akwen przekazano Zarz¹dowi Suwalskiego Parku Krajobrazowego. Obecnie, ze wzglêdu na objêcie jeziora ochron¹ rezerwatow¹, gospodarka rybacka nie jest prowadzona. Zlewnia jeziora Linówek po³o¿ona jest miêdzy zlewniami cz¹stkowymi ród³owego odcinka Szeszupy, jeziora Szurpi³y i Czarnej Hañczy. W zlewni jeziora znaczny udzia³ maj¹, otwieraj¹ce siê w kierunku misy akwenu, obszary bezodp³ywowe, zajmuj¹ce oko³o 74% obszaru zlewni dna niektórych z nich s¹ podmok³e i pokryte torfami. Jezioro po³o¿one jest w strefie krajobrazu m³odoglacjalnego, pagórkowatego pojeziernego o urozmaiconej rzebie. Zlewnia jeziora obejmuje czêæ zag³êbienia wytopiskowego, zwanego amfiteatrem Wodzi³ek, który tworzy wklês³a, 86 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok nieckowata forma terenu, otoczona z trzech stron ³ukowato po³o¿onymi wa³ami moren czo³owych i spiêtrzonych, u³o¿onych schodkowo. Deniwelacja zlewni bezporedniej siêga 36,5 m. Od strony po³udniowej nieckê jez. Linówek otacza pó³nocno-zachodnia czêæ ma³o zró¿nicowanej wysoczyzny Szurpi³ i Krzemianki, z wystêpuj¹cym w pobli¿u nagromadzeniem g³azów na powierzchni ok. 0,5 km2, tworz¹cych tzw. bruk lodowcowy, bêd¹cy pozosta³oci¹ po erozyjnie rozmytej glinie zwa³owej g³azowisko Rutka. Zlewnia jeziora w wiêkszoci zbudowana jest z piasków i ¿wirów wodnolodowcowych oraz izolowanych p³atów glin zwa³owych. Bezporednie otoczenie jeziora oraz dna zag³êbieñ bezodp³ywowych wycie³aj¹ torfy. Pó³nocna czêæ zlewni ca³kowitej jeziora Linówek jest zalesiona - wystêpuje m³ody las o przewadze drzew iglastych (sosna). Po³udniow¹ czêæ zlewni stanowi¹ obszary ³¹k i pastwisk z niewielkimi poletkami ziemi ornej. W bezporednim otoczeniu jeziora wystêpuj¹ zespo³y torfowisk przejciowych oraz ³¹ki i pastwiska. Na terenie zlewni jeziora i w jego otoczeniu wystêpuj¹ gleby brunatne, wytworzone z piasków i glin zwa³owych oraz gleby rdzawe i bielicowe, wytworzone z piasków ró¿nej genezy z drobnymi obszarami gleb torfowych. W zlewni brak sieci hydrologicznej nie wystêpuj¹ widoczne dop³ywy lub odp³ywy - jezioro zasilane jest g³ównie przez wodê opadow¹ i gruntow¹. W pobli¿u jeziora, w miejscu dawnej zagrody wiejskiej, znajduje siê budynek typu rekreacyjnego. Na po³udnie od jeziora, na krawêdzi wysoczyzny góruje punkt widokowy. Rozporz¹dzeniem nr 7/01 Wojewody Podlaskiego z dnia 30 marca 2001 r. w sprawie uznania obiektu Rutka za rezerwat przyrody, powo³ano rezerwat przyrody nieo¿ywionej Rutka, o ogólnej powierzchni 49,06 ha. Rezerwat zosta³ utworzony w celu zachowania w stanie naturalnym unikalnego bruku polodowcowego, po³o¿onego na pó³nocnym skraju wysoczyzny lodowcowej oraz jeziora Linówek wraz z przyleg³ym torfowiskiem przejciowym. Jezioro Linówek od 1994 r, ze wzglêdu na doæ liczn¹ populacjê raka szlachetnego Astacus astacus, objête jest ochron¹ w formie u¿ytku ekologicznego. Jezioro Linówek jest silnie podatne na degradacjê (3,33 pkt. poza kategori¹). Ze wzglêdu na ma³¹ g³êbokoæ i objêtoæ akwenu niekorzystnie przedstawiaj¹ siê: ma³a g³êbokoæ rednia jeziora, brak hypolimnionu w ogólnej objêtoci jeziora, ma³a objêtoæ jeziora w stosunku do d³ugoci linii brzegowej oraz doæ du¿a powierzchnia dna czynnego w stosunku do objêtoci epilimnionu. Ze wzglêdu na niewielk¹ zlewniê ca³kowit¹ korzystnie kszta³tuje siê wspó³czynnik Schindlera, obrazuj¹cy wp³yw zlewni na jezioro. Pastwiskowo-³¹kowy sposób u¿ytkowania zlewni jeziora jest równie¿ czynnikiem wp³ywaj¹cym korzystnie na ogóln¹ ocenê podatnoci na degradacjê. ród³a zanieczyszczeñ Jezioro Linówek le¿y z dala od zak³adów przemys³owych, nie posiada powierzchniowych ujêæ wody ani zarejestrowanych, bezporednich róde³ zanieczyszczeñ wód. Charakterystyka dop³ywów Akwen nie posiada widocznych dop³ywów ani odp³ywu wód powierzchniowych. Omówienie podstawowych wyników badañ jeziora klasa czystoci Próby ze zbiornika pobierano z jednego stanowiska pomiarowo-kontrolnego, usytuowanego w najg³êbszym miejscu jeziora, w okresie cyrkulacji wiosennej oraz stagnacji letniej. Na podstawie wyników badañ z 2003 roku ogólny stan czystoci jeziora Linówek odpowiada³ I klasie czystoci (1,27 pkt.). Sporód wskaników w³¹czonych do oceny JEZIORO LINÓWEK - rezerwat Rutka Pomiary i opracowanie: WIO Bia³ystok Delegatura w Suwa³kach Skala: 0 50 100 m Stanowisko 1 N 5 87 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok wiêkszoæ mieci³a siê w granicach I klasy czystoci wed³ug Systemu Oceny Jakoci Jezior. Mniej korzystne wartoci osi¹gnê³y: zawartoæ azotu mineralnego w czasie badañ wiosennych, rednia widzialnoæ kr¹¿ka Secchiego (3,1 m) oraz wartoæ chemicznego zapotrzebowania tlenu (ChZT-Cr) w warstwie powierzchniowej w czasie badañ letnich. Zwraca³a uwagê doæ niska wartoæ przewodnictwa elektrolitycznego w czasie badañ wiosennych, obrazuj¹ca stopieñ zmineralizowania wody. Stan sanitarny akwenu by³ dobry. JEZIORO BOBRUCZEK Po³o¿enie jeziora Jezioro Bobruczek po³o¿one jest na terenie gminy Puñsk, w powiecie sejneñskim. Po³o¿enie geograficzne: 54°12,5' N, 23°09,5' E, wysokoæ 148,0 m n. p. m. Makroregion Pojezierze Litewskie. Mezoregion Pojezierze Wschodniosuwalskie. Dorzecze: dop³yw z jeziora Boksze Marycha Czarna Hañcza Niemen Ba³tyk. Warunki morfometryczno-zlewniowe Jezioro Bobruczek zalicza siê do polodowcowych zbiorników wytopiskowych. Powierzchnia jeziora jest bardzo ma³a - 0,43 ha. G³êbokoæ maksymalna wynosi 3,65 m, g³êbokoæ rednia 1,6 m. Kszta³tem zbiornik przypomina nieregularny trójk¹t, o ³agodnych, zaroniêtych i bagnistych brzegach. D³ugoæ maksymalna jeziora nie przekracza 100 m, maksymalna szerokoæ 80 m. Wspó³czynnik rozwiniêcia wskazuje, ¿e linia brzegowa, o d³ugoci 267 m, jest s³abo rozwiniêta. Objêtoæ jeziora jest niewielka i wynosi ok. 6,95 tys. m3. Ukszta³towanie misy jeziora jest regularne, ma³o urozmaicone. Pod wzglêdem rybackim jest to zbiornik linowo-szczupakowy, gospodarka rybacka nie jest prowadzona. W 1962 roku utworzony zosta³ rezerwat faunistyczny, obejmuj¹cy jezioro Bobruczek w celu ochrony ostoi bobra europejskiego. Jezioro objête jest stref¹ ciszy. W niewielkiej zlewni bezporedniej przewa¿aj¹ u¿ytki zielone oraz fragmenty podmok³ych zadrzewieñ. Brzegi jeziora s¹ b³otniste i niedostêpne. Jezioro Bobruczek jest silnie podatne na degradacjê (poza kategoriami podatnoci -3,57 pkt.). Wiêkszoæ wskaników oceny podatnoci jeziora na degradacjê nie mieci siê w granicach normatywów dla jezior. Ma³a g³êbokoæ akwenu, ma³a objêtoæ wód oraz du¿a powierzchnia zlewni ca³kowitej jeziora, a tak¿e bardzo du¿a wymiana wód w ci¹gu roku to g³ówne czynniki powoduj¹ce degradacjê jeziora. Jedynie sposób zagospodarowania zlewni bezporedniej jest dla zbiornika czynnikiem pozytywnym. ród³a zanieczyszczeñ Jezioro Bobruczek nie posiada zarejestrowanych bezporednich róde³ zanieczyszczeñ, porednie ród³a po³o¿one s¹ w odleg³oci nie powoduj¹cej wyranego wp³ywu na jezioro. Do dop³ywu spod Szypliszk uchodzi wylot kanalizacji z oczyszczalni gminnej w Szypliszkach (stanowi¹cej porednie ród³o zanieczyszczeñ jeziora Bobruczek). Jest to oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna, z podwy¿szonym usuwaniem biogenów, oparta na wielofunkcyjnym reaktorze osadu czynnego typu Hydrocentrum. W zlewni ca³kowitej jeziora Bobruczek znajduj¹ siê tak¿e oczyszczalnie przydomowe typu Sotralentz w miejscowociach S³obódka i Zaboryszki, a we wsi Szo³tany gminne wysypisko mieci. Powierzchniowych ujêæ wód nie zarejestrowano. Charakterystyka dop³ywów Zlewnia jeziora jest odwadniana przez bogat¹ sieæ wodn¹. G³ówny dop³yw jeziora Bobruczek dop³yw spod Szypliszk, stanowi g³ówny dop³yw rzeki Marychy. Odp³yw wód nastêpuje do jeziora Boksze. Zlewnia g³ównego dop³ywu jest rozleg³a, umiarkowanie zalesiona, u¿ytkowana g³ównie rolniczo. Sporód cieków jeziora Bobruczek do badañ w 2002 roku wytypowano dop³yw spod Szypliszk i odp³yw z jeziora Bobruczek do jeziora Boksze. Dop³yw spod Szypliszk wiosn¹ 2002 roku do jeziora dop³ywa³y wody II klasy czystoci, o czym decydowa³y podwy¿szone wartoci chemicznego zapotrzebowania tlenu, zarówno ChZT-Cr jak i utlenialnoci (ChZT-Mn). Zanotowano zwiêkszon¹ intensywnoæ barwy wody. W czasie badañ letnich stan czystoci cieku nie zmieni³ siê i odpowiada³ II klasie czystoci. Stan sanitarny cieku pogorszy³ siê, ale nie wp³yn¹³ na ogóln¹ klasyfikacjê. W stosunku do okresu wiosennego obni¿y³a siê intensywnoæ barwy wody. Odp³yw z jeziora Bobruczek do jeziora Boksze to doæ szeroki, silnie zamulony i trudno dostêpny ciek. Obszar miêdzy jeziorami jest przez wiêksz¹ czêæ roku podtopiony, zasiedlony przez bobry. W czasie badañ wiosennych z jeziora odp³ywa³y wody II klasy czystoci z uwagi na wartoci chemicznego zapotrzebowania tlenu oznaczonego metodami: dwuchromianow¹ i nadmanganianow¹ (ChZT-Cr i ChZT-Mn). Zanotowano podwy¿szone wartoci barwy wody i przewodnictwa elektrolitycznego w³aciwego. Podczas badañ letnich z jeziora odp³ywa³y wody II klasy czystoci. Podobnie, jak wiosn¹ odnotowano podwy¿szone wartoci ChZT-Cr i ChZT-Mn oraz przewodnictwa elektrolitycznego w³aciwego. Obni¿y³a siê zawartoæ tlenu rozpuszczonego i intensywnoæ barwy. Podczas badañ letnich podwy¿szone by³y stê¿enia wapnia i magnezu, zarówno w dop³ywie, jak i w odp³ywie z 88 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok PLAN BATYMETRYCZNY JEZIORA BOBRUCZEK do p³ yw wg Planu Ochrony Rezerwatu Przyrody Bobruczek, 2000 r. sp od Skala: Sz yp l 0 10 20 30 40 50 m isz k Stanowisko 01 N 3 do j. ze ks Bo jeziora Bobruczek. Omówienie podstawowych wyników badañ jeziora - klasa czystoci Próby ze zbiornika pobierano z jednego stanowiska pomiarowo-kontrolnego, usytuowanego w najg³êbszym miejscu jeziora, w okresie cyrkulacji wiosennej oraz stagnacji letniej. Na podstawie wyników badañ z 2002 roku jezioro Bobruczek zosta³o zakwalifikowane do wód II klasy czystoci (2,43 pkt.). Sporód wskaników w³¹czonych do oceny, zdecydowanie najbardziej niekorzystnie prezentowa³y siê: zawartoæ azotu mineralnego i wartoæ przewodnictwa elektrolitycznego w³aciwego w czasie badañ wiosennych oraz wartoæ biochemicznego zapotrzebowania tlenu (BZT5) w warstwie naddennej w okresie letnim (NON). Wysokie wartoci (III klasa) osi¹gnê³y tak¿e biochemiczne i chemiczne zapotrzebowanie tlenu (BZT5 i ChZT-Cr), latem w warstwie powierzchniowej oraz rednia zawartoæ azotu ca³kowitego. Pozosta³e wskaniki stanu czystoci wód jeziora odpowiada³y I - II klasie czystoci. Latem w warstwie naddennej nie stwierdzono obecnoci tlenu. Zbiornik mo¿na zaliczyæ do jezior bradymiktycznych (trudno mieszaj¹cych siê). Stan sanitarny zbiornika mieci³ siê w I klasie czystoci. rednia widzialnoæ kr¹¿ka Secchiego siêga³a 2,2 m (II klasa). JEZIORO TOBOLINKA Po³o¿enie jeziora Jezioro Tobolinka po³o¿one jest na terenie gminy Giby, w powiecie sejneñskim. Po³o¿enie geograficzne: 54°01,6' N, 23°24,2' E, wysokoæ 124,9 m n. p. m. Makroregion Pojezierze Litewskie. Mezoregion Równina Augustowska. Dorzecze: [zlewnia bezodp³ywowa] Marycha Czarna Hañcza Niemen Ba³tyk. Warunki morfometryczno-zlewniowe Jezioro Tobolinka zaliczono do polodowcowych zbiorników wytopiskowych. Powierzchnia jeziora wynosi 3,12 ha. G³êbokoæ maksymalna siêga 8,5 m, g³êbokoæ rednia 4,3 m. Kszta³t zbiornika przypomina nieregularn¹ elipsê, wystêpuj¹ dwa g³êboczki - wiêkszy zachodni i mniejszy wschodni. D³ugoæ maksymalna jeziora wynosi 262 m, maksymalna szerokoæ 165 m. Linia brzegowa o d³ugoci 740 m jest s³abo rozwiniêta. Objêtoæ jeziora jest ma³a i wynosi ok. 135,65 tys. m3. Ukszta³towanie misy jeziora charakteryzuj¹ strome brzegi (poza niewielkim wycinkiem brzegu po³udniowego) i du¿e, p³askie obszary dna w zachodniej czêci jeziora. W 1959 roku utworzony zosta³ rezerwat florystyczny Tobolinka, obejmuj¹cy jezioro i pas boru bagiennego, w celu ochrony jeziora dystroficznego z p³ywaj¹cymi wyspami torfowców. Jezioro objête jest stref¹ ciszy. Wed³ug typologii rybackiej jest to zbiornik karasiowy, gospodarka rybacka nie jest prowadzona. Zlewnia ca³kowita jeziora Tobolinka ma niewielk¹ powierzchniê, po³o¿ona jest miêdzy zlewniami jezior: Tobolinka II, Pomorze, Wi³kokuk, Zelwa. Jest to piaszczysto-¿wirowy teren, o rzebie równinnej i falisto-równinnej, z du¿¹ iloci¹ zag³êbieñ bezodp³ywowych, miejscami podmok³ych i zatorfionych. Zlew89 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok nia jeziora Tobolinka jest ca³kowicie zalesiona - obejmuje fragment borów Puszczy Augustowskiej z przewag¹ sosny i wierka. Brzegi jeziora pokryte s¹ rolinnoci¹ charakterystyczn¹ dla torfowiska wysokiego. Jezioro Tobolinka jest umiarkowanie podatne na degradacjê (II kategoria podatnoci 2,29 pkt.). Niekorzystne elementy morfometryczno-zlewniowe to ma³a g³êbokoæ jeziora i objêtoæ wód, a tak¿e wynikaj¹ce z powy¿szych cech: minimalny udzia³ wód hypolimnionu w ca³ej objêtoci jeziora oraz niski stosunek objêtoci wód jeziora do d³ugoci linii brzegowej. Lene u¿ytkowanie zlewni jeziora, niewielka powierzchnia zlewni akwenu i brak powierzchniowego odp³ywu wód z jeziora to cechy, które korzystnie wp³ywaj¹ na ograniczenie podatnoci zbiornika na degradacjê. ród³a zanieczyszczeñ Jezioro Tobolinka nie posiada zarejestrowanych bezporednich róde³ zanieczyszczeñ ani powierzchniowych ujêæ wód. Charakterystyka dop³ywów Jezioro Tobolinka zasilane jest g³ównie przez wody opadowe, dop³ywy i odp³ywy wód powierzchniowych nie wystêpuj¹. Omówienie podstawowych wyników badañ jeziora - klasa czystoci Próby ze zbiornika pobierano z jednego stanowiska pomiarowo-kontrolnego, usytuowanego w najg³êbszym miejscu jeziora, w okresie cyrkulacji wiosennej oraz stagnacji letniej. Na podstawie wyników badañ z 2002 roku jezioro Tobolinka zosta³o zakwalifikowane do wód II klasy czystoci (1,60 pkt.), na poziomie bliskim I klasie czystoci. Sporód wskaników w³¹czonych do oceny, zdecydowanie najbardziej niekorzystnie przedstawia³y siê: zawartoæ azotu mineralnego w czasie badañ wiosennych (III klasa), s³abe nasycenie wód hypolimnionu tlenem (NON) oraz wartoæ biochemicznego zapotrzebowania tlenu (BZT5) w warstwie naddennej w okresie letnim (III klasa). Pozosta³e wskaniki stanu czystoci wód jeziora odpowiada³y I - II klasie czystoci. Zwraca³a uwagê bardzo niska wartoæ miary rozpuszczonych w wodzie soli przewodnictwa elektrolitycznego. Stan sanitarny zbiornika odpowiada³ I klasie czystoci. Widzialnoæ kr¹¿ka Secchiego siêga³a rednio 2,9 m (II klasa). PLAN BATYMETRYCZNY JEZIORA TOBOLINKA Wykonano: WIO Bia³ystok Delegatura w Suwa³kach, marzec 2003 r. Skala: 0 10 20 30 40 50 m p³o torfowcowe N 5 5 8,5 pomost Stanowisko 01 JEZIORO KOLNO Po³o¿enie jeziora Jezioro Kolno po³o¿one jest na terenie gminy Augustów, w powiecie augustowskim. Po³o¿enie geograficzne: 53°46' N, 23°01' E, wysokoæ 118,9 m n. p. m. Makroregion Pojezierze Litewskie. Mezoregion Równina Augustowska. Dorzecze: Kolniczanka Netta Biebrza Narew Wis³a Ba³tyk. Warunki morfometryczno-zlewniowe Jezioro Kolno zalicza siê do polodowcowych zbiorników wytopiskowych. Powierzchnia zwierciad³a wody zajmuje 265,6 ha. Jest to akwen bardzo p³ytki, g³êbokoæ maksymalna nie przekracza 2 m, a g³êbokoæ rednia 0,5 m. Akwen ma formê lekko wklês³¹, o ³agodnych, zaroniêtych i bagnistych brzegach. Kszta³t misy charakteryzuje siê wystêpowa90 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok niem rozleg³ych p³ycizn, przewag¹ g³êbszych partii w rodkowej czêci jeziora, dno jest urozmaicone. Linia brzegowa o d³ugoci 6700 m jest s³abo rozwiniêta. Wspó³czynnik rybacki wiadczy o s³abych warunkach do produkcji rybackiej. Objêtoæ jeziora jest ma³a i wynosi oko³o 1360 tys. m3. W 1995 roku na Kolniczance zosta³a ustawiona zastawka piêtrz¹ca o maksymalnym poziomie piêtrzenia 0,5 m, co pozwala zwiêkszyæ objêtoæ i maksymaln¹ g³êbokoæ jeziora. Rolinnoæ wynurzona zajmuje w jeziorze Kolno oko³o 98% d³ugoci linii brzegowej i oko³o 25% powierzchni dna, natomiast zanurzona oko³o 73% powierzchni jeziora. Jezioro zosta³o zakwalifikowane, wed³ug typologii rybackiej, do linowo-szczupakowego typu wód. Zlewnia ca³kowita jeziora Kolno jest g³ówn¹, szczytow¹ czêci¹ zlewni Kolniczanki dop³ywu Netty. Powierzchnia zlewni bezporedniej jest niewielka 280 ha, w bezporednim otoczeniu przewa¿aj¹ u¿ytki zielone i fragmenty obszarów lenych, zadrzewieñ i przybrze¿nych zaroli. Zbiornik objêty jest stref¹ ciszy. Od 1960 roku jezioro Kolno jest rezerwatem ornitologicznym, utworzonym w celu zachowania miejsc lêgowych ³abêdzia niemego. Jezioro Kolno jest silnie podatne na degradacjê (poza kategoriami podatnoci 3,43 pkt.). Wiêkszoæ wskaników oceny podatnoci jeziora na degradacjê nie mieci siê w granicach ¿adnej z kategorii wynika to g³ównie z bardzo ma³ej g³êbokoci i doæ niskiej objêtoci akwenu. W przypadku jeziora Kolno, czynnikiem wp³ywaj¹cym pozytywnie na zachowanie naturalnej stabilnoci jest ró¿norodnoæ zagospodarowania terenu w zlewni bezporedniej jeziora. ród³a zanieczyszczeñ Jezioro Kolno nie posiada zarejestrowanych róde³ zanieczyszczeñ. Charakterystyka dop³ywów Zlewnia jeziora Kolno odwadniana jest przez rozbudowan¹ sieæ cieków i rowów melioracyjnych, z których w 2002 roku, do badañ wytypowano dop³ywy: z Komaszówki, spod Chomaszewa, z Kolnicy, leny z Polek oraz odp³yw Kolniczankê. Dop³yw z Komaszówki gromadzi wody z po³udniowo-wschodniej czêci zlewni ca³kowitej jeziora Kolno, g³ównie ze zmeliorowanych u¿ytków zielonych. Ciek, wskutek prac melioracyjnych, po³¹czony jest w okolicy wsi D³ugie z systemem melioracyjnym Lebiedzianki dop³ywu Biebrzy. Wiosn¹ 2002 roku do jeziora dop³ywa³y wody III klasy czystoci, o czym decydowa³y wysokie wartoci chemicznego zapotrzebowania tlenu oznaczonego metod¹ dwuchromianow¹ oraz nadmanganianow¹ (ChZT-Cr i ChZT-Mn). W granicach II klasy czystoci mieci³o siê stê¿enie tlenu rozpuszczonego, ¿elaza ogólnego i BZT5. Zwraca³a uwagê intensywna barwa wody. Podczas badañ letnich wody dop³ywu odpowiada³y II klasie czystoci ze wzglêdu na podwy¿szone wartoci utlenialnoci, ChZT-Cr, stê¿enia manganu oraz na obni¿on¹ zawartoæ tlenu rozpuszczonego. Obni¿y³a siê intensywnoæ zabarwienia wody. Dop³yw spod Chomaszewa zbiera wody z niewielkiego, ró¿norodnie u¿ytkowanego wycinka zlewni, na po³udniu od jeziora Kolno. Wiosn¹ 2002 roku do jeziora dop³ywa³y wody III klasy czystoci ze wzglêdu na obni¿one stê¿enie tlenu rozpuszczonego. Podwy¿szone do wartoci II klasy by³y ChZT-Cr i ChZT-Mn. Zanotowano podwy¿szon¹ barwê wody, wyra¿on¹ w skali platynowej. Latem 2002 roku dop³yw niós³ wody pozaklasowe (NON) z uwagi na zbyt niskie stê¿enie tlenu rozpuszczonego. W granicach II klasy mieci³y siê: stê¿enie manganu oraz stan sanitarny cieku, pozosta³e wskaniki nie odbiega³y od normatywów I klasy czystoci. Dop³yw z Kolnicy niesie wody z pó³nocnej czêci zlewni, o u¿ytkowaniu przede wszystkim rolniczym. W okresie wiosennym 2002 roku wody cieku odpowiada³y III klasie czystoci z uwagi na wysok¹ wartoæ utlenialnoci (ChZTPLAN BATYMETRYCZNY JEZIORA KOLNO wg Chybowski, Krzywosz, Bia³okoz, IR, 1992 Skala: 0 500 1000 m 1,0 N 2,0 Stanowisko 01 91 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Mn). Wartoci ChZT-Cr i BZT5 mieci³y siê w granicach II klasy czystoci. Stan sanitarny cieku odpowiada³ I klasie czystoci. Latem prób do badañ nie pobrano - koryto cieku by³o wyschniête. Dop³yw leny z Polek odwadnia typowo leny pó³nocno-wschodni fragment zlewni jeziora Kolno. Wiosn¹ 2002 r. do jeziora dop³ywa³y wody pozaklasowe (NON), o czym decydowa³a ponadnormatywna wartoæ utlenialnoci (ChZTMn). Zanotowano wysok¹ wartoæ chemicznego zapotrzebowania tlenu (ChZT-Cr) oraz barwy wody. Stan sanitarny cieku mieci³ siê w I klasie czystoci. Podczas badañ letnich koryto cieku by³o wyschniête. Kolniczanka szeroki, uregulowany ciek, odprowadzaj¹cy wody z jeziora Kolno do rzeki Netty. Wiosn¹ 2002 roku wody odp³ywu odpowiada³y III klasie czystoci z powodu wysokiej wartoci utlenialnoci (ChZT-Mn). W granicach II klasy mieci³a siê wartoæ chemicznego zapotrzebowania tlenu (ChZT-Cr). Zanotowano intensywn¹ barwê wody. W okresie letnim wody odp³ywaj¹ce z jeziora Kolno mieci³y siê w granicach II klasy czystoci obni¿y³a siê wartoæ utlenialnoci. Pozosta³e parametry stanu zanieczyszczenia oraz stan sanitarny wody odpowiada³y I klasie czystoci. Omówienie podstawowych wyników badañ jeziora klasa czystoci Próby ze zbiornika pobierano na jednym stanowisku pomiarowo-kontrolnym, usytuowanym w najg³êbszym miejscu jeziora, w okresie cyrkulacji wiosennej oraz stagnacji letniej. Na podstawie wyników badañ z 2002 roku jezioro Kolno zosta³o zakwalifikowane do wód II klasy czystoci (2,4 pkt.). Sporód wskaników stanu zanieczyszczenia odnotowano ponadnormatywne wartoci stê¿enia azotu mineralnego i przewodnictwa elektrolitycznego w³aciwego w okresie wiosennym oraz rednie z obu okresów badawczych stê¿enie azotu ogólnego. Zanotowano wysok¹ wartoæ ChZT-Cr (III klasa). Stwierdzono s³ab¹ widzialnoæ kr¹¿ka Secchiego (1,8 m III klasa). Stan sanitarny wód jeziora odpowiada³ I klasie czystoci. JEZIORA REZERWATU £EMPIS Po³o¿enie jezior Jeziora rezerwatu £empis: £empis, £empiuk, Stulpieñ i Stulpieniuk po³o¿one s¹ na terenie powiatu i gminy Sejny. Po³o¿enie geograficzne: Jezioro £empis 54°02,9' N, 23°28,1' E, Jezioro £empiuk 54°02,7' N, 23°27,9' E, Jezioro Stulpieñ 54°02,2' N, 23°27,3' E, Jezioro Stulpieniuk 54°02,5' N, 23°27,6' E, Makroregion Pojezierze Litewskie Mezoregion Równina Augustowska Pojezierze Wschodniosuwalskie Dorzecze: Marycha Czarna Hañcza Niemen Ba³tyk. Warunki morfometryczno-zlewniowe Kompleks ma³ych jezior rezerwatu przyrody £empis po³o¿ony jest w pó³nocno-wschodniej czêci Puszczy Augustowskiej, w kierunku wschodnim od jezior: Pomorze i Kunis. Jeziora rezerwatu s¹ zbiornikami wytopiskowymi, po³o¿onymi w obrêbie sandrowej Równiny Augustowskiej, w pobli¿u zerodowanych moren czo³owych fazy poznañskiej lobu lodowcowego Sejn nadniemeñskiego p³atu lodowcowego. W sk³ad kompleksu wchodz¹ cztery niewielkie jeziora: £empis (£empie), £empiuk (£empniak, £emtupis), Stulpieniuk i Stulpieñ (Stêpniak). Zlewnia jezior po³o¿ona jest na pograniczu pó³nocno-wschodniej czêci Równiny Augustowskiej i po³udniowo-wschodniej czêci Pojezierza Wschodniosuwalskiego, miêdzy zlewniami Marychy i Kunisjanki, a od pó³nocy i pó³nocnego wschodu do zlewni przylega obszar zlewni bezodp³ywowych, otwieraj¹cych siê w kierunku rezerwatu £empis. Jeziora le¿¹ w strefie krajobrazu nizinnego, m³odoglacjalnego, sandrowego pojeziernego. Obszar rezerwatu £empis pokrywa zwarty i rozleg³y p³at piasków i ¿wirów akumulacji wodnolodowcowej, poprzerywanych piaskami i ¿wirami moren czo³owych fazy poznañskiej zlodowacenia ba³tyckiego. Jeziora zajmuj¹ dno zatorfionej doliny polodowcowej, wciêtej w otaczaj¹c¹ równinê sandrow¹, ci¹gn¹cej siê z pó³nocy i pó³nocnego wschodu w kierunku rezerwatu i dalej do rzeki Marychy. W zlewni ca³kowitej jezior znaczny udzia³ maj¹ obszary bezodp³ywowe, w wiêkszoci podmok³e i pokryte torfami, zajmuj¹ce ³¹cznie oko³o 74% obszaru zlewni ca³kowitej. Na obszarze zlewni wystêpuj¹ g³ównie gleby rdzawe w³aciwe i bielicowane (na piaskach i ¿wirach) oraz gleby torfowe i murszowe (na torfowiskach). Deniwelacja zlewni wynosi oko³o 14 20 m. Zlewnia omawianych jezior prawie w ca³oci jest zalesiona obejmuje fragment borów Puszczy Augustowskiej o przewadze drzew iglastych (sosna, wierk), jedynie w zachodniej czêci zlewni jezior £empis i £empiuk znajduj¹ siê obszary bezlene, w wiêkszoci zajête przez u¿ytki rolne. Jeziora zasilane s¹ g³ównie przez wodê opadow¹ i gruntow¹. W pobli¿u jeziora £empiuk, poza granicami rezerwatu, na gruntach wsi Wigrañce znajduje siê nieliczna zabudowa rekreacyjna, a nad samym jeziorem £empiuk zlokalizowany jest pomost umo¿liwiaj¹cy dotarcie do lustra wody, ponad otaczaj¹c¹ zbiornik stref¹ torfowców. W zlewni jezior (bez obszarów bezodp³ywowych) znajduje siê kilka zagród wiejskich wsi Wigrañce. Ze wzglêdu na objêcie jezior ochron¹ 92 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok rezerwatow¹ gospodarka rybacka nie jest prowadzona. Pod wzglêdem rybackim zbiorniki mo¿na zaliczyæ do jezior karasiowych. Zarz¹dzeniem Ministra Lenictwa i Przemys³u Drzewnego z dnia 24 listopada 1983 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody powo³ano rezerwat £empis o ogólnej powierzchni 126,64 ha, obejmuj¹cy obszar lasu i czterech ródlenych jezior. Rezerwat zosta³ utworzony w celu zachowania naturalnych ekosystemów lenych, wodnych i torfowiskowych z rzadkimi i chronionymi gatunkami rolin i zwierz¹t, charakterystycznych dla Pojezierza Suwalsko-Augustowskiego. Po ponownych pomiarach geodezyjnych powierzchnia rezerwatu wynosi obecnie 132,21 ha. Powierzchnia jezior jest ma³a powierzchnia geodezyjna jezior wynosi od 0,74 ha (j. Stulpieniuk) do 8,58 ha (j. £empis). Jezioro £empis Powierzchnia lustra wody jeziora £empis, wg pomiarów WIO, zajmuje 8,66 ha. Kszta³t jeziora przypomina zdeformowan¹ literê S, z dwoma plosami o g³êbokoci 3,1 3,3 m. D³ugoæ maksymalna jeziora siêga 810 m, szerokoæ maksymalna 165 m. D³ugoæ rednio rozwiniêtej linii brzegowej misy jeziora wynosi 1810 m. Jest to akwen p³ytki, o g³êbokoci maksymalnej siêgaj¹cej 3,3 m i redniej 2,0 m. Ukszta³towanie misy jeziora charakteryzuje siê w miarê stromymi stokami zbiornika i stosunkowo du¿ymi, ma³o zró¿nicowanymi, p³askimi obszarami dna w centrach poszczególnych czêci jeziora. Objêtoæ jeziora jest ma³a i wynosi oko³o 175,6 tys. m3. Jezioro £empiuk Powierzchnia lustra wody jeziora £empiuk, wg pomiarów WIO, zajmuje 3,60 ha. Kszta³t jeziora przypomina trójk¹t, z jednym wierzcho³kiem ³¹cz¹cym siê poprzez silne przewê¿enie z zachodnim skrajem jeziora £empis. D³ugoæ maksymalna jeziora siêga 300 m, szerokoæ maksymalna 200 m. D³ugoæ rednio rozwiniêtej linii brzegowej misy jeziora wynosi 860 m. Jest to akwen p³ytki, o g³êbokoci maksymalnej siêgaj¹cej 3,3 m i redniej 1,9 m. Kszta³t misy jeziora zbli¿ony jest do paraboloidy, stoki zbiornika s¹ strome, w centralnej czêci jeziora znajduje siê du¿y, p³aski obszar rednio zró¿nicowanego dna. Objêtoæ jeziora jest ma³a i wynosi oko³o 69,3 tys. m3. Jezioro Stulpieniuk Powierzchnia lustra wody jeziora Stulpieniuk wg pomiarów WIO zajmuje 0,60 ha. D³ugoæ maksymalna jeziora siêga 190 m, szerokoæ maksymalna 45 m. D³ugoæ rednio rozwiniêtej linii brzegowej misy jeziora wynosi 450 m. Jest to akwen bardzo p³ytki, o g³êbokoci maksymalnej siêgaj¹cej 2,0 m i redniej 1,3 m. Oznaczona g³êbokoæ maksymalna jeziora dotyczy dna twardego i nie uwzglêdnia mi¹¿szoci uwodnionego mu³u podczas badañ letnich przy niskim poziomie lustra wody g³êbokoæ jeziora do powierzchni mu³u nie przekracza³a 0,60 m. Stoki zbiornika s¹ doæ strome, dno jest ma³o zró¿nicowane. Objêtoæ jeziora jest bardzo ma³a i nie przekracza 7,9 tys. m 3. Zbiornik znajduje siê w koñcowej fazie zarastania. Jezioro Stulpieñ Powierzchnia lustra wody jeziora Stulpieñ, wg pomiarów WIO, siêga 7,40 ha. Jezioro jest wyd³u¿one d³ugoæ JEZIORO STULPIEÑ JEZIORO £EMPIUK (£EMPNIAK) JEZIORO £EMPIS Skala: Skala: Skala: 0 100 m 0 100 m z jez. £empis z jez. £empiuk Stanowisko 01 N 3,8 Stanowisko 01 Stanowisko 01 Stanowisko 02 do jez. Stulpieniuk 2,8 JEZIORO STULPIENIUK Skala: 0 100 m z jez. £empiuk Stanowisko 01 do jez. £empiuk do Marychy do jez. Stulpieñ 93 0 100 m Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok maksymalna jeziora siêga 585 m, szerokoæ maksymalna 235 m. Zbiornik sk³ada siê z czêci pó³nocnej kszta³tu owalnego, z w¹sk¹ zatok¹ od strony wschodniej oraz mniejszej i wyd³u¿onej czêci po³udniowo-zachodniej, sk¹d wyp³ywa ciek okresowy, uchodz¹cy do Marychy. D³ugoæ rednio rozwiniêtej linii brzegowej misy jeziora wynosi 1520 m. Jest to akwen p³ytki, o g³êbokoci maksymalnej siêgaj¹cej 3,8 m i redniej 2,4 m. Podobnie, jak przy poprzednich jeziorach, ukszta³towanie misy charakteryzuje siê w miarê stromymi stokami zbiornika i du¿ymi, p³askimi obszarami ma³o zró¿nicowanego dna, w centralnych czêciach poszczególnych plos. Objêtoæ jeziora jest ma³a i wynosi oko³o 175,2 tysiêcy m3. Jeziora s¹ silnie podatne na degradacjê: (£empis III kategoria (3,17 pkt.), £empiuk, Stulpieniuk, Stulpieñ poza kategori¹ (3,33 3,50 pkt.). Ze wzglêdu na ma³e g³êbokoci i objêtoci akwenów niekorzystnie przedstawiaj¹ siê: niskie g³êbokoci rednie jezior - decyduj¹ce o polimiktycznym charakterze zbiorników, ma³e objêtoci jezior w stosunku do d³ugoci linii brzegowych oraz du¿e powierzchnie dna czynnego w stosunku do objêtoci epilimnionów. Powierzchnia zlewni jezior jest doæ ma³a, jednak ze wzglêdu na bardzo ma³e objêtoci zbiorników wspó³czynniki Schindlera, obrazuj¹ce wp³yw zlewni na jeziora oraz teoretyczna wielkoæ wymiany wody w ci¹gu roku tylko dla jeziora £empis przedstawiaj¹ siê doæ korzystnie. Lene u¿ytkowanie zlewni jezior jest jedynym czynnikiem wp³ywaj¹cym korzystnie na ogóln¹ ocenê podatnoci na degradacjê. ród³a zanieczyszczeñ Jeziora rezerwatu £empis nie posiadaj¹ ujêæ wody powierzchniowej ani zarejestrowanych, bezporednich róde³ zanieczyszczeñ wód. Charakterystyka dop³ywów W zlewni jezior rezerwatu £empis wystêpuje uboga sieæ hydrologiczna dop³ywy i odp³ywy jezior s¹ niewielkie, o znikomym przep³ywie. W 2003 roku nie przeprowadzono badañ dop³ywów. Omówienie podstawowych wyników badañ jezior klasa czystoci Próby z jezior pobierano ze stanowisk pomiarowo-kontrolnych, usytuowanych w najg³êbszych miejscach zbiorników. W 2003 roku ogólny stan czystoci jezior rezerwatu £empis odpowiada³ II klasie czystoci (£empis 2,00 pkt., £empiuk 2,10 pkt., Stulpieniuk 1,56 pkt., Stulpieñ 1,70 pkt.). Sporód wskaników decyduj¹cych o stanie czystoci jezior najmniej korzystnie przedstawia³y siê: zawartoci azotu mineralnego w czasie badañ wiosennych (z wyj¹tkiem jez. Stulpieniuk), wartoci chemicznego zapotrzebowania tlenu (ChZT-Cr) w czasie badañ letnich (z wyj¹tkiem jez. Stulpieñ) oraz rednie zawartoci azotu ca³kowitego. W jeziorach £empis i £empiuk na obni¿enie oceny wp³ywa³a dodatkowo doæ niska widzialnoæ kr¹¿ka Secchiego (1,8 1,9 m). Stan sanitarny akwenów by³ dobry. Ze wzglêdu na polimiksjê jeziora charakteryzowa³y siê dobrym natlenieniem warstw naddennych. JEZIORO BUSZNICA Po³o¿enie jeziora Jezioro Busznica po³o¿one jest na terenie gminy Nowinka, w powiecie augustowskim. Po³o¿enie geograficzne: 53°56,7' N, 23°05,2' E, wysokoæ 132,7 m n. p. m. Makroregion Pojezierze Litewskie. Mezoregion Równina Augustowska. Dorzecze: Blizna Szczeberka Rospuda Netta Biebrza Narew Wis³a Ba³tyk. Warunki morfometryczno-zlewniowe Jezioro Busznica jest polodowcowym jeziorem wytopiskowym, le¿¹cym w zlewni Blizny dop³ywu Szczeberki. Powierzchnia zwierciad³a wody nie jest du¿a 49,4 ha, Jest to akwen g³êbokoci maksymalnej siêgaj¹cej 48,0 m, i g³êbokoci redniej 6,8 m. Jezioro ma kszta³t owalny, d³ugoæ maksymalna wynosi 950 m, szerokoæ maksymalna siêga 725 m. D³ugoæ linii brzegowej wynosi 2600 m. Wskanik g³êbokoci charakteryzuje misê wklês³¹, przypominaj¹c¹ kszta³tem lejek brzegi pocz¹tkowo ³agodnie obni¿aj¹ siê w kierunku rodka zbiornika, a nastêpnie opadaj¹ stromo. Dno jest ma³o urozmaicone. Objêtoæ jeziora wynosi 3350 tys. m 3. Akwen zosta³ zakwalifikowany do wód sielawowych. Z uwagi na ubogie pod³o¿e, w niewielkiej zlewni bezporedniej jeziora przewa¿aj¹ lasy Puszczy Augustowskiej (prawie 100% linii brzegowej poroniête jest g³ównie borem sosnowym). Jezioro nie posiada powierzchniowych ujêæ wody, na pó³nocnym brzegu zorganizowano punkt czerpania wody do celów przeciwpo¿arowych. Z uwagi na specyficzne warunki morfometryczne i dobr¹ przezroczystoæ wody, akwen od lat jest atrakcyjnym obiektem treningowym p³etwonurków. Jezioro Busznica jest umiarkowanie podatne na degradacjê (II kategoria 1,86 pkt.). Korzystna dla zbiornika jest zdecydowana dominacja obszarów lenych w zlewni bezporedniej, niewielka powierzchnia zlewni ca³kowitej oraz 94 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok ma³o intensywna wymiana wód w ci¹gu roku. Ze wzglêdu na wklês³y charakter misy jeziora, mniej korzystne s¹: g³êbokoæ rednia, ma³a powierzchnia dna czynnego w stosunku do objêtoci epilimnionu, niski stosunek objêtoci wód jeziora do d³ugoci jego linii brzegowej oraz zmniejszony udzia³ wód hypolimnionu w ca³kowitej objêtoci zbiornika. ród³a zanieczyszczeñ Jezioro Busznica nie posiada zarejestrowanych punktowych róde³ zanieczyszczeñ. Charakterystyka dop³ywów Jezioro Busznica zasilane jest przez wody opadowe, sp³ywy powierzchniowe i gruntowe, nie ma widocznych dop³ywów wód powierzchniowych. W 2002 roku zosta³y przeprowadzone badania odp³ywu z jeziora Busznica niewielkiego rowu melioracyjnego o zamulonym dnie i powolnym nurcie. Ze wzglêdu na trudnoæ w dotarciu do odp³ywu, punkt pomiarowy usytuowany zosta³ 200 m poni¿ej wyp³ywu z jeziora, zaznaczy³ siê wiêc wp³yw otaczaj¹cego terenu. Wiosn¹ 2002 roku wody odp³ywu zaliczono do III klasy czystoci z uwagi na wysok¹ wartoæ chemicznego zapotrzebowania tlenu oznaczonego metod¹ nadmanganianow¹ (ChZT-Mn utlenialnoæ). Odnotowano te¿ podwy¿szone wartoci chemicznego zapotrzebowania tlenu oznaczonego metod¹ dwuchromianow¹ (ChZT-Cr), biochemicznego zapotrzebowania tlenu (BZT5) oraz stê¿enia azotu azotynowego (II klasa). Pozosta³e wskaniki stanu zanieczyszczenia i stan sanitarny mieci³y siê w granicach I klasy czystoci. Zwraca³a uwagê podwy¿szona intensywnoæ barwy wody. W czasie badañ letnich, z uwagi na ma³¹ objêtoæ wód w korycie cieku, prób do badañ nie pobrano. Omówienie podstawowych wyników badañ jeziora klasa czystoci Próby z jeziora pobierano z jednego stanowiska pomiarowo-kontrolnego, usytuowanego w najg³êbszym miejscu zbiornika, w okresie cyrkulacji wiosennej oraz stagnacji letniej. Na podstawie wyników badañ z 2002 roku jezioro Busznica zosta³o zakwalifikowane do wód I klasy czystoci (1,13 pkt.). Analiza wskaników stanu zanieczyszczenia wykaza³a, ¿e prawie wszystkie wskaniki mieszcz¹ siê w granicach I klasy czystoci wód. Obni¿ona zawartoæ tlenu rozpuszczonego w hypolimnionie i podwy¿szona wartoæ chemicznego zapotrzebowania tlenu, oznaczonego metod¹ dwuchromianow¹, podczas badañ letnich odpowiada³y wartociom II klasy czystoci. Stan sanitarny zbiornika by³ bardzo dobry. Widzialnoæ kr¹¿ka Secchiego by³a du¿a rednio 5,4 m. PLAN BATYMETRYCZNY JEZIORA BUSZNICA Skala: 0 100 200 300 400 500 m Stanowisko 01 10 N 20 30 40 rów 95 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok JEZIORO STUDZIENICZNE Po³o¿enie jeziora Jezioro Studzieniczne po³o¿one jest na terenie gminy miejskiej Augustów, w powiecie augustowskim. Po³o¿enie geograficzne: 53°52' N, 23°07,3' E, wysokoæ 122,7 m n.p.m. Makroregion Pojezierze Litewskie. Mezoregion Równina Augustowska. Dorzecze: Kana³ Augustowski Rospuda Netta Biebrza Narew Wis³a Ba³tyk. Warunki morfometryczno-zlewniowe Jezioro Studzieniczne zaliczane jest do polodowcowych zbiorników rynnowych. Powierzchnia zwierciad³a wody wynosi 250,1 ha, ³¹czna powierzchnia wysp siêga 2,5 ha. Akwen jest wyd³u¿ony, d³ugoæ maksymalna wynosi 3425 m, szerokoæ maksymalna 1050 m. D³ugoæ dobrze rozwiniêtej linii brzegowej ogó³em wynosi 12100 m. Jest to akwen g³êboki, g³êbokoæ maksymalna siêga 30,5 m, g³êbokoæ rednia 8,7 m. Dno jest urozmaicone, wystêpuj¹ przeg³êbienia i p³ycizny, wskanik g³êbokoci charakteryzuje misê o kszta³cie sto¿ka. Objêtoæ jeziora wynosi 22073,6 tys. m 3. Jezioro Studzieniczne po³o¿one jest na trasie Kana³u Augustowskiego od zachodu luza Przewiê ³¹czy zbiornik z Jeziorem Bia³ym Augustowskim, od wschodu za luza Swoboda ³¹czy jezioro z dalsz¹ nitk¹ Kana³u. Zlewnia bezporednia Jeziora Studzienicznego jest pokryta przede wszystkim borami sosnowymi Puszczy Augustowskiej z enklawami wierczyn ni¿owych, borów bagiennych i olsów. Oko³o 70% linii brzegowej zbiornika porastaj¹ lasy obok niewielkich obszarów podmok³ych. Zbiornik zaliczony zosta³ do sielawowego typu rybackiego. Jezioro u¿ytkowane jest przez spó³kê ryback¹. Na jeziorze obowi¹zuje strefa ciszy zakaz p³ywania ³odziami z silnikami spalinowymi, z wyj¹tkiem statków ¿eglugi pasa¿erskiej. Jezioro nie posiada powierzchniowych ujêæ wody. Nad jeziorem znajduje siê czêæ domków Orodka Wypoczynkowego Lenik 1, stanica wodna i pole namiotowe. Na pó³wyspie, w miejscowoci Studzieniczna, mieci siê s³ynne w okolicy Sanktuarium Maryjne. Na jednej z wysp wystêpuje stanowisko obuwika pospolitego, objête ochron¹ rezerwatow¹ od 1963 roku rezerwat florystyczny Brzozowy Gr¹d. Jezioro znajduje siê tak¿e w granicach obszaru chronionego krajobrazu Puszcza i Jeziora Augustowskie. Jezioro Studzieniczne jest doæ odporne na degradacjê (II kategoria 1,57 pkt.). Wskazuj¹ na to przede wszystkim warunki morfometryczne: doæ du¿a g³êbokoæ rednia, ma³a powierzchnia dna czynnego w porównaniu do objêtoci epilimnionu, ma³a iloæ wymienianej wody w ci¹gu roku oraz przewaga obszarów lenych w zlewni bezporedniej. Najbardziej niekorzystnym elementem warunków morfometryczno-zlewniowych jest niski stosunek objêtoci zbiornika do d³ugoci linii brzegowej. ród³a zanieczyszczeñ Plan batymetryczny Jeziora Studzieniczne Skala: 500 m i s k ê ³ na tow wi Ka gus Prze Au za lu N 0 orodek wypoczynkowy 5 5 15 PRZEWIÊ 10 15 20 30 5 15 Rez. Brzozowy Gr¹d 10 25 5 STUDZIENICZNA pole namiotowe Stanowisko 01 Staw Studzieniczañski 96 Kan Aug a³ luz ustows aS k wob i oda stanica wodna Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Akwen nie posiada zarejestrowanych, punktowych róde³ zanieczyszczeñ. Charakterystyka dop³ywów Jezioro Studzieniczne zasilane jest g³ównie przez Kana³ Augustowski poprzez luzê Swoboda, a odp³yw wód nastêpuje Kana³em Augustowskim poprzez luzê Przewiê oraz poprzez Staw Studzieniczañski i Staw Wojciech do Jeziora Bia³ego. Badania w 2002 roku przeprowadzono na wp³ywie do jeziora - luza Swoboda i odp³ywie z jeziora luza Przewiê. Z uwagi na ma³y przep³yw wody na odp³ywie ze Stawu Studzieniczañskiego prób nie pobrano. Kana³ Augustowski luza Swoboda z jeziorem Studzienicznym ³¹czy siê szczytowy odcinek Kana³u Augustowskiego ograniczony luzami: Swoboda (w zlewni Netty) i Gorczyca (w zlewni Czarnej Hañczy), który jest zasilany z jeziora Serwy. Wielkoæ przep³ywu zale¿y od iloci odp³ywaj¹cej wody z jeziora Serwy i zapotrzebowania na wodê do luzowania. Przed luz¹ Swoboda znajduje siê niewielki zbiornik zaporowy, sk¹d dwoma szlakami: poprzez luzê oraz poprzez upust na progu piêtrz¹cym i kana³ upustowy wody odp³ywaj¹ do Jeziora Studzienicznego. Wiosn¹ 2002 roku do jeziora dop³ywa³o oko³o 0,35 m3/s wód I klasy czystoci. Latem 2002 dop³ywa³o oko³o 0,614 m3/s wód I klasy czystoci. Stan sanitarny cieku by³ bardzo dobry. Kana³ Augustowski luza Przewiê ³¹czy Jezioro Studzieniczne z Jeziorem Bia³ym Augustowskim. Wiosn¹ 2002 roku z jeziora wyp³ywa³o poprzez luzê oko³o 0,5 m3/s wód I klasy czystoci. Podobnie latem 2002 roku odp³ywa³o oko³o 0,6 m 3/s wód I klasy czystoci. Stan sanitarny wody by³ bardzo dobry. Omówienie podstawowych wyników badañ jeziora klasa czystoci Próby z jeziora pobierano w 2002 roku na jednym stanowisku pomiarowo-kontrolnym. Ogólnie Jezioro Studzieniczne sklasyfikowano jako akwen II klasy czystoci (1,73 pkt.). O stanie czystoci decydowa³y przede wszystkim: niski stopieñ nasycenia hypolimnionu tlenem (III klasa), ponadnormatywne stê¿enie fosforanów, wysoka zawartoæ fosforu ogólnego w okresie letnim. Pozosta³e wskaniki kszta³towa³y siê na granicy klas I - II. Widzialnoæ kr¹¿ka Secchiego by³a umiarkowana rednio 2,8 m. Stan bakteriologiczny odpowiada³ I klasie czystoci. JEZIORO BIA£E AUGUSTOWSKIE Po³o¿enie jeziora Jezioro Bia³e Augustowskie po³o¿one jest na terenie gminy miejskiej Augustów, w powiecie augustowskim. Po³o¿enie geograficzne: 53°51,8' N, 23°02,8' E, wysokoæ 122,0 m n.p.m. Makroregion Pojezierze Litewskie. Mezoregion Równina Augustowska. Dorzecze: Kana³ Augustowski Rospuda-Netta Biebrza Narew Wis³a Ba³tyk. Warunki morfometryczno-zlewniowe Jezioro Bia³e Augustowskie zalicza siê do polodowcowych zbiorników rynnowo-wytopiskowych. Powierzchnia zwierciad³a wody wynosi 476,6 ha, ³¹czna powierzchnia wysp siêga 2,0 ha. Zbiornik jest wyd³u¿ony, d³ugoæ maksymalna wynosi 5950 m, szerokoæ maksymalna 1200 m. Linia brzegowa o d³ugoci 18650 m jest dobrze rozwiniêta. Jest to akwen g³êboki o g³êbokoci maksymalnej 30,0 m i g³êbokoci redniej 8,7 m. Objêtoæ jeziora wynosi oko³o 41716,5 tys. m3. Niski wskanik g³êbokoci charakteryzuje misê jeziora zbli¿on¹ do kszta³tu sto¿ka, o bardzo urozmaiconym dnie wystêpuje wiele przeg³êbieñ i p³ycizn, strefa przybrze¿na jest doæ w¹ska. Zbiornik u¿ytkowany przez spó³kê ryback¹, pod wzglêdem rybackim zakwalifikowany zosta³ do wód sielawowych. Jezioro Bia³e Augustowskie, obok jezior Necko i Rospuda, jest jednym z najbardziej atrakcyjnych zbiorników pod wzglêdem rekreacji nad jeziorem zlokalizowane s¹ liczne orodki wypoczynkowe i pola namiotowe, ponad 1100 sezonowych i ca³orocznych miejsc noclegowych. Akwen wchodzi w sk³ad malowniczej trasy Kana³u Augustowskiego. Jezioro znajduje siê na terenie obszaru chronionego krajobrazu Puszcza i Jeziora Augustowskie. Zlewnia bezporednia Jeziora Bia³ego, w przewa¿aj¹cej czêci, pokryta jest lasami Puszczy Augustowskiej, tak¿e 70% linii brzegowej akwenu zajmuj¹ lasy, obok niewielkich obszarów podmok³ych, zabagnionych ³¹k i terenów zabudowanych. Jezioro Bia³e Augustowskie jest umiarkowanie podatne na degradacjê (II kategoria 1,57 pkt.). Najbardziej niekorzystnym czynnikiem jest niski udzia³ wód hypolimnionu w ca³ej objêtoci akwenu. Do korzystnych warunków morfometryczno-zlewniowych mo¿na zaliczyæ: doæ du¿¹ g³êbokoæ redni¹, ma³¹ powierzchniê dna maj¹cego kontakt z epilimnionem, niewielk¹ iloæ wymienianej wody w ci¹gu roku, ma³¹ powierzchniê zlewni ca³kowitej w porównaniu z objêtoci¹ zbiornika, przewagê lasów w zlewni bezporedniej jeziora. ród³a zanieczyszczeñ Jezioro Bia³e Augustowskie nie posiada zarejestrowanych, punktowych róde³ zanieczyszczeñ. W latach osiemdziesi¹tych do jeziora odprowadzane by³y podczyszczone cieki z osiedla mieszkaniowego oraz z jednego z orodków wypoczynkowych, a tak¿e wody z basenu technologicznego tartaku w Augustowie. Z Przewiêzi, le¿¹cej na terenie zlewni bezporedniej, cieki z orodka wypoczynkowego odprowadzane by³y drena¿em rozs¹czaj¹cym do ziemi. Inne orodki wypoczynkowe gromadzi³y cieki w zbiornikach bezodp³ywowych szambach. W 2004 97 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok roku zakoñczono inwestycjê maj¹c¹ na celu pod³¹czenie wszystkich orodków do kanalizacji sanitarnej i odprowadzenie cieków do oczyszczalni miejskiej w Augustowie. Charakterystyka dop³ywów Sporód cieków Jeziora Bia³ego Augustowskiego do badañ w 2002 roku wybrano Kana³ Augustowski na wp³ywie do jeziora luza Przewiê oraz na odp³ywie z jeziora Kana³ Klonownica. Z uwagi na niewielki przep³yw wód dop³ywaj¹cych do Jeziora Bia³ego z Jeziora Studzienicznego poprzez Staw Wojciech, badania na tym dop³ywie nie zosta³y przeprowadzone. Kana³ Augustowski luza Przewiê ³¹czy wy¿ej po³o¿one Jezioro Studzieniczne z Jeziorem Bia³ym. Woda z Jeziora Studzienicznego dop³ywa dwoma szlakami: poprzez luzê oraz poprzez upust wody przez Staw Studzieniczañski i Staw Wojciech. Wiosn¹ 2002 roku do jeziora dop³ywa³o przez luzê oko³o 0,5 m3/s wód I klasy czystoci. Podobnie, latem 2002 roku dop³ywa³o oko³o 0,6 m3/s wód I klasy czystoci. Stan sanitarny wody by³ bardzo dobry. Kana³ Augustowski Klonownica Jezioro Bia³e ³¹czy siê poprzez Kana³ Klonownica (odcinek o d³ugoci oko³o 750 m) z jeziorem Necko. Iloæ wód odp³ywaj¹cych zale¿y od dop³ywu wód ze zlewni Jeziora Serwy i zapotrzebowania wody do luzowania i jest regulowana stopniami piêtrz¹cymi przy luzach Swoboda i Gorczyca, na szczytowym odcinku Kana³u Augustowskiego. W czasie badañ wiosennych w 2002 roku z jeziora odp³ywa³o oko³o 0,65 m3/s wód odpowiadaj¹cych II klasie czystoci ze wzglêdu na podwy¿szone wartoci biochemicznego zapotrzebowania tlenu (BZT5) oraz odczyn wody. W czasie badañ letnich z jeziora odp³ywa³o oko³o 0,8 m3/s wód I klasy czystoci. Stan sanitarny cieku by³ bardzo dobry. Omówienie podstawowych wyników badañ jeziora klasa czystoci W 2002 roku próby z jeziora pobierano na trzech stanowiskach pomiarowo-kontrolnych. Ogólnie Jezioro Bia³e Augustowskie sklasyfikowano jako akwen II klasy czystoci (2,00 pkt.). O stanie czystoci decydowa³y przede wszystkim ponadnormatywne stê¿enia fosforanów oraz brak tlenu w warstwie naddennej w okresie letnim. Prawie w ca³ym hypolimnionie wystêpowa³ toksyczny siarkowodór. Wysokie wartoci (III klasa) latem osi¹ga³y tak¿e: BZT 5, stê¿enia azotu amonowego i fosforu ogólnego w warstwie naddennej. Pozosta³e wskaniki stanu czystoci wód kszta³towa³y siê na poziomie I i II klasy. Widzialnoæ kr¹¿ka Secchiego by³a umiarkowana rednio 3,5 m. Stan bakteriologiczny odpowiada³ I klasie czystoci. PLAN BATYMETRYCZNY JEZIORA BIA£E AUGUSTOWSKIE SKALA: 0 N Klo n 500 o r. wy po 10 1000 m or. wypocz. ow nic a or. wypocz. 20 20 20 20 20 or. wypocz. we Pr luz ze a wi ê 10 10 10 10 cz yn ko WOJCIECH jezioro Staw Wojciech PRZEWIÊ STANOWISKO 01 20 10 10 or. wypocz. AUGUSTÓW Osiedle Gen. Bema 10 AUGUSTÓW - LIPOWIEC STANOWISKO 03 STANOWISKO 02 JEZIORA NECKO I ROSPUDA AUGUSTOWSKA Po³o¿enie jezior Jeziora Necko i Rospuda Augustowska po³o¿one s¹ na terenie gminy miejskiej Augustów, w powiecie augustowskim. Po³o¿enie geograficzne: Jezioro Rospuda Augustowska 53°52,5' N, 22°58,9' E, wysokoæ 122,0 m n.p.m. Jezioro Necko 53°51,8' N, 22°57,8' E, wysokoæ 122,0 m n.p.m. Makroregion Pojezierze Litewskie. Mezoregion Równina Augustowska. Dorzecze: Rospuda-Netta Biebrza Narew Wis³a Ba³tyk. 98 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Warunki morfometryczno-zlewniowe Jezioro Rospuda Augustowska zalicza siê do polodowcowych zbiorników rynnowych. Powierzchnia zwierciad³a wody wynosi 104,0 ha, ³¹czna powierzchnia wysp siêga 2,0 ha. Jezioro ³¹czy siê przez doæ w¹skie przewê¿enie z jeziorem Necko. Zbiornik jest wyd³u¿ony, d³ugoæ maksymalna wynosi 2600 m, a szerokoæ 600 m. Linia brzegowa o d³ugoci 6400 m jest dobrze rozwiniêta. Jest to akwen rednio g³êboki, g³êbokoæ maksymalna siêga 10,5 m, g³êbokoæ rednia 5,1 m. Objêtoæ jeziora wynosi oko³o 5383,1 tys. m3. Misa jeziora ma kszta³t zbli¿ony do paraboloidy, dno jest rednio urozmaicone, strefa przybrze¿na jest umiarkowana. Jezioro Necko to tak¿e polodowcowy zbiornik rynnowy. Powierzchnia zwierciad³a wody wynosi 400,0 ha. Zbiornik jest wyd³u¿ony, d³ugoæ maksymalna siêga 5400 m, szerokoæ maksymalna 850 m. Linia brzegowa o d³ugoci 13000 m jest dobrze rozwiniêta. G³êbokoæ maksymalna siêga 25,0 m, a g³êbokoæ rednia 10,1 m. Objêtoæ jeziora wynosi oko³o 40561,4 tys. m3. Wskanik g³êbokoci charakteryzuje misê jeziora o kszta³cie porednim miêdzy sto¿kiem i paraboloid¹, dno jest rednio urozmaicone, strefa przybrze¿na jest umiarkowana, na po³udniowo-wschodnim brzegu doæ rozleg³a. Zbiorniki u¿ytkowane s¹ przez Polski Zwi¹zek Wêdkarski, pod wzglêdem rybackim zakwalifikowano do wód leszczowych. Ze wzglêdu na niekorzystne warunki tlenowe oraz masowe wykorzystywanie akwenów do turystyki i sportów wodnych, zawêzi³a siê strefa bytowania ichtiofauny i jeziora nie s¹ zarybiane cennymi gatunkami ryb zimnolubnych (np.: sieja i sielawa). Zlewnia ca³kowita jezior Necko i Rospuda Augustowska jest doæ rozleg³a i obejmuje zachodni¹ czêæ Równiny Augustowskiej, wschodni fragment Pojezierza E³ckiego oraz du¿y fragment Pojezierza Zachodniosuwalskiego. Do zlewni zaliczony zosta³ te¿ rozleg³y obszar zlewni jezior Okmin i O¿ewo, uznany za obszar bezodp³ywowy. Wed³ug danych IMGW powierzchnia zlewni Necka i Rospudy Augustowskiej wynosi ³¹cznie 907,0 km2. W otoczeniu jezior dominuj¹ piaski i ¿wiry sandrowe z rozleg³ymi obni¿eniami, wype³nionymi deluwiami (piaskami i namu³ami). Wokó³ jezior rozci¹gaj¹ siê gleby bielicowe oraz skrytobielicowe (gleby rdzawe). Z uwagi na ubogie pod³o¿e, w u¿ytkowaniu zlewni bezporednich jezior przewa¿aj¹ lasy Puszczy Augustowskiej. Prawie 100% linii brzegowej jeziora Rospuda i 70% linii brzegowej jeziora Necko zajmuj¹ lasy, obok niewielkich obszarów podmok³ych, zabagnionych ³¹k. Przy po³udniowych brzegach jeziora Necko znajduje siê zabudowa miasta Augustów (w tym dzielnica Borki z wieloma orodkami wypoczynkowymi), z coraz bardziej rozwijaj¹c¹ siê infrastruktur¹ turystyczno-wypoczynkow¹ orodki wypoczynkowo-turystyczne, stanice wodne, wyci¹g narciarski. Po³o¿one nad jeziorami obiekty: hotel, zajazdy i pensjonaty oraz orodki wczasowe, wypoczynkowe, sanatoryjne i szkoleniowe dysponuj¹ ³¹cznie oko³o 600 ca³orocznymi miejscami noclegowymi oraz oko³o 1050 sezonowymi. Nale¿y tu jeszcze uj¹æ orodki wypoczynkowe, hotele, zajazdy i pensjonaty w Augustowie, znajduj¹ce siê w dalszej odleg³oci od akwenów. Nad jeziorami znajduje siê 6 pól namiotowych. Jeziora znajduj¹ siê na terenie obszaru chronionego krajobrazu Puszcza i Jeziora Augustowskie. Jezioro Rospuda Augustowska jest podatne na degradacjê (III kategoria 3,0 pkt.). Czynnikami naturalnej Rospuda PLAN BATYMETRYCZNY JEZIOR: ROSPUDA AUGUSTOWSKA, NECKO Skala: 0 j. Rospuda Augustowska Stanowisko 01 500 m N or. wypocz. 10 Zalewianka 10 Stanowisko 01 j. Necko Stanowisko 02 Klonownica 10 20 20 or. wyp ocz . Stanica ¿egl. 10 or. w 99 o cz. tt a Ne AUGUSTÓW ypo or. wypocz. z. oc yp .w r Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok stabilnoci zbiornika s¹: przewaga obszarów lenych w zlewni bezporedniej oraz umiarkowana g³êbokoæ rednia zbiornika. Pozosta³e wskaniki, okrelaj¹ce warunki morfometryczno-zlewniowe, nie przedstawiaj¹ siê korzystnie, wynika to g³ównie z ma³ej objêtoci akwenu i du¿ej powierzchni zlewni ca³kowitej oraz przep³ywowego charakteru jeziora. Jezioro Necko jest umiarkowanie podatne na degradacjê (II kategoria 1,86 pkt.). Wskaniki morfometrycznozlewniowe, wykazuj¹ce odpornoæ zbiornika na degradacjê to: doæ du¿a g³êbokoæ rednia, przewaga obszarów lenych w zlewni bezporedniej, ma³a powierzchnia dna maj¹cego kontakt z powierzchniow¹ warstw¹ wody (epilimnionem) w stosunku do jej objêtoci. Du¿a iloæ wody wymienianej w ci¹gu roku oraz wielkoæ powierzchni zlewni ca³kowitej w stosunku do objêtoci jeziora, to czynniki zmniejszaj¹ce naturaln¹ odpornoæ zbiornika na degradacjê. ród³a zanieczyszczeñ W zlewni bezporedniej jezior Necko i Rospuda Augustowska nie zarejestrowano punktowych róde³ zanieczyszczeñ. Dop³yw jezior rzeka Rospuda jest odbiornikiem cieków przemys³owych i komunalnych z Filipowa, Baka³arzewa i Raczek. cieki ze zmodernizowanej oczyszczalni Spó³dzielni Mleczarskiej Rospuda w Filipowie oraz oczyszczalni gminnej w Baka³arzewie, ze wzglêdu na odleg³oæ od jeziora maj¹ niewielki wp³yw na omawiane zbiorniki. Wiêkszy wp³yw na akweny maj¹ cieki z Raczek, odprowadzane do oczyszczalni w Dowspudzie. Od lat 80. w Dowspudzie cieki oczyszczane by³y w oczyszczalniach typu Bioblok Mu-100. W koñcu 2002 r. zakoñczono modernizacjê oczyszczalni, polegaj¹c¹ na likwidacji Biobloków i budowie nowego reaktora biologicznego, zapewniaj¹cego denitryfikacjê cieków. Defosfatacja wspomagana jest preparatem PIX. cieki odprowadzane s¹ do stawów, po³o¿onych w dolinie Rospudy. W latach 80. XX w. cieki z jednego z orodków wypoczynkowych w Augustowie odprowadzane by³y do ziemi (drena¿ rozs¹czaj¹cy), w zlewni bezporedniej jeziora Necko. Aktualnie cieki odprowadzane s¹ kolektorem sanitarnym do oczyszczalni miejskiej, w czêci orodków wypoczynkowych gromadzone s¹ w szczelnych zbiornikach bezodp³ywowych. Charakterystyka dop³ywów Sporód cieków jezior Rospuda Augustowska i Necko, do badañ w 2002 roku, wytypowano rzekê Rospudê, Kana³ Augustowski (na odcinku pomiêdzy jeziorami Necko i Bia³ym Augustowskim), Zalewiankê, Nettê na odp³ywie z jeziora Necko (Kana³ Augustowski). G³ówn¹ osi¹ zlewni jezior Rospuda i Necko jest dolina rzeki Rospudy-Netty, prawostronnego dop³ywu Biebrzy. Za pocz¹tek Rospudy przyjêto ciek, wyp³ywaj¹cy z jeziora M³ynówek (znajduj¹cego siê oko³o 10 km na pó³nocny zachód od Filipowa). Rzeka p³ynie doæ w¹sk¹ dolin¹, w kierunku po³udniowym i po³udniowo-wschodnim, mijaj¹c szereg jezior o stromych i wysokich brzegach (Czarne, Rospuda Filipowska, Kamienne, D³ugie Filipowskie, Garba, G³êbokie, Sumowo, Okr¹g³e Baka³arzewskie, Bolesty) i uchodzi do jeziora Rospuda Augustowska (po³¹czonego z jeziorem Necko). Z jeziora Necko, ju¿ jako Netta, biegnie wspólnym szlakiem z Kana³em Augustowskim, a po oddzieleniu siê, jako Kana³ Bystry p³ynie do jeziora Sajno. Z jeziora Sajno wyp³ywa w kierunku po³udniowo-zachodnim, a nastêpnie po³udniowym, zasilaj¹c w wodê po³o¿ony obok Kana³ Augustowski, ³¹cz¹c siê z nim ostatecznie w okolicy wsi Sosnowo. Po po³¹czeniu z Kana³em Augustowskim rzeka p³ynie uregulowanym korytem i uchodzi przez jaz piêtrz¹cy do Biebrzy, obok luzy w Dêbowie. G³ówne dop³ywy Netty, poni¿ej jeziora Necko to: Turówka, Kolniczanka i Olszanka. Rzeka Rospuda-Netta stanowi atrakcyjny szlak turystyki wodnej. W czasie badañ wiosennych 2002 r. rzek¹ Rospud¹ dop³ywa³o ok. 6,3 m3/s wód odpowiadaj¹cych I klasie czystoci. Podczas badañ letnich ciekiem dop³ywa³o oko³o 2 m3/s wód odpowiadaj¹cych II klasie czystoci z uwagi na podwy¿szon¹ wartoæ chemicznego zapotrzebowania tlenu oznaczonego metod¹ dwuchromianow¹ (ChZT-Cr). Stan sanitarny Rospudy by³ charakterystyczny dla I klasy czystoci wód. Zalewianka (Kamienny Bród) ciek z po³udniowo-zachodniej czêci zlewni, w wiêkszoci u¿ytkowanej rolniczo. G³ównym dop³ywem rzeczki jest Kamienny Bród, p³yn¹cy spod Turowa, (wed³ug Katastru wodnego ciek ten jest dop³ywem jeziora Necko). Wiosn¹ do jeziora dop³ywa³o ok. 0,54 m3/s wody III klasy czystoci, o czym decydowa³y wysokie wartoci utlenialnoci (ChZT-Mn). Podwy¿szone wartoci chemicznego zapotrzebowania tlenu oznaczonego metod¹ dwuchromianow¹ (ChZT-Cr) oraz zawartoæ azotu ca³kowitego odpowiada³y wartociom II klasy czystoci. Pozosta³e wskaniki nie przekracza³y granicy I klasy czystoci, choæ notowano podwy¿szone stê¿enia azotanów i azotynów. Natomiast, w czasie badañ letnich do jeziora dop³ywa³o oko³o 0,1 m3/s wody odpowiadaj¹cej I klasie czystoci. Klonownica przez jezioro Necko przebiega trasa Kana³u Augustowskiego, którego krótki odcinek (750 m) z Jeziora Bia³ego, zwany lokalnie Klonownic¹, jest jednoczenie dop³ywem jeziora Necko. Wiosn¹ 2002 roku do jeziora Necko Kana³em Klonownica dop³ywa³o oko³o 0,65 m3/s wód odpowiadaj¹cych II klasie czystoci z uwagi na podwy¿szone wartoci biochemicznego zapotrzebowania tlenu (BZT 5) oraz odczyn wody. W czasie badañ letnich do jeziora dop³ywa³o oko³o 0,8 m3/s wód I klasy czystoci. Stan sanitarny w obu okresach badawczych by³ dobry I klasa czystoci wód. Netta odp³yw z jeziora Necko do jeziora Sajno. W czasie badañ wiosennych z jeziora Necko odp³ywa³o oko³o 7,5 m3/s wody odpowiadaj¹cej I klasie czystoci. W czasie badañ letnich, z jeziora odp³ywa³o oko³o 2,8 m 3/s wód II klasy czystoci ze wzglêdu na lekko podwy¿szon¹ wartoæ chemicznego zapotrzebowania tlenu. Pozosta³e wskaniki fizyko-chemiczne i stan sanitarny nie przekracza³y granic I klasy czystoci. 100 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Omówienie podstawowych wyników badañ jezior klasa czystoci Próby z jeziora Rospuda pobierano w 2002 roku na jednym stanowisku pomiarowo-kontrolnym, natomiast z jeziora Necko na dwóch stanowiskach. Ogólnie jezioro Rospuda Augustowska sklasyfikowane zosta³o jako akwen III klasy czystoci (2,73 pkt.). W okresie letnim warstwa naddenna by³a ca³kowicie odtleniona. Wysokie wartoci osi¹ga³y stê¿enia azotu mineralnego, azotu ca³kowitego oraz wartoci biochemicznego zapotrzebowania tlenu i przewodnoci elektrolitycznej w³aciwej. Pozosta³e wskaniki kszta³towa³y siê na poziomie I i II klasy. Widzialnoæ kr¹¿ka Secchiego by³a niska 1,7 m (III klasa). Stan sanitarny akwenu mieci³ siê w normach I klasy czystoci. W 2002 roku ogólny stan czystoci jeziora Necko odpowiada³ II klasie czystoci (2,27 pkt.). Hypolimnion jeziora by³ ca³kowicie odtleniony. W czasie badañ wiosennych ponadnormatywne wartoci osi¹ga³y przewodnoæ elektrolityczna w³aciwa oraz stê¿enie azotu mineralnego i azotu ca³kowitego. W okresie letnim, w warstwie powierzchniowej zanotowano wysokie wartoci (III klasa) biochemicznego zapotrzebowania tlenu i chlorofilu a. Pozosta³e wskaniki kszta³towa³y siê na poziomie I i II klasy. Widzialnoæ kr¹¿ka Secchiego by³a umiarkowana 2,2 m. Stan sanitarny akwenu by³ lekko obni¿ony (II klasa). JEZIORO SAJNO Po³o¿enie jeziora Jezioro Sajno po³o¿one jest na terenie gminy miejskiej Augustów, w powiecie augustowskim. Po³o¿enie geograficzne: 53°49,4' N, 23°02' E, wysokoæ 118,7 m n.p.m. Makroregion Pojezierze Litewskie. Mezoregion Równina Augustowska. Dorzecze: Netta Biebrza Narew Wis³a Ba³tyk. Warunki morfometryczno-zlewniowe Jezioro Sajno jest polodowcowym jeziorem rynnowym, o du¿ej powierzchni zwierciad³o wody zajmuje 522,5 ha. Akwen jest bardzo wyd³u¿ony, d³ugoæ maksymalna siêga 7100 m, szerokoæ maksymalna 1050 m. D³ugoæ linii brzegowej wynosi 15050 m, linia brzegowa jest dobrze rozwiniêta. Jest to akwen g³êboki g³êbokoæ maksymalna siêga 27,0 m, g³êbokoæ rednia 10,0 m. Dno jest urozmaicone, wystêpuj¹ liczne przeg³êbienia i p³ycizny. Objêtoæ jeziora wynosi 52446,8 tys. m3. Zbiornik zosta³ zakwalifikowany do wód sielawowych, dzier¿awiony jest przez spó³kê ryback¹. Jezioro Sajno znajduje siê w granicach obszaru chronionego krajobrazu Puszcza i Jeziora Augustowskie. Zlewnia ca³kowita jeziora Sajno jest rozleg³a i obejmuje zachodni¹ czêæ Równiny Augustowskiej, wschodni fragment Pojezierza E³ckiego oraz du¿y fragment Pojezierza Zachodniosuwalskiego. Do zlewni zaliczony zosta³ te¿ rozleg³y obszar zlewni jezior Okmin i O¿ewo (uznany za obszar bezodp³ywowy). Wed³ug danych IMGW powierzchnia zlewni jeziora Sajno wynosi ³¹cznie 975,8 km2. Wokó³ jeziora, wype³niaj¹cego zachodni¹ czêæ, wyciêtej w otaczaj¹cej równinie, w¹skiej rynny lodowcowej, ci¹gn¹cej siê od róde³ Rudawki (dop³ywu Stawu Sajenek) a¿ do zachodniego krañca jeziora Sajno, rozci¹gaj¹ siê gleby bielicowe oraz skrytobielicowe. W u¿ytkowaniu zlewni bezporedniej zbiornika przewa¿aj¹ bory Puszczy Augustowskiej. Prawie 90% linii brzegowej jeziora zajmuj¹ lasy mieszane, obok niewielkich obszarów podmok³ych ³¹k i terenów rolnych. Jezioro znajduje siê w granicach administracyjnych miasta Augustów. Zwarta zabudowa miejska rozci¹ga siê na pó³noc od jeziora, po obu stronach Netty. Jednak w zlewni bezporedniej jeziora nie wystêpuje zwarta zabudowa typu miejskiego, b¹d wiejskiego. Nad jeziorem Sajno zlokalizowane s¹ dwa orodki wypoczynkowe, dysponuj¹ce ³¹cznie oko³o 310 sezonowymi miejscami noclegowymi oraz osiem pól namiotowych. Sajno jest zbiornikiem doæ odpornym na degradacjê (II kategoria 1,86 pkt.). Korzystny wp³yw na zachowanie naturalnej stabilnoci jeziora maj¹: du¿a g³êbokoæ rednia, ma³a powierzchnia dna czynnego oraz przewaga obszarów lenych w zlewni bezporedniej. Wskanikami obrazuj¹cymi zagro¿enia ze strony naturalnych cech morfometrycznozlewniowych s¹: du¿a wymiana wód w ci¹gu roku oraz bardzo du¿a powierzchnia zlewni ca³kowitej w stosunku do PLAN BATYMETRYCZNY JEZIORA SAJNO Skala: 0 500 1000 m rz. Netta (Kana³ Bystry) or. wypocz. 10 20 rz. Netta Stanowisko 03 (Sajownica) 20 10 10 Staw Sajenek or. wypocz. 20 10 Jeziorko Sajenko 20 10 Stanowisko 02 Stanowisko 01 101 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok objêtoci wód zbiornika. Wydaje siê jednak, ¿e wp³yw zlewni niweluj¹ przep³ywowe jeziora, le¿¹ce w ci¹gu RospudyNetty, przede wszystkim pobliskie jezioro Necko. ród³a zanieczyszczeñ W zlewni bezporedniej jeziora Sajno nie zarejestrowano ujêæ wody powierzchniowej ani punktowych róde³ zanieczyszczeñ, natomiast dop³yw jeziora rzeka Rospuda-Netta jest odbiornikiem cieków przemys³owych i komunalnych, z wy¿ej po³o¿onych miejscowoci Filipowa, Baka³arzewa i Raczek. cieki ze zmodernizowanej oczyszczalni Spó³dzielni Mleczarskiej Rospuda w Filipowie, oczyszczalni gminnej w Baka³arzewie i oczyszczalni gminnej w Dowspudzie ze wzglêdu na odleg³oæ od jeziora i buforowe oddzia³ywanie innych jezior, le¿¹cych wzd³u¿ Rospudy maj¹ niewielki wp³yw na jezioro Sajno. W latach 60. i 70. XX w. do jeziora Sajno, poprzez Kana³ Bystry, odprowadzane by³y podczyszczone cieki z Augustowa. Po wybudowaniu na pocz¹tku lat 80. XX w. nowoczesnej oczyszczalni stopniowo likwidowano mniejsze zrzuty zanieczyszczeñ, a kolektory odprowadzaj¹ce cieki skierowano do Netty, poni¿ej jeziora Sajno. W dalszym ci¹gu istnieje potrzeba rozbudowy sieci kolektorów sanitarnych, umo¿liwiaj¹cych odprowadzenie cieków z orodków wypoczynkowych, zlokalizowanych nad jeziorem Sajno. Charakterystyka dop³ywów Do jeziora Sajno uchodz¹: Kana³ Bystry (uregulowany odcinek Rospudy-Netty), dop³yw z Jeziorka Sajenko i dwa dop³ywy z po³udniowej czêci zlewni, odwadniaj¹ce zmeliorowane pola i ³¹ki. Odp³yw z jeziora nastêpuje poprzez Sajownicê odcinek Netty, p³yn¹cy w kierunku po³udniowo-zachodnim, a nastêpnie po³udniowym i zasilaj¹cy w wodê po³o¿ony obok Kana³ Augustowski. Cieki ³¹cz¹ siê ostatecznie w okolicy wsi Sosnowo. Po po³¹czeniu z Kana³em Augustowskim rzeka p³ynie uregulowanym korytem i uchodzi przez jaz piêtrz¹cy do Biebrzy, obok luzy w Dêbowie. Netta (Kana³ Bystry) rzeka Netta, zwana w górnym odcinku Rospud¹, o d³ugoci 102,5 km i powierzchni zlewni 1336,1 km2 jest prawostronnym dop³ywem Biebrzy. Rzeka p³ynie doæ w¹sk¹ dolin¹ w kierunku po³udniowym i po³udniowo-wschodnim mijaj¹c szereg jezior (Czarne, Rospuda Filipowska, Kamienne, D³ugie Filipowskie, Garba, G³êbokie, Sumowo, Okr¹g³e Baka³arzewskie, Bolesty) i uchodzi do jeziora Rospuda Augustowska, po³¹czonego z jeziorem Necko. Z jeziora Necko wspólnym szlakiem z Kana³em Augustowskim, a po oddzieleniu jako Kana³ Bystry rzeka p³ynie do jeziora Sajno. Rzeka stanowi atrakcyjny szlak turystyki wodnej. W czasie badañ wiosennych w 2002 roku do jeziora Sajno dop³ywa³o oko³o 8,5 m3/s wody odpowiadaj¹cej II klasie czystoci ze wzglêdu na podwy¿szone wartoci wskaników zawartoci materii organicznej - chemicznego zapotrzebowania tlenu (ChZT-Cr), biochemicznego zapotrzebowania tlenu (BZT5) i utlenialnoci (ChZT-Mn). Stan sanitarny cieku mieci³ siê w granicach I klasy czystoci. Podczas badañ letnich w 2002 roku do jeziora dop³ywa³o oko³o 3 m3/s wód II klasy czystoci ze wzglêdu na obni¿ony stan sanitarny. Pozosta³e wskaniki mieci³y siê w granicach I klasy czystoci. Dop³yw z Jeziorka Sajenko ciek ze wschodniego fragmentu zlewni, o lokalnej nazwie Rudawka, przep³ywaj¹cy przez jeziora Staw Sajenek i Jeziorko Sajenko. Zlewnia dop³ywu obejmuje fragment Puszczy Augustowskiej. Nad jeziorami wystêpuj¹ liczne dzia³ki letniskowe. Wiosn¹ przeprowadzono dwukrotne badania dop³ywu - w marcu 2002 r. zanotowano odwrotny przep³yw wód (z jeziora Sajno do Jeziorka Sajenko). Stan czystoci cieku odpowiada³ II klasie czystoci ze wzglêdu na podwy¿szon¹ wartoæ chemicznego zapotrzebowania tlenu (ChZT-Cr). Natomiast w kwietniu 2002 r. do jeziora Sajno dop³ywa³o ciekiem oko³o 0,4 m3/s wody II klasy czystoci, o czym decydowa³y podwy¿szone wartoci biochemicznego zapotrzebowania tlenu (BZT5). Pozosta³e wskaniki oraz stan sanitarny odpowiada³y I klasie czystoci. W czasie badañ letnich w 2002 roku do jeziora Sajno dop³ywa³o 0,22 m3/s wody odpowiadaj¹cej I klasie czystoci. Dop³yw spod Kolnicy ciek z po³udniowo-wschodniej czêci zlewni, odwadniaj¹cy obszar podmok³ych lasów Puszczy Augustowskiej w okolicy wsi Kolnica. Wiosn¹ 2002 roku do jeziora dop³ywa³o oko³o 0,1 m 3/s wody nie odpowiadaj¹cej normatywom (NON), o czym decydowa³y pozaklasowe wartoci chemicznego zapotrzebowania tlenu oznaczonego metod¹ nadmanganianow¹ (utlenialnoæ). Pozosta³e wskaniki mieci³y siê w granicach I i II klasy czystoci. S³omkowo-¿ó³ta barwa wody odpowiada³a stê¿eniu 80 mg Pt/dm3. W czasie badañ letnich w 2002 roku w korycie cieku znajdowa³a siê prawie stoj¹ca woda, oszacowano ¿e do jeziora dop³ywa³o oko³o 0,04 m3/s wody odpowiadaj¹cej II klasie czystoci ze wzglêdu na obni¿on¹ zawartoæ tlenu rozpuszczonego. Dop³yw spod Czarnuchy ciek z po³udniowej czêci zlewni, odwadniaj¹cy teren podmok³ych lasów Puszczy Augustowskiej oraz ³¹k i pól uprawnych, w okolicy wsi Kolnica i Czarnucha. Wiosn¹ 2002 roku do jeziora dop³ywa³o oko³o 0,08 m3/s wody nie odpowiadaj¹cej normatywom (NON), o czym decydowa³y pozaklasowe wartoci chemicznego zapotrzebowania tlenu oznaczonego metod¹ nadmanganianow¹ (utlenialnoæ). Wysokie wartoci chemicznego zapotrzebowania tlenu oznaczonego metod¹ dwuchromianow¹ (ChZT-Cr) odpowiada³y wartociom III klasy czystoci. Pozosta³e wskaniki nie przekracza³y granic I klasy czystoci. S³omkowo-¿ó³ta barwa wody odpowiada³a stê¿eniu 100 mg Pt/ dm3. W czasie badañ letnich w 2002 w korycie cieku znajdowa³a siê prawie stoj¹ca woda, oszacowano wielkoæ przep³ywu wody w punkcie pomiarowym - do jeziora dop³ywa³o oko³o 0,03 m3/s wody odpowiadaj¹cej II klasie czystoci ze wzglêdu na nieznacznie podwy¿szon¹ wartoæ utlenialnoci (ChZT-Mn). Netta (Sajownica) rzeka Netta z jeziora Sajno wyp³ywa w kierunku po³udniowo-zachodnim, a nastêpnie po³udnio102 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok wym, dolny odcinek rzeki przebiega przez podmok³e obszary Kotliny Biebrzañskiej. Poni¿ej jeziora Sajno rzeka Netta jest odbiornikiem cieków komunalnych z Augustowa. Badania monitoringowe Netty prowadzone s¹ w cyklu kilkuletnim. W 2000 r. na odcinku poni¿ej jeziora Sajno (wodowskaz Bia³obrzegi) stan czystoci rzeki odpowiada³ I klasie czystoci. Rzeka Netta jest unikalnym ciekiem, sporód rzek badanych na obszarze województwa podlaskiego, którego rednioroczny stan czystoci mieci³ siê w granicach I klasy. W czasie badañ wiosennych w 2002 roku z jeziora Sajno odp³ywa³o oko³o 8,1 m3/s wód II klasy czystoci ze wzglêdu na lekko podwy¿szon¹ zawartoæ ¿elaza rozpuszczonego. Pozosta³e wskaniki fizyko-chemiczne i stan sanitarny nie przekracza³y granic I klasy czystoci. W czasie badañ letnich w 2002 roku z jeziora odp³ywa³o oko³o 3,3 m3/s wody odpowiadaj¹cej I klasie czystoci. Omówienie podstawowych wyników badañ jeziora klasa czystoci Próby z jeziora w 2002 roku pobierano na trzech stanowiskach pomiarowo-kontrolnych. Ogólnie jezioro Sajno sklasyfikowano jako akwen II klasy czystoci (1,87 pkt.). Bardzo wysokie wartoci przewodnictwa elektrolitycznego w³aciwego i stê¿enie azotu mineralnego w czasie badañ wiosennych oraz rednie stê¿enie azotu ca³kowitego nie odpowiada³y normom. Hypolimnion by³ s³abo natleniony rednia zawartoæ tlenu w hypolimnionie mieci³a siê w granicach III klasy czystoci. Lekko podwy¿szone stê¿enie azotu amonowego, w warstwie naddennej, odpowiada³o wartociom II klasy czystoci. Przezroczystoæ wód by³a umiarkowana rednio 2,7 m. Pozosta³e wskaniki fizykochemiczne oraz stan sanitarny mieci³y siê w granicach I klasy czystoci. JEZIORO RAJGRODZKIE Po³o¿enie jeziora Jezioro Rajgrodzkie po³o¿one jest na terenie gminy Rajgród (powiat grajewski) oraz na terenie gminy Kalinowo (powiat e³cki). Po³o¿enie geograficzne: 53°45,8' N, 22°38,4' E, wysokoæ 117,5 m n.p.m. Makroregion Pojezierze Mazurskie. Mezoregion Pojezierze E³ckie. Dorzecze: Lega Jegrznia Biebrza Narew Wis³a Ba³tyk. Warunki morfometryczno-zlewniowe Jezioro Rajgrodzkie jest polodowcowym zbiornikiem rynnowym. Stanowi kompleks po³¹czonych ze sob¹ basenów - d³ugich, w¹skich rynien o ³¹cznej powierzchni zwierciad³a wody 1503,2 ha: a basen po³udniowy w rejonie Czarnej Wsi, a basen pó³nocno-zachodni Jezioro Stackie, do którego dop³ywa Lega, a basen pó³nocno-wschodni Jezioro Przepiórka, zbiornik g³ówny, a basen wschodni z którego wyp³ywa Jegrznia, okolice Rajgrodu. Powierzchnia wysp wynosi 11,1 ha (Sacin, Sowiak). Jezioro jest bardzo wyd³u¿one i rozcz³onkowane, d³ugoæ maksymalna zbiornika siêga 12050 m, szerokoæ maksymalna wynosi 1900 m. Linia brzegowa o d³ugoci 56 km jest bardzo dobrze rozwiniêta. Jest to akwen g³êboki, g³êbokoæ maksymalna wynosi 52,0 m, g³êbokoæ rednia 9,4 m. Dno jest bardzo urozmaicone. Objêtoæ jeziora wynosi 142623,2 tys. m3. Akwen objêty jest stref¹ ciszy. Na po³udniowo-wschodnim brzegu jeziora rozci¹ga siê miasto Rajgród. Nad jeziorem (szczególnie w po³udniowej i po³udniowo-wschodniej czêci) po³o¿onych jest 10 orodków wypoczynkowych, 3 pola namiotowe, 4 osiedla domków letniskowych (ok. 80 domków letniskowych) ³¹cznie oko³o 1900 miejsc noclegowych. Domki letniskowe wyposa¿one s¹ w szamba, z których cieki odprowadzane by³y do padziernika 2002 r. do oczyszczalni Nadlenictwa Rajgród w Tamie (odbiornikiem by³ kana³ melioracyjny ³¹cz¹cy siê z Kana³em Kuwasy). cieki z poszczególnych orodków wypoczynkowych: Knieja, Energetyk, Wodoci¹g, £abêd, £o odprowadzane s¹ kolektorami do oczyszczalni komunalnej w Rajgrodzie. cieki z prywatnych posesji, orodków Kormoran, Rybitwa, niadecja, WOPR (wywo¿one s¹ taborem asenizacyjnym do punktu zlewnego na oczyszczalni). Wody Jeziora Rajgrodzkiego wykorzystywane s¹ do zaspokajania potrzeb wodnych obiektu ³¹karskiego Kuwasy. Wyposa¿ony jest on w sieæ nawadniaj¹co-odwadniaj¹c¹, która umo¿liwia prowadzenie nawodnieñ systemem podsi¹kowym. Pobór wody do nawodnieñ odbywa siê z jeziora, podpiêtrzonego jazami w Rajgrodzie i w Czarnej Wsi. Nastêpnie na obiekt ³¹karski woda doprowadzana jest Kana³em Kuwasy oraz systemem mniejszych kana³ów i rowów. Koniecznoæ stosowania nawodnieñ wynika z potrzeb rolnictwa, utrzymania odpowiedniego stopnia uwilgotnienia w obrêbie polderów (stanowi¹cych ostojê ssaków i ptaków wodnych), utrzymania wysokiego poziomu wód gruntowych na terenie ok. 1000 ha obiektu Kuwasy oraz na terenach w wid³ach rzek Jegrznia-E³k-Kana³ Wonawiejski (czêæ 103 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok j. Rudnik Skala: 0 Przepiórka PLAN BATYMETRYCZNY JEZIORO RAJGRODZKIE J. Bia³e 1000 m SKRZYPKI Stanowisko 02 j. Przepiórka STACZE Lega-Jegrznia N Stanowisko 01 J. Stackie J. Stackie j. Przepiórka 20 10 Jeziorko 10 LISEWO Stanowisko A Stanowisko 05 (dodatkowe) Lisewo 10 10 J. Krzywe 10 10 20 20 30 10 30 Stanowisko 06 Opartowo 30 Stanowisko 04 Okuniówek 20 10 50 or. wypocz. 40 30 10 ZAWADY TWORKI OPARTOWO Stanowisko 07 Rajgród 10 20 20 30 20 Je g RAJGRÓD 10 wy or. j. Okuniewek z. poc 10 o ro dk i wy po c 20 zy nk ow e Stanowisko 03 Czarna Wie K Ku ana wa ³ sy z oc yp 10 CZARNA or. wypo cz WIE w r. o 20 TAMA 104 rz ni a Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Biebrzañskiego Parku Narodowego), by nie dopuciæ do wzmo¿onej degradacji torfu. Jezioro u¿ytkowane jest przez spó³kê ryback¹. Zbiornik zosta³ zakwalifikowany do wód sielawowych. Pewne fragmenty akwenu wykazuj¹ cechy zbiorników leszczowych, natomiast jezioro Przepiórka linowo-szczupakowego. Jezioro Rajgrodzkie, wraz z jeziorem Drêstwo i okolicznymi lasami, stanowi czêæ E³ckiego Rejonu TurystycznoWypoczynkowego. Akwen graniczy tak¿e z Obszarem Chronionego Krajobrazu Dolina Biebrzy jest to teren o bardzo wysokich walorach przyrodniczych, stanowi strefê ochronn¹ Biebrzañskiego Parku Narodowego, a tak¿e stwarza wspania³e warunki do uprawiania ró¿nych form kwalifikowanej turystyki aktywnej: sportów wodnych, turystyki pieszej i rowerowej, fotosafari i wêdkarstwa. Zlewnia ca³kowita Jeziora Rajgrodzkiego rozci¹ga siê na terenie o powierzchni 740,7 km2. Zlewnia bezporednia jeziora o powierzchni 56,7 km2 jest ró¿norodnie wykorzystywana: ok. 40 % zlewni bezporedniej zajmuj¹ lasy (od po³udnia i w centrum), czêæ zlewni to grunty orne, pastwiska i czêsto zabagnione ³¹ki. Jezioro Rajgrodzkie to zbiornik umiarkowanie podatny na degradacjê (II kategoria 1,86 pkt.). Najbardziej korzystnym wskanikiem naturalnej odpornoci na degradacjê jeziora jest niewielka powierzchnia dna czynnego w stosunku do objêtoci epilimnionu. Pozosta³e wskaniki: doæ du¿a g³êbokoæ rednia, wartoæ stosunku objêtoci jeziora do d³ugoci linii brzegowej, udzia³ wód hypolimnionu w ca³ej objêtoci zbiornika, wielkoæ wymiany wody w roku oraz wspó³czynnik Schindlera (stosunek powierzchni zlewni ca³kowitej do objêtoci jeziora) wskazuj¹ na umiarkowan¹ podatnoæ akwenu na degradacjê. ród³a zanieczyszczeñ Zbiornik nie posiada zarejestrowanych bezporednich róde³ zanieczyszczeñ wód, porednie ród³a zanieczyszczeñ zlokalizowane s¹ w zlewniach cz¹stkowych dop³ywów. Do dop³ywów Jeziora Rajgrodzkiego Przepiórki oraz Legi, poprzez rzekê Pietraszkê, odprowadzane s¹ cieki z trzech obiektów - mechaniczno-biologicznych oczyszczalni cieków z podwy¿szonym usuwaniem biogenów, po³o¿onych na terenie województwa warmiñsko-mazurskiego: a osiedla mieszkaniowego w Borzymach (Urz¹d Gminy Kalinowo) odp³yw oczyszczonych cieków poprzez rów melioracyjny do Przepiórki, a Spó³dzielni Mieszkaniowej w Kalinowie (Urz¹d Gminy Kalinowo) odp³yw oczyszczonych cieków do Przepiórki, a w Pisanicy, przy osiedlu mieszkaniowym Stacji Hodowli Rolin Olsztyñskiej Hodowli Ziemniaka Nasiennego OLZNAS-CN Spó³ka z o. o. (Agencja W³asnoci Rolnej Skarbu Pañstwa Warszawa) odp³yw oczyszczonych cieków do Pietraszki. Charakterystyka dop³ywów G³ówn¹ osi¹ zlewni ca³kowitej Jeziora Rajgrodzkiego jest rzeka Lega. Rzeka zmienia kilkakrotnie swoj¹ nazwê: od róde³ do jeziora Selmêt Wielki nosi nazwê Lega, nastêpnie Ma³kiñ i od wyp³ywu z Jeziora Rajgrodzkiego Jegrznia. Za g³ówny ci¹g dolnego biegu Jegrzni uznano Kana³ Wonawiejski, omijaj¹cy du¿¹ czêæ starego, aktualnie zarastaj¹cego i nieczynnego koryta Jegrzni i E³ku. Ujciowym odcinkiem Jegrzni jest obecnie czêæ dawnego koryta rzeki E³k. Zlewnia Jegrzni stanowi jedno z wa¿niejszych róde³ zasilania Biebrzy w wodê, na co pozwala dobrze wykszta³cony w rodkowej i górnej partii zlewni system hydrograficzny, wzbogacony du¿¹ iloci¹ jezior wyrównuj¹cych odp³yw ze zlewni. Oprócz rzeki Legi, do Jeziora Rajgrodzkiego uchodz¹ liczne cieki: do jeziora Przepiórka dop³ywa rzeka Przepiórka, do Jeziora Stackiego nios¹ wody bezimienne dop³ywy: z jeziora Nieciecze (poprzez jeziora: G³êbokie, B³otniste, Okr¹g³e i Rudnik), a tak¿e cieki z Jeziora Bia³ego oraz z jeziora Kucze (poprzez Jezioro Krzywe). Odp³yw wód Jeziora Rajgrodzkiego do rzeki Jegrzni w Rajgrodzie regulowany jest szeciosektorowym jazem, o szerokoci 26 m i wysokoci piêtrzenia 1,5 m. Sporód cieków Jeziora Rajgrodzkiego do badañ w 2002 roku wytypowano rzeki: Legê, Przepiórkê i Jegrzniê oraz Kana³ Kuwasy. Lega jest prawobrze¿nym dop³ywem Biebrzy, za pocz¹tek rzeki przyjêto ciek, wyp³ywaj¹cy z bagna ko³o Bia³ej Oleckiej. Lega przep³ywa przez szereg jezior: Czarne, Oleckie Wielkie, Oleckie Ma³e, Selmêt Wielki, Rajgrodzkie, Drêstwo. G³ówne dop³ywy Legi-Jegrzni to: Mo¿anka, Czarna, Golubka, Pietraszka. W czasie badañ wiosennych w 2002 roku do Jeziora Stackiego dop³ywa³o oko³o 4,7 m 3/s wód odpowiadaj¹cych II klasie czystoci z uwagi na podwy¿szone wartoci chemicznego zapotrzebowania tlenu (ChZT-Cr) oraz utlenialnoci (ChZT-Mn). Lekko podwy¿szona by³a barwa wody. Podczas badañ letnich w 2002 roku dop³ywa³o ok. 1,4 m3/s wód II klasy czystoci. Notowano podwy¿szone wartoci ChZT-Mn oraz stê¿enia fosforanów i fosforu ca³kowitego. Obni¿y³o siê stê¿enie tlenu rozpuszczonego oraz pogorszy³ siê stan sanitarny cieku. Pozosta³e wskaniki odpowiada³y I klasie czystoci. Przepiórka ciek dop³ywaj¹cy z pó³nocy do Jeziora Przepiórka które jest naturalnym przed³u¿eniem jego koryta. Dolina rzeki jest p³ytka, w dolnym biegu szeroka, o ³agodnych brzegach i zatorfionym dnie. Przed wp³ywem do akwenu ciek przep³ywa przez zabagniony obszar. W okresie wiosennym 2002 roku do Jeziora Przepiórka dop³ywa³o ok. 0,4 m 3 /s wód odpowiadaj¹cych II klasie czystoci z uwagi na obni¿ony stan sanitarny. Lekko podwy¿szona by³a barwa wody. Pozosta³e wskaniki odpowiada³y I klasie czystoci. W okresie letnim 2002 roku ciekiem dop³ywa³o ok. 0,25 m3/s wód nie odpowiadaj¹cych normatywom z powodu 105 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok niskiego stê¿enia tlenu rozpuszczonego. Wysokie stê¿enie azotu azotynowego odpowiada³o III klasie czystoci. Wartoci pozosta³ych wskaników fizyko-chemicznych oraz stan sanitarny cieku odpowiada³y I klasie czystoci wód. Jegrznia meandruj¹c, p³ynie przez prawie p³aski teren. Dolina pocz¹tkowo jest w¹ska, o stromych zboczach, nastêpnie rozszerza siê i ³agodnieje. W rozszerzeniach doliny usytuowane s¹ stawy hodowlane i liczne podmok³oci. Podczas badañ wiosennych w 2002 roku z Jeziora Rajgrodzkiego odp³ywa³o Jegrzni¹ ok. 4 m3/s wód mieszcz¹cych siê w granicach II klasy czystoci z powodu nieznacznie podwy¿szonej utlenialnoci (na granicy z I klas¹ czystoci). Pozosta³e wskaniki odpowiada³y I klasie czystoci. Latem 2002 roku Jegrznia nios³a ok. 2 m3/s wód II klasy czystoci z uwagi na podwy¿szon¹ wartoæ chemicznego zapotrzebowania tlenu (ChZT-Cr). Inne wskaniki mieci³y siê w granicach I klasy czystoci. Kana³ Kuwasy odprowadza wody na ³¹ki Kuwasy, rednio w iloci ok. 9,5 mln m3/rok (dane Wojewódzkiego Zarz¹du Melioracji i Urz¹dzeñ Wodnych Biuro Terenowe w Grajewie). Wiosn¹ 2002 roku Kana³em Kuwasy odp³ywa³o z jeziora ok. 1,4 m 3/s wód odpowiadaj¹cych normatywom I klasy czystoci. Podczas badañ letnich ciekiem odp³ywa³o ok. 1,48 m 3 /s wód mieszcz¹cych siê w granicach II klasy czystoci z uwagi na podwy¿szone wartoci utlenialnoci (ChZT-Mn) i chemicznego zapotrzebowania tlenu (ChZT-Cr). Pozosta³e wskaniki stanu czystoci wód by³y charakterystyczne dla I klasy czystoci. Omówienie podstawowych wyników badañ jeziora klasa czystoci Próby z jeziora w 2002 roku pobierano na siedmiu stanowiskach pomiarowo-kontrolnych, w obu okresach badawczych. Latem zosta³y wykonane pomiary termiczno-tlenowe na dodatkowym stanowisku, po³o¿onym na Jeziorze Stackim. Ogólnie Jezioro Rajgrodzkie sklasyfikowano jako akwen III klasy czystoci (2,87 pkt.). Niski poziom nasycenia hypolimnionu tlenem (na niektórych stanowiskach obecnoæ siarkowodoru), przewodnoæ elektrolityczna w³aciwa, zawartoæ azotu mineralnego w okresie wiosennym, rednie z obu okresów badawczych stê¿enie azotu ca³kowitego, a tak¿e stê¿enie fosforanów, w warstwie naddennej podczas badañ letnich, przekracza³y dopuszczalne wartoci. Wysokie wartoci wskaników, okrelaj¹cych zasobnoæ substancji organicznych w jeziorze (BZT5, ChZT-Cr), stê¿enie fosforu ca³kowitego w warstwie naddennej oraz stê¿enie chlorofilu a mieci³y siê w granicach III klasy czystoci. Pozosta³e wskaniki kszta³towa³y siê na poziomie I i II klasy. Na stanowisku 06 (Opartowo), obni¿one do III klasy czystoci miano coli, wp³ynê³o na weryfikacjê stanu sanitarnego ca³ego akwenu. Widzialnoæ kr¹¿ka Secchiego by³a umiarkowana rednio 2,8 m. Klasyfikacja poszczególnych czêci Jeziora Rajgrodzkiego przedstawia³a siê nastêpuj¹co: a stanowisko 1 (Jezioro Stackie g³êbokoæ 23,5 m) III klasa (3,2 pkt.), a stanowisko 2 (Jezioro Przepiórka g³êbokoæ 4,4 m) III klasa (2,55 pkt.), a stanowisko 3 (Czarna Wie g³êbokoæ 23,5 m) III klasa (2,6 pkt.), a stanowisko 4 (Okoniówek g³êbokoæ 33,0 m) II klasa (2,4 pkt.), a stanowisko 5 (Lisewo g³êbokoæ 35,7 m) II klasa (2,4 pkt.), a stanowisko 6 (Opartowo g³êbokoæ 49,0 m) II klasa (2,47 pkt.), a stanowisko 7 (Rajgród g³êbokoæ 32,5 m) III klasa (2,67 pkt.). JEZIORO MIERUCIE Po³o¿enie jeziora Jezioro Mierucie po³o¿one jest na terenie gminy Grajewo, w powiecie grajewskim. Po³o¿enie geograficzne: 53°40,4' N, 22°26,0' E, wysokoæ 124,3 m n.p.m. Makroregion Pojezierze Mazurskie. Mezoregion Pojezierze E³ckie. Dorzecze: E³k Biebrza Narew Wis³a Ba³tyk. Warunki morfometryczno-zlewniowe Jezioro Mierucie znajduje siê w zachodniej czêci mikroregionu Wzgórza Dybowsko-Winiowskie, rozciêtego przez dolinê E³ku. Jezioro Mierucie, ze wzglêdu na pochodzenie, nale¿y zaliczyæ do jezior polodowcowych, wytopiskowych. Jest to ma³y akwen, o powierzchni 31,3 ha. Ze wzglêdu na niewielk¹ g³êbokoæ maksymalna wynosi 6,0 m, g³êbokoæ rednia 2,8 m jezioro to zaliczamy do tzw. jezior stawowych. Akwen jest bogaty w substancje humusowe, nale¿y do typu jezior dystroficznych. Zbiornik jest lekko wyd³u¿ony, d³ugoæ maksymalna wynosi 900 m, szerokoæ maksymalna siêga 480 m. Linia brzegowa, o d³ugoci 2750 m jest umiarkowanie rozwiniêta. Objêtoæ jeziora wynosi 876,4 tys. m3. Mierucie jest jeziorem bezodp³ywowym, nieuwarstwionym. Bior¹c pod uwagê obecny charakter jeziora, pod wzglêdem rozwoju mo¿na zaliczyæ je do jezior starzej¹cych siê. Proces ten potwierdzaj¹: ca³kowite przekszta³cenie i zmiana pierwotnego kszta³tu misy jeziora (reliefu), proces szybko postêpuj¹cego zarastania (zmniejszaj¹cego obszar jeziora), sp³ycenie zbiornika przez muliste osady. O ca³kowitej zmianie pierwotnego reliefu wiadcz¹ tak¿e, 106 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok istniej¹ce we wschodniej czêci obni¿enia, liczne zbiorniki wodne (po³o¿one na tym samym poziomie, co jezioro Mierucie), stanowi¹ce w przesz³oci jedno du¿e lustro wody. Od strony zachodniej, obszar by³ego jeziora jest w chwili obecnej terenem silnie podmok³ym, bagienno-torfowym. Zbiornik zosta³ zaliczony do wód linowo-szczupakowych. Obszar zlewni jeziora Mierucie, o powierzchni 2,9 km2 pokryty jest przede wszystkim polami uprawnymi oraz podmok³ymi terenami ³¹k i pastwisk. Do zbiornika, od zachodu przylegaj¹ tereny zatorfione. Brzeg jeziora od strony po³udniowej jest wysoki, tworz¹cy skarpê, na której po³o¿ona jest wie Mierucie. Pozosta³e brzegi jeziora s¹ niskie i granicz¹ z polami uprawnymi. Cechy morfometryczno-hydrograficzne jeziora Mierucie, w tym: niewielka g³êbokoæ rednia, brak stratyfikacji, niekorzystne proporcje d³ugoci linii kontaktu jeziora z otaczaj¹cym terenem do masy wody, do której dostaj¹ siê zanieczyszczenia z zewn¹trz spowodowa³y, ¿e zbiornik ten jest bardzo podatny na degradacjê poza kategoriami podatnoci (3,50 pkt.). ród³a zanieczyszczeñ Jezioro Mierucie nie posiada powierzchniowych ujêæ wody, brak zarejestrowanych, bezporednich róde³ zanieczyszczeñ wód. Charakterystyka dop³ywów Okresowy odp³yw odprowadza wody z jeziora Mierucie do rzeki E³k. Omówienie podstawowych wyników badañ jeziora klasa czystoci W 2002 roku ogólny stan czystoci jeziora Mierucie odpowiada³ III klasie czystoci (2,91 pkt.). Zawartoæ azotu mineralnego i przewodnoæ elektrolityczna w³aciwa w czasie badañ wiosennych, chemiczne zapotrzebowanie tlenu (ChZT-Cr) w okresie letnim oraz rednia zawartoæ azotu ca³kowitego i chlorofilu a osi¹gnê³y wartoci pozaklasowe. Pozosta³e wskaniki mieci³y siê w granicach I i II klasy. Widzialnoæ kr¹¿ka Secchiego by³a niewielka 1,3 m (III klasa). Stan sanitarny akwenu by³ lekko obni¿ony (II klasa). Plan batymetryczny jeziora Mierucie Opracowano na podstawie Atlasu jezior Polski tom III Jeziora Pojezierza Mazurskiego i Polski po³udniowej pod red. J. Jañczaka, Poznañ 1999 6 N Stanowisko 01 JEZIORO TOCZY£OWO Po³o¿enie jeziora Jezioro Toczy³owo po³o¿one jest na terenie gminy Grajewo, w powiecie grajewskim. Po³o¿enie geograficzne: 53°41,2' N, 22°28,4' E, wysokoæ 116,5 m n.p.m. Makroregion Pojezierze Mazurskie. Mezoregion Pojezierze E³ckie. Dorzecze: E³k Biebrza Narew Wis³a Ba³tyk. Warunki morfometryczno-zlewniowe Jezioro Toczy³owo nale¿y do jezior o redniej wielkoci i rednio g³êbokich powierzchnia ca³kowita jeziora wynosi 101,8 ha, g³êbokoæ maksymalna 9,9 m. Objêtoæ misy jeziora wynosi 4864,3 tys. m3. Jezioro jest wyd³u¿one, d³ugoæ jeziora wynosi 1650 m, szerokoæ osi¹ga 900 m. Linia brzegowa ma d³ugoæ 4750 m. Umiarkowany rozwój linii brzegowej wskazuje na raczej zwart¹ misê jeziora. Wskanik g³êbokoci charakteryzuje misê o przekroju paraboloidalnym, o w¹skim litoralu i stromym stoku jeziornym oraz doæ rozleg³ym i ma³o zró¿nicowanym dnie basenu rodkowego. Zbiornik zosta³ zakwalifikowany do jezior leszczowych. Jezioro Toczy³owo po³o¿one jest na terenie mikroregionu Obni¿enie Selmêckie. Zlewnia ca³kowita jeziora Toczy³owo obejmuje powierzchniê oko³o 48 km2 107 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok (dane Biura Terenowego w Grajewie Wojewódzkiego Zarz¹du Melioracji i Urz¹dzeñ Wodnych). Zlewnia bezporednia jeziora wynosi oko³o 3,8 km2. W zlewni bezporedniej zbiornika, brzeg pó³nocno-zachodni zajmuj¹ lasy, wród których umiejscowiony jest niewielki orodek wypoczynkowy wraz z polem namiotowym. Na po³udniowym brzegu zbiornika, na skarpie, po³o¿ona jest wie Toczy³owo. Pozosta³a czêæ jeziora graniczy z pastwiskami i ³¹kami. Jezioro Toczy³owo jest umiarkowanie podatne na degradacjê II kategoria podatnoci (2,43 pkt.). Najbardziej niekorzystne cechy morfometryczno-hydrograficzne jeziora to: niewielka g³êbokoæ rednia, brak pe³nej stratyfikacji oraz niekorzystne proporcje d³ugoci linii brzegowej do masy wody, do której dostaj¹ siê zanieczyszczenia z zewn¹trz. Naturaln¹ stabilnoæ zbiornika wspomagaj¹: ró¿norodnoæ zagospodarowania zlewni bezporedniej, umiarkowana wymiana wód w ci¹gu roku i stosunek powierzchni zlewni ca³kowitej do objêtoci jeziora oraz bardzo ma³a powierzchnia dna, maj¹cego kontakt z powierzchniow¹ warstw¹ wód. ród³a zanieczyszczeñ Jezioro Toczy³owo nie posiada powierzchniowych ujêæ wody, brak zarejestrowanych, bezporednich róde³ zanieczyszczeñ wód. Charakterystyka dop³ywów Toczy³owo by³o dawniej jeziorem przep³ywowym rzeki E³k obecnie bieg rzeki skierowano obok jeziora. Jezioro Toczy³owo zasilane jest przez dop³yw z Rydzewa, zbieraj¹cy wody z terenów ró¿norodnie u¿ytkowanych, posiadaj¹cych gêst¹ sieæ nawadniaj¹co-odwadniaj¹cych rowów melioracyjnych. Wody z jeziora Toczy³owo odprowadzane s¹ dawnym korytem rzeki E³k. Dop³yw spod Rydzewa wiosn¹ 2002 roku do jeziora Toczy³owo dop³ywa³a woda odpowiadaj¹ca II klasie czystoci ze wzglêdu na wartoci wskaników tlenowych utlenialnoci (ChZT-Mn) i chemicznego zapotrzebowania tlenu (ChZT-Cr). Wartoci pozosta³ych parametrów fizyko-chemicznych i miano coli mieci³y siê w granicach charakterystycznych dla I klasy czystoci wód. W wyniku badañ przeprowadzonych w okresie letnim 2002 roku stwierdzono, ¿e do jeziora Toczy³owo dop³ywa³a woda bardzo dobrej jakoci. Wartoci wszystkich badanych wskaników nie wykracza³y poza granice, okrelone dla I klasy czystoci. Odp³yw z jeziora Toczy³owo woda wyp³ywaj¹ca z jeziora Toczy³owo do rz. E³k w okresie wiosennym 2002 roku cechowa³a siê II klas¹ czystoci ze wzglêdu na wartoci wskaników tlenowych biochemicznego i chemicznego zapotrzebowania tlenu oraz utlenialnoci (BZT5, ChZT-Cr, ChZT-Mn). Pozosta³e, badane parametry mieci³y siê w granicach charakterystycznych dla I klasy czystoci. W czasie badañ letnich 2002 roku z jeziora Toczy³owo odp³ywa³y wody, podobnie jak w okresie wiosennym, odpowiadaj¹ce II klasie czystoci ze wzglêdu na podwy¿szone wartoci chemicznego zapotrzebowania tlenu (ChZTCr) oraz nieco gorszy stan sanitarny (II klasa czystoci). Omówienie podstawowych wyników badañ jeziora klasa czystoci W 2002 roku ogólny stan czystoci jeziora Toczy³owo odpowiada³ III klasie czystoci (2,82 pkt.). Wiosn¹, na obu badanych stanowiskach zanotowano pozaklasowe wartoci: przewodnoci elektrolitycznej w³aciwej, stê¿eñ azotu mineralnego i ca³kowitego. Latem w warstwie naddennej niskie stê¿enia tlenu rozpuszczonego oraz wysokie wartoci chemicznego zapotrzebowania tlenu (ChZT-Cr) i stê¿enia chlorofilu a w warstwie powierzchniowej odpowiada³y III klasie czystoci. Pozosta³e wskaniki fizyko-chemiczne kszta³towa³y siê na poziomie I i II klasy. Widzialnoæ kr¹¿ka Secchiego by³a s³aba rednio 1,6 m (III klasa czystoci), stan sanitarny akwenu by³ lekko obni¿ony (II klasa). Plan batymetryczny jeziora TOCZY£OWO N Stanowisko 02 Stanowisko 01 O.W.Bogusze Dop³yw spod Rydzewa 5 Toczy³owo Rz. E³k 108 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok 5.5. MONITORING ZBIORNIKÓW ZAPOROWYCH Po³o¿enie jeziora Zbiornik Siemianówka po³o¿ony jest na Podlasiu na obszarze województwa podlaskiego, na terenie gmin Micha³owo i Narewka. Zosta³ utworzony w wyniku spiêtrzenia rzeki Narew na 367 km jej biegu, a 57 km od jej róde³. Brzeg wschodni zbiornika przy maksymalnym nape³nieniu oddalony jest od granicy z Bia³orusi¹ o oko³o 0,5 km. Zbiornik usytuowany jest w nizinnej, p³askiej dolinie rzecznej, wype³nionej osadami czwartorzêdowymi w postaci torfów i namu³ów, zalegaj¹cych na piaskach z glinami zwa³owymi w sp¹gu. Mi¹¿szoæ torfów zalegaj¹cych dolinê jest niewielka, ok. 70 cm, a tylko miejscami przy wsi Siemianówka osi¹ga 170 cm. Po³o¿enie geograficzne: 52°5530 N, 23°4930 E, wysokoæ 138,5 m n.p.m. Makroregion: Nizina Pó³nocnopodlaska. Mezoregion: Dolina Górnej Narwi. Dorzecze: Narew Wis³a. Warunki morfometryczno-zlewniowe Powierzchnia maksymalna zbiornika (w fazie maksymalnego piêtrzenia) osi¹ga 32,5 km², minimalna 11,7 km². G³êbokoæ rednia przy nape³nieniu ca³kowitym wynosi 2,5 m, maksymalna 7,0 m, przy nape³nieniu minimalnym odpowiednio: 1,5 i 4,1 m. D³ugoæ zbiornika osi¹ga 13,5 km przy szerokoci 1,4 km. Zbiornik Siemianówka jest rozcz³onkowany na basen g³ówny, istniej¹cy nawet w fazie minimalnego nape³nienia (o maksymalnych g³êbokociach), basen wschodni p³ytki, okresowo zalewany, o trudnej do okrelenia linii brzegowej oraz g³êboko wciêt¹ na pó³noc zatokê w rejonie wsi Bachury, p³ytk¹, o zmiennej, zale¿nej od piêtrzenia linii brzegowej. Zbiornik zasilany jest wodami rzek: Narwi, Ko³onnej (Ko³anki) i Pszczó³ki bior¹cych pocz¹tek na terenie Bia³orusi, po stronie polskiej dop³ywy pochodz¹ z polderów: Cisówka, Budy, Babia Góra, Siemianówka oraz zlewni rzeki £uplanki. Powierzchnia zlewni ca³kowitej zbiornika, ³¹cznie po stronie polskiej i bia³oruskiej wynosi 1094 km². Obszar zlewni zbiornika po stronie polskiej zajmuj¹ przede wszystkim tereny gruntów ornych i u¿ytków zielonych, tereny lene z du¿ym udzia³em drzewostanów iglastych. Znaczne po³acie zajête s¹ przez nieu¿ytki i podmok³e, trudno dostêpne szuwarowiska na terenach przygranicznych. Zlewnia po stronie bia³oruskiej stanowi rozleg³e obszary o charakterze bagiennym i torfowym, z gêst¹ sieci¹ rowów melioracyjnych i starorzeczami, z du¿ym udzia³em obszarów lenych i rolnych. Teren zlewni ma wiêc charakter typowo rolniczy lub naturalny. Obszar zlewni po stronie bia³oruskiej jest s³abo zaludniony, nie prowadzi siê tam aktywnej dzia³alnoci gospodarczej. Obecnoæ zbiornika niekorzystnie wp³ywa na jakoæ rzeki Narew, obni¿aj¹c jej czystoæ nawet o dwie klasy do wód pozaklasowych (n.o.n.) ze wzglêdu na zawartoæ chlorofilu a, w znacznej odleg³oci od profilu budowli upustowej. Pod wzglêdem w³aciwoci termicznych, z uwagi na niewielk¹ g³êbokoæ i du¿¹ powierzchniê Siemianówka jest zbiornikiem polimiktycznym. Odbywa siê w nim ci¹g³e, ca³kowite wymieszanie wody do dna, poza okresem ca³kowitego zlodzenia, podczas którego nastêpuje stan stagnacji. Zbiornik jako ca³oæ stanowi strefê epilimnionu jeziornego. Inn¹ niekorzystn¹ cech¹ zbiornika s¹ okresowe wahania poziomu lustra wody i zwi¹zana z tym zmiana przebiegu linii brzegowej. Dochodzi do ods³oniêcia du¿ych obszarów dna, które zarastaj¹ rolinnoci¹ o charakterze l¹dowym lub b³otnym, a po ponownym zalaniu dochodzi do intensywnych i d³ugotrwa³ych procesów rozk³adu. Prowadzi to do prze¿ynienia zbiornika. Stosuj¹c kryteria oceny dla jezior, mo¿na uznaæ, ¿e zbiornik jest podatny na degradacjê poza kategori¹ ze wzglêdu na: niewielk¹ g³êbokoæ, brak stratyfikacji wody, oraz du¿¹ powierzchniê dna czynnego w stosunku do objêtoci epilimnionu. Wartoci stosunku objêtoci zbiornika do d³ugoci linii brzegowej i wspó³czynnika Schindlera odpowiadaj¹ III kategorii, a wskanik rocznej wymiany wody i sposób zagospodarowania zlewni bezporedniej nie przekraczaj¹ II kategorii. Zbiornik jest obecnie wykorzystywany do zwiêkszania niskich przep³ywów i ³agodzenia deficytów wody w Narwi. Istnienie zbiornika wp³ynê³o na pojawienie siê i rozwój turystyki, wypoczynku (wykup dzia³ek rekreacyjnych) i sportu, a szczególnie wêdkarstwa. U¿ytkownikiem rybackim zbiornika jest PZW. Istniej¹cy przy zbiorniku zak³ad rybacki jest wyposa¿ony w budynki gospodarcze i mieszkalne, przystañ i sprzêt do po³owów, kompleks stawów zarybieniowych. ród³a zanieczyszczeñ Wody rzek zlewni nie s¹ wykorzystywane do celów gospodarczych i przemys³owych, st¹d nie s¹ one nara¿one na dop³yw cieków lub wód zanieczyszczonych. Jedynym potencjalnym zagro¿eniem dla zbiornika jest linia kolejowa z Hajnówki poprzez Siemianówkê, biegn¹ca nasypem z mostem przecinaj¹cym czaszê zbiornika do miejscowoci Cisówka i dalej do wis³oczy na terenie Bia³orusi. Lini¹ s¹ przewo¿one znaczne iloci substancji przemys³owych, 109 £upla nka Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok LEGENDA punkty pomiarowe na zbiorniku punkty pomiarowe na dop³ywach - granica maksymalnego piêtrzenia wk a 6 4 ia Lin 5 bas en g³ó wn le ko a jow Ko ³a nk a 7 Cis ó ora cz w Zap Na re o³ow a zatoka Bachury 3 y 2 1 z Pszc ó³ka basen wschodni Na rew ka ecz drz o P o charakterze toksycznym stosowanych jako surowiec do produkcji. W wodach zbiornika obserwowany jest, corocznie cyklicznie wystêpuj¹cy, masowy zakwit glonów z rodzaju sinic. Jego przyczyn¹ s¹ korzystne warunki morfometryczno- zlewniowe zbiornika oraz sk³ad pod³o¿a zlewni o du¿ej zawartoci rud darniowych zawieraj¹cych zwi¹zki biogenne. Podjêto program rekultywacji zbiornika polegaj¹cy na biomanipulacji (przebudowa rybostanu) oraz zmianie re¿imu wodnego (obni¿enie poziomu piêtrzenia wody w celu zwiêkszenia czêstoci jej wymiany). Omówienie wyników badañ w 2002 roku Badania prowadzono w trzech sta³ych punktach monitoringowych, usytuowanych w czêciach wyranie od siebie oddzielonych i zró¿nicowanych przede wszystkim g³êbokoci¹. Obejmuj¹ one: punkt zlokalizowany w basenie g³ównym (przy budowli upustowej), punkt w basenie wschodnim oraz na Zatoce Bachury (patrz mapa). W roku 2002 w ramach realizacji programu rekultywacji, utrzymywano wysokie nape³nienie zbiornika, co umo¿liwi³o w przeci¹gu ca³ego roku prowadzenie comiesiêcznego pobór prób. Basen g³ówny Warunki tlenowe wyra¿one bezporedni¹ zawartoci¹ tlenu rozpuszczonego w warstwie powierzchniowej wody przez ca³y okres badawczy odpowiada³y I klasie. W miesi¹cach: czerwcu, lipcu i sierpniu przeprowadzono dodatkowe badania zawartoci tlenu rozpuszczonego na ró¿nych g³êbokociach z dok³adnoci¹ co 1 m: w czerwcu i lipcu od 1 do 7 m (warstwa przydenna), w sierpniu od 1 do 6 m. Wyniki badañ w czerwcu wykaza³y, prawie w ca³ym profilu pomiarowym zawartoæ tlenu rozpuszczonego odpowiadaj¹c¹ I klasie. Tylko w warstwie przydennej zmala³a ona do II klasy. W lipcu rozk³ad zawartoci tlenu na g³êbokociach 1 i 2 m odpowiada³ I klasie, warstwach g³êbszych (3-7 m) by³ pozaklasowy, a przy dnie osi¹gnê³y wartoæ II klasy. Natomiast w sierpniu ponownie prawie w ca³ym profilu zawartoæ tlenu wykazywa³a I klasê. Jedynie na g³êbokoci 6 m iloæ tlenu w wodzie nie odpowiada³a normom. Wartoci BZT5 odpowiada³y stê¿eniom I/II klasy czystoci za wyj¹tkiem stê¿enia uzyskanego w sierpniu (NON). Wartoci utlenialnoci (ChZT-Mn) charakterystyczne by³y dla wód II/III klasy czystoci. Podobnie jak w przypadku poprzedniego parametru wyniki uzyskane w sierpniu wykroczy³y poza przyjête normy. Wskanik (ChZT-Cr) osi¹ga³ wartoci odpowiadaj¹ce III klasie, a w maju, sierpniu i wrzeniu wykracza³ poza normy dopuszczalne (NON). Wartoæ chlorofilu a w czterech próbach na dwanacie by³a pozaklasowa (w kwietniu, sierpniu, wrzeniu i padzierniku). Zawiesiny 3-krotnie osi¹gnê³a wartoæ III klasy czystoci (w czerwcu, wrzeniu i padzierniku), jednorazowo przekroczy³a normy (sierpieñ), 5-krotnie jej zawartoæ by³a poni¿ej granicy oznaczalnoci. Stan sanitarny wód wyra¿ony wskanikiem miana Coli typu ka³owego by³ dobry i odpowiada³ przez ca³y okres badawczy I i II klasie czystoci (za 110 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok wyj¹tkiem grudnia - III klasa). Sporód zwi¹zków biogennych stê¿enia azotu odpowiada³y I klasie czystoci (jedynie zawartoæ azotu ogólnego osi¹ga³a poziom II klasy w sierpniu), wartoci fosforanów rozpuszczonych mieci³y siê w granicach I klasy, natomiast fosforu ogólnego w I/II klasie, z wyj¹tkiem miesi¹ca sierpnia kiedy nie odpowiada³y normom. Basen wschodni Pobór prób do analizy mo¿liwy by³ od lutego do grudnia 2002 r. Wartoci pozaklasowe stê¿eñ notowano dla wskaników: ChZT-Cr w maju i wrzeniu; chlorofilu a w lipcu, sierpniu i wrzeniu. Stê¿enie ChZT-Mn odpowiada³o II/III klasie czystoci. Sporód zwi¹zków biogennych stê¿enia azotu i fosforanów rozpuszczonych odpowiada³y I klasie czystoci, natomiast wartoci fosforu ogólnego mieci³y siê w granicach II klasy (z wyj¹tkiem wrzenia i padziernika III klasa). Stan sanitarny wód wyra¿ony wskanikiem miana Coli typu ka³owego odpowiada³ I i II klasie czystoci. Zatoka Bachury Poboru prób dokonano od lutego do grudnia 2002 r. Stan czystoci wody osi¹gn¹³ najni¿sz¹ jakoæ w sierpniu, kiedy to wartoci pozaklasowe stê¿eñ zanotowano dla wskaników: zawiesiny, ChZT-Cr, oraz chlorofilu a. Fosfor ogólny i BZT5 odpowiada³y II klasie czystoci. Natomiast wartoæ ChZT-Mn mieci³a siê w klasie III. Pozosta³e wskaniki wykazywa³y w tym miesi¹cu klasê I. Ponadto w 2002 roku zanotowano przekroczenia norm dla nastêpuj¹cych parametrów: ChZT-Cr w maju i wrzeniu oraz chlorofilu a w padzierniku. Wartoæ miana Coli typu ka³owego mieci³a siê w I i II klasie, za wyj¹tkiem czerwca i grudnia (III klasa). Wartoci BZT5 kszta³towa³y siê przewa¿nie w granicach II klasy, natomiast ChZT-Mn w wiêkszoci w klasie III. Stê¿enia azotu i fosforanów rozpuszczonych odpowiada³y I klasie czystoci. Fosfor ogólny wykazywa³ wartoci charakterystyczne dla I/II klasy. Badania wód dop³ywów Rzeka Narew (punkt w m. Babia Góra - profil graniczny). Badania jakoci wód Narwi zasilaj¹cych zbiornik prowadzono raz w miesi¹cu za wyj¹tkiem I kwarta³u gdzie nie pobrano prób w styczniu na skutek ca³kowitego zlodzenia, a w lutym i marcu ze wzglêdu na podtopienie i niemo¿noæ dojazdu do punktu poboru. Wed³ug oceny bezporedniej wiêkszoæ wskaników fizyko-chemicznych i wskaniki biologiczne odpowiada³y I/II klasie czystoci. Jedynie stê¿enie ChZT-Cr przy dziewiêciu pomiarach, cztery razy wyst¹pi³o w III klasie, a ChZTMn jeden raz. Podwy¿szone wartoci tych wskaników zwi¹zane s¹ ze specyfik¹ tej czêci zlewni (wysoka barwa wody i obecnoæ substancji humusowych, wyp³ukiwanych z lenego, torfowego lub darniowego pod³o¿a). Analiza wyników badañ nie wykazuje wp³ywu zanieczyszczeñ zwi¹zanych z dzia³alnoci¹ gospodarcz¹ w zlewni rzeki po³o¿onej po stronie bia³oruskiej zasilaj¹cej zbiornik Siemianówka). Rzeka Cisówka pobranie prób do analizy (ze wzglêdu na wystêpuj¹c¹ tzw. cofkê, b¹d zlodzenie) mo¿liwe by³o jedynie w miesi¹cu marcu, kwietniu i czerwcu. Wiêkszoæ parametrów fizyko-chemicznych odpowiada³o I klasie czystoci. Trzykrotnie stê¿enie ChZT-Mn, ChZT-Cr , oraz wartoæ saprobowoci sestonu odpowiada³o II klasie. Jednorazowo zawartoæ manganu osi¹gnê³a stê¿enie III klasy i dwukrotnie II klasy. Rzeka £uplanka - badana by³a dwunastokrotnie z czêstotliwoci¹ jeden raz na miesi¹c. Wiêkszoæ wskaników fizyko-chemicznych klasyfikowa³o rzekê w I/II klasie czystoci. Wartoci pozaklasowe jednorazowo osi¹gn¹³ azot azotynowy, dwukrotnie ChZT-Cr. Wartoæ III klasy osi¹gnê³y jednorazowo wskaniki: tlenu rozpuszczonego, miana Coli typu ka³owego i ChZT-Cr; dwukrotnie zanotowano stê¿enia III klasy dla fosforu ogólnego i trzykrotnie dla ChZT-Mn. Prosty Rów (rz. Podrzeczka) - w roku 2002 badana by³a jedenastokrotnie (oprócz wrzenia) z czêstotliwoci¹ jeden raz w miesi¹cu. Jakoæ wody odpowiada³a zasadniczo normom II/III klasy czystoci. Wartoæ III klasy jednorazowo osi¹gnê³o stê¿enie ChZT-Cr, dwukrotnie: manganu i miana Coli typu ka³owego oraz trzykrotnie azotu azotynowego. Jednorazowo stwierdzono pozanormatywne stê¿enie manganu. Badania zbiornika w 2003 roku Badania wód zbiornika kontynuowano w trzech sta³ych punktach pomiarowo-kontrolnych, podobnie jak w roku 2002. Basen g³ówny Warunki tlenowe wyra¿one bezporedni¹ zawartoci¹ tlenu rozpuszczonego w warstwie powierzchniowej wody przez ca³y okres badawczy odpowiada³y I klasie. W czerwcu, lipcu i sierpniu przeprowadzono dodatkowe badania zawartoci tlenu rozpuszczonego na ró¿nych g³êbokociach (co 1 m): w czerwcu w profilu od 1 do 7 m (do warstwy dennej), w lipcu i sierpniu od 1 do 7 m. Wyniki badañ w czerwcu wykaza³y, prawie w ca³ym profilu pomiarowym, zawartoæ tlenu rozpuszczonego odpowiadaj¹c¹ I klasie. Tylko na g³êbokoci 1 m odpowiada³a ona II klasie. W miesi¹111 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok cu lipcu na g³êbokociach 1 i 2 m zawartoæ tlenu rozpuszczonego by³a wysoka i odpowiada³a I klasie, po czym w warstwach g³êbszych (3-7 m) spad³a do wartoci pozaklasowych. Natomiast w sierpniu ponownie w ca³ym profilu zawartoæ tlenu wykazywa³a I klasê. Wartoci BZT5 odpowiada³y stê¿eniom I/II klasy czystoci. Wartoci utlenialnoci (ChZT-Mn) charakterystyczne by³y dla wód II/III klasy czystoci. Wskanik (ChZT-Cr) osi¹ga³ wartoci odpowiadaj¹ce II/III klasie, a w miesi¹cu lipcu i sierpniu wykracza³ poza normy dopuszczalne (NON). Wartoæ chlorofilu a w po³owie prób by³a pozaklasowa (w lipcu, sierpniu, wrzeniu, padzierniku, listopadzie i grudniu), w dwóch odpowiada³a III klasie (w kwietniu i czerwcu). Zawiesina 2-krotnie osi¹gnê³a wartoæ III klasy czystoci (w sierpniu i wrzeniu). Stan sanitarny wód wyra¿ony wskanikiem miana Coli typu ka³owego by³ dobry i odpowiada³ przez ca³y okres badawczy I i II klasie czystoci (za wyj¹tkiem padziernika, gdy stwierdzono III klasê czystoci wód). Sporód zwi¹zków biogennych stê¿enia azotu odpowiada³y I klasie czystoci, wartoci fosforanów rozpuszczonych mieci³y siê w granicach I klasy, natomiast fosforu ogólnego w I/II klasie. Basen wschodni Tlen rozpuszczony niemal¿e w ca³ym okresie badawczym wystêpowa³ w stê¿eniu charakterystycznym dla I klasy czystoci wód (z wyj¹tkiem lutego, kiedy stwierdzono stê¿enia pozaklasowe). Wartoci BZT5 odpowiada³y stê¿eniom I/II klasy czystoci za wyj¹tkiem lipca i sierpnia kiedy to nie odpowiada³y normom (NON). Stê¿enie ChZT-Mn w okresie od maja do sierpnia w³¹cznie by³o pozanormatywne, a w pozosta³ym okresie badawczym osi¹ga³o wartoci II/III klasy czystoci. Wskanik ChZT-Cr w kwietniu, czerwcu, lipcu i sierpniu wykracza³ poza normy dopuszczalne (NON), w pozosta³ych miesi¹cach odpowiada³ II/III klasie. Wartoæ chlorofilu a w trzech próbach na dwanacie by³a pozaklasowa (w czerwcu, lipcu, sierpniu), w dwóch odpowiada³a III klasie (we wrzeniu i padzierniku). Sporód zwi¹zków biogennych stê¿enia azotu odpowiada³y I klasie czystoci za wyj¹tkiem azotu azotynowego (w marcu - III klasa, w lutym II klasa). Fosforany rozpuszczone odpowiada³y I klasie czystoci (wyj¹tek marzec i listopad II klasa), natomiast wartoci fosforu ogólnego mieci³y siê w granicach I/II klasy (za wyj¹tkiem czerwca NON). Stan sanitarny wód wyra¿ony wskanikiem miana Coli typu ka³owego odpowiada³ I i II klasie czystoci. Zatoka Bachury Warunki tlenowe wyra¿one bezporedni¹ zawartoci¹ tlenu rozpuszczonego w warstwie powierzchniowej wody przez ca³y okres badawczy odpowiada³y I klasie za wyj¹tkiem stycznia (II klasa). Wartoci BZT5 kszta³towa³y siê przewa¿nie w granicach I/II klasy, jednorazowo w kwietniu odpowiada³y stê¿eniom III klasy, a w sierpniu osi¹gnê³y wartoæ pozaklasow¹. Stê¿enie ChZT-Mn i ChZT-Cr charakterystyczne by³y dla wód II/III klasy czystoci, jedynie w miesi¹cu lipcu i sierpniu wykracza³o poza normy dopuszczalne (NON). Wartoæ chlorofilu a w osmiu próbach na dwanacie by³a pozaklasowa (w lutym, kwietniu, lipcu, sierpniu, wrzeniu, padzierniku, listopadzie i grudniu). W czerwcu odpowiada³a III klasie. Stê¿enia azotu i fosforanów rozpuszczonych odpowiada³y I klasie czystoci. Fosfor ogólny wykazywa³ wartoci charakterystyczne dla I/II klasy, (jednorazowo w lipcu stwierdzono III klasê). Stan sanitarny wód wyra¿ony wskanikiem miana Coli typu ka³owego odpowiada³ II/III klasie czystoci. Badania wód dop³ywów Rzeka Narew (punkt w m. Babia Góra - profil graniczny). Badania jakoci wód zasilaj¹cych zbiornik prowadzono regularnie raz w miesi¹cu, za wyj¹tkiem lutego, kiedy na skutek ca³kowitego podtopienia obszaru poboru prób nie by³o mo¿liwoci dojazdu do punktu. Ocena bezporednia jakoci wód w punkcie Babia Góra wskazuje, ¿e wiêkszoæ wskaników fizyko-chemicznych i biologicznych odpowiada³a I/II klasie czystoci. Jedynie stê¿enie ChZT-Cr jednorazowo wyst¹pi³o w zakresie stê¿eñ III klasy, a dwukrotnie by³o pozanormatywne. ChZT-Mn jednorazowo osi¹gnê³o wartoæ pozaklasow¹, a dwukrotnie stê¿enia III klasy czystoci. Podwy¿szone wartoci w/w wskaników zwi¹zane s¹, ze specyfik¹ tej czêci zlewni rzeki (obecnoæ substancji humusowych wyp³ukiwanych z torfowo - darniowego pod³o¿a, a st¹d wysoka barwa wody). Analiza wyników nie wykazywa³a wp³ywu zanieczyszczeñ antropogenicznych zwi¹zanych z dzia³alnoci¹ gospodarcz¹ w zlewni rzeki po³o¿onej po stronie bia³oruskiej zasilaj¹cej zbiornik. Rzeka Cisówka Badania prowadzono nieregularnie. Pobranie prób do analizy w 2003 roku (ze wzglêdu na wystêpuj¹c¹ tzw. cofkê) mo¿liwe by³o w styczniu, lutym, marcu, maju, czerwcu i listopadzie. Wiêkszoæ parametrów fizyko-chemicznych odpowiada³a I klasie czystoci. Stê¿enie ChZT-Cr dwukrotnie osi¹gnê³o wartoæ III klasy, czterokrotnie II klasy. ChZT-Mn jednorazowo osi¹gnê³o wartoæ III klasy, a w pozosta³ych miesi¹cach odpowiada³o stê¿eniom z przedzia³u I/II klasy. Zawartoci ¿elaza, manganu i zwi¹zków fosforu wyst¹pi³y w stê¿eniach charakterystycznych dla I/II klasy. Miano coli czterokrotnie odpowiada³o II klasie, jedenorazwo osi¹gnê³o wartoæ III klasy. Rzeka £uplanka Badania prowadzono regularnie co miesi¹c za wyj¹tkiem sierpnia. Wiêkszoæ wskaników fizyko-chemicznych klasyfikowa³o rzekê w I/II klasie czystoci. Wartoæ III klasy dwukrotnie osi¹gnê³a utlenialnoæ, jednorazowo wskaniki: ChZT-Cr, miano Coli typu ka³owego i saprobowoæ sestonu. Prosty Rów (rz. Podrzeczka) w roku 2003 badana by³a dwunastokrotnie z czêstotliwoci¹ jeden raz w miesi¹cu. 112 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Jakoæ wody odpowiada³a zasadniczo normom II/III klasy czystoci. Wartoci III klasy jednorazowo osi¹gnê³y stê¿enia tlenu rozpuszczonego, utlenialnoci i azotu azotynowego, dwukrotnie: manganu, oraz trzykrotnie miana Coli typu ka³owego. Dwukrotnie stwierdzono pozanormatywne stê¿enie tlenu rozpuszczonego, jednokrotnie azotu azotynowego. Wnioski z badañ Siemianówki w latach 2002-2003 aJakoæ wód zbiornika Siemianówka by³a zmienna sezonowo. Charakteryzowa³a siê wodami II/III klasy czystoci w okresie zimowowiosennym oraz wodami pozaklasowymi w okresie pónoletnim i jesiennym. W 2003 roku wyniki przeprowadzonych badañ wód zbiornika wskazywa³y, ¿e wiêkszoæ wskaników fizykochemicznych jak i bakteriologicznych w ca³ym okresie badawczym charakteryzowa³a siê wartociami odpowiadaj¹cymi II/III klasie czystoci. aJakoæ wód zbiornika by³a zró¿nicowana w ró¿nych czêciach zbiornika. Najlepsz¹ jakoci¹ charakteryzowa³ siê basen g³ówny, a ni¿sz¹ basen wschodni i zatoka Bachury. aW ca³ym zbiorniku obserwowane jest zjawisko wysokiej produkcji pierwotnej fitoplanktonu, wyra¿one zawartoci¹ chlorofilu a, przy jednoczenie niskim indeksie saprobowoci wystêpuj¹cych zbiorowisk planktonu (II klasa). Wskanik chlorofilu a i ma³a przezroczystoæ decyduj¹ o niskiej (pozaklasowej) jakoci wody w zbiorniku w sezonie letnim i jesiennym. aPrzyczyny wystêpowania zakwitów glonów w zbiorniku s¹ pochodzenia naturalnego i wynikaj¹ z uwarunkowañ geograficznoprzyrodniczych jego lokalizacji. Pod³o¿e zlewni zbiornika sk³ada siê z gleb bagiennotorfowych, o du¿ej zawartoci zwi¹zków organicznych oraz humusowych, bêd¹cych ród³em substancji eutrofizuj¹cych. Tak¿e warunki morfometryczno-zlewniowe zbiornika (p³ytki, o zmiennej linii brzegowej i d³ugim czasie wymiany wody) sprzyjaj¹ masowemu rozwojowi glonów. aBadania nie wykazuj¹ antropogenicznych róde³ zanieczyszczenia wód, przyczyniaj¹cych siê w szczególnoci do jego eutrofizacji. aWarunki tlenowe w zbiorniku przez wiêksz¹ czêæ roku (od jesieni do wiosny) by³y bardzo dobre. Wystêpowa³o bardzo wysokie nasycenie wód tlenem odpowiadaj¹ce I klasie czystoci. W okresach letnich, na skutek masowych zakwitów glonów, notowane by³y natomiast deficyty tlenowe wystêpuj¹ce w basenie g³ównym na g³êbokociach ok. 3 - 7 m. Zakres deficytów nie obejmowa³ warstw powierzchniowych wody i nie zaobserwowano masowych niêæ ryb. aWynik badañ wód Narwi zasilaj¹cych zbiornik Siemianówka pochodz¹cych z obszaru Bia³orusi, wskazuj¹ na brak dop³ywu zwi¹zków biogennych i wp³ywu zanieczyszczeñ pochodzenia antropogenicznego. Jakoæ wód odpowiada³a normom II klasy czystoci, a stwierdzone stê¿enia utlenialnoci w III klasie s¹ cech¹ naturaln¹, charakterystyczn¹ dla tej czêci zlewni rzeki. Warunki tlenowe odpowiada³y I klasie. Zwi¹zki eutrofizuj¹ce: formy azotu wyst¹pi³y w zakresie stê¿eñ I klasy, a zwi¹zki fosforu w zakresie I/II klasy. aOgólna ocena wód dop³ywów w 2002 roku wykaza³a, ¿e jakoæ wód rzeki £uplanki i Podrzeczki odpowiada³a III klasie, a rzeki Cisówki II klasie czystoci. Klasyfikacja tych wód nie uleg³a zmianom w stosunku do roku 2001. Badania z 2003 roku wykaza³y, ¿e wody £uplanki i Cisówki wystêpowa³y w II klasie czystoci, a Podrzeczki III klasie czystoci. Wyniki badañ Podrzeczki wskazywa³y na nieznaczny wp³yw oddzia³ywania antropogenicznego. aWp³yw zbiornika na jakoæ wód Narwi w latach 2002-2003 najwyraniej uwidoczni³ siê na odcinku od miejscowoci Bondary do profilu Narew, obni¿aj¹c jej jakoæ do wód pozaklasowych ze wzglêdu na pozanormatywne stê¿enia chlorofilu a. Od miejscowoci Narew w dó³ a¿ do profilu Rzêdziany notowano ogóln¹ III klasê jakoci wód, a wartoci charakterystyczne chlorofilu a wystêpowa³y w II klasie czystoci. 113 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok 5.6 MONITORING GEOCHEMICZNY OSADÓW WODNYCH Osady deponowane na dnie rzek i jezior s¹ wa¿nym elementem w funkcjonowaniu ekosystemów wodnych i kr¹¿eniu pierwiastków w rodowisku wód powierzchniowych. W wyniku wydobycia surowców mineralnych, ich przetwarzania, produkcji przemys³owej i rolniczej, jak równie¿ funkcjonowania miast i transportu, do rodowiska wprowadzane s¹ nadmierne iloci wielu pierwiastków oraz toksycznych zwi¹zków organicznych. Czêæ z nich trafia do rodowiska wód powierzchniowych wraz ze zrzutami cieków przemys³owych i komunalnych. Wzrost zawartoci zanieczyszczeñ we wspó³czenie powstaj¹cych osadach zwi¹zany jest równie¿ z depozycj¹ z atmosfery m.in. o³owiu, arsenu, kadmu, rtêci i zwi¹zków chloroorganicznych oraz sp³ywem powierzchniowym z terenów zurbanizowanych (metale ciê¿kie, WWA) i rolniczych (arsen, rtêæ, pestycydy chloroorganiczne). ród³em niepo¿¹danych sk³adników w wodach jest tak¿e infiltracja odcieków ze sk³adowisk odpadów lokalizowanych w dolinach rzek. W koñcowym etapie swej migracji w rodowisku metale ciê¿kie i toksyczne zwi¹zki organiczne o ma³ej rozpuszczalnoci, podlegaj¹ akumulacji w osadach wodnych. W rezultacie postêpuj¹cego zanieczyszczenia rodowiska wód powierzchniowych osady rzeczne i jeziorne zawieraj¹ pierwiastki ladowe, w tym metale ciê¿kie, w ilociach znacznie podwy¿szonych w stosunku do t³a geochemicznego (zale¿nego od budowy litologicznej danego obszaru i warunków klimatycznych). W zanieczyszczonych osadach odnotowywane s¹ zawartoci rtêci, kadmu i srebra do kilku ppm, arsenu, chromu, miedzi, niklu i o³owiu do kilkuset ppm, a cynku nawet do kilku tysiêcy ppm, podczas gdy ich zawartoæ naturalna (poza obszarami wystêpowania ska³ wzbogaconych w te pierwiastki) jest zazwyczaj znacznie ni¿sza. W osadach niezanieczyszczonych zawartoæ cynku na ogó³ nie przekracza kilkudziesiêciu ppm, arsenu, kobaltu, chromu , miedzi, niklu, i o³owiu kilkunastu ppm, kadmu 0,5 ppm, a rtêci 0,05 ppm. We wspó³czenie tworz¹cych siê osadach czêsto obserwowana jest podwy¿szona zawartoæ trwa³ych zanieczyszczeñ organicznych m.in. wielopiercieniowych wêglowodorów aromatycznych (WWA) i obecnoæ ksenobiotyków tj. pestycydów chloroorganicznych, które przez kilkadziesi¹t lat stosowane by³y w wysokich dawkach na ca³ym globie, a tak¿e polichlorowanych bifenyli (PCBs), szeroko wykorzystywanych w produkcji przemys³owej do lat siedemdziesi¹tych. Akumulacja zanieczyszczeñ w osadach rzecznych i jeziornych stwarza du¿e zagro¿enie dla biosfery, poniewa¿ osady tworz¹ce siê w rzekach i zbiornikach s¹ wa¿n¹ czêci¹ ekosystemów wodnych i odgrywaj¹ istotn¹ rolê w obiegu pierwiastków w rodowisku wodnym. Czêæ szkodliwych sk³adników zawarta w osadach mo¿e ulegaæ uruchomieniu do wody w wyniku procesów chemicznych i biochemicznych przebiegaj¹cych w osadach dennych i byæ dostêpna dla organizmów ¿ywych. Sk³ad geochemiczny osadów gromadz¹cych siê na dnie rzek i zbiorników wodnych jest bardzo dobrym wskanikiem stanu czystoci rodowiska wód powierzchniowych, a zw³aszcza zawartoæ metali ciê¿kich, które wystêpuj¹ w znacznie wy¿szych stê¿eniach w aluwiach, w porównaniu do ich zawartoci w wodzie. Z tego wzglêdu analiza chemiczna osadów umo¿liwia wykrywanie zmian stê¿eñ tych metali w rodowisku, nawet przy stosunkowo niskiej ich zawartoci w wodach powierzchniowych. Badania geochemiczne wspó³czesnych osadów wodnych s¹ szeroko wykorzystywane w pracach maj¹cych na celu ocenê wp³ywu dzia³alnoci gospodarczej cz³owieka na rodowisko, np. do sporz¹dzania map geochemicznych lub w monitoringu rodowiska. 1. Zasady funkcjonowania monitoringu geochemicznego osadów wodnych Od roku 1990 roku Pañstwowy Instytut Geologiczny na zlecenie Pañstwowej Inspekcji Ochrony rodowiska, prowadzi na terenie kraju badania w sieci monitoringu geochemicznego osadów wodnych. Ich celem jest kontrolowanie zawartoci pierwiastków ladowych oraz wielopiercieniowych wêglowodorów aromatycznych we wspó³czenie deponowanych osadach rzecznych i jeziornych oraz ledzenie zmian koncentracji w czasie. Punkty obserwacyjne zlokalizowane s¹ przy ujciach rzek d³u¿szych ni¿ 60 km, rzek których wody nie odpowiadaj¹ normom czystoci wód powierzchniowych, poni¿ej miejsc zrzutu cieków z wiêkszych orodków miejskich i przemys³owych rozmieszczonych wzd³u¿ biegu wiêkszych rzek ( w woj. podlaskim - Narwi). W latach 2001-2003 na terenie województwa podlaskiego zbadano osady wodne pobrane z czterdziestu czterech punktów pomiarowych, jedenacie próbek pobrano z punktów zlokalizowanych na rzekach, a pozosta³e trzydzieci trzy z punktów na jeziorach. Wykaz punktów przedstawiaj¹ poni¿sze tabele. Na rzekach województwa podlaskiego znajduj¹ siê dwa sta³e punkty obserwacyjne badane co roku. S¹ to punkty: w Wierciszewie na rzece Biebrzy i we Fr¹ckach na Czarnej Hañczy. Pozosta³e dziewiêæ, to punkty badane w cyklu trzyletnim. Co dwa lata badane s¹ osady z jeziora reperowego - D³ugie Wigierskie. Wykaz punktów monitoringu geochemicznego osadów wodnych w województwie podlaskim w latach 2001-2003 Próbki osadów aluwialnych pobrane zosta³y w okresie letnim ze strefy brzegowej koryt rzecznych, z przeciwnej strony do nurtu, w miejscach, gdzie nastêpuje deponowanie osadu charakteryzuj¹cego siê du¿¹ zawartoci¹ frakcji mu³kowoilastej. Próbki osadów jeziornych pobrano na g³êboczkach (ka¿da próbka osadu jest urednion¹ próbk¹ 114 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok z trzech niezale¿nych pobrañ z jednego lub ró¿nych g³êboczków jeziora). Próbki osadów wodnych charakteryzuje bardzo du¿e zró¿nicowanie sk³adu granulometrycznego i z tego wzglêdu do oznaczeñ chemicznych wykorzystywana Rzeki Numer punktu wg PIG 4 5 6 7 8 10 13 112 118 122 125 Nazwa rzeki Miejscowoæ i lokalizacja Pisa Biebrza* Supral Narew Netta Czarna Hañcza* Nurzec Bia³a E³k Narew Soko³da Morgowniki, odcinek przyujciowy do rzeki Narew Wierciszewo, odcinek przyujciowy do rzeki Narew ¯ó³tki, poni¿ej ujcia rz. Bia³ej Bondary, poni¿ej Zbiornika w Siemianówce Polkowo (Dêbowo) Fr¹cki lepowrony, odcinek przyujciowy do Bugu Nowe Aleksandrowo, odcinek przyujciowy do rzeki Supral Szymany, poni¿ej Grajewa ¯ó³tki, powy¿ej ujcia Suprali Soko³da, odcinek przyujciowy do Suprali bieg rzeki km 1,0 0,5 0,5 431,5 0,5 62,0 0,5 0,5 22,5 302,5 7,0 * sta³y punkt obserwacyjny, opróbowywany co roku Jeziora R ok badania 2001 2002 2003 B lizienko B ia³e D ³ugie W igierskie* B lizno B obruczek Jeglów eczek D ³ugie S ejneñskie B usznica Jeglów ek D ³ugie W igierskie* K ojle K luczysko G a³adu K olno Linów ek Jaczno M ierucie £em pis G ieret N ecko S tulpieniuk K am endu³ P erty Stulpieñ P om orze P obondzie Szurpi³y S zurpi³y R ajgrodzkie Z elw a R ospuda S ajno S tudzieniczne T obolinka Toczy³ow o * jezioro reperowe, opróbowywane co 2 lata jest wydzielona ich frakcja, drobniejsza ni¿ 0,2 mm. Przyjmowana jest ona za frakcjê bardzo dobrze odzwierciedlaj¹c¹ koncentracjê pierwiastków ladowych wystêpuj¹cych w ska³ach na obszarze zlewni danej rzeki. We wszystkich pobranych próbkach osadów aluwialnych, okrelono zawartoæ pierwiastków ladowych: As, Ba, Cd, Cr, Co, Cu, Hg, Ni, Pb, Sr, V i Zn oraz pierwiastków wchodz¹cych w sk³ad faz, które bior¹ udzia³ w zatrzymywaniu (wspó³wytr¹canie, sorbcja) zanieczyszczeñ w osadach wodnych: Ca, Mg, Fe, P, S, i Corg. Oznaczenia zawartoci wielopiercieniowych wêglowodorów aromatycznych (acenaftylen, acenaften, fluoren, fenantren, antracen, fluoranten, piren, benzo(a)antracen, chryzen, benzo(b)fluoranten, benzo(k)fluoranten, benzo(a)piren, benzo(e)piren, perylen, indeno(1,2,3-cd)piren, dibenzo(a,h)antracen, benzo(ghi)perylen wykonano dla próbek osadów rzecznych pobranych z 2 punktów obserwacyjnych wytypowanych do badañ w cyklu corocznym oraz dla osadów jeziora reperowego D³ugie Wigierskie. Przygotowanie próbek aluwialnych do badañ oraz ich analizy chemiczne wykonane zosta³y w Centralnym Laboratorium Chemicznym Pañstwowego Instytutu Geologicznego. 115 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Zanieczyszczenie osadów wodnych metalami ciê¿kimi Wartoæ t³a geochemicznego As Zawartoæ Rzeki Jeziora min. <5 ppm 3 max. 15 ppm 21 r. arytm. wiêkszoæ wyników jest mniejsza od 5 ppm 7,5 dla osadów wodnych arsen 5 ppm ogniska zanieczyszczenia arsenem z wód do³owych kopalñ rud miedzi oraz cieki z przeróbki tych rud, spalanie wêgli, przemys³ metalurgiczny, skórzany i farbiarski, wysiewanie nawozów fosforowych na pola uprawne, pestycydy zawieraj¹ce arszenik, pasze wzbogacone w mieszanki mineralne zawieraj¹ce zwi¹zki arsenu, sk³adowiska odpadów na których gromadzono odpady zawieraj¹ce arsen. W osadach rzecznych województwa podlaskiego stê¿enie arsenu wy¿sze od 5 ppm zanotowano tylko w Suprali (15 ppm) poni¿ej ujcia rzeki Bia³ej odbiornika cieków z Bia³egostoku, oraz na ujciowym odcinku Nurca (6 ppm). W osadach jeziornych zawartoæ arsenu by³a wy¿sza ni¿ w osadach rzecznych. Zawartoæ arsenu wy¿sz¹ ni¿ 20 ppm, wskazuj¹c¹ na zanieczyszczenie rodowiska, odnotowano w jeziorze Jaczno (gm. Rutka Tartak). Podwy¿szone wartoci odnotowano ponadto w osadach jezior: Perty (17 ppm), Rospuda Augustowska (16 ppm), Busznica i Studzieniczne (15 ppm). W badaniach przeprowadzonych w osadach rzecznych w Polsce w latach 2000-2002 arsen by³ wykrywany od wartoci ladowych poni¿ej 5 ppm do 141 ppm, (rednio od poni¿ej 5 ppm do 11 ppm), a w osadach jeziornych od poni¿ej 5 ppm do 29 ppm. Ba Wartoæ t³a geochemicznego bar dla osadów wodnych 50 ppm ogniska zanieczyszczenia barem Zawartoæ Rzeki Jeziora min. 12 19 max. 244 191 r. arytm. 61,3 104,7 odprowadzanie zasolonych wód z kopalni wêgla kamiennego, odprowadzanie cieków z zak³adów produkuj¹cych lub wykorzystuj¹cych zwi¹zki baru w produkcji. W osadach rzecznych wartoæ baru wy¿sz¹ od 50 ppm zanotowano na Nurcu (244 ppm), w Suprali (145 ppm), Narwi w m. Bondary (97 ppm) i Bia³ej poni¿ej Bia³egostoku (90 ppm). W wiêkszoci badanych jezior zawartoæ baru mieci³a siê w granicach od 100 do 200 ppm przy czym najwy¿sze wartoci zanotowano w jeziorach: Jaczno (191 ppm), Szurpi³y (177 ppm), Necko (167 ppm) i Pomorze (164 ppm). rednia geometryczna zawartoæ baru w osadach rzecznych w poszczególnych zlewniach w Polsce w latach 2000-2002 waha³a siê od 36 do 295 ppm, a w jeziorach od 19 do 337 ppm. Cd kadm Wartoæ t³a geochemicznego dla osadów wodnych Zawartoæ Rzeki Jeziora < 0,5 ppm <0,5 ppm 1,0 3,5 wiêkszoæ wyników poni¿ej 0,5 1,4 ppm ogniska zanieczyszczenia cieki z górnictwa i przeróbki rud cynkowo-o³owiowych, z przemys³u metalurgicznego, elektronicznego, kadmem farbiarskiego oraz tworzyw sztucznych, sp³ywy powierzchniowe z pól na których stosowano nawozy fosforowe < 0,5 ppm min. max. r. arytm. W wiêkszoci przebadanych osadów rzecznych zawartoæ kadmu nie przekracza³a wartoci t³a geochemicznego (poni¿ej 0,5 ppm). Podwy¿szon¹ zawartoæ zanotowano tylko w rzece Bia³ej (1,0 ppm) i Nurcu (0,6 ppm). W osadach jeziornych najwy¿sze stê¿enie stwierdzono w osadach z jeziora Tobolinka (gm. Giby) 3,5 ppm. Wartoci notowane w pozosta³ych jeziorach, chocia¿ generalnie wy¿sze ni¿ w rzekach, nie wykracza³y poza wielkoæ 1,5 ppm. Kadm w zbadanych w kraju aluwiach rzecznych wykrywany by³ w iloci mniejszej ni¿ 0,5 ppm do 66,3 ppm, a w osadach jeziornych od poni¿ej 0,5 ppm do 4,8 ppm. Co W artoæ t³a geochem icznego kobalt dla osadów w odnych < 10 ppm ogniska zanieczyszczenia kobaltem Zawartoæ R zeki Jeziora m in. <1 <1 m ax. 2 8 r. arytm . 1,3 3,2 z dzia³alnoci przem ys³u m etalurgicznego 116 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Kobalt w osadach rzecznych i jeziornych województwa podlaskiego charakteryzowa³ siê nisk¹ koncentracj¹, nie przekraczaj¹c¹ 10 ppm. Stosunkowo najwy¿sz¹ wartoæ tego pierwiastka zanotowano w jeziorze Ga³adu (8 ppm). rednio w osadach rzecznych rodkowej i pó³nocnej Polski zawartoæ kobaltu by³a ni¿sza ni¿ w Polsce po³udniowej (RZGW Kraków, Gliwice i Wroc³aw) i wynosi 2-3 ppm, a w osadach jeziornych 1- 4 ppm. Cr Wartoæ t³a geochemicznego chrom dla osadów wodnych 10 ppm Zawartoæ Rzeki Jeziora min. 3 2 max. 53 29 r. arytm. 8,1 9,8 ogniska zanieczyszczenia cieki z zak³adów metalurgicznych, chromuj¹cych wyroby metalowe, garbarni stosuj¹cych proces garbowania chromem chromowego lub chromowo-rolinnego oraz z farbiarni. Zawartoæ chromu w wiêkszoci badanych próbek osadów rzecznych nie przekracza³a 10 ppm. Tylko na rzece Bia³ej poni¿ej Bia³egostoku stwierdzono podwy¿szone stê¿enie tj. 53 ppm. Koncentracjê wy¿sz¹ od 10 ppm zanotowano ponadto na rzece Suprali poni¿ej ujcia rzeki Bia³ej (15 ppm) oraz na Nurcu (równie¿ 15 ppm). Na 35 zbadanych próbek osadów jeziornych stê¿enia przekraczaj¹ce 10 ppm zanotowano w 13, z tym , ¿e tylko w jeziorach: Ga³adu (gm. Sejny) i Szurpi³y (gm. Jeleniewo) by³y one wy¿sze lub równe 20 ppm. W jeziorze Ga³adu stwierdzono stê¿enie 29 ppm, a jeziorze Szurpi³y 20 ppm. Zawartoæ chromu w aluwiach rzek w Polsce waha³a siê od 1 do 298 ppm, rednio od 5 do 37 ppm. W jeziorach stê¿enia te mieci³y siê w zakresie 1-1174 ppm. Cu mied Wartoæ t³a geochemicznego dla osadów wodnych Zawartoæ Rzeki Jeziora 4 <1 min. 20 27 max. 11,1 4,6 r. arytm. ogniska zanieczyszczenia z wydobycia i przeróbki rud miedzi, stosowania jej w budownictwie i elektrotechnice, spalania paliw kopalnych, miedzi¹ stosowania w rolnictwie (pestycydy, dodatki do pasz) 7 ppm Stê¿enia miedzi w osadach wiêkszoci badanych rzek woj. podlaskiego przewa¿nie nie przekracza³y wartoci t³a (7 ppm). Wyranie wy¿sze stê¿enie (27 ppm) zanotowano tylko w rzece Bia³ej. Stê¿enia powy¿ej 20 ppm stwierdzane s¹ czêsto w osadach gromadz¹cych siê w rzekach poni¿ej miejsc zrzutu cieków. Osady jeziorne na ogó³ zawieraj¹ nieco wy¿sze stê¿enia miedzi ni¿ osady rzek, co wynika z bardzo wysokiej zawartoci substancji organicznej w wiêkszoci osadów jeziornych. W jeziorach badanych na terenie woj. podlaskiego mieci³y siê one przewa¿nie w przedziale od 10 do 20 ppm. rednio w Polsce w osadach rzecznych zawartoæ waha³a siê w granicach od 3 do 48 ppm (max. 433 ppm), a w jeziorach od 1 do 799 ppm. Hg rtêæ Wartoæ t³a geochemicznego dla osadów wodnych Zawartoæ Rzeki Jeziora 0,023 0,004 min. 0,239 0,796 max. 0,08 0,04 r. arytm. ogniska zanieczyszczenia spalanie wêgli, wytop metali, metylortêæ w pestycydach, odprowadzanie nieoczyszczonych cieków z rtêci¹ zak³adów produkcji chloru, w³ókien syntetycznych i farbiarstwie. 0,05 ppm Rtêæ w badanych osadach rzecznych by³a ni¿sza od wartoci okrelonej jako t³o geochemiczne z wyj¹tkiem osadów z rzeki Bia³ej (0,796 ppm) i jej odbiornika rzeki Suprali (0,067 ppm). Osady jeziorne cechuj¹ siê wartociami przekraczaj¹cymi przewa¿nie t³o geochemiczne, przy czym stosunkowo najwy¿sz¹ wartoæ (0,239 ppm) stwierdzono w jeziorze Bia³ym i Tobolinka (0,221 ppm). W Polsce zawartoæ rtêci w osadach rzecznych mieci³a siê w przedziale od poni¿ej 0,05 ppm do ponad 500 ppm, a w osadach jeziornych poni¿ej 0,005 ppm do 1,270 ppm. 117 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Ni nikiel Wartoæ t³a geochemicznego dla osadów wodnych Zawartoæ Rzeki Jeziora 2 <1 min. 18 12 max. 7,6 2,4 r. arytm. ogniska zanieczyszczenia cieki z przemys³u metalurgicznego,i elektronicznego, z produkcji akumulatorówi baterii niklowoniklem kadmowychoraz z przemys³u spo¿ywczego. 6 ppm W województwie podlaskim tylko w rzece Bia³ej stê¿enia niklu przekroczy³y wartoci t³a i wynosi³y 12 ppm. W osadach jeziornych by³y one nieznacznie wy¿sze, nie przekroczy³y jednak wielkoci 20 ppm. W rzekach badanych na obszarze ca³ego kraju nikiel wystêpowa³ w zakresie od 1 do 169 ppm, jednak najczêciej by³ zbli¿ony do wartoci t³a geochemicznego. W jeziorach zawartoæ tego pierwiastka zawiera³a siê w przedziale 1-36 ppm. Pb o³ów Wartoæ t³a geochemicznego dla osadów wodnych Zawartoæ Rzeki Jeziora <5 <5 min. 136 148 max. 32,7 13,7 r. arytm. ogniska zanieczyszczenia cieki z górnictwa i hutnictwa rud o³owiowych, produkcji akumulatorów, obróbki szk³a o³owiowego, produkcji o³owiem pigmentów oraz sp³ywy powierzchniowe z terenów miejskich. 11 ppm W badanych w woj. podlaskim osadach rzecznych stwierdzono przekroczenie wartoci 11 ppm (okrelonej jako t³o geochemiczne dla o³owiu) - w rzece Narwi poni¿ej Zbiornika Siemianówka (148 ppm), Netcie powy¿ej ujcia do Biebrzy (50 ppm), Bia³ej poni¿ej Bia³egostoku (31 ppm) i Czarnej Hañczy we Fr¹ckach (12 ppm). W jeziorach rednia zawartoæ o³owiu (ok. 33 ppm) jest znacznie wy¿sza od stwierdzanej w rzekach. Wyranie podwy¿szon¹ zawartoæ tego pierwiastka, powy¿ej 100 ppm, stwierdzono w osadach jeziora Tobolinka (136 ppm). W kraju zawartoæ o³owiu w osadach rzek mieci siê w przedziale od 5 do 2381 ppm, a w jeziorach od poni¿ej 5 do 157 ppm. Sr stront Wartoæ t³a geochemicznego dla osadów wodnych Zawartoæ Rzeki Jeziora 16 6 min. 230 31 max. 87,3 16,1 r. arytm. ogniska zanieczyszczenia naturalnie podwy¿szona zawartoæ strontu wystêpuje na obszarach wystêpowania ska³ gipsowych, z³ó¿ siarki strontem rodzimej (rejon Tarnobrzega) oraz wêglanowych utworów mezozoicznych (Roztocze) 21 ppm Stront w osadach rzecznych województwa podlaskiego pobranych do badañ w latach 2001-2003 stwierdzano w zakresie od 6 do 31 ppm. Najwy¿sze stê¿enia zanotowano na Nurcu w lepowronach (31 ppm) i na rzece Bia³ej w Nowym Aleksandrowie (22 ppm). Osady jeziorne zawieraj¹ na ogó³ 5-6 krotnie wy¿sz¹ zawartoæ strontu w porównaniu do osadów rzecznych, co wynika z bardzo wysokiej zawartoci wêglanów w osadach jeziornych. Jego zawartoæ w zbadanych osadach jezior woj. podlaskiego waha³a siê od 16 do 230 ppm. Wartoæ wy¿sz¹ od 200 ppm zanotowano tylko w jeziorze Zelwa (230 ppm). W badaniach prowadzonych na terenie ca³ego kraju stwierdzane wartoci strontu w osadach rzecznych waha³y siê w granicach od 5 do 289 ppm, a w osadach jeziornych od 9 do 1290 ppm. V wanad Wartoæ t³a geochemicznego dla osadów wodnych Zawartoæ Rzeki Jeziora 3 4 min. 32 17 max. 14,4 6,6 r. arytm. ogniska zanieczyszczenia niewielkie wykorzystanie tego pierwiaska w przemyle, g³ównie przeróbka ropy naftowej i spalanie mazutu. wanadem podwy¿szona jego zawartoæ wi¹¿e siê najczêciej z litologi¹ danego obszaru 5 ppm 118 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Wanad zbadany w osadach rzecznych woj. podlaskiego mieci³ siê przewa¿nie w granicach zbli¿onych do t³a geochemicznego. Nieco wy¿sze wartoci zanotowano w rzece Suprali (17 ppm) i jej dop³ywie rzece Bia³ej (10 ppm) oraz w Czarnej Hañczy (10 ppm). Do jezior o nieco podwy¿szonej zawartoci wanadu, powy¿ej 30 ppm, w woj. podlaskim nale¿y jezioro Ga³adu (32 ppm). Wanad w osadach rzecznych Polski mieci³ siê w przedziale od 1 do 85 ppm, a w jeziorach od 1 do 40 ppm. Zn cynk Wartoæ t³a geochemicznego dla osadów wodnych Zawartoæ Rzeki Jeziora min. 6 24 max. 617 246 r. arytm. 44,5 78,7 ogniska zanieczyszczenia cieki z eksploatacji i wzbogacania rud cynku, z przemys³u metalurgicznego i chemicznego, zw³aszcza z cynkiem produkcji farb i ze ciekami komunalnymi (ocynkowane rury w sieci wodoci¹gowej) 73 ppm Cynk w osadach rzecznych zbadanych w woj. podlaskim tylko w rzece Bia³ej poni¿ej Bia³egostoku charakteryzowa³ siê stê¿eniem znacznie wy¿szym od wartoci t³a. Wynosi³o tu ono 617 ppm. W osadach jeziornych najwy¿sze stê¿enia zanotowano w jeziorze Tobolinka (246 ppm) i Bia³ym (198 ppm). W pozosta³ych jeziorach nie przekracza³y one najczêciej wielkoci 100 ppm. W osadach rzecznych Polski cynk wystêpowa³ w ilociach od kilkudziesiêciu do ponad 10 000 ppm. Zawartoæ tego pierwiastka w jeziorach mieci³a siê natomiast w zakresie od 10 do 1413 ppm, chocia¿ na ogó³ by³a ni¿sza od 100 ppm. Zanieczyszczenie osadów wodnych wielopiercieniowymi wêglowodorami aromatycznymi (WWA) WWA w osadach rzecznych województwa podlaskiego wykrywane by³y w zakresie od 0,093 ppm do 32,033 ppm. Niskie wartoci (rednio 0,078 ppm) notowano we wszystkich trzech badanych latach (2001-2003), na przyujciowym odcinku Biebrzy do Narwi. W badanym tylko w 2001 roku punkcie lepowrony na Nurcu zawartoæ WWA by³a równie¿ niska (0,188 ppm). Najwy¿sze stê¿enie zanotowano natomiast w roku 2001 we Fr¹ckach na Czarnej Hañczy (32,033 ppm). W kolejnych latach by³o ju¿ ono ni¿sze i tak w roku 2002 wynosi³o 0,563, a w 2003 - 6,549 ppm. rednia geometryczna zawartoæ WWA, zanotowana dla wszystkich osadów rzek zbadanych na obszarze RZGW Warszawa w roku 2002 (0,201 ppm), by³a bardzo niska w porównaniu do redniej geometrycznej zawartoci w osadach na obszarze pozosta³ych RZGW. Dla porównania (w ppm): w RZGW Gliwice 1,707; RZGW Wroc³aw 1,126; RZGW Kraków 0,629; RZGW Poznañ 0,563; RZGW Szczecin 0,603; RZGW Gdañsk 0,668. Jednak wartoæ zanotowana w roku 2001 w rzece Czarna Hañcza (32,033 ppm) nale¿a³a do jednej z wy¿szych w kraju. Zawartoæ WWA w osadach jeziornych w województwie podlaskim badano tylko w jednym jeziorze - D³ugim Wigierskim , w latach 2001 i 2003. Stwierdzone wartoci by³y niskie i wynosi³y odpowiednio 0,994 ppm i 0,356 ppm. Na ogó³ osady jezior charakteryzuj¹ siê wy¿sz¹ zawartoci¹ WWA ni¿ osady rzek, ze wzglêdu na bardzo du¿y udzia³ materia³u organicznego w osadach jeziornych. Tak¿e z tego powodu rednia geometryczna zawartoæ WWA w osadach jezior na obszarach poszczególnych RZGW jest wy¿sza, ni¿ w osadach rzecznych. W RZGW Warszawa w latach 20002001 wynosi³a ona 1,939 ppm i by³a jedn¹ z najni¿szych w kraju. Najwy¿sz¹ redni¹ zanotowano w RZGW Szczecin i wynosi³a ona 3,196 ppm. Wnioski 1. Na podstawie uzyskanych wyników badañ osadów wodnych stwierdzono, ¿e wiêkszoæ ze zbadanych pierwiastków ladowych w osadach pobranych z rzek województwa podlaskiego przewa¿nie mieci³a siê w granicach t³a geochemicznego lub tylko nieznacznie je przekracza³a. Wyrane nagromadzenie zanieczyszczonych metalami ciê¿kimi - a szczególnie o³owiem, rtêci¹ i cynkiem, ale tak¿e kadmem, chromem, niklem i miedzi¹ - osadów, stwierdzono tylko w rzece Bia³ej na odcinku ujciowym (Nowe Aleksandrowo). Stê¿enia tych pierwiastków wyranie wzros³y w stosunku do badañ przeprowadzonych w roku 1999. Zawartoæ rtêci wzros³a z 0,24 ppm do 0,796 ppm; chromu z 20 do 53 ppm; o³owiu z 18 do 31 ppm, a cynku ze 143 do 617 ppm. Rzeka Bia³a jest odbiornikiem cieków z Bia³egostoku. Podwy¿szone stê¿enia badanych metali m.in. chromu, kadmu i rtêci zanotowano ponadto w rzece Supral (do której uchodzi rzeka Bia³a) i na przyujciowym odcinku Nurca. Osady rzeczne z Narwi poni¿ej Zbiornika Siemianówka charakteryzowa³y siê natomiast najwy¿szym, w skali województwa podlaskiego, stê¿eniem o³owiu. Stê¿enie to wynosi³o w 1999 roku poni¿ej 5ppm i wzros³o do 148 ppm w 2002r. 2. Badania geochemiczne osadów jeziornych wykaza³y, ¿e wykrywana w nich zawartoæ metali ciê¿kich na obszarze województwa podlaskiego by³a na ogó³ niska, przewa¿nie jednak, podobnie jak w ca³ym kraju, wy¿sza od 119 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok wielkoci notowanych w rzekach. Wynika to z zawartej w nich du¿ej iloci substancji organicznej i wêglanu wapnia. Podwy¿szon¹ zawartoæ o³owiu, cynku, kadmu i rtêci stwierdzono tylko w jeziorach: Bia³e Augustowskie i Tobolinka. O ile w jeziorze Bia³ym podwy¿szone stê¿enia metali mo¿na wi¹zaæ z wp³ywem zanieczyszczeñ z po³o¿onego nad nim Augustowa, to w przypadku le¿¹cego wród lasów jeziora Tobolinka, ród³o zanieczyszczenia jest trudne do ustalenia. 3. Badania wielopiercieniowych wêglowodorów aromatycznych WWA wykazywa³y niskie zawartoci tych zwi¹zków w zbadanych osadach rzecznych na przyujciowych odcinkach Biebrzy i Nurca oraz w osadach jeziora D³ugiego Wigierskiego. Wysokie wartoci WWA notowano natomiast na rzece Czarna Hañcza (w profilu Fr¹cki). Jest ona odbiornikiem cieków z Suwa³k, jednak¿e znaczne oddalenie punktu pomiarowego od miasta oraz to ¿e rzeka przep³ywa jeszcze przez du¿e jezioro wyklucza Suwa³ki jako bezporednie ród³o wysokich zawartoci WWA. 5.7 WODY PODZIEMNE Wody podziemne stanowi¹ jeden z elementów naturalnego obiegu wody w przyrodzie. Kr¹¿enie wód podziemnych jest czêci¹ cyklu hydrologicznego, zwi¹zanego z obiegiem wód w atmosferze i w obrêbie wód powierzchniowych. Powstaj¹ przede wszystkim wskutek infiltracji czêci wód opadowych i powierzchniowych w g³¹b ziemi. Zasadniczym wskanikiem stanowi¹cym o przydatnoci wody naturalnej do okrelonego celu jest jej sk³ad fizykochemiczny i bakteriologiczny. Jest on zmienny i zale¿y od wielu czynników, do których zalicza siê, miêdzy innymi: czas kontaktu z warstwami skalnymi, porê roku, iloæ i jakoæ wód opadowych, zagospodarowanie zlewni, ukszta³towanie i pokrycie terenu. Miêdzy warstwami skalnymi, a wod¹ nastêpuj¹ procesy wymywania i rozpuszczania ró¿nych sk³adników, które w powi¹zaniu z bardziej z³o¿onymi przemianami chemicznymi decyduj¹ o jakoci wód podziemnych. Im g³êbiej zalega woda podziemna, tym mniejsz¹ ma stycznoæ ze ród³ami zanieczyszczenia. W zwi¹zku z tym jej sk³ad chemiczny jest bardziej ustalony i zale¿y przede wszystkim od sk³adu ska³ tworz¹cych z³o¿e wodonone. Czynnikami utrudniaj¹cymi proces przenikania zanieczyszczeñ do warstwy wodononej s¹: stopieñ izolacji od powierzchni terenu, odleg³oæ od ród³a ska¿eñ, forma zasilania wodononego, prêdkoæ przep³ywu i ruch wód podziemnych. Zmiany sk³adu chemicznego wód podziemnych mog¹ byæ wywo³ane równie¿ czynnikami geogennymi, do których nale¿¹ m.in. migracje zasobów ropy naftowej i gazu ziemnego. 5.7.1 ZAGRO¯ENIA JAKOCI WÓD PODZIEMNYCH Zagro¿enia wód podziemnych wynikaj¹ z ich kontaktu z powierzchni¹ ziemi, wodami glebowymi, wodami powierzchniowymi, atmosfer¹ oraz opadami atmosferycznymi. W miejscach, gdzie brak jest izolacji poziomu wodononego lub izolacja jest niepe³na, nastêpuje szybka wymiana wody, a tym samym przemieszczanie zanieczyszczeñ. Wra¿liwe na zanieczyszczenia z powierzchni terenu, poziomy wodonone zajmuj¹ prawie 8% obszaru województwa podlaskiego, umiarkowanie wra¿liwe oko³o 71% obszaru, natomiast pozosta³e 21% to poziomy doæ dobrze izolowane. Dzia³alnoæ gospodarcza cz³owieka zwi¹zana z ingerencj¹ w obieg wód, wywiera wp³yw na iloæ i jakoæ wód podziemnych. G³ównymi zagro¿eniami antropogenicznymi jakoci wód s¹: azanieczyszczenia atmosfery (opad py³ów i gazów emitowanych do atmosfery, kwane deszcze), anieodpowiednio zabezpieczone sk³adowiska odpadów i wylewiska (migracja zanieczyszczeñ z ogniska do wódpodziemnych), anieszczelne zbiorniki ciekowe, aci¹gle niewielki stopieñ skanalizowania osiedli wiejskich achemizacja rolnictwa (nadmierne stosowanie nawozów mineralnych i rodków ochrony rolin). aniew³aciwe przechowywanie i stosowanie nawozów naturalnych (w tym g³ównie gnojowicy), azanieczyszczone wody powierzchniowe (infliltracja do warstw wodononych), aniew³aciwie zabezpieczone stacje i magazyny paliw, aawarie ruroci¹gów paliwowych, solankowych oraz gazoci¹gów, aszlaki komunikacyjne o du¿ym natê¿eniu ruchu. Specyficznym rodzajem zagro¿eñ s¹ powa¿ne awarie zwi¹zane z katastrofami w transporcie z udzia³em toksycznych rodków przemys³owych (gazoci¹gi, ropoci¹gi, transport kolejowy i drogowy chloru i amoniaku). 120 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok 5.7.2 MONITORING WÓD PODZIEMNYCH Celem funkcjonowania podsystemu monitoringu jakoci wód podziemnych jest dostarczanie danych o jakoci zasobów tych wód dla potrzeb zwi¹zanych z identyfikowaniem i eliminowaniem lub ograniczaniem zagro¿eñ w ramach programów dzia³añ ochronnych, ukierunkowanych na osi¹gniêcie dobrego stanu chemicznego wód. Wody podziemne, ze wzglêdu na du¿e zasoby oraz wysok¹ jakoæ, s¹ bardzo wa¿nym ród³em zaopatrzenia w wodê do picia. Du¿e znaczenie gospodarcze oraz wystêpuj¹ce powszechnie zagro¿enie wód podziemnych, a tak¿e brak mo¿liwoci ich szybkiego odnawiania, wymusza sta³¹ kontrolê jakoci poprzez prowadzenie systemu monitoringu wód podziemnych, który jest elementem Programu Pañstwowego Monitoringu rodowiska (PM). Program ten przewiduje prowadzenie badañ w sieci krajowej, sieciach regionalnych i lokalnych. Badaniami objêto wody podziemne ró¿nych u¿ytkowych poziomów wodononych na obszarze ca³ego kraju, z wy³¹czeniem wód mineralnych, leczniczych i termalnych. Bior¹c pod uwagê stopieñ naturalnej izolacji wód podziemnych, a zatem wra¿liwoci na zanieczyszczenia, dzielimy badane wody na: wody gruntowe (czyli poziomy wodonone o swobodnym zwierciadle wody, s³abo izolowane, a zatem wra¿liwe na wp³yw czynników antropogenicznych) oraz wody wg³êbne (czyli poziomy wodonone g³ównie o charakterze subartezyjskim i artezyjskim, o dobrej i redniej izolacji przed wp³ywem zanieczyszczeñ). Najwiêcej punktów badawczych znajduje siê na obszarze zabudowanym, nastêpnie na obszarach z przewag¹ gospodarki rolnej, a pozosta³e s¹ zlokalizowane na obszarach z przewag¹ u¿ytków zielonych i nieu¿ytków naturalnych oraz lasów. Monitoring zwyk³ych wód podziemnych, na terenie województwa podlaskiego, realizowany by³ w: asieci monitoringu krajowego - obs³ugiwanej przez Pañstwowy Instytut Geologiczny na zlecenie Inspekcji Ochrony rodowiska, asieci monitoringu regionalnego obs³ugiwanej przez WIO Bia³ystok, asieci stacjonarnych obserwacji wód podziemnych w strefie granicznej Polska Litwa, badania prowadzi Pañ stwowy Instytut Geologiczny, asieci monitoringu lokalnego wokó³ mogilników wycofanych z obrotu rodków ochrony rolin obs³ugiwanej przez WIO Bia³ystok. Sieæ krajow¹ tworz¹ stanowiska badawcze rozmieszczone na obszarze ca³ego kraju. Zadaniem tej sieci jest sta³a kontrola jakoci wód podziemnych we wszystkich poziomach u¿ytkowania, poza oddzia³ywaniem lokalnych róde³ zanieczyszczeñ. Celem badañ w sieci krajowej jest ledzenie zmian chemizmu wód podziemnych i analiza zagro¿eñ w skali kraju. G³ównym zadaniem monitoringu regionalnego wód podziemnych jest rozpoznanie oraz sta³a kontrola jakoci wód w zbiornikach o znaczeniu regionalnym. Do zadañ sieci regionalnych monitoringu wód podziemnych nale¿y: austalenie jakoci wód i priorytetów ich wykorzystania na potrzeby komunalne i przemys³owe, arozpoznanie wp³ywu w czasie i przestrzeni naturalnych i antropogenicznych procesów kszta³tuj¹cych jakoæ wód, aokrelenie odpornoci wód na zanieczyszczenia wielkoprzestrzenne, austalenie i oszacowanie istniej¹cych i potencjalnych róde³ zanieczyszczeñ oraz okrelenie ich zasiêgu i zagro¿eñ jakie powoduj¹ dla wód podziemnych, aprzedstawienie trendów zmian jakoci wód, adostarczenie danych umo¿liwiaj¹cych ustalenie strategii ochrony wód, aumo¿liwienie realizacji przedsiêwziêæ maj¹cych na celu ochronê wód przed zanieczyszczeniem oraz podniesie nie jakoci wód ju¿ zanieczyszczonych, aprowadzenie racjonalnej gospodarki wodami podziemnymi, aracjonalne zagospodarowanie przestrzenne uwzglêdniaj¹ce potrzebê ochrony wód podziemnych. Sieci¹ monitoringu regionalnego w pierwszej kolejnoci objête zosta³y te g³ówne zbiorniki wód podziemnych (GZWP), które ze wzglêdu na jakoæ, zasoby i u¿ytkowanie stanowi¹ podstawowe ród³o zaopatrzenia ludnoci w wodê. W strefie granicznej Polski z Litw¹ eksploatowana jest sieæ stacjonarnych obserwacji wód podziemnych na zasadach uzgodnionych pomiêdzy Ministerstwem rodowiska a S³u¿b¹ Geologiczn¹ Litwy. W celu rozpoznania i ledzenia wp³ywu na jakoæ wód podziemnych z potencjalnych, lokalnych róde³ zanieczyszczeñ oraz przeciwdzia³ania ewentualnym ujemnym skutkom ich zanieczyszczenia, prowadzony jest tzw. monitoring lokalny. Tworzony jest na podstawie decyzji wydawanych przez w³aciwy organ administracji lub na jego wniosek, a finansowany jest przez podmioty gospodarcze eksploatuj¹ce obiekty szkodliwie oddzia³ywuj¹ce na rodowisko. Sieci lokalne ustanowione s¹ g³ównie wokó³ obiektów stwarzaj¹cych zagro¿enie dla rodowiska. Sk³adaj¹ siê z regu³y z kilku punktów pomiarowo-badawczych. Zakres badañ i czêstotliwoæ poboru prób jest tu zró¿nicowana i wynika z zadañ jakie sieæ ma realizowaæ. W ramach tej sieci na terenie województwa podlaskiego prowadzone s¹ badania wokó³ istniej¹cych (w gm. Zbójna) i niedawno zlikwidowanych ( w gm. W¹sosz) mogilników przeterminowanych i wycofanych z obrotu rodków ochrony rolin. 121 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Klasyfikacja jakoci wód podziemnych Przedstawion¹ ocenê badanych wód podziemnych w latach 2001-2003 wykonano na podstawie Klasyfikacji jakoci zwyk³ych wód podziemnych dla potrzeb monitoringu rodowiska BM, Warszawa 1993 (obowi¹zuj¹cej do 2004 r.). Dla potrzeb monitoringu stosowano nastêpuj¹ce klasy jakoci zwyk³ych wód podziemnych: aklasa Ia, wody najwy¿szej jakoci; o naturalnym chemimie, w pe³ni odpowiadaj¹ce wymogom sanitarnym, nadaj¹ siê do picia bez uzdatniania, aklasa Ib, wody wysokiej jakoci, nieznacznie zanieczyszczone o naturalnym chemimie, odpowiadaj¹ce wodom do celów pitnych i gospodarczych, mo¿liwe jest okresowe ich uzdatnianie, aklasa II, wody redniej jakoci; o naturalnym chemimie, jak równie¿ zmienione antopogenicznie, zanieczyszczone, wymagaj¹ce uzdatniania, aklasa III, wody niskiej jakoci; cechy fizyczne i zawartoæ g³ównych wskaników zanieczyszczenia znacznie przekraczaj¹ normy obowi¹zuj¹ce dla wód pitnych, uzdatnianie ich jest nieop³acalne. W klasyfikacji przyjêto nastêpuj¹ce zasady: aprzy zaliczeniu wody do odpowiedniej klasy dopuszcza siê przekroczenie wartoci granicznych trzech wskani ków, pod warunkiem ¿e przekroczenie to mieci³o siê w granicach przyjêtych dla klasy bezporednio ni¿szej anie dopuszcza siê przekroczenia wartoci granicznych wskaników o charakterze toksycznym (As, Al, Cd, CN, Cu, F, Ni, NO2, NO3, Pb), aw ocenie zastosowano dodatkowe okrelenie NOK (nie odpowiada klasyfikacji) dla wskaników których stê¿enia przekraczaj¹ wartoci graniczne ustalone dla III klasy. Zakres pomiarowy i program badañ Sieæ krajowa obejmuje wody u¿ytkowych poziomów wodononych oraz wody gruntowe. Czêæ punktów pomiarowych znajdowa³a siê na obszarach g³ównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) wymagaj¹cych najwy¿szej lub wysokiej ochrony. Zakres badañ zosta³ dostosowany do miejscowych warunków hydrogeochemicznych. Poboru prób dokonywano jeden raz w roku. Okrelano sk³ad i w³asnoci fizyko-chemiczne wody, tj. oznaczano: odczyn, przewodnoæ elektryczn¹ w³aciw¹, mêtnoæ, barwê, zasadowoæ ogóln¹ i mineraln¹, sumê substancji rozpuszczonych, twardoæ ogóln¹, rozpuszczony wêgiel organiczny, wodorowêglany, wapñ, sód, potas, magnez, ¿elazo, mangan, cynk, mied, stront, bar, krzem, fosforany, glin, bor, lit, o³ów, nikiel, wanad, chrom, kobalt, kadm, arsen, molibden, tytan, beryl, fluorki, chlorki, azotyny, azotany, azot amonowy, siarczany i cyjanki. Sieæ regionalna województwa sk³ada³a siê g³ównie z ujêæ wód u¿ytkowanych na potrzeby komunalne . W roku 2002 badania, prowadzone przez WIO Bia³ystok jako kontynuacja badañ wykonywanych we wczeniejszych latach przez PIG, obejmowa³y: azot amonowy, azot azotanowy, azot azotynowy, chlorki, chrom ogólny, cynk, fosforany rozp., kadm, magnez, mangan, mied, nikiel, odczyn, o³ów, potas, przewodnictwo w³aciwe, siarczany, sód, substancje rozpuszczone, twardoæ ogóln¹, twardoæ wêglanow¹, wêglany, wodorowêglany, zasadowoæ ogóln¹, ¿elazo ogólne. Poboru prób dokonywano jeden raz w roku. W 2003 roku badania w sieci regionalnej przeprowadzi³a Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Bia³ymstoku, oceniaj¹c jakoæ wód pod k¹tem jej przydatnoci do spo¿ycia. Badania w sieci lokalnej wokó³ mogilników w Zbójnej i W¹soszu prowadzone by³y dwa razy w roku (wiosna, jesieñ) i obejmowa³y badanie wód z piezometrów i studni kopanych w zakresie odczynu pH, przewodnoci w³aciwej oraz pozosta³oci pestycydów (DDT i g-HCH). 5.7.3. OCENA JAKOCI ZWYK£YCH WÓD PODZIEMNYCH W latach 2001-2003 sieæ pomiarow¹ wód podziemnych województwa podlaskiego stanowi³y ³¹cznie 83 punkty badawcze, na które sk³ada³o siê 44 studnie sieci krajowej i sieci stacjonarnych wód podziemnych PIG , 30 studni sieci regionalnej oraz 9 punktów badawczych w sieci przygranicznej polsko litewskiej. Liczba zbadanych studni w poszczególnych latach ulega³a nieznacznym zmianom, które spowodowane by³y warunkami technicznymi eksploatacji studni, poboru prób lub ocen¹ wyników badañ. Zgodnie z uwagami zawartymi w sprawozdaniach z badañ WIO i PIG z sieci krajowej wy³¹czone zosta³y w roku 2002 studnie: nr 122 niadowo, 124 Jedwabne, 729 Bielsk Podlaski, 735 Bia³ystok i 740 Siemianówka, a w 2003 roku nr 730 Leniewo (piezometr) i 734 Sura¿. Z sieci regionalnej wy³¹czono studnie: nr 24 w Drohiczynie, nr 29 w Pokaniewie oraz nr 53 w Ploskach. Zestawienie stanowisk badawczych zlokalizowanych na terenie województwa podlaskiego ³¹cznie z klasyfikacj¹ jakoci wód i zmianami w latach 2001-2003 podano w Aneksie III na koñcu publikacji oraz zobrazowano na za³¹czonej mapie. Dane o wynikach badañ opublikowane s¹ równie¿ na stronie internetowej WIO (www.wios.bialystok.pl). Z oceny wykonanej przez Pañstwowy Instytut Geologiczny w latach 2002 - 2003 r. w sieci krajowej wynika, ¿e na 122 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok terenie woj. podlaskiego przewa¿aj¹ wody podziemne o wysokiej i najwy¿szej jakoci (klasa Ib i Ia), a jakoæ wód ulega niewielkim przewa¿nie pozytywnym zmianom W roku 2003, w porównaniu do badañ przeprowadzonych w 2002 roku, w 5 punktach badawczych nast¹pi³a zmiana jakoci wód w kierunku poprawy, w 3 punktach nast¹pi³a zmiana w kierunku pogorszenia, a w 31 punktach jakoæ wód nie uleg³a zmianie. W 26 studniach w roku 2002 i 28 w roku 2003 wystêpowa³y wody o wysokiej i najwy¿szej jakoci wód (klasa Ib i I a). Mapa 5.1 Jakoæ i zmiany wód podziemnych w latach 2001 2003, stan na dzieñ 31 grudnia 2003 r. JAKOÆ I ZMIANY WÓD PODZIEMNYCH W LATACH 2001-2003 STAN NA DZIEÑ 31 GRUDNIA 2003 R ROSJA LEGENDA: Wi¿ajny LITWA 56 Rutka-Tartak Przerol 57 Szypliszki Puñsk Jeleniewo 55 Filipów Krasnopol 59 SEJNY SUWA£KI Baka³arzewo Sobolewo 61 Raczki 745 11 11 11 Nowinka P³aska Klasa jakoci AUGUSTÓW Kierunek zmian jakoci Ia wyrana poprawa Ib poprawa Barg³ów Kocielny pogorszenie III BIA£ORU Lipsk bez zmian II Rajgród Tama Tajno Sztabin GRAJEWO wyrane pogorszenie Nw.Dwór D¥BROWA BIA£OSTOCKA Biebrza WOJEWÓDZTWO WARMIÑSKO MAZURSKIE Suchowola Sidra Szczuczyn Ruda Kunica Dolistowo Grabowo KOLNO Stawiski Turol Jaw³y Goni¹dz Korycin Janów Moñki Radzi³ów Jasionówka Trzcianne SOKÓ£KA Knyszyn Czarna Bia³ostocka Ma³y P³ock Szudzia³owo Jedwabne Wasilków Nowogród Krynki Studzianki Supral Tykocin BIA£YSTOK Gr¹dy Woniecko Czantoria Bobrowniki £OM¯A Chojny niadowo Czerwony Bór Gródek Choroszcz Rutki-Kossaki Podgórze Turoñ Kocielna £APY Ko³aki Kocielne Micha³owo Zab³udów Tylwica Soko³y ZAMBRÓW Czerewki Sura¿ Szumowo Bondary Rybo³y Narew WYSOKIE MAZOWIECKIE Lewkowo Narewka Szepietowo Malesze Czy¿e Czy¿ew BIELSK PODLASKI WOJEWÓDZTWO MAZOWIECKIE HAJNÓWKA Brañsk Rudka Orla Ciechanowiec Mochnate Boæki Kleszczele Grodzisk Perlejewo Czeremcha Dziadkowice Ostro¿any Milejczyce Nurzec SIEMIATYCZE Drohiczyn 123 Bia³owie¿a Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Na podstawie przeprowadzonych badañ mo¿na stwierdziæ, ¿e najwiêkszy wp³yw na obni¿enie jakoci wód zw³aszcza wód p³ytkiego kr¹¿enia maj¹ zwi¹zki azotu i fosforu (azotyny, azotany i fosforany). W odniesieniu do norm jakociowych wód do picia stwierdzano g³ównie przekroczenia norm dla ¿elaza, manganu (24 studnie), azotanów (3 studnie), amoniaku (1 studnia) oraz stê¿enia metali o charakterze toksycznym (arsenu w 2 studniach). Jedynie 9 studni na 39 badanych wykazywa³o brak przekroczeñ norm wód przeznaczonych do picia bez uzdatnienia. Rysunek 5.1 Jakoæ wód podziemnych woj. podlaskiego w latach 2002 (piercieñ wewnêtrzny) 2003 18% 17% 10% 8% 5% Klasa Ia 20% Klasa Ib 58% Klasa II Klasa III 64% Badania jakoci wody w roku 2002 na terenie województwa podlaskiego, prowadzone w ramach monitoringu regionalnego zwyk³ych wód podziemnych, nie wykaza³y wystêpowania wód najwy¿szej jakoci (Ia). Wodê z 15 na 27 punktów badawczych sklasyfikowano w klasie I b (55,6%), z omiu w klasie II (29,6%). W czterech punktach stwierdzono wodê niskiej jakoci tj. klasê III (11,1%), a w jednej z nich (Rudawka/P³aska) stwierdzono, wykraczaj¹ce poza wielkoci graniczne klasy III, stê¿enie azotanów. Najwyraniejsze pogorszenie jakoci wody (z klasy Ib do III) stwierdzono w punkcie pomiarowym w Knyszynie. Wskanikami których stê¿enie spowodowa³o obni¿enie ogólnej klasy czystoci by³y: potas, azotany, azotyny, wodorowêglany oraz przewodnictwo w³aciwe. Najwiêksz¹ poprawê jakoci wody, wynikaj¹c¹ z przeprowadzonych badañ, stwierdzono w punkcie pomiarowym w miejscowoci Sidra (z klasy III w roku 2000 2001 do klasy Ib. tj. woda wysokiej jakoci). Z zestawienia danych wynika, ¿e zmiany jakoci wód wed³ug badañ 2001 2002 by³y nastêpuj¹ce: a w piêciu punktach monitoringowych nast¹pi³a zmiana klas w kierunku poprawy jakoci wód (Sidra z klasy III do Ib, Tykocin i Szczuczyn z klasy II do Ib, Je¿ewo Stare i Wizna z klasy III doII), a w 8 punktach nast¹pi³a zmiana klas w kierunku pogorszenia klas (Knyszyn z klasy Ib do III, Rudawka z klasy III do NOK, £apy, Brañsk, Dziadkowice, Dobrzyniówka, Goni¹dz i Stawiski z klasy Ib do II), aw 14 punktach jakoæ wód nie uleg³a zmianie. Oceny stanu sanitarnego wód pod k¹tem przydatnoci do picia dokonuje Inspekcja Sanitarna. Kontrolami objête s¹ wodoci¹gi sieciowe, lokalne i studnie publiczne. Wg danych WSSE w Bia³ymstoku w roku 2002 objêto nadzorem 812 urz¹dzeñ wodnych w tym 166 w miastach i 646 na wsi, a w 2003 roku 644 urz¹dzeñ wodnych w tym 148 w miastach i 496 na wsi. Szczegó³owa analiza jakoci wody w wodoci¹gach publicznych w 2002 roku wykaza³a, i¿ wród najczêstszych przyczyn kwestionowania jakoci wody by³o ¿elazo (w 32,8% wodoci¹gów 2002 r. i 27,4% 2003 r.), mangan (odpowiednio 29,2% i 26,5%) mêtnoæ (24,6% i 12,2%) barwa (11,9% i 6,7% 2003 r.) oraz amoniak (3,7% w 2002 i 2003 r.). Przyczyn¹ ponadnormatywnej wielkoci stê¿eñ jest zwykle naturalna, podwy¿szona zawartoæ sk³adników wód podziemnych ujmowanych z utworów czwartorzêdowych oraz brak lub niew³aciwie przeprowadzone procesy uzdatniania wody. W roku 2002 by³ to problem 69,2% zbadanych wodoci¹gów w powiecie zambrowskim, 68% w powiecie bielskim, 47% w powiecie grajewskim i hajnowskim. Przekroczenia norm dla amoniaku w 2002 roku stanowi³y problem w wodoci¹gach powiatu augustowskiego (19,1% wodoci¹gów) i grajewskiego (11,8%). Wysokie stê¿enia tego parametru jakoci wody wystêpowa³y najczêciej na terenach wiejskich, na których by³o s³abo rozbudowana kanalizacja sanitarna lub niew³aciwa gospodarka obornikiem i gnojowic¹. W roku 2003 zanotowano poprawê jakoci wody pod wzglêdem wielkoci stê¿eñ ¿elaza i manganu w wodoci¹gach powiatu bielskiego, hajnowskiego i zambrowskiego. Obecnoæ amoniaku w wodoci¹gach dotyczy³a g³ównie powiatu bia³ostockiego oraz w niewielkim zakresie powiatów augustowskiego, monieckiego i sokólskiego. 124 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Jakoæ wody w wodoci¹gu dla miasta Bia³egostoku wg badañ WSSE w 2003 r. uleg³a poprawie. Wp³ynê³a na to modernizacja procesów oczyszczania poprzez zwiêkszanie udzia³u iloci ozonowanej wody oraz wprowadzenie nowego reagenta do dezynfekcji dwutlenku chloru, który w wyniku reakcji nie tworzy trójhalometanów (zwi¹zki toksyczne). Wody podziemne pobrane w latach 20022003 w ramach monitoringu lokalnego z piezometrów i studni zlokalizowanych wokó³ mogilników w Zbójnej i W¹soszu wykaza³y, ¿e zanotowane stê¿enia pestycydów DDT i -gHCH we wszystkich próbkach nie przekracza³y laboratoryjnej granicy oznaczalnoci. Podsumowanie aBadania monitoringowe przeprowadzone na obszarze województwa podlaskiego pozwalaj¹ stwierdziæ, ¿e jakoæ wód podziemnych ogólnie nale¿y okreliæ jako dobr¹, a ich jakoæ nie ulega pogorszeniu. aNajwiêkszy wp³yw na obni¿enie jakoci wód, zw³aszcza wód p³ytkiego kr¹¿enia, maj¹ zwi¹zki azotu i fosforu (azotyny, azotany i fosforany). W odniesieniu do norm jakociowych wód przeznaczonych do picia stwierdzano g³ównie przekroczenia norm dla: ¿elaza, manganu, barwy, azotanów i amoniaku. aWiêkszoæ zasobów wód podziemnych na terenie województwa nadaje siê do bezporedniego wykorzystania na cele gospodarcze, a na cele konsumpcyjne po zastosowaniu prostych metod uzdatniania, polegaj¹cych g³ównie na usuwaniu naturalnych pierwiastków, jakimi s¹ ¿elazo i mangan. aW celu ograniczenia przedostawania siê do wód podziemnych nadmiernych iloci zwi¹zków azotu i fosforu konieczna jest rozbudowa sieci kanalizacyjnej i w³aciwa gospodarka nawozami naturalnymi i sztucznymi na terenach wiejskich. aProwadzone wokó³ mogilników przeterminowanych rodków ochrony rolin w Zbójnej i W¹soszu (mogilnik zlikwidowany w roku 2001) badania na obecnoæ pozosta³oci pestycydów nie wykaza³y ich negatywnego od dzia³ywania na jakoæ wód podziemnych. aNale¿y rozbudowywaæ sieæ monitoringu lokalnego o obiekty zagra¿aj¹ce wodom podziemnym. W tym systemie istotne jest ledzenie, czy substancje zagra¿aj¹ce wodom podziemnym pochodz¹ce z konkretnego obiektu nie przedostaj¹ siê do wód, a w przypadku ju¿ istniej¹cego ska¿enia, aby kontrolowaæ przemieszczanie siê zanieczyszczeñ. St¹d niezbêdne jest obligatoryjne wprowadzanie do pozwoleñ na korzystanie ze rodowiska obowi¹zku badania wód podziemnych przez podmiot gospodarczy, który prowadzi dzia³alnoæ zagra¿aj¹c¹ ich jakoci. 5.8 MONITORING WÓD W ZLEWNI PILOTOWEJ KANA£U TUROL PROJEKT OCHRONA RODOWISKA NA TERENACH WIEJSKICH Wstêp Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej (NFOiGW) w Polsce wraz z Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi i Ministerstwem rodowiska uruchomi³ Projekt Ochrony rodowiska na Terenach Wiejskich (zwany dalej Projektem). Projekt finansowany ze rodków w³asnych NFOiGW, rodków w³adz centralnych, samorz¹dów lokalnych i beneficjentów projektu rolników, jest wspierany finansowo przez wiatowy Fundusz dla rodowiska, Skandynawsk¹ Korporacjê Finansowania rodowiska oraz Bank wiatowy. Jest on zwi¹zany bezporednio z wdro¿eniem Programu Wspólnej Akcji Ochrony rodowiska Morza Ba³tyckiego prowadzonego przez Komitet Helsiñski (HELCOM) i powinien przyczyniæ siê do zmniejszenia ³adunku zwi¹zków biogennych sp³ywaj¹cych do Morza Ba³tyckiego. Ponadto, projekt ten bêdzie wspomaga³ proces dostosowania siê do ustawodawstwa Unii Europejskiej i do postanowieñ umów miêdzynarodowych. Celem Projektu Ochrona rodowiska na Terenach Wiejskich jest propagowanie, wspieranie i dofinansowanie nowoczesnego rolnictwa, przy zachowaniu zasad ochrony rodowiska gruntowo-wodnego w szczególnoci przed zanieczyszczeniem ze strony produkcji zwierzêcej, g³ównie zwi¹zkami azotu i fosforu. W praktyce celem Projektu jest wsparcie instytucjonalno doradcze, a tak¿e ekonomiczne przy budowie zbiorników na gnojowicê i p³yt obornikowych s³u¿¹cych ekologicznemu wykorzystaniu p³ynnych nawozów organicznych. W celu wykazania, czy planowane i wykonane inwestycje rzeczywicie przyczyni¹ siê do poprawy stanu rodowiska, na terenach gmin realizuj¹cych Projekt przewidziano realizacjê programu monitorowania rodowiska. Sporód gmin i zlewni objêtych Projektem ochrony rodowiska na terenach wiejskich w okolicach Ostro³êki i £om¿y, do zaprojektowania lokalnego systemu monitoringu rodowiska wybrano zlewniê Kana³u Turol (od dop³ywu cieku Rudna w miejscowoci Ksebki do mostu przy szosie Myszyniec - Kolno). Tak zakrelona zlewnia po³o¿ona jest w ca³oci na obszarze gminy Turol. Wybór tej zlewni zosta³ podyktowany jej stosunkowo niewielk¹ powierzchni¹, co umo¿liwia dok³adniejsze, racjonalne opróbowanie i wykazanie (b¹d zaprzeczenie) oddzia³ywania projektowanych 125 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok inwestycji na rodowisko gruntowo-wodne oraz gêstszym (w porównaniu z innymi rejonami) nasyceniem projektowanych inwestycji. Kolejnym wa¿nym argumentem na rzecz wyboru zlewni by³ czas funkcjonowania programów pomocowych wród lokalnej spo³ecznoci oraz wiadomoæ i zrozumienie wród rolników celów Projektu. W zlewni Kana³u Turol by³y ponadto od d³u¿szego czasu prowadzone przez IMUZ w Falentach szczegó³owe badania hydrologiczno-melioracyjno-rodowiskowe. Rozdzia³ zawiera omówienie wyników badañ przeprowadzonych w pierwszym pó³roczu ich wykonywania tj. w okresie lipiec - grudzieñ 2003 roku na obiekcie wyznaczonym w województwie podlaskim, w Zlewni Kana³u Turol. Charakterystyka obiektu - Zlewnia Kana³u Turol Na podstawie podzia³u fizyczno-geograficznego Polski, obszar zlewni Kana³u Turol le¿y w pó³nocno-wschodniej czêci mezoregionu Równiny Kurpiowskiej. Zlewniê Kana³u Turol tworz¹ dwie du¿e jednostki morfologiczne. Pierwsza to holoceñskie równiny zalewowe, drugie to równiny sandrowe. Wydzielony fragment zlewni Kana³u Turol po³o¿ony jest na tzw. sandrze kurpiowskim, zbudowanym z piasków, które na dzia³ach miêdzy dolinami poszczególnych cieków tworz¹ wydmy, dochodz¹ce do 20 m wysokoci wzglêdnej, natomiast wzd³u¿ cieków ci¹gn¹ siê podmok³e tarasy zalewowe zajête przez ³¹ki. Analizowany obszar jest p³aski, nachylony ku po³udniowemu wschodowi. Zlewnia Kana³u Turol rocznie otrzymuje ok. 675 mm opadu, który z racji sprzyjaj¹cych warunków geologicznych oraz geomorfologicznych w wiêkszej czêci (15%) podlega odp³ywowi podziemnemu. Ze wzglêdu na prawie p³ask¹ powierzchniê tylko 7% opadu (50 mm) podlega sp³ywowi powierzchniowemu. Pozosta³e 78% opadu, czyli 525 mm stanowi deficyt odp³ywu. Przedstawiony bilans sporz¹dzono z du¿ym uogólnieniem mimo to dobrze ilustruje on zale¿noci pomiêdzy odp³ywem podziemnym, a odp³ywem powierzchniowym w ró¿nych warunkach przyrodniczych. Dane bilansowe dokumentuj¹, ¿e tylko niewielka czêæ opadu atmosferycznego zasila wody podziemne i powierzchniowe. G³ównym ciekiem badanego terenu jest Kana³ Turol. Jego ród³a znajduj¹ siê w Puszczy Piskiej pomiêdzy miejscowociami Niski Gr¹d a Karwica. Ciek ten na ca³ym swoim odcinku p³ynie w kierunku po³udniowo-wschodnim i na po³udnie od miejscowoci Turol zasila Pisê, która jest dop³ywem Narwi. Kana³ Turol jest, na analizowanym terenie, ciekiem ca³kowicie uregulowanym, maj¹cym liczne po³¹czenia z gêst¹ sieci¹ cieków, kana³ów i rowów melioracyjnych. Wspomniane liczne rowy i kana³y tworz¹ specyficzne warunki wodne o niepewnych, tj. ruchomych wododzia³ach i o nie zawsze ustalonym, tj. czêsto zmiennym kierunku przep³ywu wód. Sieæ monitoringu zlokalizowano w obrêbie gospodarstw specjalizuj¹cych siê w produkcji mleka, w których znaczn¹ czêæ area³u stanowi¹ ³¹ki i pastwiska. Gospodarstwa osi¹gaj¹ tu nawet produkcjê mleka na poziomie 6000 l/rok od krowy. L2/Q2/R4 R3 G³êbokie P5 Nowa Ruda cile P4M2-a P1M1-b P3 400 800 m P1 Punkty monitoringu wód podziemnych P1M1-a P2 W1 R2 Turol Q1/R1/W1 - punkty monitoringu wód powierzchniowych do Myszyñca Zabudowa gospodarstw objêtych programem Tereny zalesione 126 do Kolna L1/Q1/R1 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Metodyka opomiarowania i opróbowania Do oceny efektu Projektu zaplanowano i wykonano sieæ monitoringu wód powierzchniowych i podziemnych, uwzglêdniaj¹c specyfikê lokalnych warunków przyrodniczych. Wykonano sieæ obserwacyjn¹ p³ytkich wód podziemnych piezometry oraz sieæ obserwacyjn¹ wód powierzchniowych punkty wodowskazowe. Zasad¹ koncepcji monitoringu opracowane j przez firmê ARCADIS-EKOKONREM by³o zlokalizowanie posterunków pomiarowych dla wód podziemnych bezporednio przy gospodarstwach objêtych Projektem i dla porównania przy gospodarstwach nim nie objêtych. Sieæ monitoringu na terenie obiektu Kana³ Turol sk³ada siê z: a siedmiu piezometrów monitoruj¹cych p³ytkie wody podziemne, w tym: trzech piezometrów pojedyñczych (P2, P3, P5), w celu obserwacji górnej strefy warstwy wodononej oraz dwóch piezometrów podwójnych (P1M1 a i b, P2M4 a i b) w systemie multi levels w celu prowadzenia obserwacji zró¿nicowania jakoci w obrêbie warstwy wodononej tj. w dwóch strefach górnej i dolnej, a dwóch punktów pomiaru jakoci wód powierzchniowych na Kanale Turol (zaopatrzonych w limnigrafy do pomiarów on line) zlokalizowanych poni¿ej zastawek piêtrz¹cych, a dwóch punktów pomiaru wód powierzchniowych p³yn¹cych na dop³ywach Kana³u Turol (rowach melioracyjnych), a jednego punktu pomiaru jakoci wód powierzchniowych stoj¹cych na zbiorniku wodnym w osiedlu cile. P1M1/a/ Piezometr monitoruj¹cy górn¹ strefê wód podziemnych nap³ywaj¹cych z gospodarstwa objêtego Programem w osiedlu cile zlokalizowany w bliskim s¹siedztwie zbiornika na gnojowicê i obory wielostanowiskowej P1M1/b/ Piezometr monitoruj¹cy doln¹ strefê wód podziemnych na p³ywaj¹cych z gospodarstwa objêtego Programem w osiedlu cile zlokalizowany w bezporednim s¹siedztwie zbiornika na gnojowicê i obory wielostanowiskowej P2 Piezometr monitoruj¹cy wody nap³ywaj¹ce z lenych terenów wydmowych, usytuowany na terenie gospodarstwa objêtego Programem, przy drodze gruntowej prowadz¹cej do osiedla cile, tzw. piezometr t³owy dla posterunku P1M1 P3 Piezometr na ³¹kach pomiêdzy osiedlem cile, a Kana³em Turol, okrela t³o obszarowe, przede wszystkim monitoruje wymywanie substancji biogennych z intensywnie eksploatowanych u¿ytków zielonych P4M2/a/ Piezometr do obserwacji górnej strefy wód podziemnych nap³ywaj¹cych z gospodarstwa nie uczestnicz¹cego w Projekcie (bez zbiornika na gnojowicê) w osiedlu cile zlokalizowany na pastwisku ok. 70 m od zabudowañ gospodarczych P4M2/b/ Piezometr do obserwacji dolnej strefy wód podziemnych nap³ywaj¹cych z gospodarstwa nie uczestnicz¹cego w Projekcie (bez zbiornika na gnojowicê) w osiedlu cile - zlokalizowany na pastwisku ok. 70 m od zabudowañ gospodarczych P5 Piezometr przy gospodarstwie uczestnicz¹cym w Projekcie w pobli¿u miejscowoci Nowa Ruda zlokalizowany w s¹siedztwie obory wielostanowiskowej i pryzm kiszonki oraz starych pryzm obornika L1Q1R1 Kana³ Turol poni¿ej mostu na drodze Myszyniec Kolno, ok. 100m poni¿ej zastawki piêtrz¹cej na po³udniowym odcinku Kana³u R2 Rów melioracyjny biegn¹cy od osiedla cile do Kana³u Turol punkt zlokalizowany przy ujciu rowu do Kana³u, ok. 6 m powy¿ej zastawki piêtrz¹cej R3 Rów melioracyjny w pobli¿u miejscowoci Nowa Ruda punkt zlokalizowany w s¹siedztwie gospodarstwa uczestnicz¹cego w Projekcie, ok. 50 m od pocz¹tku rowu L2Q2R4 Kana³ Turol ok. 40 m poni¿ej jazu, który znajduje siê poni¿ej ujcia Kana³u Grzêdy Wejdo pó³nocny odcinek Kana³u Wszystkie punkty monitoringowe na wodach powierzchniowych p³yn¹cych zaopatrzone s¹ w ³aty wodowskazowe. Dwa punkty na Kanale Turol wyposa¿one s¹ w limnigrafy do ci¹g³ych pomiarów trzech parametrów: poziomu wody, temperatury wody i przewodnoci w³aciwej. Próbki wody do badañ laboratoryjnych pobierane s¹ z czêstotliwoci¹: jeden raz w miesi¹cu wody powierzchniowe, jeden raz na kwarta³ wody podziemne. W oparciu o przenon¹ aparaturê w terenie wykonywany jest pomiar temperatury powietrza i wody, przewodnoci elektrycznej, koncentracji jonów wodorowych pH oraz potencja³u oksydacyjno - redukcyjnego (redox). Pobrane próbki poddane s¹ analizie chemicznej w Laboratorium Delegatury w £om¿y Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony rodowiska w Bia³ymstoku w zakresie: temperatury wody, zapachu, potencja³u redox, barwy, odczynu (pH), przewodnoci w³aciwej, tlenu rozpuszczonego, indeksu nadmanganianowego (ChZT-Mn), azotu amonowego (amo 127 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok niaku), azotu azotynowego (azotynów), azotu azotanowego (azotanów), azotu ogólnego Kjeldahla, fosforanów. Lokalizacjê punktów monitoringowych przedstawia Mapa 1: Sieæ monitoringu rodowiska na terenach wiejskich obiekt: Zlewnia Kana³u Turol. Omówienie wyników badañ Badania laboratoryjne Jakoæ wód podziemnych na terenie obiektu zlewni Kana³u Turol, nale¿y uznaæ za nisk¹. Na siedem badanych piezometrów, a¿ w piêciu stwierdzono wystêpowanie wody pozaklasowej. Przewodnoæ w³aciwa [µS/cm] 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 P1M1-a P1M1-b P2 P3 P4M2-a P4M2-b P5 Numery piezometrów W dwóch piezometrach: P1M1/a/ (w lipcu) i P1M1/b/, (w padzierniku) zamontowanych w gospodarstwie uczestnicz¹cym w Projekcie w o. cile, stwierdzono pozaklasowe przewodnictwo w³aciwe, przekraczaj¹ce 1000 mS/cm. W punkcie tym notowano równie¿ wysokie stê¿enia azotynów (klasa III i NOK). W piezometrach tych stwierdzono ponadto wysokie (III klasa czystoci) wartoci utlenialnoci i przede wszystkim przekraczaj¹ce wielkoæ 40 mg NO 3/l stê¿enia azotanów. Wskazuj¹ one (zgodnie z rozporz¹dzeniem M z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów Azotany [mg NO3 /I] 50 40 30 20 P1M1-a P1M1-b P2 P3 P4M2-a Numery piezometrów P4M2-b P5 lipiec 2003 r. padziernik 2003 r. wyznaczania wód wra¿liwych na zanieczyszczenie zwi¹zkami azotu ze róde³ rolniczych /Dz.U. Nr 241, poz. 2093/) na wody zagro¿one zanieczyszczeniem ze róde³ rolniczych. Pozaklasowe wartoci w zakresie: utlenialnoci, barwy i azotu amonowego, notowano w p³ytszej warstwie wód 128 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Azot amonowy [mg N-NH /l] 4 0,5 P1M1-a P1M1-b P2 P3 P4M2-a P4M2-b P5 nap³ywaj¹cych z gospodarstwa nie objêtego Projektem w o. cile (piezometr P4M2/a/). O pozanormatywnej klasyfikacji w czwartym piezometrze tj. w piezometrze P2 w lipcu zadecydowa³o stê¿enie azotu amonowego. Piezometr ten, traktowany w Projekcie jako maj¹cy okrelaæ naturalne t³o hydrochemiczne, poza azotem amonowym cechowa³ siê tak¿e wysokimi stê¿eniami azotanów. Pozaklasowe, najwy¿sze z notowanych we wszystkich piezometrach, stê¿enia azotanów oraz azotynów stwierdzono w lipcu w piezometrze P5, zamontowanym w drugim z gospodarstw objêtych Projektem. Stwierdzone tu stê¿enie azotanów (51,4 mg NO3/l), przekroczy³o wielkoæ 50 mg NO3/l, przyjêt¹ jako graniczn¹ dla wód uznanych za zanieczyszczone na skutek prowadzenia dzia³alnoci rolniczej (Rozporz¹dzenie M z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wra¿liwych na zanieczyszczenie zwi¹zkami azotu ze róde³ rolniczych /Dz.U. Nr 241, poz. 2093/). Wartoci pozaklasowych w zakresie badanych parametrów nie notowano w piezometrach P3, P4M2/b/ . Jakoæ wód by³a jednak niska, kwalifikuj¹ca siê do III klasy czystoci . Decydowa³y o tym: a w piezometrze P3 azot amonowy i fosforany, a w piezometrze P4M2/b/ barwa i utlenialnoæ. Czystoæ wód powierzchniowych Kana³u Turol jest zadawalaj¹ca. Tylko w sierpniu wody nap³ywaj¹ce do analizoFosforany [mg PO4/l] Numery punktów pomiarowych wanego terenu cechowa³y siê pozanormatywnym stê¿eniem fosforanów i wysok¹, nienaturaln¹ barw¹. Pozosta³e wskaniki zanieczyszczeñ, w obu punktach pomiarowych wyznaczonych na Kanale, mieci³y siê przewa¿nie w I klasie czystoci, a pod wzglêdem tlenu rozpuszczonego, utlenialnoci i fosforanów tylko pojedyñcze wyniki kwalifikowa³y siê do klasy II. W zakresie analizowanych parametrów nie ma istotnych ró¿nic pomiêdzy pocz¹tkowym, a koñcowym odcinkiem Kana³u. Gorszy stan czystoci wód obserwuje siê w dop³ywach Kana³u Turol, które drenuj¹ rejon gdzie wdro¿ono Projekt. 129 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Dotyczy to g³ównie dosyæ czêstego wystêpowania, w obu badanych rowach melioracyjnych R2 i R3, niskich stê¿eñ tlenu rozpuszczonego. Sporadycznie, w rowie R3 po³o¿onym w pó³nocnej czêci terenu, notowano ponadto pozanormatywne wielkoci utlenialnoci i azotu azotynowego oraz III klasowe stê¿enia azotu azotanowego. Pozosta³e obserwowane parametry nie wykracza³y poza klasê I i II. Na terenie obiektu Kana³ Turol, w³¹czone do monitoringu wody powierzchniowe stoj¹ce (staw przy gospodarstwie objêtym Programem w osiedlu cile) charakteryzowa³y siê dobrymi parametrami czystoci. W granicach II klasy czystoci notowano tylko wartoci utlenialnoci i jednorazowo - w lipcu, stê¿enie fosforanów. Pozosta³e badane wskaniki zanieczyszczeñ nie wykracza³y poza I klasê czystoci. Zanotowane we wszystkich punktach pomiarowych, wyznaczonych na wodach powierzchniowych, wartoci azotanów s¹ zdecydowanie ni¿sze od wartoci granicznych dla wód zanieczyszczonych i zagro¿onych zanieczyszczeniem ze róde³ rolniczych okrelonych rozporz¹dzeniem M z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wra¿liwych na zanieczyszczenie zwi¹zkami azotu ze róde³ rolniczych /Dz.U. Nr 241, poz. 2093/. Nawet najwy¿sze z notowanych, stê¿enie azotanów, stwierdzone w rowie R3 w padzierniku (35,4 mg NO3/l), nie przekracza³o granicy III klasy czystoci i nie przekracza³o wielkoci okrelonych ww. rozporz¹dzeniem dla wód zagro¿onych tj. 40 mg NO3/l. Azotany [mg NO3 /I] 40 35 30 25 20 15 10 5 0 L1Q1R1 L2Q2R4 R2 R3 W1 Numery punktów pomiarowych Z obserwacji terenowych i wywiadu z rolnikami zanotowano, ¿e w sierpniu, kiedy to we wszystkich kontrolowanych punktach pomiarowych stwierdzono gnilny zapach wody i wysok¹, nienaturaln¹ barwê, ³¹ki by³y intensywnie nawo¿one gnojowic¹. Pomiary on line na Kanale Turol: Badania on line prowadzone s¹ na Kanale Turol na dwóch posterunkach wodowskazowych. W pó³nocnej czêci zlewni (górny odcinek Kana³u) zamontowany jest limnigraf L2. W po³udniowej czêci (dolny odcinek Kana³u) limnigraf L1. Oba limnigrafy prowadz¹ ci¹g³y zapis poziomu wody, temperatury wody i przewodnoci w³aciwej. Oba posterunki zaopatrzone s¹ w elektroniczne czytniki, z których raz w miesi¹cu dane przenoszone s¹ do elektronicznej bazy danych. W omawianym okresie lipiec grudzieñ 2003 r., dwukrotnie tj. w lipcu i listopadzie, na skutek chuligañskiej dewastacji jednego z limnigrafów (limnigrafu L2), nast¹pi³o przerwanie ci¹g³oci badañ. Otrzymany zapis w zakresie poszczególnych parametrów mo¿na podsumowaæ nastêpuj¹co: Temperatura wody Temperatura wody, badana w pomiarze ci¹g³ym, nie wykracza³a poza granice I klasy czystoci z wyj¹tkiem miesiêcy letnich, kiedy to (przy wysokich temperaturach powietrza), notowano wzrost temperatury wody do wartoci II klasy czystoci. Poziom wody W przeci¹gu badanego pó³rocza poziom wody by³ bardzo zró¿nicowany. Najni¿szy i najbardziej wyrównany poziom w zakresie od 0,129 do 0,281 m notowano w sierpniu w przekroju pomiarowym przy limnigrafie L1(dolny odcinek Kana³u). Górny odcinek Kana³u (limnigraf L2) w sierpniu cechowa³ siê równie¿ niskim stanem wód, by³ on jednak wyranie wy¿szy ni¿ na odcinku dolnym. Tak¹ tendencjê zanotowano tak¿e w pozosta³ych miesi¹cach, objêtych badaniami. Najwy¿szy poziom wody (1,798 m) zanotowano w górnym odcinku Kana³u, w listopadzie. Najwiêksze wahania stanu wody stwierdzono w obu punktach pomiarowych w padzierniku. 130 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Przewodnoæ elektrolityczna w³aciwa W obu punktach pomiarowych wielkoci przewodnoci w³aciwej wody we wszystkich badanych miesi¹cach nie przekracza³y granicy okrelonej dla I klasy czystoci. Generalnie mo¿na stwierdziæ, ¿e przewodnoæ by³a zdecydowanie wy¿sza w wodzie nap³ywaj¹cej do analizowanego terenu (limnigraf L2). W sierpniu i wrzeniu najwy¿sze z notowanych wielkoci zbli¿one by³y do 800 mS/cm, tj. do granicy I klasy czystoci. W miesi¹cach letnich (lipiec-wrzesieñ) stwierdzono równie¿ znaczne wahania dobowe przewodnoci, zwi¹zane ze znacznymi dobowymi wahaniami temperatury wody (zmiana temperatury o 1°C powoduje zmianê wielkoci przewodnictwa o ± 2%). L2/Q2/R4 R3 P5 G³êbokie Nowa Ruda cile P4M2-a P4M2-b 400 800 m P1 Punkty monitoringu wód podziemnych VII X P1M1-b P1M1-a Turol P3 Klasyfikacja w poszczególnych miesi¹cach badañ W1 P2 R2 yñ ca Klasy czystoci: ys z klasa Ia klasa Ib klasa II klasa III nie odpowiadaj¹ce klasyfikacji do Kolna L1/Q1/R1 do M Q1/R1/W1 - punkty monitoringu wód powierzchniowych Zabudowa gospodarstw objêtych programem Tereny zalesione Wnioski 1. Wyniki badañ przeprowadzonych na obiekcie badawczym Ostro³êka/£om¿a wyznaczonym w zlewni Kana³u Turol wskazuj¹ na zró¿nicowanie w jakoci wód podziemnych i powierzchniowych. Wyranie ni¿sz¹ jakoci¹ cechuj¹ siê badane gruntowe wody podziemne. We wszystkich piezometrach tylko pojedyncze wskaniki kwalifikuj¹ siê do I klasy czystoci. Natomiast w wodach powierzchniowych przewa¿aj¹ wskaniki mieszcz¹ce siê w klasie I. 2. Nisk¹ jakoci¹ wody cechuj¹ siê zarówno piezometry zlokalizowane w gospodarstwach objêtych, jak i nie objêtych Projektem, a tak¿e piezometr tzw. t³owy. Szczególnie niepokoj¹ce jest stwierdzenie wysokich stê¿eñ azotu azotanowego we wszystkich piezometrach, zlokalizowanych w obu gospodarstwach zaopatrzonych w zbiorniki na gnojowicê oraz w piezometrze t³owym, zlokalizowanym przy lesie. Istotne znaczenie mo¿e tu odgrywaæ tzw. pamiêæ rodowiskowa tj. powolna migracja zanieczyszczeñ, które wniknê³y do obiegu wód ju¿ przed wieloma laty. 3. Zrealizowana ju¿ w wielu gospodarstwach, w zlewni Kana³u Turol, infrastruktura techniczna (zbiorniki na gnojowicê) istotnie wp³ywa na ³agodzenie oddzia³ywania punktowych ognisk zanieczyszczeñ, na jakoæ rodowiska (obór wielostanowiskowych). Znacznym zagro¿eniem pozostaje jednak zanieczyszczenie powierzchniowe tj. wypasanie du¿ych stad byd³a na stosunkowo niewielkim terenie. W dalszym ci¹gu obserwuje siê równie¿ wylewanie gnojowicy na ³¹ki, tak¿e w okresie pozawegetacyjnym przez rolników, których gospodarstwa nie posiadaj¹ jeszcze zbiorników na gnojowicê. Zabrania tego art. 13 ust. 1 Ustawy z dnia 26 lipca 2000r. o nawozach i nawo¿eniu /Dz.U. Nr 89, poz. 991 z pó¿. zm./. Lekka struktura gleb na analizowanym terenie sprzyja szybkiemu przenikaniu gnojowicy do wód gruntowych, co powinno byæ uwzglêdniane przy ustalaniu dawek nawo¿enia, tak¿e w okresie wegetacyjnym. 131 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok 6 HA£AS Klimat akustyczny województwa podlaskiego kszta³tuje g³ównie komunikacja drogowa, a szczególnie du¿y udzia³ w ruchu tranzytowym pojazdów ciê¿kich oraz, w niewielkim stopniu, ha³as przemys³owy, którego uci¹¿liwoæ ma charakter lokalny, o niedu¿ym zasiêgu oddzia³ywania na rodowisko. Wzrastaj¹cy stan zagro¿enia klimatu akustycznego na terenach zurbanizowanych, ale tak¿e coraz czêciej w rodowisku naturalnym, wynikaj¹cy g³ównie z ci¹gle rosn¹cego ruchu drogowego oraz znacznego udzia³u samochodów ciê¿arowych, a tak¿e wymogi prawne nak³adaj¹ce obowi¹zek oceny stanu akustycznego rodowiska i obserwacji zmian w ramach Pañstwowego Monitoringu rodowiska, by³y powodem dla którego Inspekcja Ochrony rodowiska kontynuuje badania poziomu ha³asu w miastach i na trasach komunikacyjnych województwa podlaskiego. Wybór miast nie by³ przypadkowy. G³ównymi przes³ankami wyboru by³y ranga administracyjna miasta, wielkoæ, iloæ mieszkañców i przebieg dróg, g³ównie tranzytowych. Badaniami objêto: Bia³ystok, £om¿ê, Suwa³ki, Augustów, E³k, Sejny, Grajewo, Zambrów i Kolno. Badania prowadzono równie¿ w mniejszych miejscowociach le¿¹cych przy ruchliwych trasach komunikacyjnych tj: w Nowince, Wasilkowie, Szypliszkach Rajgrodzie oraz na drogach pozamiejskich przebiegaj¹cych przez tereny wypoczynkowe (okolice Jeziora Rajgrodzkiego) i chronione (Biebrzañski Park Narodowy). W ramach badañ tzw. szczególnych uci¹¿liwoci ha³asu samochodowego przeprowadzono ponadto badania w 13 miejscowociach le¿¹cych przy trasach tranzytowych województwa. Wyniki badañ zamieszczono w cyklicznych raportach o stanie województwa podlaskiego. Niniejszy raport zawiera wyniki badañ ha³asu drogowego przeprowadzonych w 2002 roku (po raz pierwszy w Kolnie) i w 2003 r. (w Szypliszkach). Zamieszczono w nim równie¿ wyniki przeprowadzonych w latach 20022003 kolejnych badañ ha³asu komunikacyjnego w Sejnach (2002) i Bia³ymstoku (1976-2003). Celem wykonanych pomiarów by³o okrelenie warunków panuj¹cych w bezporednim s¹siedztwie tras komunikacyjnych danego miasta, uzyskanie informacji o uci¹¿liwoci akustycznej analizowanych ulic. Zamierzeniem przywiecaj¹cym badaniom w Sejnach by³o uaktualnienie map rozk³adu równowa¿nych poziomów dwiêku wzd³u¿ wybranych ulic. Uaktualnienie okreli³oby wp³yw zmienionych natê¿eñ i struktury strumienia ruchu pojazdów na klimat akustyczny obszarów objêtych badaniami. 6.1 KRYTERIA OCENY HA£ASU Dwiêki (ha³asy) to sygna³y dochodz¹ce z otoczenia, rejestrowane organem s³uchu. Fizycznym nonikiem tych sygna³ów s¹ fale akustyczne rozchodz¹ce siê w powietrzu. Podstawowe parametry opisuj¹ce fale akustyczne to cinienie akustyczne i czêstotliwoæ drgañ (liczba zmian cinienia w ci¹gu 1 sekundy). Ucho ludzkie odbiera dwiêki charakteryzuj¹ce siê zarówno niskimi cinieniami akustycznymi, jak te¿ wysokimi. Pos³ugiwanie siê tak rozleg³ym zakresem cinieñ by³oby bardzo uci¹¿liwe. Wprowadzono wiêc logarytmiczn¹ skalê oceny cinieñ akustycznych i zwi¹zane z tym pojêcie poziomu dwiêku (L), którego jednostk¹ jest bel [B], a w praktyce jednostka pokrewna decybel [dB]. Wiêkszoæ ha³asów w rodowisku (w tym ha³as drogowy) charakteryzuje siê zmiennymi poziomami w czasie. Do oceny tego typu zjawisk akustycznych wprowadzono wskanik poziom równowa¿ny Leq, który w wielkim przybli¿eniu oznacza urednianie zmiennego cinienia akustycznego w danym czasie obserwacji. Poziom równowa¿ny jest podstawowym i jedynym normowanym parametrem liczbowego opisu klimatu akustycznego. Klimat akustyczny w rodowisku oceniany mo¿e byæ zarówno subiektywnie (g³ównie na podstawie ankiet), jak te¿ na podstawie zmierzonych wartoci poziomów dwiêku. Przeprowadzone badania wp³ywu ha³asu komunikacyjnego na mieszkañców budynków, nara¿onych na bardzo wysokie poziomy (powy¿ej 70 dB) wskazuj¹ na wystêpowanie istotnych zagro¿eñ zdrowotnych. Badania krajowe, jak te¿ zagraniczne wskazuj¹ na ogóln¹ tendencjê wyranego wzrostu negatywnej oceny ha³asu komunikacyjnego przez mieszkañców, ju¿ po przekroczeniu poziomu LAeq = 55 dB w dzieñ. Wzrostowi poziomu ha³asu o 10 dB (od 55 do 65 dB) towarzyszy wzrost (o 30 do 40%) liczby ludnoci oceniaj¹cej warunki akustyczne w mieszkaniach jako uci¹¿liwe. Jeli poziom równowa¿ny dwiêku A ha³asu na zewn¹trz budynku przekracza wartoæ 60 dB w ci¹gu dnia i 50 dB w nocy, to prawie 50% badanych mieszkañców skar¿y siê na zak³ócenia snu, u 40% badanych obserwuje siê objawy wskazuj¹ce na nerwicê serca, a ponad 15% osób wskazuje na objawy zmêczenia i wyczerpania. Subiektywne badania ha³asu skorelowane z pomiarami pozwoli³y Pañstwowemu Zak³adowi Higieny (PZH) przedstawiæ skalê ocen uci¹¿liwoci w odniesieniu do ha³asu komunikacyjnego. Skala ocen (PZH): ama³a uci¹¿liwoæ ha³asu LAeq < 52 dB arednia uci¹¿liwoæ 52 LAeq 62 dB adu¿a uci¹¿liwoæ 63 LAeq 70 dB abardzo du¿a uci¹¿liwoæ LAeq > 70 dB W procesie ocen stanu akustycznego (w aspekcie ha³asu komunikacyjnego) powszechnie wykorzystuje siê tak¿e zamieszczon¹ w tabeli nr 6.1 skalê pomocnicz¹, w stosunku do kryteriów wynikaj¹cych z przepisów prawnych, mówi¹c¹ o komforcie akustycznym. 132 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Tabela 6.1 Komfort akustyczny a zagro¿enie ha³asem Pozim ha³asu LAeq w dB Opis warunków pora dzienna <50 50-60 60-70 >70 pe³ny komfort akustyczny przeciêtne warunki akustyczne przeciêtne zagro¿enie ha³asem wysokie zagro¿enie pora nocna <40 40-50 50-60 >60 wiatowa Organizacja Zdrowia (WHO) opublikowa³a w 1993 r. zalecenie dotycz¹ce ochrony ludnoci przed ha³asem. Zgodnie z tym zaleceniem równowa¿ny poziom dwiêku A na zewn¹trz budynku nie powinien przekraczaæ 55 dB w dzieñ i 45 dB w nocy. Przy takim ha³asie w otoczeniu budynku mo¿liwe jest utrzymanie w³aciwych warunków akustycznych w pomieszczeniach, przy uchylonych lub okresowo otwieranych oknach. 6.2 NORMY PRAWNE Wartoci dopuszczalnych poziomów ha³asu (równowa¿nych poziomów dwiêku A w dB oznaczanych jako LAeq) w rodowisku do dnia 30 czerwca 2004 r., zarówno dla pory dziennej jak i nocnej, okrela³o rozporz¹dzenie Ministra Ochrony rodowiska, Zasobów Naturalnych i Lenictwa z dnia 13 maja 1998 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów ha³asu w rodowisku (Dz.U. Nr 66, poz. 436) (tabela 6.2). Poziomy zawarte w tabeli odnosz¹ siê do terenów wymagaj¹cych ochrony przed ha³asem. Czas odniesienia przyjêto w rozporz¹dzeniu: a16 godzin dnia (6:00-22:00) lub 8 godzin nocy (22:00-6:00) dla komunikacyjnych róde³ ha³asu (drogowego, kolejowego), a8 najniekorzystniejszych godzin dnia lub 1 najniekorzystniejsz¹ godzinê nocy (dla pozosta³ych róde³ z wyj¹tkiem ha³asu emitowanego z samolotów w locie). Wartoci poziomów dopuszczalnych s¹ zale¿ne od funkcji urbanistycznej, jak¹ spe³nia dany teren. Ich zakres podzielono na cztery klasy. Dla terenów wymagaj¹cych intensywnej ochrony przed ha³asem okrelane s¹ najni¿sze poziomy dopuszczalne, natomiast dla terenów gdzie ochrona przed ha³asem nie jest zagadnieniem krytycznym poziomy dopuszczalne s¹ najwy¿sze. Tabela 6.2 Dopuszczalne poziomy ha³asu w rodowisku powodowanego przez poszczególne grupy róde³ ha³asu, z wy³¹czeniem ha³asu powodowanego przez linie elektroenergetyczne oraz starty, l¹dowania i przeloty statków powietrznych /wg za³¹cznika do rozporz¹dzenia MOZNiL z 13.05.1998r., Dz.U. Nr 66, poz. 436/. Dopuszczalny poziom ha³asu wyra¿ony równowa¿nym poziomem dwiêku A w dB L.p. drogi lub linie kolejowe 1 1 2 3 4 pozosta³e obiekty i grupy róde³ ha³asu Przeznaczenie terenu pora dnia - przedzia³ czasu odniesienia równy 16 godzinom pora nocy - przedzia³ czasu odniesienia równy 8 godzinom 2 a. Obszary A ochrony uzdrowiskowej b. Tereny szpitali poza miastem 3 4 50 40 45 35 55 45 45 40 60 50 50 40 65 55 55 45 133 5 6 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Aktualnie wartoci dopuszczalnych poziomów ha³asu w rodowisku okrela rozporz¹dzenie Ministra rodowiska z dnia 29 lipca 2004 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów ha³asu w rodowisku (Dz.U. Nr 178, poz. 1841) obowi¹zuj¹ce od 13 sierpnia 2004 r. Rozporz¹dzenie Ministra rodowiska z dnia 9 stycznia 2002 r. (Dz. U. Nr 8, poz. 81) okrela wartoci progowe ha³asu w rodowisku, których przekroczenie powoduje zaliczenie obszaru, na którym poziom ha³asu przekracza poziom dopuszczalny, do kategorii terenu zagro¿onego ha³asem. Zgodnie z art. 118 ust. 6 ustawy Prawo ochrony rodowiska przez teren zagro¿ony ha³asem rozumie siê teren, dla którego przekroczone s¹ poziomy ha³asu w stopniu wymagaj¹cym podjêcia w pierwszej kolejnoci przedsiêwziêæ ochronnych. Dla wszystkich róde³ ha³asu, z wy³¹czeniem statków powietrznych, wielkoci¹ podlegaj¹c¹ ocenie jest równowa¿ny poziom dwiêku A (w dB), okrelany w przypadku dróg lub linii kolejowych przedzia³em czasu odniesienia równym 16 godzinom dnia i 8 godzinom nocy, natomiast dla pozosta³ych obiektów i grup róde³ ha³asu przyjête przedzia³y odniesienia to 8 najniekorzystniejszych godzin dnia, kolejno po sobie nastêpuj¹cych (pora dnia) i 1 najniekorzystniejsza godzina nocy (pora nocy). Tabela 6.3 Wartoci progowe poziomu ha³asu w rodowisku powodowanego przez poszczególne grupy róde³ ha³asu z wy³¹czeniem ha³asu powodowanego przez starty, l¹dowania i przeloty statków powietrznych wg za³¹cznika do rozporz¹dzenia M z 9.01.2002 r., Dz.U. Nr 8, poz. 81/. Lp. Przeznaczenie terenu 1 2 1. Obszary A ochrony uzdrowiskowej Tereny wypoczynkowo-rekreacyjne poza miastem a. Tereny zabudowy zwi¹zanej ze sta³ym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i 3. m³odzie¿y a. Tereny zabudowy szpitalnej i domów opieki spo³ecznej 2. 4. Tereny zabudowy mieszkaniowej Wartoæ progowa poziomu ha³asu wyra¿ony równowa¿nym poziomem dwiêku A [dB] drogi lub linie kolejowe pozosta³e obiekty i grupy róde³ ha³asu pora dnia — przedzia³ czasu pora nocy — przedzia³ czasu pora dnia — przedzia³ czasu pora nocy — przedzia³ odniesienia równy 16 czasu odniesienia równy odniesienia równy odniesienia równy godzinom 1 najmniej korzystnej 8 godzinom 8 najmniej korzystnym godzinie nocy godzinom dnia 3 4 5 6 60 50 50 45 60 50 - - 65 60 60 50 75 67 67 57 6.3 METODYKA WYKONYWANIA POMIARÓW HA£ASU DROGOWEGO Stosowano zasadê, aby jeden punkt pomiarowy by³ wystarczaj¹cy dla jednorodnego, z akustycznego punktu widzenia, odcinka trasy komunikacyjnej. Oznacza to, ¿e odcinek tej trasy powinien byæ jednorodny z punktu widzenia: ajednorodnoci ruchu drogowego (parametrów ruchu), aparametrów geometrycznych trasy, ajednorodnoci uk³adu zabudowy wzd³u¿ trasy (jednorodnoci zagospodarowania otoczenia) - jako warunek dodatkowy. Jednorodnoæ ruchu jest rozpatrywana (g³ównie) ze wzglêdu na udzia³ i charakter ruchu ciê¿kiego. Pomiary wykonano zgodnie z wytycznymi zawartymi we Wskazówkach metodycznych opracowania planu akustycznego miasta redniej wielkoci, (BM Warszawa,1988). Poziomy ha³asu rejestrowano w odleg³oci standardowej tj. 1 m od krawêdzi drogi na wysokoci 1,2 - 1,5 m od jej poziomu w tzw. reprezentatywnym dniu pomiarowym (dni powszednie, w których ma miejsce typowy, przeciêtny ruch samochodowy). Miernik ustawiano na charakterystykê korekcyjn¹ A, (charakteryzuj¹c¹ zbli¿one do rzeczywistego odczucia ha³asu ucha ludzkiego). Ka¿dorazowo prowadzono rejestracjê natê¿enia ruchu pojazdów. Wyznaczano natê¿enie ruchu dzielone na pojazdy lekkie (samochody osobowe, dostawcze i motocykle) i ciê¿kie (samochody ciê¿arowe, autobusy, ci¹gniki i inne ha³aliwe pojazdy specjalne). W przypadku rejestracji ha³asu na wysokoci linii zabudowy (pomiary w ramach tzw. szczególnej uci¹¿liwoci ha³asu) mikrofon pomiarowy znajdowa³ siê w odleg³oci 1,5 m od elewacji budynków. Pomiary ha³asu komunikacyjnego w Sejnach i Kolnie wykonano metod¹ pomiarów bezporednich z wykorzystaniem próbkowania, polegaj¹c¹ na terenowych pomiarach ha³asu (próbki dziesiêciominutowe), w reprezentatywnych 134 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok okresach badañ i wyznaczeniu równowa¿nego poziomu dwiêku LAeq. Po zakoñczeniu pomiaru notowano równowa¿ny poziom dwiêku A w dB - LAeq, wartoæ maksymaln¹ i minimaln¹. Pomiary ha³asu komunikacyjnego w Szypliszkach wykonano metod¹ poredni¹, czyli metod¹ pomiarów pojedynczych zdarzeñ akustycznych, polegaj¹c¹ na terenowych pomiarach ekspozycyjnych poziomów dwiêku (parametr SEL) i wyznaczeniu równowa¿nego poziomu dwiêku (LAeq). Ekspozycyjne poziomy, dwiêku mierzone dla pojedynczych zdarzeñ akustycznych (przejazdu jednego pojazdu) ³¹czono w klasy rodzajów pojazdów poruszaj¹cych siê drog¹. Dla ka¿dej klasy wyznaczano wartoæ redni¹ SEL, a nastêpnie wyznaczano poziom równowa¿nego poziomu dwiêku LAeq w danym punkcie pomiarowym. Lokalizacjê punktów pomiarowych wraz z wynikami pomiarów ha³asu przedstawiono w formie graficznej na planach badanych miejscowoci. Wszystkie uzyskane dane ewidencjonowane s¹ w systemie kontrolowania i ewidencji obiektów emituj¹cych ha³as (wdro¿ony zarz¹dzeniem nr 79 z dnia 22.12.1992 r. G³ównego Inspektora Ochrony rodowiska) wraz z komputerow¹ baz¹ danych OPH (Ochrona Przed Ha³asem). G³ównym celem uruchomienia systemu ewidencji jest uzyskanie jednolitych wiarygodnych danych na temat emisji ha³asu do rodowiska, zbieranych, gromadzonych i przetwarzanych wg zunifikowanych zasad i metod. Dane gromadzone w bazie OPH dotycz¹ ha³asu drogowego, kolejowego i przemys³owego. Dane te s¹ podstaw¹ do nastêpuj¹cych dzia³añ: - opracowañ przegl¹dowych o stanie rodowiska akustycznego w ró¿nych rejonach kraju, - kszta³towania w³aciwej polityki w zakresie ochrony rodowiska przed ha³asem (opracowanie programów terenowych). 6.4 WYNIKI POMIARÓW HA£ASU DROGOWEGO 6. 4. 1 SEJNY Miasto Sejny le¿y w dorzeczu Niemna. Zajmuje obszar 4 km ², ludnoæ 6119 osób. Historia miasta siêga pocz¹tków XVI w., do dzi zachowa³ siê stary uk³ad urbanistyczny przypominaj¹cy literê X. W Sejnach krzy¿uj¹ siê drogi o nr 651 (wyjazd z Sejn na Szypliszki), nr 653 (Suwa³ki - do drogi nr 16, nr 663 wylot na Giby). G³ównym ród³em ha³asu drogowego w Sejnach jest ruch lokalny. Badania ha³asu komunikacyjnego na terenie miasta zosta³y zapocz¹tkowane w latach dziewiêædziesi¹tych z inicjatywy Pracowni Terenowej w Gi¿ycku Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony rodowiska w Suwa³kach. Doprowadzi³y one do opracowania w 1994 roku pierwszego planu akustycznego ha³asu drogowego miasta. W 2002 r. Delegatura WIO w Suwa³kach przeprowadzi³a badania ha³asu pochodz¹cego od komunikacji drogowej. Celem wykonanych pomiarów akustycznych by³o uaktualnienie informacji o uci¹¿liwoci akustycznej ha³asu komunikacyjnego w porze dziennej. £¹cznie w sezonie jesiennym (wrzesieñ-padziernik) 2002 roku przeprowadzono 124 pomiary w dziesiêciu punktach, zlokalizowanych przy g³ównych trasach komunikacyjnych miasta. W celu uzyskania obrazu nara¿enia mieszkañców na ha³as w s¹siedztwie tras komunikacyjnych w Sejnach dokonano zestawienia punktów pomiarowych i d³ugoci ulic w poszczególnych klasach poziomu ha³asu dla ca³ego objêtego pomiarami obszaru miasta (tabela 6.4). Tabela 6.4 Klasyfikacja punktów pomiarowych w Sejnach (pora dzienna) w zale¿noci od wyznaczonej wartoci LAeq Przedzia³ wartoci L Aeq [dB] D³ugoæ ulic Wskanik Wx 7 2,55 60,7 3 1,65 39,3 Liczba punktów [km] [%] Na podstawie przeprowadzonych badañ wyró¿niono dwa przedzia³y. Do pierwszego z nich (60 < LAeq < 65) zaliczono szeæ punktów pomiarowych, zlokalizowanych przy drogach powiatowych i miejskich oraz jeden punkt przy drodze wojewódzkiej (ul. Marchlewskiego). Do drugiego zakresu (65< LAeq < 70) przyporz¹dkowano trzy punkty pomiarowe umiejscowione przy drodze wojewódzkiej 653, na ul. Konarskiego dwa punkty pomiarowe, na ul. Pi³sudskiego jeden punkt pomiarowy. W bezporednim s¹siedztwie tras komunikacyjnych klimat akustyczny jest niekorzystny. W ka¿dym punkcie pomiarowym stwierdzono przekroczenie wartoci dopuszczalnych (tabela 6.5). Najwiêkszy odsetek przekroczeñ wartoci LAeq zanotowano w zakresie 510 dB: dla 7 punktów co stanowi 70,0 % wszystkich punktów pomiarowych oraz 3,45 km ulic 82,1 % badanego kilometra¿u. Sumaryczne zestawienie wielkoci przekroczeñ podano w tabelach (6.5, 6.6, 6. 7). 135 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Tabela 6.5 Porównanie dopuszczalnych poziomów ha³asu ze zmierzonymi w Sejnach wartociami poziomu dwiêku Nr pkt Ulica 1 Konarskiego 3 4 7 9 10 13 14 15 17 Konarskiego Pi³sudskiego Marchlewskiego 1 Maja Parkowa Wojska Polskiego 22 lipca 22 lipca ‘’bez nazwy’’ Teren Zmierzony poziom ha³asu [dB] 2c 3a, 3b 3a, 3b 3a, 3b 2b 2b 3a 2c 2b 2b 3a 65,7 67,3 66,4 63,0 63,7 64,2 61,9 64,6 62,6 62,3 Dopuszczalny poziom ha³asu w rodowisku [dB] 55 60 60 60 55 55 60 55 55 55 60 ∆ LAeq 10,7 5,7 7,3 6,4 8,0 8,7 4,2 6,9 9,6 7,6 2,3 Tabela 6.6 Procentowy udzia³ liczby punktów pomiarowych, w których stwierdzono przekroczenia wartoci dopuszczalnych Wielkoæ przekroczeñ poziomu LAeqd 5 – 10 dB 7 70,0 0 – 5 dB 2 20,0 Liczba punktów pomiarowych Udzia³ procentowy (%) 10 – 15 dB 1 10,0 Tabela 6.7 Procentowy udzia³ d³ugoci ulic, przy których stwierdzono przekroczenia wartoci dopuszczalnych D³ugoæ ulic w km Udzia³ procentowy (%) 0 – 5 dB 0,550 13,1 Wielkoæ przekroczeñ poziomu LAeqd 5 – 10 dB 3,450 82,1 10 – 15 dB 0,200 4,8 Najni¿sz¹, sporód zarejestrowanych w porze dziennej, wartoæ poziomu równowa¿nego ha³asu równ¹ 61,9 dB stwierdzono przy ul. Wojska Polskiego, maksymaln¹ natomiast, wynosz¹c¹ 67,3 dB przy ul. Konarskiego (odcinek od ul. Zawadzkiego do ul. Pi³sudskiego). Najwy¿szy stopieñ degradacji klimatu akustycznego rodowiska dotyczy ci¹gu ulic nale¿¹cych do dróg wojewódzkich, gdzie rednia wartoæ LAeq wynosi 65,5 dB. Najbardziej niekorzystny klimat akustyczny panuje przy ulicach: Konarskiego, Pi³sudskiego rednia wartoæ LAeq wynosi 66,5 dB. Najkorzystniejszy klimat akustyczny panuje wzd³u¿ ulicy Wojska Polskiego rednia wartoæ LAeq wynosi 62,1 dB. Wyznaczone wartoci rednie LAeq dla poszczególnych typów dróg przedstawia tabela (6.8). Tabela 6.8 Urednione poziomy ha³asu przy poszczególnych ci¹gach ulic miasta Sejny Drogi wojewódzkie miejskie powiatowe Numery punktów pomiarowych 1, 3, 4, 7, 9 13, 17 10, 14, 15 LAeqr (dB) 65,5 62,1 63,9 Wnioski z przeprowadzonych badañ w Sejnach 1. Sejny w porze dziennej cechuje du¿y dyskomfort akustyczny, wahaj¹cy siê miêdzy du¿¹ (zakres: 63 < LAeq <70 dB), a redni¹ uci¹¿liwoci¹ (zakres: 52 < LAeq < 62 dB) w subiektywnej skali opracowanej przez Pañstwowy Zak³ad Higieny. 2. rednia ze zmierzonych wartoci równowa¿nego poziomu ha³asu dla ca³ego terenu objêtego badaniami, w porze dziennej (w odleg³oci 1 m od krawê¿nika), wynosi 64,5 dB. 3. Najwiêksz¹ uci¹¿liwoæ w klimacie akustycznym miasta powoduje droga wojewódzka 653 - rednia wartoæ LAeq = 65,9 dB, co kwalifikuje tereny przylegaj¹ce do niej do klasy o du¿ym zagro¿eniu ha³asem. 4. Wartoci progowe mog¹ byæ przekraczane w punkcie nr 1, zlokalizowanym na ul. Konarskiego, gdzie mamy do czynienia z terenem zabudowy zwi¹zanej ze sta³ym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i m³odzie¿y (wynik 65,7 dB; dopuszczalna 65 dB). 5. Ograniczenie ruchu pojazdów ciê¿kich z przejcia granicznego w Ogrodnikach znacznie poprawi³o komfort akustyczny w miecie (spadek wartoci LAeq 3,5 - 4,4 dB). 6. W zakresie ochrony przed ha³asem podejmowane dzia³ania w pierwszym rzêdzie powinny skupiæ siê na wprowadzeniu ograniczeñ prêdkoci pojazdów (w 2004 wprowadzono dla terenu zabudowanego 50 km/h w porze dziennej), stosowaniu ekranów akustycznych, zwiêkszeniu izolacyjnoci akustycznej w budynkach poprzez wymianê stolarki okiennej. 136 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok 7. W porównaniu z rokiem 1994, emisja ha³asu do rodowiska zosta³a ograniczona administracyjnie poprzez utworzenie przejcia granicznego w Budzisku, które przejê³o na siebie ruch pojazdów ciê¿kich, o ciê¿arze ca³kowitym powy¿ej 3,5 t. Przejcie graniczne Ogrodniki-Lazdijaj obs³uguje jedynie ruch osobowy oraz towarowy (pojazdy o ciê¿arze ca³kowitym do 3,5 t z wy³¹czeniem ³adunków niebezpiecznych i towarów wymagaj¹cych kontroli weterynaryjnej i fitosanitarnej). Celowe jest rozwa¿enie budowy obwodnicy biegn¹cej ze wschodu (ul. Marchlewskiego), poprzez po³udniowe obrze¿e miasta (przez ul. 1 Maja i ul. Zawadzkiego) i ³¹cz¹cej siê na koñcu z ul. Konarskiego (zachodnia strona miasta). Mapa 6.1 Rozk³ad poziomu ha³asu komunikacyjnego od g³ównych tras miasta Sejny (pora dzienna) Rozk³ad poziomu ha³asu komunikacyjnego od g³ównych tras miasta Sejny (pora dzienna) oznaczenie punktu pomiarowego (nr pkt. pom./równowa¿ny poziom dwiêku LAeq(dB)) 1/75,0 jezioro Sejny L e n a Mickie wicza k £¹ ow a o £¹k cz ry kt 15/62,6 Targowa 11 Listopada 14/64,6 1/65,7 w G³ o Pl at 7/63,0 r kow a skiego 9/63,7 ³y M E. wierczew kiej 10/64,2 Pa o eg ki ds r na a sk o 137 o lskieg o 1 Ma ja P Wojska ycha Mar zkieg o ieg nic Ko nop ³ su Pi 17/62,3 4/66,4 Stra¿acka 13/61,9 d Za wa a ck 3/67,3 iego er Ko n arsk Zawadzkiego Suwa³ki Ni eca³a na zk i wa e El Sz yp lis Mickiewicza 22 L ipca Rittlera skiego Marchlew Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok 6.4.2 SZYPLISZKI Gmina Szypliszki po³o¿ona jest w pó³nocnej czêci Suwalszczyzny, w bezporednim s¹siedztwie Litwy. Zajmuje powierzchniê 156 km² tj. 15 656 ha, w tym: 256 ha stanowi¹ wody (jeziora i rzeki), 2092 ha pokrywaj¹ lasy. W sk³ad gminy wchodzi 50 wsi so³eckich, w których zamieszkuje 4 254 mieszkañców. Administracyjnie przynale¿y do powiatu suwalskiego, woj. podlaskie. Przez gminê przebiega odcinek drogi krajowej nr 8 (do przejcia granicznego w Budzisku), stan drogi jest bardzo dobry, modernizacjê drogi wykona³o w latach 1999 i 2000 r. Gdañskie Przedsiêbiorstwo Robót Drogowych. Drogi wojewódzkie s¹ w rednim stanie, natomiast powiatowe i gminne, z uwagi na rodzaj nawierzchni, wymagaj¹ systematycznych napraw. G³ównym ród³em ha³asu drogowego w miejscowoci Szypliszki jest ruch tranzytowy przebiegaj¹cy tras¹ E8. Droga 651 równie¿ wp³ywa na klimat akustyczny omawianego terenu, choæ w du¿o mniejszym stopniu. W 2003 r. Delegatura w Suwa³kach przeprowadzi³a badania ha³asu, pochodz¹cego od komunikacji drogowej w miejscowoci Szypliszki. Celem wykonanych pomiarów akustycznych by³o okrelenie klimatu akustycznego, zarówno w porze dziennej, jak i w nocy, w bezporednim s¹siedztwie trasy tranzytowej E8 wiod¹cej do granicy z Litw¹ (przejcie graniczne w Budzisku) oraz uzyskanie informacji o uci¹¿liwoci akustycznej, w porze dziennej, drogi nr 651 w punktach zlokalizowanych przy szkole w S³obódce oraz przy terenie zabudowy jednorodzinnej zlokalizowanej, w kierunku na Becej³y. Zamierzeniem przywiecaj¹cym tej pracy by³o wykonanie pierwszych, (na tak¹ skalê) badañ ha³asu drogowego w gminie Szypliszki. £¹cznie w sezonie jesiennym (wrzesieñ-padziernik) 2003 roku przeprowadzono pomiary metod¹ poredni¹ (pomiary pojedynczych zdarzeñ akustycznych) w czterech punktach po³o¿onych przy drodze krajowej nr 8 (dwa punkty pomiarowe) oraz wojewódzkiej nr 651 (dwa punkty pomiarowe). Ka¿dorazowo prowadzono rejestracjê natê¿enia ruchu pojazdów: pojazdy lekkie (samochody osobowe, dostawcze i motocykle) i ciê¿kie (samochody ciê¿arowe, autobusy, ci¹gniki i inne ha³aliwe pojazdy specjalne) poruszaj¹ce siê po obu stronach drogi. Z przeprowadzonych pomiarów wynika, ¿e w bezporednim s¹siedztwie tras komunikacyjnych klimat akustyczny jest niekorzystny. W ka¿dym punkcie pomiarowym stwierdzono przekroczenie wartoci dopuszczalnych (tabela 6.9). Sumaryczne zestawienie wielkoci przekroczeñ podano w tabelach 6.10, 6.11. Jak wskazuj¹ dane z tabeli 6.11 najwiêkszy wp³yw na poziom ha³asu w miejscowoci Szypliszki ma udzia³ taboru ciê¿kiego w ruchu pojazdów. Tabela 6.9 Porównanie dopuszczalnych poziomów ha³asu w rodowisku ze zmierzonymi wartociami poziomu dwiêku Nr pkt Ulica 1 2 3 4 Suwalska Kociuszki S³obódka Zmierzony poziom ha³asu [dB] Teren 2b 2b, 3a 2b 2b, 2c Dopuszczalny poziom ha³asu w rodowisku [dB] ∆ LAeq Dzieñ Noc Dzieñ Noc Dzieñ Noc 71,2 69,7 62,4 61,0 70,8 68,5 - 55 55 55 55 45 45 45 45 16,2 14,7 7,4 6 25,8 23,5 - Najni¿sz¹ sporód zarejestrowanych w porze dziennej wartoæ poziomu równowa¿nego ha³asu równ¹ 61,0 dB, stwierdzono przy Zespole Szkó³ w S³obódce, maksymaln¹ natomiast, wynosz¹c¹ 71,2 dB przy ul. Suwalskiej (punkt nr 1). Najwy¿szy stopieñ degradacji klimatu akustycznego rodowiska dotyczy drogi tranzytowej E8, gdzie rednia wartoæ LAeq wynosi³a 70,5 dB. Najkorzystniejszy klimat akustyczny istnieje wzd³u¿ trasy 651 rednia wartoæ L Aeq wynosi 61,8 dB. Wyznaczone wartoci rednie LAeq dla poszczególnych dróg przedstawia tab. 6.10. Tabela 6.10 Urednione poziomy ha³asu przy poszczególnych trasach miejscowoci Szypliszki Droga Numery punktów pomiarowych wojewódzka 651 E8 3,4 1,2 LAeqr [dB] Dzieñ 61,8 70,5 Noc 69,8 Tabela 6.11 Natê¿enie ruchu w miejscowoci Szypliszki Ca³kowita liczba pojazdów Numer punktu pomiarowego Pora dnia 1 2 3 4 3021 2341 906 1084 Udzia³ % pojazdów ciê¿ kich Pora nocy Pora dnia Pora nocy 834 811 - 40,0 50,8 8,1 9,5 68,0 68,6 - 138 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Wnioski z przeprowadzonych badañ w Szypliszkach a Szypliszki w porze dziennej cechuje du¿y dyskomfort akustyczny, wahaj¹cy siê miêdzy bardzo du¿¹ (zakres: LAeq > 70 dB), a redni¹ uci¹¿liwoci¹ (zakres: 52 < LAeq < 62 dB) w subiektywnej skali opracowanej przez Pañstwowy Zak³ad Higieny. a rednia wartoæ równowa¿nego poziomu ha³asu dla ca³ego terenu objêtego badaniami, w porze dziennej wynosi³a 68,0 dB. a Najwiêksz¹ uci¹¿liwoæ w klimacie akustycznym powoduje droga E8 - rednia wartoæ LAeq = 70,5 dB (pora dzienna), co kwalifikuje tereny przylegaj¹ce do niej do klasy o bardzo du¿ym zagro¿eniu ha³asem. a Wartoci progowe mog¹ byæ przekraczane na ca³ej d³ugoci ulicy Suwalskiej (punkty nr 1 i nr 2) w porze nocnej teren zabudowy mieszkaniowej (wynik redni 69,8 dB; dopuszczalna 67 dB). a W celu ograniczenia wp³ywu ha³asu drogowego w Szypliszkach podejmowane dzia³ania w pierwszym rzêdzie powinny skupiæ siê na wprowadzeniu ograniczeñ prêdkoci pojazdów i jej kontroli, zw³aszcza w porze nocnej oraz zwiêkszeniu izolacyjnoci akustycznej w budynkach poprzez wymianê stolarki okiennej. Innym celowym rozwi¹zaniem jest rozwa¿enie budowy obwodnicy dla tej miejscowoci. Mapa 6.2 Ha³as komunikacyjny w Szypliszkach Budzisko Becej³y Puñsk, Sejny HA£AS KOMUNIKACYJNY W SZYPLISZKACH oznaczenie punktu pomiarowego, poziom równowa¿ny w dB w porze dziennej i nocnej teren zabudowy jednorodzinnej teren zabudowy wielorodzinnej teren zabudowy zagrodowej teren zabudowy jednorodzinnej z dzia³alnoci¹ gospodarcz¹ teren zabudowy jednorodzinnej z zabudow¹ zagrodow¹ Suwa³ki 6.4.3 KOLNO Pierwszy raz Kolno pe³ni³o funkcje miasta powiatowego w XV wieku. By³o orodkiem administracyjnym i handlowym a¿ do rozbiorów. Po raz kolejny funkcje powiatu pe³ni³o w latach 1924 1932 i 1948 1975. O dzisiejszej strukturze zadecydowa³a reforma administracyjna kraju, realizowana od 1 stycznia 1999 roku, która po raz kolejny powo³a³a do ¿ycia powiat kolneñski z siedzib¹ w Kolnie, w nowo utworzonym woj. podlaskim. Kolno jest blisko 12. tysiêcznym miastem. Od zachodu graniczy z Puszcz¹ Kurpiowsk¹, a od pó³nocy z Puszcz¹ Pisk¹. Przez centrum Kolna przebiega szlak turystyki samochodowej, z centrum Polski na Pojezierze Mazurskie (28 km od Pisza). Miasto zachowuje dobre wiêzi gospodarcze z Bia³ymstokiem, Warszaw¹, £om¿¹ i Olsztynem, wynikaj¹ce ze stosunkowo bliskiej odleg³oci nienajgorszych warunków komunikacyjnych. Brak uci¹¿liwego przemys³u, czyste 139 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok rodowisko, kompleksy lene w otoczeniu i walory krajobrazowe przemawiaj¹ za atrakcyjnoci¹ miasta. Teren ten w³¹czony jest do obszaru Zielonych P³uc Polski. Powszechna dostêpnoæ i standard us³ug komunalnych, niskie ceny, konkurencyjne w stosunku do wiêkszych orodków, relatywnie du¿e zasoby si³y roboczej w wieku zawodowym mobilnym i o wykszta³ceniu daj¹cym podstawy do rozwoju przedsiêbiorczoci, stwarza nieograniczone mo¿liwoci rozwoju produkcji ekologicznie czystej i zdrowej ¿ywnoci. Du¿e rezerwy w postaci ró¿nego rodzaju obiektów gospodarczych i terenów do zagospodarowania, stwarzaj¹ podstawy do rozwoju przemys³u. Ha³as komunikacyjnyw Kolnie badany by³ w 2002 roku po raz pierwszy. Celem wykonanych pomiarów akustycznych by³o okrelenie warunków panuj¹cych w bezporednim s¹siedztwie g³ównych tras komunikacyjnych miasta i uzyskanie informacji o stopniu ich uci¹¿liwoci akustycznej, zarówno w porze dziennej jak, i nocnej. Pomiary oddzia³ywania ha³asu komunikacyjnego prowadzone by³y w Kolnie w dni powszednie, w porze dziennej i nocnej, w okresie maj czerwiec 2002 roku. Pomiary przeprowadzono przy drogach wojewódzkich: a nr 644 prowadz¹cej z £om¿y do Pisza (ci¹g ulic Ksiêcia Janusza, Plac Wolnoci, Al. Wojska Polskiego), a nr 647 prowadz¹cej ze Stawisk do Myszyñca (ci¹g ulic Sienkiewicza i Jana Sobieskiego). Lokalizacjê punktów pomiarowych wraz z wynikami pomiarów ha³asu i natê¿enia ruchu przedstawiono w tabeli 6.12 oraz na planach akustycznych Kolna. Tabela 6.12 Pomiary zarejestrowane w 2002 roku w punktach monitoringowych w Kolnie Qca³ 276 Natê¿ enie ruchu Q w poj/h (dla pory dnia) w poj/8h (dla pory nocy) Qlek 246 Qciê. 30 11 91,2 329 300 29 9 37,5 92,1 73 60 13 18 69,7 42,1 90,3 408 354 54 13 64,2 37,6 89,5 156 122 34 22 67,1 40,1 89,1 149 140 9 6 56,1 27,2 79,9 7 6 1 14 64,9 37,1 83,9 124 119 5 4 56,3 27,1 85,3 13 10 3 23 Nr i opis pktu pomiarowego LAeq LAmin LAmax P1 - Ksiêcia Janusza 31A pora dnia P2 - Plac Wolnoci 33,34 pora dnia P2 - Plac Wolnoci 33,34 pora nocy (2200- 600) P3 - Aleja Wojska Polskiego 67A pora dnia P3 - Aleja Wojska Polskiego 67A pora nocy (2200- 600) P4 - ul. Sienkiewicza 20 pora dnia P4 - ul. Sienkiewicza 20 pora nocy (2200- 600) P5 - ul. Jana Sobieskiego 17 pora dnia 70,5 37,0 93,9 69,2 40,1 65,2 P5 - ul. Jana Sobieskiego 17 pora nocy (2200- 600) p [%] * p[%] - procentowy udzia³ pojazdów ciê¿kich i autobusów w ca³kowitej liczbie pojazdów Tabela 6.13 Porównanie dopuszczalnych poziomów ha³asu w rodowisku ze zmierzonymi w Kolnie wartociami poziomu dwiêku w Kolnie w 2002 roku Nr pkt P1 P2 P3 P4 P5 Ulica Ksiêcia Janusza Plac Wolnoci Wojska Polskiego Sienkiewicza Jana Sobieskiego Terenu 2b 3a, 3b 3a 3b 2b Zmierzony poziom ha³asu [dB] dzieñ noc 70,5 69,2 69,7 67,1 64,9 65,2 64,2 56,1 56,3 Dopuszczalny poziom ha³asu w rodowisku* [dB] ∆ LAeq dzieñ noc dzieñ noc 55 60 60 60 55 45 50 50 50 45 15,5 9,2 9,7 7,1 9,9 15,2 14,2 6,1 11,3 * wg rozporz¹dzenia MOZNiL z dnia 13 maja 1998 roku o dopuszczalnych poziomach ha³asu w rodowisku /Dz.U. Nr 66 z 1998 roku, poz. 430/ Z analizy otrzymanych wartoci poziomów ha³asu wynika, ¿e klimat akustyczny miasta w bezporednim s¹siedztwie g³ównych tras komunikacyjnych Kolna by³ niekorzystny. W ka¿dym punkcie pomiarowym stwierdzono przekroczenie wartoci dopuszczalnych zarówno w porze dziennej, jak i nocnej. Najwiêksz¹ iloæ przekroczeñ wartoci LAeq zanotowano dla pory dziennej w zakresie od 5-10 dB, a dla pory nocnej w zakresie od 10-15 dB. Najwy¿sz¹ wartoæ ha³asu i najwiêksze przekroczenie wartoci dopuszczalnej zanotowano dla pory dziennej na ulicy Ksiêcia Janusza, a dla pory nocnej na Placu Wolnoci (tabela 6.13). Zmierzone w Kolnie wielkoci poziomu ha³asu w ¿adnym z badanych punktów nie przekracza³y natomiast wyznaczonej dla terenów zabudowy mieszkaniowej wartoci progowej ha³asu, tj. wielkoci 75 dB dla pory dnia i 67 dB dla nocy. G³ówne ulice Kolna tj. ul. Ksiêcia Janusza, Aleja Wojska Polskiego, Plac Wolnoci, ul. Sienkiewicza i Jana Sobieskiego w porze dziennej cechuje du¿y dyskomfort akustyczny mieszcz¹cy siê w granicach 63 - 70,5 dB. 140 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Mapa 6.3 Ha³as drogowy w Kolnie, pora dzienna i pora noca £a bn a P1 70,5 - 141 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Wnioski z przeprowadzonych badañ w Kolnie aG³ówne ci¹gi komunikacyjne Kolna, bêd¹ce trasami przelotowymi przez miasto, cechuje du¿y dyskomfort akustyczny wahaj¹cy siê pomiêdzy bardzo du¿¹ (LAeq >70 dB), a du¿¹ (zakres LAeq od 63 do 70 dB) uci¹¿liwoci¹ w subiektywnej skali opracowanej przez Pañstwowy Zak³ad Higieny. aNajwiêksz¹ uci¹¿liwoæ w klimacie akustycznym Kolna powoduje przebiegaj¹ca przez centrum miasta droga wojewódzka nr 644 (ul. Ksiêcia Janusza, Plac Wolnoci, Wojska Polskiego), gdzie rednie natê¿enie ha³asu, wynosz¹ce 69,8 dB w porze dnia i 64,7 dB noc¹, przekracza³o w dzieñ o prawie 10 dB, a w nocy o ok. 15 dB poziom dopuszczalny. aRównie¿ wysok¹ uci¹¿liwoci¹ akustyczn¹ dla miasta cechuje siê ci¹g ulic prowadz¹cych w Kolnie drog¹ wojewódzk¹ nr 647 (ul. Sienkiewicza i Jana Sobieskiego). Wartoæ rednia LAeq wynosi³a tu dla pory dziennej 66 dB, a dla pory nocnej 56,2 dB. Wielkoci te przekraczaj¹ o ok. 6 dB wartoci dopuszczalne. aW Kolnie nie stwierdzono przekroczenia wartoci progowych ha³asu, których przekroczenie powoduje zaliczenie obszaru do kategorii terenu zagro¿onego ha³asem i wymaga podjêcia przedsiêwziêæ ochronnych w pierwszej kolejnoci. aStwierdzona w Kolnie du¿a uci¹¿liwoæ akustyczna g³ównych ulic wymaga podjêcia dzia³añ prowadz¹cych do ograniczania ha³asu komunikacyjnego poprzez: skierowanie ca³ego ruchu tranzytowego poza granice miasta, poprawê stanu nawierzchni dróg miejskich, wprowadzenie ograniczenia prêdkoci pojazdów na odcinkach dróg o zniszczonej nawierzchni, eliminacjê z ruchu pojazdów szczególnie uci¹¿liwych oraz niesprawnych technicznie, stosowanie zabezpieczeñ przeciwha³asowych (ekranów akustycznych, wymianê stolarki okiennej), zachowanie w projektach zabudowy odpowiednich odleg³oci od ci¹gów komunikacyjnych i tworzenie pasów zieleni. 6.4.4 BIA£YSTOK Klimat akustyczny miasta Bia³egostoku jest niezadawalaj¹cy. Do najbardziej uci¹¿liwych róde³ ha³asu w rodowisku nale¿y komunikacja drogowa. Poziom ha³asu na g³ównych ulicach miasta i na trasach wylotowych z miasta osi¹ga wartoci powy¿ej 70 dB na linii zabudowy mieszkaniowej. Najwiêkszy ruch samochodowy wystêpuje na nastêpuj¹cych ulicach: Gen. F. Kleeberga, Gen. S. Maczka, Gen. W. Andersa, Wysockiego, Wasilkowskiej, W. Raginisa, Towarowej, Piastowskiej, Baranowickiej, Ks. S. Suchowolca, K. Cio³kowskiego, A. Mickiewicza, Al. J. Pi³sudskiego, Al. Jana Paw³a II, Konstytucji 3 Maja, Gen. Z. Berlinga, Produkcyjnej, Dziesiêciny, Antoniuk Fabryczny, Antoniukowskiej, H. D¹browskiego, Lipowej, J.K. Branickiego, Al. Solidarnoci. Mapa 6.4 Sieæ komunikacyjna Bia³egostoku GMINA DOBRZYNIEWO KOCIELNE GMINA WASILKÓW 19 65 676 8 GMINA SUPRAL 65 Granica miasta Bia³ystok 678 Granica gmin 19 Drogi krajowe 676 Drogi wojewódzkie Wa¿niejsze drogi lokalne 678 GMINA CHOROSZCZ Kolej GMINA ZAB£UDÓW GMINA JUCHOWIEC KOCIELNY W zwi¹zku z rozwojem infrastruktury miasta, szybkim wzrostem liczby pojazdów, przy jednoczesnym opónieniu w rozbudowie i modernizacji uk³adów komunikacyjnych miasta, ha³as komunikacyjny staje siê g³ównym czynnikiem degraduj¹cym rodowisko. Jego skutki odczuwane s¹ przez coraz wiêksz¹ liczbê mieszkañców. Przeprowadzone w Bia³ymstoku, ju¿ w latach 1976 i1985-86 przez Orodek Badañ i Kontroli rodowiska, badania ha³asu komunikacyjnego 142 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok na terenia miasta i opracowane (wg ówczesnych wytycznych), mapy akustyczne, pozwoli³y na ogóln¹ ocenê emisji ha³asu pochodz¹cego ze róde³, którymi by³y ulice miejskie. Z badañ powy¿szych wynika³o i¿ w szczególny sposób na ha³as nara¿eni s¹ mieszkañcy g³ównych ulic miasta tj. Al. Pi³sudskiego, ul. Lipowej, Zwyciêstwa, Sienkiewicza. G³ównymi czynnikami, maj¹cymi wp³yw na poziom emisji ha³asu komunikacyjnego w Bia³ymstoku, s¹: a natê¿enie ruchu i udzia³ pojazdów transportu ciê¿kiego (samochody ciê¿arowe, autobusy) w strumieniu pojazdów a stan techniczny pojazdów, a rodzaj nawierzchni dróg, których z³y stan powoduje dodatkowe wstrz¹sy oraz zmniejsza p³ynnoæ poruszaj¹cych siê pojazdów, a organizacja ruchu drogowego. Od 1989 roku w trzech wybranych punktach miasta (pierwszy ul. Lipowa, róg ul. Czêstochowskiej, drugi ul. Sienkiewicza róg, ul. Jagienki trzeci ul. Mickiewicza miêdzy ul. Zwierzynieck¹ a ul. Cio³kowskiego prowadzony jest minimonitoring natê¿enia ha³asu komunikacyjnego. Coroczne badania w ww. punktach miasta, wiadcz¹ o wzrastaj¹cej wielkoci strumienia ruchu pojazdów i generalnym wzrocie natê¿enia poziomu ha³asu komunikacyjnego rysunek poni¿ej (rys. 6.1) Rysunek 6.1 Natê¿enie ha³asu komunikacyjnego na wybranych ulicach Bia³egostoku w latach 1976-2003 2000 70 1600 65 1400 60 1200 55 1000 50 800 45 600 50 400 1976 1986 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1800 1976 1986 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 75 Natê¿enie ruchu [poj./h] Równowa¿ny poziom ha³asu Natê¿enie ruchu 1976 1986 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Równowa¿ny poziom ha³asu [dBA ] 80 Stosowana dotychczasowa metodyka badañ, narzuca ustawienie mikrofonu pomiarowego na wysokoci 1,5 m. w odleg³oci 1 m. od krawê¿nika jezdni. Pomierzone poziomy ha³asu komunikacyjnego przy tej lokalizacji mikrofonu, s¹ bardzo wysokie i osi¹gaj¹ wielkoci (przyk³adowo dla roku 2003): Punkt pomiaru ha³asu ul. Lipowa ul. Sienkiewicza ul. Mickiewicza Poziom ha³asu dB A 77.1 74.7 73.3 Na przestrzeni 5-12 m oddzielaj¹cej krawê¿nik jezdni od ciany chronionego akustycznie obiektu, oddalaj¹cych siê od jezdni, poziom ha³asu spada o wielkoæ 4-9 dB. W pomieszczeniach mieszkalnych w³aciwe kszta³towanie klimatu akustycznego wnêtrza, wymaga ograniczenia poziomu przenikaj¹cego do pomieszczeñ ha³asu, do 40 dB w dzieñ i 30 dB w nocy. Wartoæ wyt³umienia ha³asu przez typow¹ stolarkê wynosi 20-25 dB. Oznacza, to, ¿e przy g³ównych, najbardziej ha³aliwych ulicach miasta, wewn¹trz pomieszczeñ mieszkalnych, przy zamkniêtych oknach, mog¹ wystêpowaæ przekroczenia normowanych wartoci dopuszczalnych ha³asu, o wielkoæ 4-12 dB. Pomiary ha³asu oraz natê¿enie ruchu komunikacyjnego na terenie miasta wskazuj¹, i¿ ze wzrostem iloci pojazdów i rozbudow¹ sieci drogowej zwiêksza siê obszar zagro¿enia rodowiska ha³asem drogowym. Wyniki badañ w ww. 143 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok punktach wykazuj¹ rosn¹ce z roku na rok wielkoci przekroczenia dopuszczalnych norm. Problem zmniejszenia uci¹¿liwoci ha³asowej zwi¹zanej z komunikacj¹ znalaz³ swoje odzwierciedlenie w ,,Programie ochrony rodowiska dla miasta Bia³egostoku w którym cel okrelony jako: zmniejszenie skali nara¿enia mieszkañców miasta na ponadnormatywny poziom ha³asu emitowanego przez rodki transportu, jest zdefiniowany jako cel d³ugookresowy do 2015 roku. Zadania pozainwestycyjne w dziedzinie ochrony przed ha³asem dotyczyæ bêd¹ przede wszystkim sporz¹dzenia programu ochrony przed ha³asem (zgodnie z ustaw¹ Prawo ochrony rodowiska). Program dla Bia³egostoku (bêd¹cego aglomeracj¹ powy¿ej 250 tys. mieszkañców), powinien byæ opracowany w terminie do 2008 roku. Wstêpem do programu jest mapa akustyczna. Za przygotowanie mapy i programu naprawczego dla miasta Bia³egostoku odpowiedzialny jest Prezydent Miasta. W programie ochrony przed ha³asem wskazane bêd¹ m.in.: podstawowe kierunki i zakres niezbêdnych dzia³añ do przywrócenia dopuszczalnych poziomów ha³asu w rodowisku wraz z terminami realizacji poszczególnych zadañ. Podsumowanie aNa podstawie dzia³alnoci inspekcyjno-kontrolnej mo¿na stwierdziæ i¿ ha³as przemys³owy w województwie stanowi zagro¿enie o charakterze lokalnym, wystêpuj¹ce g³ównie w dzielnicach przemys³owych miast. aG³ównym ród³em uci¹¿liwoci zwi¹zanej z nadmiernym ha³asem na terenie województwa podlaskiego jest komunikacja drogowa. aBadania klimatu akustycznego wykazuj¹ rosn¹ce przekroczenia norm na g³ównych ci¹gach komunikacyjnych Bia³egostoku, £om¿y Suwa³k i innych miast (szczególnie na trasach tranzytowych do przejæ granicznych). Spowodowane jest to zwiêkszaj¹c¹ siê liczb¹ pojazdów samochodowych, w tym transportowych. aDecyduj¹cy wp³yw na pozamiejski klimat akustyczny województwa ma ruch tranzytowy samochodów ciê¿aro wych. W celu ograniczenia wp³ywu ha³asu drogowego podejmowane dzia³ania w pierwszym rzêdzie powinny skupiæ siê na: a poprawie stanu nawierzchni dróg miejskich a wprowadzeniu ograniczenia prêdkoci pojazdów na odcinkach dróg o zniszczonej nawierzchni a eliminacji z ruchu pojazdów szczególnie uci¹¿liwych oraz niesprawnych technicznie a stosowaniu ekranów akustycznych i wymianie stolarki okiennej a zachowaniu w projektach zabudowy odpowiednich odleg³oci od ci¹gów komunikacyjnych i tworzenie pasów zieleni Rozwi¹zaniem docelowym tego problemu powinna byæ budowa obwodnic miejskich, w tym szczególnie w miastach po³o¿onych na trasach miêdzynarodowych i krajowych prowadz¹cych do przejæ granicznych. 144 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok 7 DZIA£ALNOÆ WIO W LATACH 2002-2003 7.1 DZIA£ALNOÆ KONTROLNA 7.1.1 PODSTAWY PRAWNE, ZAKRES I CELE DZIA£ALNOCI INSPEKCJI OCHRONY RODOWISKA Prawne podstawy funkcjonowania Inspekcji Ochrony rodowiska okrelono w ustawie z dnia 20 lipca 1991r., która na³o¿y³a na ni¹ obowi¹zki: a kontroli przestrzegania przepisów prawa w aspekcie ochrony rodowiska przez podmioty gospodarcze, a prowadzenia badania stanu rodowiska i zachodz¹cych w nim zmian w wyniku prowadzonej dzia³alnoci gospodarczej, a informowania spo³eczeñstwa o wynikach tych badañ. Celem prowadzonych kontroli i badañ IO jest stworzenie podstawy do okrelenia kierunków dzia³añ proekologicznych i polityki ekologicznej prowadzonej przez w³adze województwa, a tak¿e informowanie spo³eczeñstwa o stanie rodowiska i zachodz¹cych w nim zmianach, stanowi¹ce element wzrostu wiadomoci ekologicznej. W ramach dzia³alnoci informacyjnej WIO w Bia³ymstoku, Inspektorat wydaje cyklicznie raporty o stanie rodowiska woj. podlaskiego. Ostatni raport opublikowano w 2002 roku. Prezentuje on stan rodowiska województwa wg danych na koniec 2001 roku. W niniejszym rozdziale przedstawiono aktualizacjê tych informacji z zakresu przeprowadzonych dzia³añ Inspekcji Ochrony rodowiska w latach 20022003. 7.1.2 PODSTAWY I CELE DZIA£ALNOCI INSPEKCYJNO-KONTROLNEJ W LATACH 2002 2003 Podstawy i cele dzia³alnoci inspekcyjno-kontrolnej WIO s¹ corocznie okrelane, w oparciu o wytyczne G³ównego Inspektora Ochrony rodowiska, analizê wyników z dotychczasowej dzia³alnoci, propozycje zg³aszane przez wojewodê, marsza³ka, organy samorz¹du terytorialnego, zarz¹dy parków narodowych i krajobrazowych. W oparciu o nie tworzony jest roczny plan pracy. Planowanie szczegó³owej dzia³alnoci inspekcyjno-kontrolnej opiera siê na ewidencji podmiotów gospodarczych, oddzia³uj¹cych na rodowisko, w szczególnoci w zakresie mo¿liwoci wyst¹pienia przekroczenia norm dopuszczalnych emisji. W roku 2003 liczba zak³adów w ewidencji wynosi³a 1766 i wzros³a o 121 w stosunku do roku 2002, kiedy to znajdowa³o siê na niej 1645 zak³adów. Zmiany ewidencji wynikaj¹ z zachodz¹cej transformacji gospodarki w województwie, gdzie wiele znacz¹cych, w skali województwa, zak³adów przemys³owych upad³o, a jednoczenie zarejestrowano nowe, w wiêkszoci ma³e firmy. Dzia³alnoci¹ kontroln¹ objêto w 2002 roku 695 zak³adów, w których przeprowadzono 833 kontroli, a w roku 2003 681 zak³adów, w których przeprowadzono 809 kontroli. Liczba zak³adów o istotnym znaczeniu oddzia³ywania na rodowisko nie uleg³a zmianie. Opracowane w latach 2002 2003 plany kontroli, zak³ada³y realizacjê nastêpuj¹cych celów: a ograniczenie uci¹¿liwoci zak³adów umieszczonych na listach wojewódzkich (20022003), a ocenê wype³nienia przez inwestorów wymagañ ochrony rodowiska (20022003), a ograniczenie uci¹¿liwoci zwi¹zanych z ponadnormatywn¹ emisj¹ ha³asu (20022003), a eliminacjê odprowadzania niedostatecznie oczyszczonych cieków do wód powierzchniowych lub do ziemi (2002 2003), a ochronê zasobów wodnych, w szczególnoci wód podziemnych, stanowi¹cych ród³o zaopatrzenia ludnoci w wodê do picia i na potrzeby gospodarcze (2002 2003), a ocenê prawid³owoci postêpowania z odpadami, w tym odpadami niebezpiecznymi (2002 2003), a ograniczenie uci¹¿liwoci dla rodowiska obiektów Wojska Polskiego (2002), a ocena realizacji obowi¹zków, wynikaj¹cych z przeciwdzia³ania powa¿nym awariom (20022003), a przestrzeganie wymagañ w zakresie transportu odpadów niebezpiecznych, w tym przeciwdzia³anie nielegalnemu transgranicznemu przemieszczaniu odpadów (2002/2003), a ocenê przestrzegania wymagañ ochrony rodowiska przez jednostki podlegaj¹ce Dyrektywie IPPC (2002), aocenê przestrzegania wymagañ ochrony rodowiska przez jednostki posiadaj¹ce decyzje o strefach ochronnych (2002), awype³nianie wymagañ ochrony rodowiska przez prowadz¹cych instalacje wymagaj¹ce pozwolenia zintegrowanego (2003), a przestrzeganie wymagañ w zakresie eksploatacji sk³adowisk odpadów (2003), a przestrzeganie wymagañ w zakresie postêpowania z substancjami stwarzaj¹cymi szczególne zagro¿enie dla rodowiska PCB i azbest (2003), 145 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok a przestrzeganie wymagañ dotycz¹cych termicznego przekszta³cania odpadów (2003), a przestrzeganie przepisów o opakowaniach i odpadach opakowaniowych oraz przepisów w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz uiszczania op³aty produktowej (2003), a przestrzeganie przez podmioty wymagañ ochrony rodowiska w zakresie gospodarowania olejami odpadowymi (cykl kontrolny krajowy w 2003r.), a przestrzeganie przez przedsiêbiorców przepisów ustawy z dnia 11.05.2001 r. o obowi¹zkach przedsiêbiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o op³acie produktowej i op³acie depozytowej (cykl kontrolny krajowy w 2003r.), a przestrzeganie wymagañ w zakresie miêdzynarodowego obrotu odpadami (cykl kontrolny krajowy w 2003r.). Bior¹c pod uwagê specyfikê prowadzonej dzia³alnoci gospodarczej na terenie województwa podlaskiego i zg³aszane potrzeby, wprowadzono do planów dzia³alnoci kontrolnej w latach 2002-2003 nastêpuj¹ce cele kontroli: a ograniczenie zanieczyszczeñ emitowanych do powietrza ze róde³ technologicznych oraz energetycznych, (2002-2003), a ograniczenie uci¹¿liwoci dla rodowiska niewielkich obiektów w skali gmin oraz prowadz¹cych gospodarkê ryback¹ (2002-2003), a ocena wype³niania wymogów ochrony rodowiska w obiektach turystycznych (2002-2003), a ograniczenie uci¹¿liwoci zak³adów przemys³u mleczarskiego (2002), a ocena przestrzegania wymagañ ochrony rodowiska przez wybrane jednostki przetwórstwa miêsnego (2002). Podstawowym celem ka¿dej z przeprowadzonych kontroli jest wymuszenie na jednostce kontrolowanej dzia³añ, które w konsekwencji maj¹ spowodowaæ zmniejszenie jej negatywnego wp³ywu na rodowisko. Inspekcja Ochrony rodowiska, zgodnie z kompetencjami, mo¿e podj¹æ w tym celu ró¿nego rodzaju rodki dyscyplinuj¹ce, miêdzy innymi: a wydaæ zarz¹dzenia pokontrolne, a wydaæ decyzjê wyznaczaj¹c¹ termin usuniêcia zaniedbañ, a w przypadku jej nie zrealizowania, w porozumieniu z wojewod¹, decyzjê wstrzymuj¹c¹ dzia³alnoæ zak³adu, a wymierzyæ karê pieniê¿n¹ za naruszanie warunków korzystania ze rodowiska, askierowaæ wyst¹pienie z wnioskiem o podjêcie dzia³añ zwi¹zanych z ich w³aciwoci¹ do innych organów administracji pañstwowej, rz¹dowej i samorz¹du terytorialnego, a zastosowaæ karê grzywny (mandat karny), skierowaæ wniosek do organów cigania. W przypadku stwierdzenia naruszenia wymagañ ochrony rodowiska, kontrolowana jednostka ponosi koszty kontroli, obejmuj¹ce pobieranie próbek oraz wykonywanie pomiarów i analiz. Wysokoæ kosztów ustalana jest decyzj¹ administracyjn¹ przez Podlaskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony rodowiska. Zgodnie z obowi¹zuj¹cym prawem, w szczególny sposób traktowane s¹ jednostki, którym wymierzono karê pieniê¿n¹ za nieprzestrzeganie wymagañ ochrony rodowiska, a które realizuj¹ inwestycje dotycz¹ce ochrony rodowiska. W przypadku, gdy zak³ad realizuje przedsiêwziêcie, którego wykonanie i oddanie do u¿ytku, w okresie nie d³u¿szym ni¿ 5 lat, spowoduje usuniêcie przyczyny wymierzenia kary pieniê¿nej, Wojewódzki Inspektor Ochrony rodowiska odracza termin p³atnoci tej kary. Je¿eli przedsiêwziêcie zostanie zrealizowane w okrelonym terminie i zlikwiduje przyczynê wymierzenia kary, karê zmniejsza siê o kwotê rodków w³asnych poniesionych na jej realizacjê. Je¿eli natomiast przedsiêwziêcie nie zostanie zrealizowane w terminie, karê podwy¿sza siê o kwotê odsetek za zw³okê, naliczonych za okres odroczenia. W przypadku, gdy terminowe zrealizowanie przedsiêwziêcia bêd¹cego podstaw¹ odroczenia p³atnoci, nie usunê³o przyczyn ponoszenia kar, odroczon¹ karê podwy¿sza siê o op³atê prolongacyjn¹, okrelon¹ w ordynacji podatkowej. 7.1.3 OMÓWIENIE REALIZACJI G£ÓWNYCH CELÓW KONTROLNYCH W LATACH 20022003 OGRANICZENIE UCI¥¯LIWOCI ZAK£ADÓW SZCZEGÓLNIE SZKODLIWYCH DLA RODOWISKA WOJEWÓDZTWA - LISTA WOJEWÓDZKA W SKALI Cel ten jest kontynuacj¹ wczeniej prowadzonych dzia³añ kontrolnych w zak³adach i obiektach z Listy wojewódzkiej. Efektem planowanych dzia³añ kontrolnych jest zmniejszenie uci¹¿liwoci zak³adów poprzez wymuszenie dzia³añ proekologicznych, podniesienie efektywnoci dzia³ania urz¹dzeñ chroni¹cych rodowisko i d¹¿enie do usuniêcia przyczyn, które uzasadnia³y umieszczenie okrelonego zak³adu, czy obiektu na Licie. W celu osi¹gniêcia oczekiwanych efektów kontroli planowane terminy ich prowadzenia ustalano tak, aby umo¿liwiæ w³aciw¹ ocenê realizacji przedsiêwziêæ inwestycyjnych, ograniczaj¹cych uci¹¿liwoæ dla rodowiska i wydawanych przez WIO zarz¹dzeñ pokontrolnych. Harmonogram kontroli podmiotów wynika³ równie¿ ze specyfiki dzia³alnoci, np. w zak³adach, w których wielkoæ produkcji by³a zmienna, planowano kontrole tak¿e w okresach najwiêkszej produkcji. 146 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Na terenie województwa nie wystêpuj¹ zak³ady szczególnie uci¹¿liwe dla rodowiska z tzw. krajowej Listy 80. Prowadzona jest natomiast tzw. Lista wojewódzka. W latach 2002-2003 Lista obejmowa³a szesnacie najwiêkszych zak³adów i obiektów o istotnym znaczeniu i wielkoci oddzia³ywania na rodowisko w skali województwa. Jest ona corocznie weryfikowana, w oparciu o aktualne wyniki kontroli. Na licie zak³adów szczególnie szkodliwych dla rodowiska na terenie województwa podlaskiego nie zasz³y ¿adne zmiany w stosunku do roku 2001. Aktualnie (wg stanu na koniec 2003 roku) znajduj¹ siê na niej nastêpuj¹ce obiekty: 1. Elektrociep³ownia Bia³ystok S.A. w Bia³ymstoku 2. MPEC Sp. z o.o. w Bia³ymstoku ZEC Nr 3 3. CUKROWNIA £APY w £apach 4. Zak³ady Naprawcze Taboru Kolejowego w £apach 5. GRYFSKAND Sp. z o.o. Zak³ad Produkcyjny w Hajnówce 6. FURNEL INTERNATIONAL LTD Oddzia³ w Hajnówce 7. ,,Mlekovita Bielmlek Sp. z o.o. w Bielsku Podlaskim 8. Mogilnik w Anusinie 9. Miejskie Przedsiêbiorstwo Robót Drogowych w Bia³ymstoku z/s w Hryniewiczach 10. Sk³adowisko Odpadów Komunalnych m. Bia³egostoku w Hryniewiczach 11.Sk³adowisko odpadów Komunalnych gm. Wasilków w Studziankach 12. Sk³adowisko Odpadów Komunalnych gm. £apy w Uhowie 13. Zak³ady P³yt Wiórowych S.A. w Grajewie obecnie PFLEIDERER S.A. 14. Zambrowskie Ciep³ownictwo i Wodoci¹gi Sp. z o.o. w Zambrowie 15. Okrêgowa Spó³dzielnia Mleczarska w Zambrowie 16. Miasto Kolno W 2002 r. przeprowadzono dziewiêtnacie kontroli, we wszystkich zak³adach z Listy wojewódzkiej. W przypadkach stwierdzenia naruszenia okrelonych w decyzjach warunków korzystania ze rodowiska wymierzono kary pieniê¿ne. £¹cznie wydano piêæ decyzji kar biegn¹cych, w tym trzy decyzje wymierzaj¹ce godzinowe kary pieniê¿ne za przekroczenie dopuszczalnej emisji zanieczyszczeñ do powietrza i dwie decyzje wymierzaj¹ce dobowe kary pieniê¿ne za przekroczenie dopuszczalnych warunków wprowadzania cieków do wód powierzchniowych lub do ziemi. Wydane zarz¹dzenia pokontrolne dotyczy³y nastêpuj¹cych zagadnieñ: awyst¹pienia do starosty z wnioskiem w sprawie uregulowania stanu formalno-prawnego w zakresie szczególnego korzystania z wód (odprowadzania cieków opadowych do wód powierzchniowych), auregulowania op³at za wprowadzanie zanieczyszczeñ do powietrza, aprowadzenia obowi¹zuj¹cych pomiarów stê¿eñ zanieczyszczeñ w gazach odlotowych dla wszystkich eksploatowanych róde³ emisji zanieczyszczeñ do powietrza z procesu energetycznego spalania paliw. W 2003 roku przeprowadzono 18 kontroli, we wszystkich zak³adach z Listy wojewódzkiej. £¹cznie wydano cztery decyzje dotycz¹ce kar biegn¹cych, w tym trzy decyzje wymierzaj¹ce dobowe kary pieniê¿ne za przekroczenie dopuszczalnych warunków wprowadzania cieków do wód powierzchniowych lub do ziemi oraz decyzjê wymierzaj¹c¹ godzinow¹ karê pieniê¿n¹ za przekroczenie dopuszczalnej emisji zanieczyszczeñ do powietrza. W wyniku przeprowadzonych kontroli wydano zarz¹dzenia pokontrolne dotycz¹ce: a wyst¹pienia do starosty z wnioskiem w sprawie uregulowania stanu formalnoprawnego w zakresie gospodarki odpadami, a prowadzenia ewidencji poboru wody i odprowadzanych cieków, a zlikwidowania nieszczelnoci w kana³ach odprowadzaj¹cych spaliny z kot³ów, a przyst¹pienia do czêciowej rekultywacji wysypiska, a uregulowania op³at za wprowadzanie zanieczyszczeñ do powietrza. W latach 2002-2003 przeprowadzono nastêpuj¹ce inwestycje maj¹ce na celu zmniejszenie uci¹¿liwoci dla rodowiska: Sk³adowisko Odpadów Komunalnych m. Bia³ystok w Hryniewiczach od stycznia do maja 2002 r. trwa³y prace zwi¹zane ze wstêpnym wdra¿aniem linii technologicznej w Zak³adzie Utylizacji Odpadów Komunalnych w Hryniewiczach (sortownia odpadów praktycznie nie pracowa³a), w okresie czerwiec - wrzesieñ 2002 r. prowadzono zasadnicze wdra¿anie linii technologicznej, natomiast od 1 padziernika 2002 r. sortownia odpadów pracuje na dwie zmiany i osi¹gnê³a projektowan¹ wydajnoæ. W 2002 r. rozpoczêto eksploatacjê oczyszczalni odcieków oraz trzeciego pola sk³adowego. ZUOK jest samodzieln¹ jednostk¹ organizacyjn¹ w kompleksowym systemie zagospodarowania odpadów komunalnych dla miasta Bia³ystok. W systemie tym zak³ad wspó³pracuje bezporednio z operatorami zbieraj¹cymi i dowo¿¹cymi odpady z miasta a sk³adowiskiem odpadów, na które kierowane s¹ odpady balastowe do ostatecznego 147 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok deponowania, a tak¿e wspó³pracuje z oczyszczalni¹ odcieków wysypiskowych. Zadaniem zak³adu jest odbiór i utylizacja dowo¿onych odpadów komunalnych z miasta, w tym: sortowanie odpadów i surowców, kompostowanie wysegregowanych odpadów organicznych bio, prasowanie odpadów balastowych w bele i ich transportowanie na pole sk³adowe. Celem dzia³alnoci jest odzysk czystych surowców wtórnych, produkcja kompostu rynkowego i ograniczenie iloci odpadów przeznaczonych do sk³adowania. Sk³adowisko Odpadów Komunalnych w Studziankach gm. Wasilków po opracowaniu dokumentacji na modernizacjê sk³adowiska i uzyskaniu pozwolenia na budowê, prowadzono w 2002 roku modernizacjê obiektu. W ramach projektu modernizacji przewidziano równie¿ czêciow¹ rekultywacjê sk³adowiska. W 2003 roku zakoñczono modernizacjê nowej czêci wysypiska odpadów sta³ych. Sk³adowisko Odpadów Komunalnych w Uhowie, gm. £apy z powodu braku rodków finansowych w 2002 roku zakoñczenie budowy nowego sk³adowiska planowane by³o na koniec 2003 r. Do tego czasu eksploatowano stare sk³adowisko. W 2003 roku przyst¹piono do zamkniêcia i rekultywacji wyeksploatowanej czêci sk³adowiska. Miasto Kolno, które umieszczono na Licie wojewódzkiej z powodu odprowadzania nieoczyszczonych cieków miejskich do rzeki, w 2003 roku zakoñczy³o rozruch i przyst¹pi³o do eksploatacji miejskiej oczyszczalni cieków o zdolnoci oczyszczania 1650m3/d. Przeprowadzone kontrole oczyszczalni oraz analiza cieków wykaza³y bardzo dobr¹ pracê urz¹dzeñ oczyszczaj¹cych. Stê¿enia zanieczyszczeñ w odprowadzanych ciekach nie przekracza³y wartoci dopuszczalnych okrelonych w pozwoleniu wodnoprawnym. Miasto Kolno bêdzie ubiega³o siê o skrelenie z Listy wojewódzkiej. GRYFSKAND Sp. z o.o. w Gryfinie, Oddzia³ w Hajnówce, Zak³ad Produkcji Wêgli Aktywnych w Hajnówce -wymieniono wentylator spalin kot³owych na wolnoobrotowy z zastosowaniem podk³adów wibroizolacyjnych; dodatkowo wykonano obudowê dwiêkoch³onn¹ urz¹dzenia. Wykonano obudowy z materia³ów dwiêkoch³onnych na wentylatorach, usytuowanych na wolnej przestrzeni poza obiektami produkcyjnymi. Mogilnik w Anusinie - ¿elbetowy bunkier wojskowy z okresu II wojny wiatowej, zlokalizowany w kompleksie lenym w odleg³oci ok. 0,8 km od miejscowoci Anusin. W latach 1984-89, po wczeniejszej adaptacji obiektu, sk³adowane w nim by³y przeterminowane rodki ochrony rolin. W okresie od 21.09.2001 r. do 11.09.2003 r. zalegaj¹ce w obiekcie odpady zosta³y wybrane i poddane unieszkodliwieniu, a wykorzystywane pomieszczenia oczyszczone i zabezpieczone. W okresie 09 - 11.09.2003 r. przeprowadzono trzeci etap likwidacji - zawartoæ 55 metalowych beczek przepakowano do 174 atestowanych, plastykowych beczek. Ca³kowita masa odpadów, wywiezionych do unieszkodliwienia w firmie LOBBE z D¹browy Górniczej, wynios³a 7,62 Mg. Zarówno SEGI-AT Sp. z o.o. w Warszawie, jak i LOBBE D¹browa Górnicza Sp. z o.o. posiadaj¹ stosowne decyzje w zakresie zbierania, transportu i unieszkodliwiania przedmiotowych odpadów. £¹cznie, w trzech etapach, z mogilnika w Anusinie wywieziono do unieszkodliwienia 64,3 Mg odpadów (przeterminowane rodki ochrony rolin wraz z ich opakowaniami fabrycznymi, skrzynki drewniane, kartony tekturowe, pojemniki metalowe i szklane, pojemniki do transportu). Wnêtrze bunkra, a tak¿e obszar w jego najbli¿szym s¹siedztwie wyczyszczono i uprz¹tniêto, a otwór wejciowy zamurowano. W pozosta³ych zak³adach znajduj¹cych siê na Licie nie prowadzono w 2003 roku dzia³añ maj¹cych na celu poprawê stanu rodowiska. OCENA WYPE£NIENIA PRZEZ INWESTORÓW WYMAGAÑ OCHRONY RODOWISKA (2002 2003) Na podstawie danych uzyskanych z urzêdów administracji samorz¹dowej i rz¹dowej oraz zg³oszeñ inwestorów w trybie art. 56 prawa budowlanego o oddawaniu obiektów do u¿ytkowania, prowadzono kontrole nowych inwestycji komunalnych maj¹cych poprawiæ stan rodowiska (oczyszczalnie cieków, wysypiska odpadów komunalnych, kot³ownie), jak równie¿ kontrole inwestycji mog¹cych znacz¹co wp³ywaæ na stan rodowiska, w aspekcie przepisów o ochronie i kszta³towaniu rodowiska. Prowadzone dzia³ania koncentrowa³y siê na: a prawid³owoci przygotowania inwestycji i poprawnoci prowadzenia procesu inwestycyjnego, a wype³nianiu przez inwestorów wymogów ochrony rodowiska ustalonych w projekcie technicznym oraz decyzjach w³aciwych organów, a wykonaniu wszystkich niezbêdnych zabezpieczeñ rodowiska i spe³nieniu warunków dopuszczalnej emisji zanieczyszczeñ do wód, powietrza oraz emisji ha³asu, przed przekazaniem obiektu do eksploatacji. G³ównym za³o¿eniem cyklu kontrolnego by³o wyeliminowanie nieprawid³owoci, dotycz¹cych zachowania wymogów ochrony rodowiska na etapie prowadzenia inwestycji oraz na niedopuszczeniu do przekazania do eksploatacji obiektów nie spe³niaj¹cych ww. warunków. W 2002 roku w ramach ww. cyklu przeprowadzono 49 kontroli, w 48 obiektach, na ró¿nych etapach procesu inwestycyjnego. Kontrolowanymi obiektami by³y: a zak³ady produkcyjne (g³ównie zak³ady produkcji materia³ów budowlanych, przetwórstwa drewna, przetwórstwa miêsnego, rozlewnie wód, produkcji pasz), a oczyszczalnie cieków, 148 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok a kot³ownie i spalarnie odpadów medycznych, a sk³adowiska odpadów (nowe komory sk³adowisk), a stacje paliw, a obiekty us³ugowe (salony samochodowe, myjnie samochodowe, warsztaty samochodowe, auto-z³omy, kamieniarsko-betoniarskie, drukarnie), a placówki handlowe. W wyniku przeprowadzonych kontroli stwierdzono uchybienia, takie jak: a nieuregulowany stan formalnoprawny w zakresie gospodarki odpadami, a brak zezwolenia na unieszkodliwianie odpadów medycznych pochodz¹cych z innych jednostek s³u¿by zdrowia, a brak prowadzonej ewidencji odpadów, a brak pozwolenia wodno-prawnego na odprowadzanie wód opadowych, a brak urz¹dzeñ pomiarowo-kontrolnych (piezometry, wodomierze), aodprowadzanie cieków sanitarnych do kanalizacji deszczowej, a brak strefy ochrony bezporedniej studni g³êbinowej, a brak mineralnej warstwy ochronnej na skarpach sk³adowisk, a brak pozwolenia na wprowadzanie gazów lub py³ów do powietrza, a brak zbiornika retencyjnego na gromadzenie wód opadowych, a brak stanowisk pomiarowych emisji zanieczyszczeñ do powietrza, a brak op³at za gospodarcze korzystanie ze rodowiska. Realizuj¹c kontrole obiektów bêd¹cych w trakcie inwestycji, wydano 15 zarz¹dzeñ pokontrolnych, którymi zobowi¹zano inwestorów do usuniêcia stwierdzonych nieprawid³owoci. Na podstawie art. 56 prawa budowlanego wydano 12 postanowieñ o braku sprzeciwu do przyst¹pienia do u¿ytkowania obiektów, a w 2 przypadkach wydano decyzje wstrzymuj¹ce oddanie obiektu do eksploatacji: a Sk³adowiska Odpadów Komunalnych dla gminy £om¿a i niadowo w Ratowie Piotrowie. W czasie prowadzonej kontroli, sk³adowisko nie spe³nia³o wymogów ochrony rodowiska (brak wzmocnienia trasy zjazdu do niecki sk³adowiska, brak wagi, brak p³ynu dezynfekuj¹cego w wannie dezynfekcyjnej). Po usuniêciu nieprawid³owoci wydano decyzjê wyra¿aj¹c¹ zgodê na podjêcie eksploatacji tego miêdzygminnego wysypiska. a Stacja Paliw w Wasilkowie, nale¿¹ca do Przedsiêbiorstwa Handlowo Us³ugowego HOTGAZ Marian Marek Pêdzim¹¿. W trakcie kontroli stwierdzono, i¿ stacja nie spe³nia³a wymogów ochrony rodowiska (przedmiotowy obiekt zlokalizowany jest na dzia³ce zakwalifikowanej do terenów zieleni parkowej, w zewnêtrznej strefie ochrony poredniej ujêcia wody). W 2003 roku w ramach cyklu przeprowadzono 49 kontroli, w 49 obiektach, na ró¿nych etapach procesu inwestycyjnego. Wydano 17 zarz¹dzeñ pokontrolnych, poprzez które zobowi¹zano inwestorów do usuniêcia stwierdzonych nieprawid³owoci, a w jednym przypadku inwestora ukarano mandatem karnym. Na podstawie art. 56 prawa budowlanego wydano jedno postanowienie o braku sprzeciwu do przyst¹pienia do u¿ytkowania obiektów. W jednym przypadku wydano decyzjê wstrzymuj¹c¹ oddanie do eksploatacji, poniewa¿ w trakcie przeprowadzonej kontroli ustalono, ¿e na terenie zak³adu produkuj¹cego beton nie by³o urz¹dzeñ do oczyszczania cieków technologicznych. Odprowadzanie cieków nastêpowa³o bezporednio do gruntu, jednoczenie stwierdzono wystêpowanie przekroczeñ wartoci dopuszczalnych ha³asu na granicy zak³adu. Po usuniêciu nieprawid³owoci wydano decyzjê wyra¿aj¹c¹ zgodê na oddanie przedsiêbiorstwa do u¿ytkowania. Generalnie, w wyniku przeprowadzonych kontroli w latach 2002 2003 stwierdzono, i¿ w nowo powstaj¹cych obiektach stosowane s¹ nowoczesne rozwi¹zania technologiczne w produkcji oraz w obiektach bezporednio chroni¹cych rodowisko, a inwestorzy wype³niaj¹ warunki przewidziane prawem i decyzjami organów administracyjnych. OGRANICZENIE ZANIECZYSZCZEÑ EMITOWANYCH DO POWIETRZA ZE RÓDE£ TECHNOLOGICZNYCH ORAZ ENERGETYCZNYCH (2002 2003) W ramach ww. cyklu kontrolami objêto przede wszystkim najwiêksze zak³ady energetyki cieplnej i kot³ownie osiedlowe oraz zak³ady przemys³owe o najwiêkszej emisji zanieczyszczeñ do powietrza ze róde³ technologicznych. Dzia³ania kontrolne prowadzono pod k¹tem: a oceny dotrzymywania warunków decyzji o dopuszczalnej emisji oraz realizacji obowi¹zków z nich wynikaj¹cych, a prawid³owoci eksploatacji urz¹dzeñ ochrony powietrza, 149 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok a oceny realizacji przez zak³ady przedsiêwziêæ zmierzaj¹cych do ograniczenia emisji zanieczyszczeñ do atmosfery (monta¿ urz¹dzeñ ochronnych, zmiany noników energii itp.), a poprawnoci naliczania op³at za gospodarcze korzystanie ze rodowiska. W 2002 roku, w ramach opisywanego cyklu kontrolnego przeprowadzono ³¹cznie 97 kontroli w 90 obiektach. W omiu przypadkach stwierdzono przekroczenia warunków decyzji o emisji dopuszczalnej, w zwi¹zku z czym wymierzono kary biegn¹ce. W jednym przypadku wymierzono karê biegn¹c¹ za wprowadzanie do wód cieków o przekroczonych ³adunkach zanieczyszczeñ. W dwóch przypadkach stwierdzono przekroczenie dla zak³adów wartoci dopuszczalnych ha³asu, w zwi¹zku z czym przekazano materia³y z kontroli organom w³aciwym do ustalenia wartoci dopuszczalnych w drodze decyzji administracyjnej. W wyniku przeprowadzonych kontroli wydano 59 zarz¹dzeñ pokontrolnych. Ponadto skierowano jedno wyst¹pienie z art. 16 ustawy o Inspekcji Ochrony rodowiska w sprawie wszczêcia postêpowania w zwi¹zku z nieprawid³owociami w wydanej decyzji o dopuszczalnej emisji zanieczyszczeñ do powietrza, a tak¿e piêæ innych wyst¹pieñ g³ównie zwi¹zanych z brakiem realizacji przez zak³ady obowi¹zków ustalonych w decyzjach o dopuszczalnej emisji zanieczyszczeñ do powietrza (np. monta¿ króæców pomiarowych). Na³o¿ono dwie kary grzywny w formie mandatu karnego z art. 31 a ustawy o Inspekcji Ochrony rodowiska. W 2003 r. przeprowadzono 93 kontrole (79 planowych i 14 pozaplanowych) w 80 zak³adach. Wydano siedem decyzji o karze biegn¹cej za przekroczenia dopuszczalnej emisji do powietrza, dwie decyzje o karze biegn¹cej za odprowadzanie cieków o ponadnormatywnym zanieczyszczeniu, 36 zarz¹dzeñ pokontrolnych, dotycz¹cych wyeliminowania nieprawid³owoci. Skierowano trzy wyst¹pienia z art. 16 ustawy o Inspekcji Ochrony rodowiska w sprawie wszczêcia postêpowania w zwi¹zku z nieprawid³owociami w wydanych decyzjach pozwoleniach na wprowadzanie gazów lub py³ów do powietrza oraz w pozwoleniu wodnoprawnym na pobór wody. Na³o¿ono jedn¹ karê grzywny w formie mandatu karnego z art. 31a ustawy o Inspekcji Ochrony rodowiska. Wydane zarz¹dzenia dotyczy³y m.in. nastêpuj¹cych zagadnieñ: a koniecznoci uzyskania b¹d uaktualnienia decyzji okrelaj¹cej dopuszczalne do wprowadzenia do powietrza rodzaje i iloci substancji zanieczyszczaj¹cych, a likwidacji niezorganizowanej emisji py³u, a doprowadzenia urz¹dzeñ odpylaj¹cych do w³aciwego stanu oraz likwidacji nieszczelnoci w kana³ach spalin, a realizacji obowi¹zku dwukrotnych w ci¹gu roku pomiarów emisji (zawartego w decyzji o dopuszczalnej emisji), a zaleg³oci i terminowego regulowania op³at za emisjê zanieczyszczeñ do powietrza, a braku pozwoleñ na wprowadzanie zanieczyszczeñ do powietrza lub nieprawid³owoci w posiadanych decyzjach, a braku zg³oszenia instalacji do starostwa, a braku lub nieprawid³owego prowadzenia ewidencji rodzajów i iloci zanieczyszczeñ wprowadzanych do powietrza, a z³ego stanu technicznego urz¹dzeñ odpylaj¹cych i kana³ów spalin. Oprócz zagadnieñ z zakresu ochrony atmosfery, zarz¹dzenia dotyczy³y tak¿e problemów gospodarki odpadami (prowadzenia ewidencji, uregulowanie stanu formalno-prawnego), gospodarki wodno-ciekowej (uzyskania pozwoleñ wodno-prawnych, legalizacji wodomierzy), ograniczenia emisji ha³asu oraz uregulowania zaleg³ych lub nieprawid³owo naliczonych op³at. Kontrole wykaza³y m.in. podejmowanie przez szereg zak³adów przedsiêwziêæ zwi¹zanych z ograniczeniem emisji zanieczyszczeñ do powietrza. Ma³e jednostki ogranicza³y emisjê g³ównie poprzez wymianê kot³ów na olejowe lub gazowe, wiêksze przede wszystkim poprzez regulacjê procesów spalania, stosowanie lepszego jakociowo wêgla (o obni¿onej zawartoci siarki). W 2002 r. zakoñczono m.in. nastêpuj¹ce przedsiêwziêcia zwi¹zane z ochron¹ powietrza: a modernizacjê kot³a WR-25 Nr 3 w Ciep³owni G³ównej w Suwa³kach, polegaj¹c¹ na zwiêkszeniu jego sprawnoci, wymianie urz¹dzeñ odpylaj¹cych (inwestor Przedsiêbiorstwo Energetyki Cieplnej w Suwa³kach), a wymianê urz¹dzeñ odpylaj¹cych (cyklonów) za kot³em WR-10 Nr 2 w ciep³owni przy ul Obroñców Westerplatte w Augustowie (inwestor Miejskie Przedsiêbiorstwo Energetyki Cieplnej GIGA w Augustowie), a modernizacjê kot³owni, polegaj¹c¹ na monta¿u drugiego kot³a parowego o wydajnoci 8 ton pary na godzinê, opalanego olejem opa³owym (inwestor Samodzielny Publiczny Szpital Wojewódzki w Suwa³kach), a modernizacjê systemu ciep³owniczego w Czarnej Bia³ostockiej, polegaj¹c¹ na zast¹pieniu w Ciep³owni Miejskiej przy ul. Fabrycznej kot³ów wêglowych typu WR-5 (2 szt.) i WR-2,5 (1 szt.) kot³ami typu FEROLLI SGM500 (2 szt.) oraz FEROLLI SGM-2500 (1 szt.), opalanymi zrêbkami drewna oraz rezerwowo olejem opa³owym lekkim, wraz z monta¿em urz¹dzeñ odpylaj¹cych (trzy odpylacze multicyklonowe MC 1 o skutecznoci odpylania 90%), a modernizacjê Wytwórni Mas Bitumicznych w Sobolewie poprzez likwidacjê wyeksploatowanej linii technolo gicznej WMB-30 i zainstalowanie nowej typu TELOMAT prod. niemieckiej, wyposa¿onej w zespó³ odpyla150 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok czy tkaninowych, o zak³adanej sprawnoci odpylania 89 % (inwestor - Przedsiêbiorstwo DrogowoMostowe w Bia³ymstoku), a wy³¹czenie z eksploatacji Wytwórni Mas Bitumicznych w Szudzia³owie, a modernizacjê wêglowej kot³owni osiedlowej na ul. Dubia¿yñskiej w Bielsku Podlaskim, polegaj¹cej na wymianie kot³ów na opalane olejem (inwestor Miejskie Przedsiêbiorstwo Energetyki Cieplnej S.A. w Bielsku Podlaskim), awymianê parku maszynowego i modernizacjê urz¹dzeñ ochrony atmosfery w £om¿yñskiej Fabryce Mebli Sp. z o.o. w £om¿y (obecnie wszystkie urz¹dzenia do mechanicznej obróbki drewna pod³¹czone s¹ do centralnej stacji filtrów). W 2003 r. realizowano m.in. nastêpuj¹ce przedsiêwziêcia zwi¹zane z ochron¹ powietrza: a modernizacjê kot³a WR-25 Nr 2 w Ciep³owni G³ównej Przedsiêbiorstwa Energetyki Cieplnej w Suwa³kach, polegaj¹ca na zwiêkszeniu jego sprawnoci; wymianê urz¹dzeñ odpylaj¹cych, a modernizacjê kot³owni wêglowej na opalan¹ biomas¹ w Zespole Szkó³ Ogólnokszta³c¹cych w Sejnach, a likwidacjê kot³owni lokalnej i pod³¹czenie do miejskiej sieci ciep³owniczej obiektów II Liceum Ogólnokszta³c¹cego w Augustowie, a modernizacjê kot³owni w Zak³adzie Miêsnym LUX s.c. w Bia³ymstoku, polegaj¹c¹ na wymianie 2 olejowych wytwornic pary typu WW-10 na kocio³ parowy z palnikiem gazowym typu HTO 160 L firmy RUMIA, Tematyka ochrony powietrza i ograniczenia emisji zanieczyszczeñ do powietrza by³y tak¿e przedmiotem kontroli interwencyjnych oraz kontroli realizowanych w ramach innych cykli kontrolnych. OGRANICZENIE UCI¥¯LIWOCI ZWI¥ZANYCH Z PONADNORMATYWN¥ EMISJ¥ HA£ASU (2002 2003) Celem ww. cyklu kontrolnego by³o doprowadzenie do ograniczenia emisji ha³asu oraz zmniejszenie uci¹¿liwoci zak³adów przemys³owych i obiektów dla ludzi i rodowiska. Prowadzone kontrole dotyczy³y najwiêkszych zak³adów przemys³owych, w których stwierdzono nadmiern¹ emisjê ha³asu do rodowiska i dla których ustalono dopuszczalny poziom jego emisji, a tak¿e obiektów mniejszych, których dzia³alnoæ stwarza tê uci¹¿liwoæ dla otoczenia. Dzia³ania kontrolne koncentrowa³y siê na: a ocenie dotrzymywania przez zak³ady warunków decyzji o dopuszczalnej emisji ha³asu do rodowiska, a realizacji przedsiêwziêæ zmierzaj¹cych do ograniczenia emisji ha³asu. W 2002 r. przeprowadzono trzydzieci dziewiêæ kontroli w zakresie ochrony rodowiska przed ha³asem w 39 zak³adach. Ponadto, w wyniku interwencji mieszkañców posesji po³o¿onych w pobli¿u obiektów emituj¹cych ha³as, przeprowadzono dziewiêtnacie kontroli. Badania w dwudziestu przypadkach zak³adów wykaza³y wystêpowanie przekroczeñ wartoci dopuszczalnych na przyleg³ych terenach mieszkalnych, w porze dziennej i nocnej. W zwi¹zku z tym, wydano cztery decyzje o naliczeniu dobowej kary pieniê¿nej. W piêciu przypadkach wyst¹piono do w³aciwych organów ochrony rodowiska o wydanie decyzji ustalaj¹cej dopuszczaln¹ emisjê ha³asu do rodowiska, a w dziewiêtnastu przypadkach wydano zarz¹dzenia pokontrolne dotycz¹ce podjêcia dzia³añ inwestycyjnych na rzecz wyeliminowania ponadnormatywnego ha³asu. W 2003 r. przeprowadzono szeædziesi¹t jeden kontroli w zakresie ochrony rodowiska przed ha³asem (33 planowe i 28 pozaplanowych). W trzynastu przypadkach kontrole pozaplanowe wynika³y z interwencji mieszkañców posesji, po³o¿onych w pobli¿u zak³adów emituj¹cych ha³as. Ponadto, przeprowadzono siedem kontroli inwestycyjnych oraz osiem podczas kontroli innych celów. W trzydziestu trzech przypadkach wykonano pomiary emisji ha³asu do rodowiska. Dwanacie razy stwierdzono wystêpowanie przekroczeñ wartoci dopuszczalnych, ustalonych w Rozporz¹dzeniu Ministra Ochrony rodowiska, Zasobów Naturalnych i Lenictwa z dnia 13 maja 1998 r., w sprawie dopuszczalnych poziomów ha³asu w rodowisku lub wartoci dopuszczalnych ustalonych decyzjami administracyjnymi, okrelaj¹cymi dopuszczaln¹ emisjê. W wyniku kontroli wydano cztery decyzje o karze biegn¹cej oraz trzy decyzje o ³¹cznej karze pieniê¿nej. W dwóch przypadkach skierowano wnioski do w³aciwych organów ochrony rodowiska o wydanie decyzji ustalaj¹cej dopuszczalny poziom ha³asu przenikaj¹cego do rodowiska. Wydano tak¿e trzynacie zarz¹dzeñ pokontrolnych dotyczy³y one wyciszenia urz¹dzeñ b¹d instalacji, stanowi¹cych ród³o ha³asu przenikaj¹cego do rodowiska oraz zlikwidowania wystêpuj¹cych przekroczeñ wartoci dopuszczalnych w porze dziennej i nocnej. Zrealizowano m.in. nastêpuj¹ce przedsiêwziêcia, maj¹ce na celu ograniczenie uci¹¿liwoci przenikania ha³asu do rodowiska: a w PSS Spo³em, Ciastkarnia Nr 3 w Bia³ymstoku przy ul. H. Ordonówny 1 - zamontowano ekran akustyczny z p³yt dwiêkoch³onnych KA-01 przy centrali wentylacyjnej VTS CLIMA, 151 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok a w INTERLIGHT Stefan Walêdziak w Brañsku, Zak³ad przy ul. Senatorskiej - zlikwidowano cienne wentylatory wyci¹gowe z pomieszczenia wtryskarek; zmieniono lokalizacjê m³yna do tworzyw sztucznych, a w MODREX w Sokó³ce - dokonano wyciszenia pomieszczenia produkcyjnego oraz wentylatora trocin z korowarki; na granicy zak³adu rozpoczêto monta¿ kolejnego ekranu akustycznego, a w PINEWOOD INDUSTRY Sp. z o.o. w Augustowie - wyciszono wentylator transportowy trocin w hali traków, poprzez wymianê ³o¿ysk, zamontowanie amortyzatorów, zabudowê wentylatora. ELIMINACJA ODPROWADZANIA NIEDOSTATECZNIE OCZYSZCZONYCH CIEKÓW DO WÓD POWIERZCHNIOWYCH LUB DO ZIEMI (2002-2003) Dzia³alnoci¹ kontroln¹ objêto podmioty eksploatuj¹ce miejskie i gminne oczyszczalnie cieków, a tak¿e zak³ady przemys³owe i jednostki us³ugowe, odprowadzaj¹ce cieki do wód powierzchniowych lub do ziemi. Dzia³ania kontrolne koncentrowa³y siê na nastêpuj¹cych zagadnieniach: a prawid³owoci eksploatacji istniej¹cych urz¹dzeñ ochrony wód, a ograniczeniu wielkoci ³adunku zanieczyszczeñ odprowadzanych do wód powierzchniowych lub do ziemi, a realizacji inwestycji zwi¹zanych z ochron¹ wód. W 2002 roku w ramach tego cyklu kontrolnego przeprowadzono 122 kontrole w 92 obiektach. Wydano 67 zarz¹dzeñ pokontrolnych. W tracie przeprowadzanych kontroli, w wiêkszoci przypadków, pobrano do analiz próby cieków lub wody. Wydano 66 decyzji ustalaj¹cych kary biegn¹ce za odprowadzanie cieków nie spe³niaj¹cych warunków okrelonych w pozwoleniach wodnoprawnych oraz jedn¹ decyzjê ustalaj¹c¹ karê biegn¹c¹ za przekroczenie dopuszczalnej emisji zanieczyszczeñ do powietrza. Skierowano dwa wyst¹pienia z art. 16 ustawy o Inspekcji Ochrony rodowiska w sprawie wszczêcia postêpowania w zwi¹zku z nieprawid³owociami w wydanych decyzjach administracyjnych, a tak¿e dwa inne wyst¹pienia w sprawie ustalenia podwy¿szonej op³aty za korzystanie ze rodowiska dla zak³adu odprowadzaj¹cego cieki bez pozwolenia wodnoprawnego oraz w sprawie wybudowania obiektu bez urz¹dzeñ do gromadzenia lub oczyszczania cieków (do Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego). Ponadto opracowano jedn¹ opiniê na temat efektów ekologicznych, uzyskanych w wyniku wybudowania gminnej oczyszczalni cieków oraz wydano jedno postanowienie w sprawie u¿ytkowania oczyszczalni cieków. W 2003 roku przeprowadzono 127 kontroli (99 planowych i 28 pozaplanowych), w 92 obiektach. Wydano 44 zarz¹dzenia pokontrolne, 58 decyzji kar biegn¹cych za odprowadzanie cieków nieodpowiadaj¹cych normom. Skierowano cztery wyst¹pienia (do wykonawców oczyszczalni cieków oraz do wójtów gmin) w sprawie podjêcia stosownych dzia³añ zmierzaj¹cych do usuniêcia nieprawid³owoci stwierdzonych w trakcie kontroli. Na³o¿ono jedn¹ karê grzywny w formie mandatu karnego z art. 70 ustawy o odpadach. Skierowano równie¿ jeden wniosek do s¹du rejonowego, dotycz¹cy wykroczenia z art.194 pkt 6 Prawa wodnego. Winnego s¹d ukara³ grzywn¹ w kwocie 1000 z³. Wydane zarz¹dzenia pokontrolne dotyczy³y nastêpuj¹cych zagadnieñ: a doprowadzenia do w³aciwego stanu technicznego urz¹dzeñ oczyszczaj¹cych cieki (wymiana niektórych urz¹dzeñ, modernizacja, czyszczenie osadników), a prowadzenia ewidencji odpadów wytwarzanych na oczyszczalni, iloci pobieranej wody i odprowadzanych cieków a zwiêkszenia nadzoru nad eksploatacj¹ oczyszczalni, a stosowania przepisów dotycz¹cych wykorzystania komunalnych osadów ciekowych, a wnoszenia op³at za umieszczenie odpadów (wytworzonych na oczyszczalni) na sk³adowisku, a przedstawienia harmonogramu prac maj¹cych na celu modernizacjê urz¹dzeñ oczyszczaj¹cych, a prowadzenia na bie¿¹co ksi¹¿ki eksploatacji oczyszczalni cieków, a opracowania instrukcji obs³ugi oczyszczalni cieków i eksploatacji oczyszczalni cieków zgodnie z instrukcj¹ obs³ugi, a zaprzestania odprowadzania cieków zrzutem awaryjnym, a prowadzenia analiz cieków oraz jakoci wody w odbiorniku, a dokonania legalizacji lub wymiany wodomierzy, a ograniczenia iloci pobieranej wody do warunków okrelonych w pozwoleniu wodnoprawnym, a prowadzenia okresowych badañ osadów ciekowych i gruntów, na których s¹ one wykorzystywane, a zabezpieczenia gruntu przed przedostaniem siê odcieków z osadów ciekowych, gromadzonych na terenie oczyszczalni cieków, a uregulowania zaleg³ych op³at za korzystanie ze rodowiska. Dzia³ania inwestycyjne, przeprowadzone przez wiele jednostek w 2002 roku zwi¹zane by³y z modernizacj¹ lub budow¹ oczyszczalni cieków, czy te¿ poprawieniem efektywnoci dzia³ania istniej¹cych urz¹dzeñ ochrony wód. Pozwoli³y one na uzyskanie nastêpuj¹cych efektów: 152 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok a zakoñczono budowê i przekazano do u¿ytku kanalizacjê sanitarn¹ oraz gminn¹ oczyszczalniê cieków w Wi¿ajnach (oczyszczalnia mechaniczno biologiczna z podwy¿szonym usuwaniem biogenów, o przepustowoci 200 m3/d) a oddano do u¿ytku oczyszczalniê cieków w Grodzisku (mechaniczno biologiczn¹ z mechanicznym odwadnianiem osadu o przepustowoci 150 m3/d), a oddano do u¿ytku oczyszczalniê cieków w Dubiczach Cerkiewnych (typu SBR BIOGEST o przepustowoci 54 m3/d) wraz z kanalizacj¹ sanitarn¹ o d³ugoci 1365 m, a zakoñczono budowê miejskiej oczyszczalni cieków w Kolnie, gminnej oczyszczalni w Winie oraz oczyszczalni w Kurowie (na potrzeby osiedla mieszkaniowego przy siedzibie Narwiañskiego Parku Narodowego), wszystkie oczyszczalnie pod koniec 2002 r. by³y w fazie rozruchu technologicznego, a rozbudowano sieæ kanalizacji sanitarnej i rozpoczêto rozruch technologiczny gminnej oczyszczalni cieków w Dowspudzie (gmina Raczki) - na bazie istniej¹cej oczyszczalni biologicznej powsta³a oczyszczalnia biologiczno - chemiczna (komory SBR) z chemicznym str¹caniem fosforu, o przepustowoci 360 m3/d, a zakoñczono modernizacjê uk³adu biologicznego miejskiej oczyszczalni cieków w Bia³ymstoku pod k¹tem zwiêkszenia efektywnoci w usuwaniu zwi¹zków biogennych, a dokonano modernizacji oczyszczalni cieków w Narewce, a prowadzono prace zwi¹zane z modernizacj¹ oczyszczalni cieków w Siemiatyczach i w Bielsku Podlaskim, a prowadzono prace dotycz¹ce realizacji gminnej oczyszczalni cieków w W¹soszu (do koñca 2002 roku zamontowano urz¹dzenia oczyszczalni oraz wybudowano czêæ kolektora sanitarnego, wiosn¹ 2003 trwa³y prace przy zagospodarowaniu terenu oraz kontynuowano budowê dalszej czêci kolektora sanitarnego), rozruch i oddanie oczyszczalni do u¿ytkowania planowano na maj 2003 r., a kontynuowano modernizacjê stacji uzdatniania wody w Hajnówce, a prowadzono budowê przydomowych oczyszczalni cieków na terenie gminy Brañsk, a kontynuowano budowê oczyszczalni cieków dla galwanizerni ZPUH KROMET w Bia³ymstoku, a prowadzono rozbudowê kanalizacji sanitarnej w Zab³udowie, a wykonano dokumentacjê techniczn¹ oraz prace geodezyjne pod budowê oczyszczalni dla gminy Nowe Piekuty. W 2003 r. prowadzono nastêpuj¹ce dzia³ania inwestycyjne, zwi¹zane z modernizacj¹ lub budow¹ oczyszczalni cieków, czy te¿ poprawieniem efektywnoci dzia³ania istniej¹cych urz¹dzeñ ochrony wód: a oddano do eksploatacji miejskie oczyszczalnie cieków w Kolnie i w Drohiczynie; przekazano do u¿ytku oczyszczalniê cieków oraz kanalizacjê sanitarn¹ w Nowym Dworze, do której skierowano cieki z osiedla mieszkaniowego w Bobrze Wielkiej (wczeniej niedostatecznie oczyszczone cieki odprowadzane by³y do rzeki Biebrzy), a zakoñczono realizacjê i przekazano do u¿ytku zmodernizowane gminne oczyszczalnie cieków w: Micha³owie, Narwi, Krypnie, Bielsku Podlaskim i Choroszczy, a zakoñczono budowê zbiornika napowietrzania cieków dowo¿onych do punktu zlewnego na oczyszczalni w Brañsku, a prowadzono prace zwi¹zane z modernizacj¹ oczyszczalni cieków w: Siemiatyczach, D¹browie Bia³ostockiej, £ubinie Kocielnym, Dydulach, Suchowoli, Czeremsze (przy ul. Fabrycznej), £apach oraz Hajnówce, a prowadzono prace zwi¹zane z budow¹ oczyszczalni cieków wraz z odcinkiem kolektora g³ównego kanalizacji sanitarnej w Zespole Szkó³ Rolniczych w Czartajewie, a prowadzono budowê przydomowych oczyszczalni cieków na terenie gminy Brañsk, a prowadzono rozbudowê kanalizacji sanitarnej w Zab³udowie, Dubiczach Cerkiewnych, a zakoñczono rozbudowê i modernizacjê miejskich oczyszczalni w Grajewie i Stawiskach oraz gminnych oczyszczalni cieków w Szepietowie i Soko³ach, a zakoñczono budowê gminnej oczyszczalni cieków w W¹soszu, a modernizowano miejsk¹ oczyszczalniê cieków w Szczuczynie oraz oczyszczalniê zak³adu Scandic Food w Chojnach Starych, a zakoñczono rozruch technologiczny zmodernizowanej gminnej oczyszczalni cieków w Dowspudzie (gm. Raczki), gdzie równie¿ rozbudowano sieæ kanalizacji sanitarnej, na bazie istniej¹cej oczyszczalni biologicznej powsta³a oczyszczalnia biologiczno-chemiczna (komory SBR) z chemicznym str¹caniem fosforu o przepustowoci 360 m3/d, a prowadzono prace zwi¹zane z przebudow¹ oczyszczalni na terenie Przejcia Granicznego w Budzisku, zamiast istniej¹cych komór Sebiofikon zastosowany zosta³ reaktor biologiczny z osadem czynnym SBR, pozwoli to na uzyskiwanie znacznie lepszych efektów oczyszczania cieków, a na terenie oczyszczalni miejskiej w Augustowie prowadzono prace polegaj¹ce na wykorzystaniu cieków oczyszczonych do celów gospodarczych m.in. do p³ukania prasy filtracyjnej osadu, a wybudowano ma³¹ biologiczn¹ oczyszczalniê cieków przy Gimnazjum w Janówce gm. Augustów (oczyszczalnia Bioekol Mini). 153 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok OCHRONA ZASOBÓW WÓD, W SZCZEGÓLNOCI WÓD PODZIEMNYCH, STANOWI¥CYCH RÓD£O ZAOPATRZENIA LUDNOCI W WODÊ DO PICIA I NA POTRZEBY GOSPODARCZE (2002-2003) Przeprowadzone kontrole pozwoli³y na ocenê potencjalnego zagro¿enia jakoci wód podziemnych, s³u¿¹cych przede wszystkim do zaopatrzenia ludnoci w wodê do picia oraz na wyeliminowanie, w wyniku dalszych dzia³añ kontrolnych, mo¿liwych potencjalnych róde³ zanieczyszczeñ. Kontrolami objêto zak³ady uci¹¿liwe i prowadz¹ce inwestycje, zlokalizowane w zlewniach rzek, stanowi¹cych ujêcia wody pitnej dla miast województwa, a tak¿e zak³ady znajduj¹ce siê w pobli¿u miejskich i wiejskich ujêæ wód podziemnych, mog¹cych mieæ wp³yw na stan czystoci wód. Dzia³ania kontrolne koncentrowa³y siê na: a posiadaniu niezbêdnych uregulowañ formalnoprawnych, w zakresie poboru wody i odprowadzania cieków oraz przestrzegania warunków w nich zawartych, a prawid³owoci utrzymania urz¹dzeñ do poboru wody, prawid³owoci wyznaczenia i zagospodarowania stref ochronnych ujêæ wody, a okreleniu potencjalnych róde³ zanieczyszczenia wód podziemnych. W 2002 roku, w ramach realizacji tego cyklu, kontrol¹ objête zosta³y: a obiekty zlokalizowane w dorzeczu rzek zasilaj¹cych ujêcia wody pitnej dla aglomeracji bia³ostockiej, a zak³ady zlokalizowane na terenie strefy ochrony poredniej ujêæ wód podziemnych, a ujêcia wód podziemnych. £¹cznie, w ramach niniejszego celu, przeprowadzono w 2002 roku dwanacie kontroli w dwunastu jednostkach, wydano dziewiêæ zarz¹dzeñ pokontrolnych. W jednostkach maj¹cych znaczny wp³yw na jakoæ wód pitnych dla aglomeracji bia³ostockiej przeprowadzono piêæ kontroli. Skontrolowano ujêcia wód podziemnych oraz szeæ oczyszczalni cieków: miejsk¹ w Sokó³ce, osiedlow¹ w Micha³owie; gminne w: Gródku, Micha³owie i Czarnej Bia³ostockiej oraz w Domu Pomocy Spo³ecznej w £aniach. Kontrolowane podmioty w dwóch przypadkach nie mia³y uregulowanego stanu formalno-prawngo w zakresie gospodarki wodno-ciekowej. Stwierdzono brak pozwolenia wodno-prawnego na eksploatacjê urz¹dzeñ oczyszczaj¹cych i odprowadzanie cieków do rzeki Supral z osiedlowej oczyszczalni cieków w Micha³owie oraz na eksploatacjê urz¹dzeñ i pobór wody z ujêcia w Bobrownikach. Zak³ad Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Micha³owie nie mia³ uregulowanych na bie¿¹co op³at za wprowadzanie cieków do wód powierzchniowych, za Komunalny Zak³ad Bud¿etowy w Gródku nie prowadzi³ ewidencji odpadów. Wydano zarz¹dzenia pokontrolne zobowi¹zuj¹ce zak³ady do usuniêcia stwierdzonych nieprawid³owoci. W wyniku przeprowadzonych kontroli stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych stê¿eñ zanieczyszczeñ w ciekach odprowadzanych z gminnych oczyszczalni w: Sokó³ce, Czarnej Bia³ostockiej, Gródku i Micha³owie. Wydano cztery decyzje wymierzaj¹ce dobowe kary pieniê¿ne biegn¹ce za naruszenie warunków wprowadzania cieków do wód powierzchniowych oraz jedn¹ decyzjê wymierzaj¹c¹ ³¹czn¹ karê pieniê¿n¹. Strefa ujêcia wody dla £om¿y podczas kontroli przeprowadzonej w Spó³ce Cywilnej Apis stwierdzono, ¿e zak³ad odprowadza³ cieki z zak³adowej oczyszczalni cieków do ziemi, co stanowi³o zagro¿enie dla czystoci wód podziemnych. Wydano decyzjê zabraniaj¹c¹ odprowadzania cieków. W wyniku kontroli zak³ad zawar³ umowê z MPWiK w £om¿y na dostarczanie cieków (po podczyszczeniu na zak³adowej oczyszczalni) do miejskiej oczyszczalni cieków. W 2003 r., w ramach niniejszego cyklu, kontrol¹ objêto jedenacie wytypowanych jednostek maj¹cych znacz¹cy wp³yw na jakoæ wód pitnych dla mieszkañców województwa podlaskiego. Skontrolowano dwadziecia jeden ujêæ wody i cztery oczyszczalnie cieków, zlokalizowane w dorzeczach rzek zasilaj¹cych ujêcia wody. Przeprowadzono jedenacie kontroli, wydano osiem zarz¹dzeñ pokontrolnych dotycz¹cych usuniêcia nieprawid³owoci. W jednym przypadku na³o¿ono karê grzywny w formie mandatu karnego (z art. 31a ustawy o Inspekcji Ochrony rodowiska). Podczas kontroli stwierdzano nastêpuj¹ce nieprawid³owoci: a usterki techniczne na ujêciach wody i w hydroforniach, a brak pozwoleñ wodno-prawnych na odprowadzanie wód poch³odniczych i cieków deszczowych, a brak ewidencji wytwarzanych odpadów lub nieprawid³owe prowadzenie ewidencji, a brak zg³oszenia instalacji kot³owni w³aciwemu organowi, a nieprawid³owoci w naliczaniu i uiszczaniu op³at za korzystanie ze rodowiska, a brak okresowych badañ poziomu zwierciad³a wody i wydajnoci studni, a niesystematyczne prowadzenie rejestru poboru wody, a przekroczenia warunków dopuszczalnych, okrelonych w pozwoleniu wodno-prawnym na odprowadzanie cieków do ziemi, a brak badañ osadów ciekowych i gruntów, na których by³y stosowane osady. Ponadto, sprawy gospodarki wodnej by³y przedmiotem kontroli realizowanych w ramach pozosta³ych cykli kontrolnych, jako cel poboczny kontroli (zak³ady produkcyjne, orodki wypoczynkowe, zak³ady gospodarki komunal154 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok nej). Wydawane wówczas zarz¹dzenia dotyczy³y podobnych spraw, jak opisane wy¿ej tzn. g³ównie uzyskania pozwoleñ wodno-prawnych lub usuniêcia stwierdzonych usterek lub uchybieñ eksploatacyjnych na ujêciach wód i oczyszczalniach. OCENA PRAWID£OWOCI POSTÊPOWANIA Z ODPADAMI, W TYM ODPADAMI NIEBEZPIECZNYMI (2002) Efektem przeprowadzonych dzia³añ kontrolnych by³o zmniejszenie iloci odpadów trafiaj¹cych na sk³adowiska, poprawa warunków realizacji nowych i eksploatacji istniej¹cych sk³adowisk oraz zak³adów unieszkodliwiania odpadów, wprowadzenie na szersz¹ skalê selektywnej zbiórki i recyklingu odpadów, a tak¿e ograniczenie uci¹¿liwoci dla rodowiska odpadów niebezpiecznych. Kontrolami objêto jednostki prowadz¹ce dzia³alnoæ, w wyniku której powstaj¹ odpady, w tym odpady niebezpieczne oraz wiadcz¹ce us³ugi w zakresie zbierania i transportu odpadów. Dzia³ania kontrolne dotyczy³y przede wszystkim oceny: a prawid³owoci postêpowania z powstaj¹cymi odpadami, w tym z odpadami niebezpiecznymi, stosowania w³aciwych metod zagospodarowania i unieszkodliwiania odpadów, a posiadania przez jednostki wytwarzaj¹ce, transportuj¹ce, wykorzystuj¹ce lub unieszkodliwiaj¹ce odpady (w tym odpady niebezpieczne) niezbêdnych zezwoleñ oraz przestrzeganie warunków w nich okrelonych, a prawid³owoci eksploatacji urz¹dzeñ do unieszkodliwiania odpadów. W 2002 roku, w ramach ww. cyklu kontrolnego, przeprowadzono ³¹cznie 131 kontroli. Wydano 96 zarz¹dzeñ pokontrolnych. Sporód ogólnej liczby kontroli ok. 30 % dotyczy³o wysypisk i zak³adów utylizacji odpadów. Pozosta³e kontrole realizowano w zak³adach przemys³owych i obiektach us³ugowych wytwarzaj¹cych najwiêksze iloci odpadów, w tym odpady niebezpieczne. By³y to m.in.: zak³ady opieki zdrowotnej, przedsiêbiorstwa prowadz¹ce dzia³alnoæ polegaj¹c¹ na usuwaniu odpadów, zak³ady energetyczne, jednostki prowadz¹ce prace remontowe i rozbiórki budynków (azbest), zak³ady produkuj¹ce opakowania, zak³ady spo¿ywcze, tartak. W 2003 roku przeprowadzono 75 kontroli (46 planowych i 29 pozaplanowych). Wydano 37 zarz¹dzeñ pokontrolnych, na³o¿ono trzy kary grzywny w formie mandatu karnego (dwie z art. 76 ustawy o odpadach, jedn¹ z art. 194 Prawa wodnego). Skierowano dwa wyst¹pienia do Starostwa Powiatowego w Suwa³kach o podjêcie dzia³añ w sprawie przeprowadzenia rekultywacji gruntu, na którym sk³adowane by³y odpady eternitu wraz z innymi odpadami (w m. Krzywe k. Suwa³k) i do Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego w Augustowie, dotycz¹ce braku zabezpieczeñ w wykonanej w sposób prowizoryczny stacji paliw. Wydane zarz¹dzenia pokontrolne dotyczy³y: a braku lub nieprawid³owego prowadzenia ewidencji wytwarzanych odpadów, a nieprawid³owej eksploatacji sk³adowisk, a braku piezometrów i wyników badañ wody, a nieuregulowanego stanu formalno-prawnego (brak decyzji dotycz¹cych wytwarzania, gromadzenia, transportu, odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, niez³o¿enie informacji o iloci i rodzaju wytwarzanych odpadów oraz sposobach postêpowania z odpadami) lub niestosowania siê do warunków okrelonych w posiadanych decyzjach a braku wnoszenia op³at za umieszczenie i sk³adowanie odpadów na sk³adowiskach, a braku selektywnej zbiórki odpadów, a niew³aciwego sk³adowania odpadów na terenie zak³adu, a braku zezwoleñ na prowadzenie dzia³alnoci w zakresie zbierania i transportu odpadów, a braku zbiorczych zestawieñ danych o rodzajach i ilociach wytwarzanych odpadów, sposobach gospodarowania nimi, a braku, zgodnych z wymaganiami prawnymi, wykazów informacji dotycz¹cych korzystania ze rodowiska, a przekazywania odpadów do unieszkodliwiania jednostkom nie posiadaj¹cym stosownych zezwoleñ. Sprawy gospodarki odpadami by³y tak¿e przedmiotem kontroli realizowanych w cyklu kontrolnym dotycz¹cym przestrzegania wymagañ ochrony rodowiska przez supermarkety. W wiêkszoci jednostek kontrola nie wykaza³a nieprawid³owoci w tym zakresie. Przeprowadzone w 2002 roku kontrole wykaza³y, ¿e realizowano m.in. nastêpuj¹ce przedsiêwziêcia, maj¹ce na celu poprawê prowadzonej gospodarki odpadowej na terenach gmin lub w zak³adach: a Urz¹d Miejski Sejny zakoñczono prace zwi¹zane z rekultywacj¹ wysypiska-wylewiska w Gawieniañcach, a Samodzielny Publiczny Szpital Wojewódzki w Suwa³kach rozpoczêto prace projektowe zwi¹zane z budow¹ nowej spalarni odpadów szpitalnych, a Gmina £om¿a i niadowo rozpoczêto eksploatacjê sk³adowiska w Ratowie Piotrowie, zrealizowanego dla potrzeb dwóch gmin, a zakoñczono budowê trzeciego pola sk³adowego na terenie wysypiska w Hryniewiczach 155 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok a zakoñczono budowê sk³adowiska odpadów w Suchowoli, a dokonano modernizacji spalarki odpadów medycznych w Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym im. K. D³uskiego w Bia³ymstoku. Nale¿y nadmieniæ, ¿e sprawy gospodarki odpadowej by³y równie¿ przedmiotem kontroli realizowanych w innych cyklach kontrolnych. OGRANICZENIE UCI¥¯LIWOCI DLA RODOWISKA OBIEKTÓW WOJSKA POLSKIEGO (2002) Podczas przeprowadzonych, kompleksowych kontroli z zakresu przestrzegania przepisów ochrony rodowiska w jednostkach wojskowych, g³ówny nacisk po³o¿ono na ochronê powietrza i zagospodarowanie odpadów. Efektem dzia³añ kontrolnych by³o zmniejszenie uci¹¿liwoci dla rodowiska obiektów Wojska Polskiego. W 2002 roku przeprowadzono dwie kontrole sprawdzaj¹ce, ze zwróceniem uwagi na wszystkie komponenty rodowiska przyrodniczego: a w Jednostce Wojskowej 3090 Sk³ad Hajnówka, gdzie stwierdzono naruszenie wymagañ warunków wprowadzania cieków do rodowiska i wymierzono karê biegn¹c¹, a w Jednostce Wojskowej w Suwa³kach, gdzie nie stwierdzono nieprawid³owoci, zarówno pod wzglêdem formalno-prawnym jak równie¿ technicznym. OCENA REALIZACJI OBOWI¥ZKÓW WYNIKAJ¥CYCH Z PRZECIWDZIA£ANIA POWA¯NYM AWARIOM (2002-2003) W ramach realizacji ww. celu zaplanowano kontynuacjê dzia³añ kontrolnych z zakresu mo¿liwoci zaistnienia awarii przemys³owych, a w szczególnoci kontynuacjê dzia³añ kontrolnych we wspó³pracy z Pañstwow¹ Stra¿¹ Po¿arn¹, we wszystkich jednostkach organizacyjnych bêd¹cych potencjalnymi sprawcami awarii. Prowadzone dzia³ania kontrolne skupia³y siê na nastêpuj¹cych problemach: a analizie i ocenie zagro¿eñ wynikaj¹cych z eksploatacji urz¹dzeñ bêd¹cych ród³em powa¿nych awarii, a aktualizacji danych o potencjalnych ród³ach powa¿nych awarii, a ocenie realizacji przedsiêwziêæ zmierzaj¹cych do zmniejszenia potencjalnych zagro¿eñ, a ocenie realnych mo¿liwoci likwidacji powa¿nych awarii przez zak³adowe s³u¿by ratownicze. W przypadku stacji paliw kontrole dotyczy³y przede wszystkim nastêpuj¹cych zagadnieñ: a wyposa¿enia stacji paliw w niezbêdne zabezpieczenia rodowiska, g³ównie wód gruntowych, wód powierzchniowych (sp³ywy ropopochodnych ) i powietrza, a wykonywania niezbêdnych badañ szczelnoci zbiorników i instalacji, a przygotowania obiektów na wypadek awarii. W 2002 roku dzia³alnoci¹ kontroln¹ objêto przede wszystkim zak³ady umieszczone w rejestrze potencjalnych sprawców powa¿nych awarii, w szczególnoci obiekty zakwalifikowane jako zak³ady o du¿ym i zwiêkszonym ryzyku, a tak¿e inne zak³ady wykorzystuj¹ce w instalacjach ch³odniczych amoniak, zak³ady bran¿y gazowniczej oraz stacje paliw p³ynnych. Ogó³em wykonano 67 kontroli z zakresu powa¿nych awarii, a na ich podstawie wydano 28 zarz¹dzeñ pokontrolnych, nak³adaj¹cych na kontrolowane jednostki 46 obowi¹zków. W 2003 roku dzia³alnoci¹ kontroln¹ objêto przede wszystkim zak³ady umieszczone w rejestrze potencjalnych sprawców powa¿nych awarii, w szczególnoci obiekty zakwalifikowane jako zak³ady o du¿ym i zwiêkszonym ryzyku powstania powa¿nej awarii przemys³owej. Kontrol¹ objête zosta³y równie¿ zak³ady wykorzystuj¹ce w instalacjach amoniak i chlor, zak³ady bran¿y gazowniczej, stacje paliw p³ynnych oraz obiekty, które do prowadzenia dzia³alnoci, zgodnie z zapisami ustawy z dnia 22 czerwca 2001 r. o wykonywaniu dzia³alnoci gospodarczej w zakresie wytwarzania i obrotu materia³ami wybuchowymi, broni¹, amunicj¹ oraz wyrobami i technologi¹ o przeznaczeniu wojskowym i policyjnym (Dz. U. Nr 67 poz. 679), wymagaj¹ce zawiadczenia Wojewódzkiego Inspektora Ochrony rodowiska. Ogó³em wykonano 67 kontroli, w trakcie których rozpatrywana by³a tematyka powa¿nych awarii, w tym kontrole planowe zak³adów z listy Wojewódzkiego Rejestru Potencjalnych Sprawców Nadzwyczajnych Zagro¿eñ rodowiska, inwestycyjne (stacje paliw p³ynnych), interwencyjne (zdarzenia o znamionach powa¿nych awarii) oraz kontrole obiektów zwi¹zanych z handlem militariami. Na podstawie kontroli wydano 21 zarz¹dzeñ pokontrolnych nak³adaj¹cych na kontrolowane jednostki 35 obowi¹zków. Stwierdzone w latach 2002-2003 nieprawid³owoci coraz rzadziej dotyczy³y magazynowania materia³ów niebezpiecznych, w tym braku odpowiednich zabezpieczeñ zbiorników z materia³ami niebezpiecznymi. Nieprawid³owoci te eliminowane by³y sukcesywnie w latach poprzednich w wyniku realizacji zarz¹dzeñ pokontrolnych WIO. W 2002 r. wiêkszoæ stwierdzanych nieprawid³owoci dotyczy³a wiêc spraw nie maj¹cych zasadniczego wp³ywu na bezpieczeñstwo prowadzonych procesów, a tym samym na mo¿liwoæ wyst¹pienia 156 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok powa¿nej awarii. W 2002 roku nie zrealizowano trzech zarz¹dzeñ pokontrolnych, a w 2003 roku piêciu zarz¹dzeñ, których termin realizacji up³ywa w 2004 r. Prowadzone przez WIO dzia³ania kontrolne doprowadzi³y do wykonania w 2002 roku drugiego etapu czêciowej likwidacji mogilnika w Anusinie. W 2003 r. przeprowadzono trzeci etap likwidacji mogilnika w Anusinie, w wyniku czego doprowadzono do ca³kowitego wybrania odpadów i oczyszczenia obiektu. Kontynuowano dzia³ania prowadz¹ce do likwidacji mogilnika w Dêbnikach. W 2002 roku opracowana zosta³a dokumentacja likwidacyjna, a jego likwidacja uzale¿niona by³a od przyznania na ten cel rodków przez NFOiGW i WFOiGW. Teren mogilników, zarówno istniej¹cych, jak te¿ zlikwidowanych (w 2001 roku zlikwidowano mogilniki w S³ochach Annopolskich oraz W¹soszu) poddany by³ specjalnemu nadzorowi. W latach 2002 2003 przeprowadzano kontrole po³¹czone z badaniem prób wody z zainstalowanych tam piezometrów. W latach 2002-2003 prowadzone by³y ogólnowojewódzkie akcje kontroli przewozów materia³ów niebezpiecznych, koordynowane przez policjê we wspó³pracy z Pañstwow¹ Stra¿¹ Po¿arn¹, Transportowym Dozorem Technicznym, Pañstwow¹ Inspekcj¹ Pracy oraz Inspekcj¹ Transportu Drogowego. Akcje takie wyznaczaj¹ standardy kontroli pojazdów przewo¿¹cych materia³y niebezpieczne oraz dostarczaj¹ informacji o skali zagro¿enia. Mimo stwierdzanych nieprawid³owoci zauwa¿ano istotn¹ poprawê warunków przewozu przez wyspecjalizowanych przewoników. Coraz rzadsze by³y równie¿ przypadki przewozu tych materia³ów przez przewoników do tego nieprzygotowanych. W dalszym ci¹gu kontynuowano czynnoci organizacyjne w celu przygotowania odpowiednio zabezpieczonych miejsc, gdzie kierowane by³yby uszkodzone cysterny i transporty w celu ich prze³adunku b¹d uszczelnienia. Trwa³y prace prowadz¹ce do uregulowania problemu odpadów, powstaj¹cych w trakcie akcji ratowniczych w transporcie. Rejestr potencjalnych sprawców zawiera³ na koniec 2003 roku 42 pozycje, w tym dziewiêæ obiektów zakwalifikowanych jako zak³ady o du¿ym ryzyku (ZDR) i cztery o zwiêkszonym ryzyku (ZZR). W 2003 roku, na terenie województwa podlaskiego mia³o miejsce szeæ zdarzeñ o znamionach powa¿nej awarii, z których jedno zosta³o zakwalifikowane jako powa¿na awaria. Efektem realizacji cyklu kontrolnego by³o uzyskanie dalszej poprawy w zakresie zabezpieczenia potencjalnych róde³ awarii przemys³owych i zmniejszenie ich zagro¿enia dla rodowiska, a w szczególnoci dodtosowania u¿ytkowanych obiektów i urz¹dzeñ do obowi¹zuj¹cych przepisów prawnych. Obserwowano ci¹g³y postêp w eliminowaniu i minimalizowaniu zagro¿eñ przez podmioty, bêd¹ce potencjalnymi ród³ami powa¿nych awarii. Dotyczy³o to przede wszystkim podmiotów znajduj¹cych siê w rejestrze potencjalnych sprawców powa¿nych awarii. Efekty uzyskiwano poprzez stosowanie najnowszych technologii, zarówno przy urz¹dzeniach s³u¿¹cych celom produkcyjnym, jak i zabezpieczaj¹cych oraz alarmowych. PRZESTRZEGANIE WYMAGAÑ W ZAKRESIE TRANSPORTU ODPADÓW NIEBEZPIECZNYCH, W TYM PRZECIWDZIA£ANIE NIELEGALNEMU TRANSGRANICZNEMU PRZEMIESZCZANIU ODPADÓW (2002-2003) Dzia³ania kontrolne mia³y na celu zapobieganie nielegalnemu sprowadzaniu odpadów z zagranicy, a tak¿e ocenê realizacji warunków zezwoleñ wydanych przez G³ówny Inspektorat Ochrony rodowiska na import odpadów oraz przewóz tranzytowy. Kontrol¹ objête zosta³y jednostki posiadaj¹ce zezwolenia, a tak¿e takie, którym zezwolenia odmówiono lub cofniêto. Dokonywano sprawdzania zgodnoci transportu odpadów niebezpiecznych z przepisami ADR (europejska umowa dotycz¹ca miêdzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych) i RID (regulamin miêdzynarodowego przewozu kolejami towarów niebezpiecznych). Dzia³ania kontrolne prowadzone w ww. jednostkach koncentrowa³y siê na: a posiadaniu przez zak³ady niezbêdnych decyzji w zakresie transportu odpadów niebezpiecznych oraz wype³nianiu warunków zawartych w ww. decyzjach, a realizowaniu warunków wynikaj¹cych z zezwolenia na sprowadzanie odpadów z zagranicy, a posiadaniu innych wymaganych decyzji w zakresie korzystania ze rodowiska, a naliczaniu i uiszczaniu op³at za korzystanie ze rodowiska. W 2002 roku, w ramach ww. celu przeprowadzono kontrole w trzech podmiotach: Zak³adzie Przemys³owo-Us³ugowo-Handlowym Skórex w Trzeciance, ,,British American Tobacco Polska S.A. w Augustowie oraz Przedsiêbiorstwie Produkcyjno-Handlowo-Us³ugowym Instalimpex w Zambrowie. W wyniku kontroli ustalono, ¿e ZPUH Skórex w Trzeciance posiada decyzje G³ównego Inspektora Ochrony rodowiska w Warszawie zezwalaj¹ce na sprowadzanie z Niemiec odpadów, w postaci wyprawionych kawa³ków skór owczych w iloci 50 Mg, wa¿ne do dnia 31 grudnia 2005 r. W 2002 r. nie sprowadzano odpadów; do produkcji wyrobów wykorzystywano cinki skór owczych krajowych dostawców. Zak³ad British American Tobacco Polska S.A. w Augustowie posiada³ zezwolenie G³ównego Inspektora Ochrony 157 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok rodowiska na sprowadzenie w 2002 r. z zagranicy 1100 ton odpadów w postaci ¿y³ tytoniowych, przeznaczonych do produkcji wyrobów tytoniowych. Warunkiem importu by³ obowi¹zek maksymalnego, mo¿liwego w obrêbie przyjêtych receptur produkcyjnych, wykorzystywania tego rodzaju odpadów pozyskiwanych na terenie kraju. Przeprowadzona kontrola nie wykaza³a nieprawid³owoci z warunkami zezwolenia wydanego przez GIO. Dodaæ nale¿y, ¿e ww. kontrola przeprowadzona w zak³adzie by³a kontrol¹ kompleksow¹ i oprócz wy¿ej opisanego zagadnienia, przedmiotem kontroli by³a równie¿ gospodarka wodno-ciekowa, ochrona powietrza, zagospodarowanie odpadów, prawid³owoæ naliczania i uiszczania op³at za korzystanie ze rodowiska. W wyniku kontroli wydano zarz¹dzenie pokontrolne dotycz¹ce przed³o¿enia w Starostwie Powiatowym w Augustowie informacji o wytwarzanych odpadach innych ni¿ niebezpieczne, zgodnej ze stanem faktycznym. Kontrola w Przedsiêbiorstwie ProdukcyjnoHandlowo-Us³ugowym Instalimpex w Zambrowie wykaza³a, i¿ przedsiêbiorstwo to prowadzi produkcjê w oparciu o odpady bawe³niane pochodz¹ce z kraju oraz sprowadzane z zagranicy (w roku 2002 PPHU Instalimpex nie sprowadza³o odpadów z zagranicy). Odpady s¹ rozdrabniane, a odzyskiwane z nich w³ókno bawe³niane s³u¿y jako surowiec do produkcji brykietu. Brykiet jest spalany w kot³owni zak³adowej oraz sprzedawany jako opa³ odbiorcom indywidualnym. Ponadto z odzyskanej przêdzy produkowany by³ sznurek s³u¿¹cy do produkcji mopów. W trakcie kontroli analizowano sprawê nadmiernego zanieczyszczenia powietrza przez kot³owniê zak³adow¹. Przyczyn¹ powy¿szego stanu by³a niew³aciwa eksploatacja kot³ów (brak sta³ego nadzoru w okresie letnim) oraz niesprzyjaj¹ce warunki atmosferyczne (wysoka temperatura, brak opadów, brak wiatru). W 2003 roku w ramach niniejszego cyklu kontrol¹ objêto dwie jednostki prowadz¹ce dzia³alnoæ zwi¹zan¹ z transportem odpadów niebezpiecznych oraz dwie posiadaj¹ce zezwolenia G³ównego Inspektora Ochrony rodowiska na sprowadzanie z zagranicy odpadów w postaci ¿y³ tytoniowych, przeznaczonych do produkcji wyrobów tytoniowych (British American Tobacco Polska S.A. w Augustowie) oraz odpadów w postaci wyprawionych kawa³ków skór owczych (ZPUH SKÓREX w Trzeciance). Kontrola pozaplanowa przeprowadzona w British American Tobacco Polska S.A. w Augustowie, zwi¹zana by³a z ogólnopolskim cyklem kontrolnym Przestrzeganie wymagañ w zakresie miêdzynarodowego obrotu odpadami. £¹cznie przeprowadzono piêæ kontroli (cztery kontrole planowe oraz jedn¹ pozaplanow¹), w tym jedn¹ z pomiarami emisji zanieczyszczeñ do powietrza. Wydano trzy zarz¹dzenia pokontrolne, dotycz¹ce usuniêcia stwierdzonych nieprawid³owoci. Podczas kontroli stwierdzono nastêpuj¹ce nieprawid³owoci: a brak decyzji zezwolenia na prowadzenie dzia³alnoci w zakresie odzysku odpadów (sprowadzanych z zagranicy ¿y³ tytoniowych), a brak prowadzenia, w sposób zgodny z wymaganiami prawnymi, wykazów informacji dotycz¹cych korzystania ze rodowiska, a nieprawid³owoci w naliczaniu i uiszczaniu op³at za korzystanie ze rodowiska. OCENA PRZESTRZEGANIA WYMAGAÑ OCHRONY RODOWISKA PRZEZ JEDNOSTKI PODLEGAJ¥CE DYREKTYWIE IPPC (2002) W 2002 roku dzia³alnoci¹ kontroln¹ objêto zak³ady podlegaj¹ce wymogom Dyrektywy IPPC w poszczególnych komponentach rodowiska. Szczególn¹ uwagê zwrócono na nastêpuj¹ce zagadnienia: a posiadanie wymaganych uregulowañ formalno-prawnych zwi¹zanych z korzystaniem ze rodowiska oraz przestrzeganie zawartych w nich warunków, aposiadanie niezbêdnych urz¹dzeñ ochrony rodowiska i prawid³owoæ ich eksploatacji, apodejmowanie przedsiêwziêæ w celu ograniczenia wp³ywu tych obiektów na rodowisko, arealizacji wydanych wczeniej zarz¹dzeñ pokontrolnych. Przeprowadzono 19 kontroli w 15 obiektach. Kontrol¹ objêto piêæ zak³adów mleczarskich, szeæ sk³adowisk odpadów, jedn¹ wytwórniê m¹czki miêsno-kostnej, jeden zak³ad przetwórstwa ziemniaków, jeden zak³ad przemys³u miêsnego i jeden zak³ad us³ug technicznych. Wydano osiem zarz¹dzeñ pokontrolnych, trzy decyzje kar biegn¹cych za odprowadzanie niedostatecznie oczyszczonych cieków, trzy decyzje kar biegn¹cych za wprowadzanie zanieczyszczeñ do powietrza. Zarz¹dzenia pokontrolne dotyczy³y zagadnieñ: a prowadzenia na bie¿¹co ewidencji odpadów, awnoszenia op³at za gospodarcze korzystanie ze rodowiska, aw³aciwego gromadzenia i magazynowania odpadów niebezpiecznych, 158 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok a opracowania programu ograniczenia zagro¿enia awari¹, a uzyskania pozwolenia na wytwarzanie odpadów niebezpiecznych, a wykonania piezometru, a zaprzestania przyjmowania odpadów niebezpiecznych (zawieraj¹cych azbest) na sk³adowisko odpadów komunalnych. Ponadto kontrole 14 jednostek zaliczonych do grupy zak³adów podlegaj¹cych Dyrektywie IPPC przeprowadzono w ramach innych cykli kontrolnych. OCENA PRZESTRZEGANIA WYMAGAÑ OCHRONY RODOWISKA PRZEZ JEDNOSTKI POSIADAJ¥CE DECYZJE (2002) O STREFACH OCHRONNYCH Dzia³alnoci¹ kontroln¹ objêto jednostki posiadaj¹ce decyzje ustalaj¹ce strefy ochronne, na³o¿one g³ównie ze wzglêdu na nadmiern¹ emisjê do atmosfery zanieczyszczeñ gazowych i py³owych z eksploatowanych kot³owni oraz nadmierny ha³as emitowany przez urz¹dzenia ch³odniczo-wentylacyjne lub urz¹dzenia kot³owni. Szczególn¹ uwagê zwrócono na nastêpuj¹ce zagadnienia: a posiadanie wymaganych uregulowañ formalno-prawnych zwi¹zanych z korzystaniem ze rodowiska oraz przestrzeganie zawartych w nich warunków, a posiadanie niezbêdnych urz¹dzeñ ochrony rodowiska i prawid³owoæ ich eksploatacji, a podejmowanie przedsiêwziêæ w celu ograniczenia wp³ywu tych obiektów na rodowisko, a realizacjê wydanych wczeniej zarz¹dzeñ pokontrolnych. W ramach niniejszego cyklu kontrol¹ objêto 5 wytypowanych zak³adów. Pozosta³e dzia³ania kontrolne, w zakresie przestrzegania wymagañ ochrony rodowiska przez jednostki posiadaj¹ce decyzje o ustanowieniu stref ochronnych, przeprowadzono w ramach innych cykli kontrolnych, jako cel drugoplanowy kontroli. Wykonywane w trakcie kontroli pomiary, zarówno ha³asu, jak i emisji zanieczyszczeñ, nie wykaza³y wystêpowania przekroczeñ wartoci dopuszczalnych poza ustanowione strefy ochronne. W kontrolowanych zak³adach wyeliminowano uci¹¿liwoci zwi¹zane z emisj¹ zanieczyszczeñ do atmosfery oraz ograniczono uci¹¿liwoci ha³asowe, g³ównie poprzez likwidacjê kot³owni i pod³¹czenie jednostek do miejskich sieci ciep³owniczych. W wyniku kontroli przeprowadzonych w 2002 roku wydano 2 zarz¹dzenia pokontrolne dotycz¹ce uregulowania stanu formalno-prawnego, prowadzenia na bie¿¹co ewidencji odpadów, uregulowania op³at za gospodarcze korzystanie ze rodowiska oraz w³aciwej eksploatacji urz¹dzeñ ochrony rodowiska. WYPE£NIANIE WYMAGAÑ OCHRONY RODOWISKA PRZEZ PROWADZ¥CYCH INSTALACJE WYMAGAJ¥CE POZWOLENIA ZINTEGROWANEGO (2003) Na terenie dzia³ania Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony rodowiska w Bia³ymstoku lista podmiotów prowadz¹cych instalacje wymagaj¹ce pozwolenia zintegrowanego na pocz¹tku 2003 r. obejmowa³a 55 zak³adów (14 sk³adowisk odpadów, szeæ zak³adów energetyki cieplnej, dziesiêæ zak³adów przerobu mleka, cztery przedsiêbiorstwa ceramiczne, dziewiêæ ferm drobiu, trzy fermy trzody chlewnej, jeden zak³ad przetwórstwa miêsnego, trzy zak³ady prowadz¹ce odzysk tkanki zwierzêcej (przerób na m¹czkê), jedna garbarnia, jedna cukrownia, jeden browar, jeden zak³ad przetwórstwa ziemniaków, jeden zak³ad drobiarski). Po jej weryfikacji stan na koniec 2003 r. wynosi³ czterdzieci siedem zak³adów. W 2003 roku w ramach niniejszego cyklu kontrolnego przeprowadzono 49 kontroli, ( 45 planowych oraz 4 pozaplanowe) w 41 zak³adach. Dwa zak³ady produkcji mleczarskiej skontrolowano w ramach cyklu dotycz¹cego opakowañ. By³y to kontrole kompleksowe, obejmuj¹ce problematykê wp³ywu zak³adu na wszystkie komponenty rodowiska. Prowadzone kontrole koncentrowa³y siê przede wszystkim na: a ocenie stanu wdra¿ania dyrektywy IPPC w zak³adach, a ocenie stanu technicznego i prawid³owoci eksploatacji instalacji i urz¹dzeñ ochrony rodowiska, posiadaniu wymaganych uregulowañ formalno-prawnych zwi¹zanych z korzystaniem ze rodowiska oraz przestrzeganiu zawartych w nich warunków, arealizacji przedsiêwziêæ zmierzaj¹cych do ograniczenia emisji zanieczyszczeñ do rodowiska, a realizacji wydanych wczeniej zarz¹dzeñ pokontrolnych. Efektem kontroli by³o wydanie dwudziestu jeden zarz¹dzeñ pokontrolnych (w tym dwa wydane w 2004 r.), dotycz¹cych likwidacji stwierdzonych nieprawid³owoci, a przede wszystkim: 159 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok w zakresie gospodarki odpadowej, a prowadzenia, w sposób zgodny z wymaganiami prawnymi, wykazów informacji dotycz¹cych korzystania ze rodowiska, a sporz¹dzania i sk³adania rocznych zbiorczych zestawieñ danych dotycz¹cych gospodarki odpadowej, a sporz¹dzania sprawozdania dotycz¹cego op³aty produktowej, a uzupe³nienia rejestrów poboru wody, a zalegalizowania wodomierza , a prowadzenia na bie¿¹co ewidencji odpadów, a prowadzenia monitoringu sk³adowiska, a prowadzenia badañ osadów ciekowych i gruntów, na których bêd¹ one stosowane, a poprawy jakoci oczyszczanych cieków, a uzupe³nienia zezwolenia na wytwarzanie odpadów niebezpiecznych, a uaktualnienia decyzji okrelaj¹cej rodzaje i iloci zanieczyszczeñ dopuszczonych do wprowadzania do powietrza, a prowadzenia pomiarów stê¿eñ substancji emitowanych do atmosfery, a ograniczenia emisji ha³asu do rodowiska, a eksploatacji sk³adowiska zgodnie z instrukcj¹ obs³ugi, a przygotowania dokumentacji technicznej oraz harmonogramu zamkniêcia starej czêci sk³adowiska, a uzyskania pozwolenia wodno-prawnego na pobór wód podziemnych, a wyprofilowania terenu wokó³ studni, wykonania piezometru, a uregulowania zaleg³ych op³at za korzystanie ze rodowiska, Wydano jedn¹ decyzjê o karze biegn¹cej za odprowadzanie niedostatecznie oczyszczonych cieków, jedn¹ decyzjê o karze biegn¹cej za wprowadzanie zanieczyszczeñ do powietrza i jedn¹ decyzjê o karze biegn¹cej za emisjê ha³asu o ponadnormatywnym natê¿eniu. Skierowano dwa wyst¹pienia dotycz¹ce fermy trzody chlewnej: do Podlaskiego Urzêdu Wojewódzkiego wniosek o na³o¿enie obowi¹zku opracowania przegl¹du ekologicznego, do w³aciciela fermy wyst¹pienie dotycz¹ce koniecznoci uzyskania pozwolenia zintegrowanego. Zak³ady ujête na licie obiektów wymagaj¹cych pozwoleñ zintegrowanych realizowa³y równie¿ inwestycje maj¹ce na celu poprawê funkcjonowania posiadanych instalacji i poprawê warunków ochrony rodowiska m.in. Zak³ad Utylizacji Odpadów Komunalnych w Suwa³kach zakoñczy³ realizacjê hali wraz z lini¹ do segregacji odpadów trafiaj¹cych do kompostowni. PRZESTRZEGANIE WYMAGAÑ W ZAKRESIE EKSPLOATACJI SK£ADOWISK ODPADÓW (2003) Cykl kontrolny polega³ na sprawdzeniu dostosowania i funkcjonowania sk³adowiska odpadów do wymogów ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach. Kontrolami objêto jednostki, które eksploatuj¹ sk³adowiska odpadów, jeden podmiot posiadaj¹cy wiejski punkt gromadzenia odpadów, cztery obiekty przewidziane do zamkniêcia oraz jedn¹ gminê, na terenie której sk³adowisko jest ju¿ zamkniête. Dzia³ania kontrolne skupia³y siê przede wszystkim na nastêpuj¹cych sprawach: a posiadanie przez ww. jednostki decyzji zatwierdzaj¹cych instrukcje eksploatacji sk³adowisk odpadów, a wype³nianie warunków zawartych w instrukcjach i decyzjach wydanych na ich podstawie, a prawid³owoæ eksploatacji sk³adowisk odpadów, a sprawdzeniu dostosowania stanu technicznego, wyposa¿enia i funkcjonowania sk³adowisk do wymogów wynikaj¹cych z ustawy o odpadach. W ramach cyklu kontrolnego przeprowadzono ³¹cznie 48 kontroli (w tym 5 pozaplanowych). Wydano ³¹cznie 24 zarz¹dzenia pokontrolne. Na³o¿ono jedn¹ karê grzywny w formie mandatu karnego oraz skierowano wyst¹pienie pokontrolne do starosty z art. 17 ust. 1 ustawy o Inspekcji Ochrony rodowiska. Wydawane zarz¹dzenia pokontrolne dotyczy³y: a poprawy eksploatacji sk³adowisk, a prowadzenia ewidencji przyjmowanych odpadów, a prowadzenia monitoringu sk³adowisk, a wykonania piezometrów, a uzyskania decyzji zatwierdzaj¹cej instrukcjê eksploatacji sk³adowiska, a zwiêkszenia nadzoru nad tymi obiektami, a urz¹dzenia sk³adowisk w sposób zgodny z dokumentacj¹ techniczn¹ i instrukcj¹ eksploatacji, a przyst¹pienia do rekultywacji wydzielonej czêci sk³adowiska. a opracowania i przed³o¿enia w³aciwym organom dokumentów w celu uregulowania stanu formalno-prawnego. 160 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok PRZESTRZEGANIE WYMAGAÑ W ZAKRESIE POSTÊPOWANIA Z SUBSTANCJAMI STWARZAJ¥CYMI SZCZEGÓLNE ZAGRO¯ENIE DLA RODOWISKA PCB I AZBEST (2003) Cel kontrolny polega³ na sprawdzeniu wype³niania wymagañ rozporz¹dzenia Ministra Gospodarki dotycz¹cego wykorzystania, przemieszczania i oczyszczania instalacji lub urz¹dzeñ z PCB oraz prawid³owoci postêpowania z powstaj¹cymi odpadami zawieraj¹cymi polichlorowane bifenyle (PCB) oraz przyjêtego przez Radê Ministrów w dniu 14 maja 2002 r. Programu usuwania azbestu i wyrobów zawieraj¹cych azbest stosowanych na terytorium Polski. Kontrolami objêto jednostki posiadaj¹ce na swoim terenie urz¹dzenia zawieraj¹ce substancje, okrelone w ustawie Prawo ochrony rodowiska, jako stwarzaj¹ce szczególne zagro¿enie dla rodowiska (PCB, azbest) oraz jednostki prowadz¹ce dzia³alnoæ, w wyniku której powstaj¹ odpady zawieraj¹ce ww. substancje. £¹cznie przeprowadzono dwadziecia dwie kontrole w dwudziestu dwóch podmiotach. Dzia³ania kontrolne skupia³y siê przede wszystkim na nastêpuj¹cych sprawach: a wype³nienie obowi¹zku prawnego, polegaj¹cego na zg³oszeniu urz¹dzeñ b¹d instalacji zawieraj¹cych PCB do Podlaskiego Urzêdu Wojewódzkiego, a posiadanie przez jednostki wytwarzaj¹ce odpady decyzji w³aciwych organów oraz przestrzeganie warunków w nich okrelonych, a prawid³owoæ postêpowania z powstaj¹cymi odpadami, zawieraj¹cymi azbest. W wyniku przeprowadzonych kontroli stwierdzono uchybienia, takie jak: a brak inwentaryzacji urz¹dzeñ, w których s¹ wykorzystywane PCB, a brak oznakowania (w sposób trwa³y) wszystkich urz¹dzeñ zawieraj¹cych PCB, a brak przed³o¿enia harmonogramu dekontaminacji urz¹dzeñ zawieraj¹cych PCB, a brak przeprowadzenia badañ zawartoci PCB w wymontowanych urz¹dzeniach, a brak prowadzenia ewidencji odpadów, a brak w³aciwych decyzji dotycz¹cych wytwarzania odpadów niebezpiecznych i innych ni¿ niebezpieczne, a brak stosowania siê do warunków okrelonych w posiadanych decyzjach, a brak sporz¹dzenia zbiorczego zestawienia danych o rodzajach i iloci wytwarzanych odpadów, sposobach gospodarowania nimi, a brak prowadzenia, w sposób zgodny z wymaganiami prawnymi, wykazów informacji dotycz¹cych korzystania ze rodowiska, a brak pozwolenia wodno-prawnego na pobór wody z w³asnego ujêcia. Realizuj¹c kontrole obiektów stwarzaj¹cych szczególne zagro¿enia dla rodowiska (PCB, azbest) wydano 17 zarz¹dzeñ pokontrolnych, którymi zobowi¹zano zak³ady do usuniêcia stwierdzonych nieprawid³owoci. PRZESTRZEGANIE WYMAGAÑ DOTYCZ¥CYCH TERMICZNEGO PRZEKSZTA£CANIA ODPADÓW (2003) Cel kontrolny polega³ na sprawdzeniu realizacji wymogów Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach i rozporz¹dzeñ: Ministra Zdrowia i Ministra Gospodarki dotycz¹cych prawid³owoci prowadzenia procesu termicznego przekszta³cania odpadów oraz Rozporz¹dzenia Ministra rodowiska dotycz¹cego prowadzenia pomiarów wielkoci emisji. Dzia³ania kontrolne skupia³y siê przede wszystkim na nastêpuj¹cych sprawach: a posiadanie decyzji w³aciwych organów, ustalaj¹cych warunki korzystania ze rodowiska oraz pozwoleñ na wytwarzanie odpadów i ich unieszkodliwianie, a przestrzeganie warunków okrelonych w ww. decyzjach, a prawid³owoæ eksploatacji instalacji do termicznego przekszta³cania odpadów oraz instalacji lub urz¹dzeñ chroni¹cych rodowisko, a prawid³owoæ postêpowania z wytwarzanymi odpadami. Kontrole przeprowadzono w piêciu jednostkach posiadaj¹cych instalacje do termicznego przekszta³cania odpadów, tj. w Szpitalu Wojewódzkim w £om¿y, w Samodzielnym Publicznym Szpitalu Wojewódzkim w Suwa³kach, Samodzielnym Publicznym Zak³adzie Opieki Zdrowotnej w Hajnówce, Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym im. K. D³uskiego w Bia³ymstoku (odpady medyczne) oraz w fabryce mebli w Suwa³kach (odpady poprodukcyjne). W ramach cyklu kontrolnego przeprowadzono ³¹cznie siedem kontroli (dwie pozaplanowe). Wydano trzy zarz¹dzenia pokontrolne. Nieprawid³owoci stwierdzane w tej grupie jednostek, to przede wszystkim: a brak zezwolenia na prowadzenia dzia³alnoci w zakresie unieszkodliwiania odpadów, a nie stosowanie siê do warunków okrelonych w decyzjach pozwoleniu na wytwarzanie odpadów i pozwoleniu na wprowadzanie gazów lub py³ów do powietrza, a brak badañ stê¿eñ dioksyn i furanów w gazach odlotowych, 161 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok a nieprawid³owe prowadzenie ewidencji wytwarzanych i unieszkodliwianych odpadów, a przekraczanie dopuszczalnych wartoci w zakresie przenikania ha³asu do rodowiska. W ramach dzia³añ kontrolnych przeprowadzono ponadto pomiary emisji zanieczyszczeñ do powietrza oraz dwukrotnie pomiary emisji ha³asu. Wydano dwie decyzje o karze biegn¹cej przekroczenie warunków decyzji dotycz¹cej wprowadzania zanieczyszczeñ do powietrza. Spalarnia odpadów medycznych Szpitala Wojewódzkiego w £om¿y nie spe³nia³a obowi¹zuj¹cych wymogów ochrony rodowiska. W roku 2004 planowana jest jej modernizacja. Samodzielny Publiczny Szpital Wojewódzki w Suwa³kach w 2003 r. prowadzi³ prace projektowe zwi¹zane z modernizacj¹ spalarni odpadów medycznych. PRZESTRZEGANIE PRZEPISÓW O OPAKOWANIACH I ODPADACH OPAKOWANIOWYCH ORAZ PRZEPISÓW W ZAKRESIE GOSPODAROWANIA NIEKTÓRYMI ODPADAMI ORAZ UISZCZANIA OP£ATY PRODUKTOWEJ (2003) Cel kontrolny polega³ na sprawdzeniu obowi¹zków wynikaj¹cych z Ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych, a w szczególnoci posiadania zezwolenia na prowadzenie dzia³alnoci w zakresie zbierania, transportu, odzysku lub unieszkodliwiania odpadów opakowaniowych po substancjach chemicznych bardzo toksycznych, toksycznych, mutagennych lub niebezpiecznych dla rodowiska oraz z Ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o obowi¹zkach przedsiêbiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o op³acie produktowej i op³acie depozytowej. Dzia³ania kontrolne prowadzono przede wszystkim pod k¹tem: aoceny wype³niania wymagañ prawnych wynikaj¹cych z ustawy o obowi¹zkach przedsiêbiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o op³acie produktowej i op³acie depozytowej, w szczególnoci: prowadzenia ewidencji opakowañ, sk³adania rocznych sprawozdañ, osi¹gania wymaganego poziomu odzysku i recyklingu odpadów, obliczenia i uiszczenia op³aty produktowej, a spe³niania wymagañ wynikaj¹cych z ustawy o opakowaniach i odpadach opakowaniowych, w szczególnoci sk³adanie sprawozdañ o masie wytworzonych, przywiezionych z zagranicy lub wywiezionych za granicê opakowañ, posiadania niezbêdnych zezwoleñ. W ramach cyklu kontrol¹ objêto 35 zak³adów wprowadzaj¹cych na rynek produkty w opakowaniach oraz jeden zak³ad zajmuj¹cy siê produkcj¹ opakowañ. Przeprowadzono 36 kontroli planowych. Podczas szeciu kontroli przeprowadzono pomiary emisji zanieczyszczeñ do powietrza lub stanu i sk³adu odprowadzanych cieków. W trzech przypadkach stwierdzono przekroczenia warunków decyzji pozwolenia wodno-prawnego na odprowadzanie cieków, w zwi¹zku z czym wydano trzy decyzje o karach biegn¹cych. Nieprawid³owoci stwierdzane podczas kontroli to: a brak odrêbnej ewidencji opakowañ, a brak uzyskania wymaganego poziomu recyklingu odpadów opakowaniowych, a brak naliczania i ponoszenia nale¿nej op³aty produktowej i depozytowej, a brak sk³adania sprawozdania o wysokoci nale¿nej op³aty produktowej i depozytowej, a brak pozwoleñ na wprowadzanie zanieczyszczeñ do powietrza lub nieprawid³owoci w posiadanych decyzjach, a nieuregulowany stan formalny z zakresu gospodarki odpadowej, a brak lub nieprawid³owo prowadzona ewidencja odpadów, a brak sporz¹dzania zbiorczych zestawieñ danych o rodzajach i iloci wytwarzanych odpadów, sposobach gospo darowania nimi, a brak naliczania lub nieprawid³owo, czy nieterminowo naliczane op³aty za korzystanie ze rodowiska. W wyniku kontroli wydano dziewiêtnacie zarz¹dzeñ pokontrolnych dotycz¹cych wyeliminowania ww. nieprawid³owoci, skierowano trzy wyst¹pienia dotycz¹ce nieprawid³owoci w zakresie odprowadzania zanieczyszczonych wód deszczowych, na³o¿ono trzy kary grzywny w formie mandatu karnego z art. 37 ustawy o obowi¹zkach przedsiêbiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o op³acie produktowej i op³acie depozytowej. Na sprawy wype³niania wymagañ prawnych wynikaj¹cych z ustawy o obowi¹zkach przedsiêbiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o op³acie produktowej i op³acie depozytowej zwracano tak¿e uwagê podczas prowadzenia dzia³añ kontrolnych w ramach innych cykli kontrolnych. PRZESTRZEGANIE PRZEZ PODMIOTY WYMAGAÑ OCHRONY RODOWISKA W ZAKRESIE GOSPODAROWANIA OLEJAMI ODPADOWYMI (CYKL KONTROLNY KRAJOWY W 2003 R.) Celem kontroli by³o dokonanie oceny przestrzegania przez wybrane podmioty wymagañ ochrony rodowiska w zakresie gospodarowania olejami odpadowymi. Sprawdzano zgodnoæ postêpowania wytwórców odpadów z przepi162 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok sami okrelonymi w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001r. o odpadach (Dz.U. Nr 62, poz. 628 z pón. zm.) oraz w ustawie z dnia 11 maja 2002 r. o obowi¹zkach przedsiêbiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o op³acie produktowej i op³acie depozytowej (Dz.U. Nr 63, poz. 639 z pón. zm.). Na podstawie informacji uzyskanych ze Starostw Powiatowych, na terenie województwa by³o 288 podmiotów posiadaj¹cych decyzje na wytwarzanie olejów odpadowych oraz 2 podmioty posiadaj¹ce pozwolenie na zbieranie odpadów niebezpiecznych. Nie zarejestrowano podmiotów prowadz¹cych odzysk lub unieszkodliwianie olejów. W ramach cyklu kontrolnego przeprowadzono w okresie od 01.03.2003 r. do 30.04.2003 r. kontrole w osiemnastu wytypowanych podmiotach. Z dokonanego, podczas prowadzenia dzia³añ kontrolnych (tak¿e w ramach innych cykli kontrolnych), rozpoznania wynika, ¿e ma³e jednostki organizacyjne oraz osoby fizyczne posiadaj¹ce rodki transportu, dokonuj¹ wymiany oleju w punktach us³ugowych obs³ugi samochodów, a jednostki wiêksze, w szczególnoci zajmuj¹ce siê obs³ug¹, diagnostyk¹ lub naprawami pojazdów, jednostki transportowe, jednostki zajmuj¹ce siê z³omowaniem pojazdów wycofanych z eksploatacji, a tak¿e jednostki, w których oleje odpadowe powstaj¹ w zwi¹zku z eksploatacj¹ maszyn w przemyle, nie przetwarzaj¹ same olejów odpadowych, ale przekazuj¹ je innym firmom, zajmuj¹cym siê zbieraniem lub transportem tego typu odpadów. Do czasu przekazania magazynuj¹ oleje odpadowe na swoim terenie, w odpowiednich pojemnikach. W wyniku przeprowadzonych kontroli stwierdzono, i¿: a Stan formalno-prawny w zakresie wytwarzania olejów odpadowych jest na ogó³ uregulowany. Tylko w jednym przypadku decyzja utraci³a swoj¹ wa¿noæ, ze wzglêdu na zmianê charakteru dzia³alnoci przedsiêbiorstwa i wytwarzanie innych odpadów olejowych ni¿ w pozwoleniu dotychczasowym. a Iloæ wytwarzanych odpadów w niektórych przypadkach nie by³a zgodna z iloci¹ okrelon¹ w decyzji. W trzynastu podmiotach rzeczywista iloæ wytworzonego oleju nie przekracza³a iloci w decyzji. W jednym zak³adzie stwierdzono natomiast ponad trzykrotne przekroczenie iloci wytwarzanego oleju w odniesieniu do iloci okrelonej w decyzji, w dwóch zak³adach stwierdzono niewielkie przekroczenie. Przyczynami przekroczeñ by³y: wzrost iloci wiadczonych us³ug, a w dwóch przypadkach b³êdne prowadzenie ewidencji wytwarzanych odpadów oraz niew³aciwe okrelenie iloci wytwarzanych odpadów olejowych na etapie uzyskiwania decyzji. a Wszystkie jednostki posiadaj¹ce zezwolenia na wytwarzanie odpadów niebezpiecznych posiada³y tak¿e decyzje na magazynowanie odpadów niebezpiecznych, w tym olejów odpadowych. Jednostki posiadaj¹ce pozwolenia na wytwarzanie odpadów mia³y okrelone miejsca i sposób magazynowania odpadów w pozwoleniach. a W dwóch przypadkach stwierdzono brak w³aciwie prowadzonej ewidencji wytwarzanych olejów odpadowych. W trzech przypadkach stwierdzono brak informacji przekazywanej do Urzêdu Marsza³kowskiego dotycz¹cej zbiorczego zestawienia danych o rodzajach i iloci odpadów oraz sposobach gospodarowania nimi, a Prowadzona jest segregacja olejów odpadowych od innych zu¿ytych p³ynów, a Przestrzegany jest obowi¹zek zakazu mieszania olejów odpadowych z olejami zawieraj¹cymi PCB, a Kontrole nie stwierdzi³y przypadków wykorzystywania olejów odpadowych do konserwacji urz¹dzeñ technicznych, wylewania ich do zbiorników bezodp³ywowych przeznaczonych do gromadzenia nieczystoci p³ynnych, wylewania bezporednio do ziemi lub spalania na powierzchni ziemi. Nie stwierdzono równie¿ spalania olejów w urz¹dzeniach nie przeznaczonych do tego celu, a Kontrolowane podmioty nie zajmowa³y siê wykorzystaniem olejów odpadowych we w³asnym zakresie. Posiada³y umowy z odbiorcami olejów, sporz¹dzane zgodnie z wymogami. Na ich podstawie przekazywa³y odpad jednostkom prowadz¹cym odzysk olejów odpadowych poprzez regeneracjê za porednictwem firm, posiadaj¹cych zezwolenie na gospodarowanie odpadami. Ogó³em w wyniku realizacji cyklu kontrolnego wydano 9 zarz¹dzeñ pokontrolnych zobowi¹zuj¹cych do usuniêcia nieprawid³owoci (w tym dwa zarz¹dzenia nie dotyczy³y gospodarki olejami odpadowymi). OGRANICZENIE UCI¥¯LIWOCI DLA RODOWISKA NIEWIELKICH OBIEKTÓW W SKALI GMIN ORAZ PROWADZ¥CYCH GOSPODARKÊ RYBACK¥ (2002-2003) W ramach realizacji celu przewidziano objêcie kontrol¹ zak³adów uci¹¿liwych w skali gmin zgodnie z w³asnym rozpoznaniem w tym zakresie, jak równie¿ zg³oszonych propozycji przez organy samorz¹dowe. Dzia³ania kontrole ukierunkowano na: a posiadanie przez kontrolowane obiekty wymaganych uregulowañ formalno-prawnych zwi¹zanych z korzystaniem ze rodowiska, a kontrole urz¹dzeñ ochrony rodowiska i prawid³owoæ ich eksploatacji, a sprawdzenie przestrzegania warunków korzystania ze rodowiska zawartych w decyzjach, a ocenê prawid³owoci prowadzenia gospodarki rybackiej w aspekcie spe³niania wymogów ochrony rodowiska okrelonych w pozwoleniach wodno-prawnych. Kontrole gospodarstw rybackich obejmowa³y dodatkowo nastêpuj¹ce zagadnienia: 163 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok a posiadanie pozwoleñ wodnoprawnych na rybackie u¿ytkowanie wód oraz wype³nianie obowi¹zków wynikaj¹cych z tych pozwoleñ, a prawid³owoæ prowadzenia zarybieñ, od³owów i dokumentacji z tym zwi¹zanej, a rodzaje stosowanego sprzêtu rybackiego, jego oznakowanie i zarejestrowanie, a wystêpowanie punktowych zrzutów cieków do wód kontrolowanych obwodów rybackich. Efektem planowanych dzia³añ kontrolnych winno byæ zmniejszenie uci¹¿liwoci tych zak³adów poprzez wymuszenie dzia³añ proekologicznych oraz podniesienie dyscypliny i efektywnoci dzia³ania urz¹dzeñ chroni¹cych rodowisko. W 2002 roku skontrolowano 6 gospodarstw rybackich oraz 57 niewielkich zak³adów produkcyjnych, us³ugowych i innych jednostek gospodarczych, które ze wzglêdu na swój charakter lub lokalizacjê mog³y stwarzaæ uci¹¿liwoæ dla rodowiska lub otoczenia. Skontrolowane zak³ady to: zak³ady produkcji spo¿ywczej, zak³ady przetwórstwa drewna, zak³ady produkcji maszyn i czêci do maszyn, gospodarstwa rolne, zak³ad us³ug galwanicznych, stacje obs³ugi pojazdów i mechaniki pojazdowej, sk³adnica z³omu, zak³ad elektro-energetyczny, jednostka ratowniczo-ganicza, gie³da rolno-towarowa, fabryka dywanów, wytwórnia wód, hotel, punkt uboju zwierz¹t gospodarskich, zak³ad produkcji m¹czek zwierzêcych i rybnych. Ogó³em w ramach powy¿szego celu przeprowadzono 64 kontrole w 63 obiektach, wydano 40 zarz¹dzeñ pokontrolnych. W uzasadnionych przypadkach w trakcie kontroli pobierano próby cieków do badañ laboratoryjnych oraz przeprowadzano pomiary ha³asu i emisji zanieczyszczeñ do powietrza. W zwi¹zku ze stwierdzonymi przekroczeniami wydano dwie decyzje wymierzaj¹ce kary biegn¹ce za odprowadzanie niedostatecznie oczyszczonych cieków. Wystosowano wyst¹pienia pokontrolne do Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego o sprawdzenie zgodnoci wykonania urz¹dzeñ i zagospodarowania terenu z projektem technicznym oraz braku pozwolenia na u¿ytkowanie obiektu oraz do Agencji W³asnoci Rolnej Skarbu Pañstwa na temat wyników przeprowadzonych kontroli rybackich u¿ytkowników wód. W 2003 roku ramach realizacji powy¿szego celu skontrolowano 7 gospodarstw rybackich oraz szereg niewielkich zak³adów produkcyjnych, us³ugowych i innych jednostek gospodarczych, które ze wzglêdu na swój charakter lub lokalizacjê mog³y stwarzaæ uci¹¿liwoæ dla rodowiska lub otoczenia. Ogó³em w ramach powy¿szego celu przeprowadzono 108 kontroli (w tym szeæ pozaplanowych), wydano 61 zarz¹dzeñ pokontrolnych, na³o¿ono trzy kary grzywny w formie mandatu karnego jedn¹ z art. 37 ustawy o obowi¹zkach przedsiêbiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o op³acie produktowej i op³acie depozytowej, dwie z art. 31a ustawy o Inspekcji Ochrony rodowiska. W uzasadnionych przypadkach w trakcie kontroli pobierano próby cieków do badañ laboratoryjnych. W zwi¹zku ze stwierdzonymi przekroczeniami wydano szeæ decyzji ustalaj¹cych kary biegn¹ce za odprowadzanie niedostatecznie oczyszczonych cieków. Wystosowano jedno wyst¹pienie do Agencji W³asnoci Rolnej Skarbu Pañstwa na temat wyników kontroli rybackich u¿ytkowników wód. Kontrole podmiotów prowadz¹cych gospodarkê ryback¹ realizowano we wspó³pracy z Pañstwow¹ Stra¿¹ Ryback¹ oraz w³aciwym miejscowo starostwem powiatowym. Zarz¹dzenia pokontrolne dotyczy³y nastêpuj¹cych zagadnieñ: a uregulowania stanu formalno-prawnego w zakresie: szczególnego korzystania z wód, emisji zanieczyszczeñ do powietrza, gospodarki odpadowej, a prowadzenia ilociowej i jakociowej ewidencji wytwarzanych odpadów, a prowadzenia, w sposób zgodny z wymaganiami prawnymi, wykazów informacji dotycz¹cych korzystania ze rodowiska, a w³aciwej eksploatacji ujêæ wody i urz¹dzeñ do oczyszczania cieków, a w³aciwego gromadzenia i tymczasowego sk³adowania odpadów niebezpiecznych, a przed³o¿enia do WIO koncepcji rozwi¹zania problemu uci¹¿liwoci zapachowej, a przed³o¿enia do WIO harmonogramu prac zwi¹zanych z budow¹ urz¹dzenia do odzysku wody zu¿ywanej w procesach technologicznych przy produkcji betonu i kostki brukowej, a naliczania i uiszczania op³at za korzystanie ze rodowiska. Przeprowadzone kontrole wykaza³y, i¿ gospodarka rybacka jest prowadzona w sposób zgodny z posiadanymi operatami i wydanymi na ich podstawie pozwoleniami wodno-prawnymi na szczególne korzystanie z wód do celów rybackich. W³aciwie prowadzono dokumentacjê po³owów i zarybieñ (ksi¹¿ki gospodarcze jezior, rejestry, sprawozdania). Nadzór nad prawid³owoci¹ prowadzenia gospodarki rybackiej sprawowali ichtiolodzy. W wielu zak³adach uporz¹dkowano sprawy zwi¹zane z ochron¹ rodowiska poprzez: uregulowanie stanu formalno-prawnego, uiszczanie zaleg³ych op³at za korzystanie ze rodowiska, w³aciwe postêpowanie z odpadami niebezpiecznymi, prawid³ow¹ eksploatacjê urz¹dzeñ, prowadzenie ewidencji wytwarzanych odpadów oraz ewidencji zanieczyszczeñ wprowadzanych do powietrza. 164 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok OCENA WYPE£NIANIA WYMOGÓW OCHRONY RODOWISKA W OBIEKTACH TURYSTYCZNYCH (2002-2003) Niniejszy cel kontroli wi¹¿e siê bezporednio ze specyfik¹ województwa podlaskiego, na terenie którego wystêpuj¹ liczne obszary bardzo atrakcyjne pod wzglêdem turystycznym, czy rekreacyjnym. Najczêciej jednoczenie s¹ to tereny cenne przyrodniczo, objête ró¿nymi formami ochrony przyrody. W ramach realizacji niniejszego cyklu kontrolnego objêto kontrolami wytypowane orodki wypoczynkowe i wczasowe, schroniska i m³odzie¿owe bazy turystyczne. Dzia³ania kontrolne koncentrowa³y siê na: - ocenie prawid³owoci rozwi¹zañ problemów ochrony rodowiska w obiektach turystycznych i wypoczynkowych, - posiadaniu przez kontrolowane obiekty pe³nych uregulowañ formalno-prawnych, zwi¹zanych z korzystaniem ze rodowiska, a tak¿e przestrzegania warunków w nich zawartych, - prawid³owoci eksploatacji urz¹dzeñ ochrony rodowiska, - podejmowanych przedsiêwziêciach w celu ograniczenia wp³ywu tych obiektów na rodowisko. W 2002 roku przeprowadzono 26 kontroli kompleksowych w 26. obiektach (orodkach wypoczynkowych, schroniskach, turystycznych bazach m³odzie¿owych). Efektem kontroli by³o wydanie 14 zarz¹dzeñ pokontrolnych i jednej decyzji o karze biegn¹cej za odprowadzanie cieków o ponadnormatywnym zanieczyszczeniu. Ponadto skierowano wyst¹pienia pokontrolne do Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego o wszczêcie postêpowania w zwi¹zku z zagro¿eniami wynikaj¹cymi z nieprawid³owego zabezpieczenia nieeksploatowanej oczyszczalni cieków w Orodku Turystycznym KUKLE w Kuklach, do Urzêdu Marsza³kowskiego Województwa Podlaskiego w sprawie nieuiszczania op³at za korzystanie ze rodowiska przez Orodek Szkoleniowo-Wypoczynkowy BORKI w Augustowie oraz do jednostki nadrzêdnej w sprawie nieprawid³owoci w zakresie ochrony rodowiska podczas funkcjonowania orodka. W 2003 roku w ramach powy¿szego celu przeprowadzono 23 kontrole w 23. obiektach. By³y to kontrole kompleksowe, obejmuj¹ce problematykê gospodarki wodno-ciekowej, ochrony powietrza, zagospodarowania odpadów. Efektem kontroli by³o wydanie 15. zarz¹dzeñ pokontrolnych. W czterech przypadkach analizy pobranych podczas kontroli cieków wykaza³y przekroczenie dopuszczalnych wartoci stê¿eñ zanieczyszczeñ substancji okrelonych w pozwoleniu wodnoprawnym. W zwi¹zku z powy¿szym wydano cztery decyzje o karach biegn¹cych za odprowadzanie cieków o ponadnormatywnym zanieczyszczeniu. Ponowiono jedno wyst¹pienie pokontrolne do Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego w zwi¹zku z zagro¿eniami wynikaj¹cymi z nieprawid³owych zabezpieczeñ nieeksploatowanej oczyszczalni cieków w Orodku Turystycznym KUKLE w Kuklach. Na³o¿ono jedn¹ karê grzywny w formie mandatu karnego z art. 192 Prawa wodnego. Wydane zarz¹dzenia pokontrolne dotyczy³y nastêpuj¹cych zagadnieñ i nieprawid³owoci: - opracowania i przed³o¿enia w³aciwym organom dokumentów w celu uzyskania pozwoleñ wodnoprawnych na pobór wody i odprowadzanie cieków, - usuniêcia nieprawid³owoci w zakresie naliczania i uiszczania op³at za korzystanie ze rodowiska, - prowadzenia w sposób zgodny z wymaganiami prawnymi wykazów informacji dotycz¹cych korzystania ze rodowiska, - doprowadzenie do w³aciwego stanu technicznego urz¹dzeñ oczyszczaj¹cych cieki, - przed³o¿enia harmonogramu dzia³añ eliminuj¹cych odprowadzanie cieków do ziemi poprzez nieszczelne szamba, - za³o¿enia lub uzupe³nienia rejestrów codziennych odczytów wodomierzy na ujêciach wody, - systematycznego wywozu cieków ze zbiorników bezodp³ywowych na oczyszczalniê. OGRANICZENIE UCI¥¯LIWOCI ZAK£ADÓW PRZEMYS£U MLECZARSKIEGO (2002) Kontrole prowadzone w zak³adach obejmowa³y ocenê ich wp³ywu na poszczególne komponenty rodowiska. Dzia³ania kontrolne polega³y na sprawdzeniu: - prawid³owoci rozwi¹zañ problemów ochrony rodowiska w zak³adach mleczarskich, - posiadania przez kontrolowane obiekty pe³nych uregulowañ formalno-prawnych zwi¹zanych z korzystaniem ze rodowiska, a tak¿e przestrzegania warunków w nich zawartych, - posiadania niezbêdnych urz¹dzeñ ochrony rodowiska i prawid³owoci ich eksploatacji, - podejmowanych przedsiêwziêæ w celu ograniczenia wp³ywu tych obiektów na rodowisko. W 2002 roku przeprowadzono 16 kontroli w12. zak³adach przemys³u mleczarskiego (11 spó³dzielni mleczarskich i jeden zak³ad przetwórstwa mlecznego produkuj¹cy mleko i serwatkê w proszku). By³y to kontrole kompleksowe, obejmuj¹ce zagadnienia gospodarki wodno-ciekowej, ochrony powietrza, ochrony przed ha³asem, zagospodarowania odpadów. Podczas kontroli wykonano szeæ pomiarów emisji zanieczyszczeñ do powietrza, pomiary emisji ha³asu do rodowiska, szeæ pomiarów jakoci odprowadzanych cieków. Stwierdzono w jednym przypadku przekroczenie dopuszczalnej emisji zanieczyszczeñ do powietrza oraz w czterech przypadkach naruszenie dopuszczalnych warunków, jakim powinny odpowiadaæ cieki odprowadzane do wód powierzchniowych. Wydano cztery decyzje o karach biegn¹cych. 165 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Wydano zarz¹dzenia pokontrolne dotycz¹ce g³ównie nastêpuj¹cych zagadnieñ: a doprowadzenia oczyszczalni cieków do pe³nej sprawnoci technicznej, a w³aciwego prowadzenia ewidencji odpadów, a uregulowania spraw formalnych w zakresie ochrony powietrza (brak zg³oszenia instalacji kot³owni do w³aciwego organu), a wyst¹pienia z wnioskiem do starosty o uaktualnienie decyzji okrelaj¹cej rodzaje i iloci substancji zanieczyszczaj¹cych dopuszczalnych do wprowadzenia do powietrza z zak³adowej kot³owni, a uregulowania stanu formalnoprawnego w zakresie gospodarki odpadami, a usuniêcia nieprawid³owoci przy naliczaniu op³at za korzystanie ze rodowiska oraz terminowego ich uiszczania. Ponadto skierowano wyst¹pienie do Starostwa Powiatowego w Sokó³ce oraz do Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego w Sokó³ce w zwi¹zku z gromadzeniem cieków ze Spó³dzielni Mleczarskiej SOMLEK w urz¹dzeniach nie przekazanej wówczas do eksploatacji oczyszczalni cieków. W 2002 r. prowadzono nastêpuj¹ce wa¿niejsze przedsiêwziêcia inwestycyjne: a w Okrêgowej Spó³dzielni Mleczarskiej w Hajnówce w³¹czono cieki z zak³adu do miejskiej kanalizacji sanitarnej, a w Monieckiej Spó³dzielni Mleczarskiej w Moñkach przekazano do eksploatacji proszkowniê, gdzie zagospodarowano wytwarzan¹ w zak³adzie serwatkê, a w Spó³dzielni Mleczarskiej ,,MLEKOVITA w Wysokiem Mazowieckiem zakoñczono rozbudowê i modernizacjê zak³adowej oczyszczalni cieków. OCENA PRZESTRZEGANIA WYMAGAÑ OCHRONY RODOWISKA PRZEZ WYBRANE JEDNOSTKI PRZETWÓRSTWA MIÊSNEGO (2002) Efektem przeprowadzonego cyklu kontrolnego by³a ocena wp³ywu zak³adów miêsnych na stan rodowiska. Dzia³ania kontrolne dotyczy³y: a prawid³owoci rozwi¹zañ problemów ochrony rodowiska w zak³adach przetwórstwa miêsnego, a posiadania przez kontrolowane obiekty pe³nych uregulowañ formalno-prawnych, a zwi¹zanych z korzystaniem ze rodowiska, a tak¿e przestrzegania warunków w nich zawartych, a posiadania niezbêdnych urz¹dzeñ ochrony rodowiska i prawid³owoci ich eksploatacji. W 2002 roku dzia³alnoci¹ kontroln¹ objêto ubojnie trzody chlewnej i byd³a oraz zak³ady przetwórstwa miêsnego, zwracaj¹c uwagê na wp³yw tych jednostek na wszystkie elementy rodowiska przyrodniczego. £¹cznie przeprowadzono 38 kontroli w 35. zak³adach. Wydano 30 zarz¹dzeñ pokontrolnych zobowi¹zuj¹cych do usuniêcia nastêpuj¹cych, stwierdzonych nieprawid³owoci: a uregulowania stanu formalnoprawnego w zakresie gospodarki odpadami, a w³aciwego zagospodarowania odpadów, a prowadzenia ewidencji wytwarzanych odpadów oraz ewidencji zanieczyszczeñ wprowadzanych do powietrza, a uzyskania pozwoleñ wodno-prawnych na pobór wody, a uaktualnienia decyzji okrelaj¹cych rodzaje i iloci substancji zanieczyszczaj¹cych dopuszczalnych do wprowadzania do powietrza, a prawid³owego naliczania i uiszczania op³at za gospodarcze korzystanie ze rodowiska, a usuniêcia usterek technicznych w urz¹dzeniach ochrony rodowiska. W trakcie realizacji cyklu kontrolnego wykonywano pomiary emisji zanieczyszczeñ do powietrza, pomiary emisji ha³asu do rodowiska oraz pobierano próby cieków do badañ laboratoryjnych. W zwi¹zku ze stwierdzonymi przekroczeniami wydano 1 decyzjê o karze biegn¹cej za emisjê zanieczyszczeñ do powietrza, a w jednym przypadku zastosowano karê grzywny w formie mandatu karnego, z art. 31a ustawy o Inspekcji Ochrony rodowiska. 166 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok 7.2 PODSUMOWANIE WYNIKÓW KONTROLI W LATACH 2002-2003 Tabela 7.1 Statystyka dzia³alnoci kontrolnej prowadzonej w latach 2002-2003 Liczba zak³adów w ewidencji 695 681 Liczba kontroli ogó³em 834 809 Liczba zarz¹dzeñ pokontrolnych 432 348 Liczba decyzji o karach dobowych i godzinowych 224 115 Liczba decyzji o karach ³¹cznych 101 102 Wysokoæ kar ³¹cznych w tym: 796 288,83 z³ 2 056 321,29 z³ za odprowadzanie cieków o ponadnormatywnym zanieczyszczeniu 560 366,83 z³ 2 006 418,06 z³ za przekroczenie dopuszczalnej emisji zanieczyszczeñ do powietrza 177 230,27 z³ 22 726,53 z³ za przekroczenie dopuszczalnego poziomu ha³asu 58 691,77 z³ 27 176,70 z³ za sk³adowanie odpadów – – Mandaty 950,00 z³. 2 250,00 z³ Tabela 7.2 Podzia³ rodków z tytu³u naliczonych kar w latach 2002-2003 Wielkoæ odprowadzonych kwot na rzecz: 2002 r. Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej Wojewódzkiego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej 2003 r. 78 424,30 z³ 85 763,92 z³ 146 377,83 z³ 159 275,83 z³ Powiatowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej 40 185,58 z³ 43 745,80 z³ Gminnego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej 80 669,50 z³ 87 491,58 z³ G³ównego Inspektoratu Ochrony rodowiska 56 198,00 z³ 61 181,16 z³ 7.2.1 WNIOSKI Z DZIA£ALNOCI INSPEKCYJNO-KONTROLNEJ W LATACH 2002-2003 1. Liczba zak³adów o istotnym znaczeniu oddzia³ywania na rodowisko na terenie województwa nie uleg³a zmianie. Nie wystêpuj¹ zak³ady szczególnie uci¹¿liwe z krajowej Listy 80. Na licie wojewódzkiej znajduje siê szesnacie obiektów. W wielu z nich prowadzone s¹ inwestycje proekologiczne w celu eliminacji przyczyn umieszczenia na licie (miasto Kolno, GRYFSKAND w Hajnówce, Sk³adowisko Odpadów Komunalnych gm. £apy w Uhowie, Sk³adowisko Odpadów Komunalnych gminy Wasilków w Studziankach). Zlikwidowano mogilnik w Anusinie. 2. Pozytywne trendy zmian w dzia³alnoci podmiotów gospodarczych w 2003 roku mo¿na wymieniæ w odniesieniu do nastêpuj¹cych zagadnieñ: - nastêpuje ogólnie rozumiana poprawa w zakresie korzystania ze rodowiska, w szczególnoci w zakresie ograniczania emisji zanieczyszczeñ do rodowiska - stwierdzane nieprawid³owoci dotycz¹ z regu³y spraw formalnych, - w porównaniu z rokiem 2002 nale¿y zauwa¿yæ najwiêksz¹ poprawê przestrzegania wymagañ ochrony rodowiska w bran¿ach dystrybucji paliw p³ynnych - zwi¹zane jest to z przystosowywaniem stacji paliw p³ynnych do obowi¹zuj¹cych przepisów, w szczególnoci modernizacja zbiorników paliwowych (wykonywanie drugich p³aszczy) i dystrybucji paliw (hermetyzacja urz¹dzeñ) oraz bran¿y miêsnej zwi¹zane z przystosowywaniem zak³adów przetwórstwa miêsnego do wymagañ obowi¹zuj¹cych w Unii Europejskiej, co skutkuje równie¿ popraw¹ warunków ochrony rodowiska, - zauwa¿alna jest poprawa w zakresie gospodarki odpadami niebezpiecznymi w zak³adach, zarówno w zakresie uregulowania spraw formalnych, jak te¿ sposobu sk³adowania i przekazywania odpadów w³aciwym jednostkom, - wzrasta iloæ oczyszczalni cieków komunalnych powstaj¹ nowe oczyszczalnie, a istniej¹ce s¹ modernizowane i rozbudowywane (w 2003 r. zakoñczono budowê jednej nowej oczyszczalni gminnej), rozbudowuje siê sieæ kanalizacji sanitarnej w miastach, a tak¿e na wsiach, - poprawia siê sposób przeróbki osadów ciekowych i, w zwi¹zku z tym, mo¿liwoci ich wykorzystania - w nowych nawet niewielkich oczyszczalniach gminnych wprowadza siê stacje mechanicznego odwadniania osadów, - wzrasta iloæ nowoczesnych kot³owni (gazowe, olejowe, opalane odpadami drzewnymi), stosuje siê na wiêksz¹ skalê pompy ciep³a, a nawet pojawiaj¹ siê kolektory s³oneczne. 3. Na podstawie dzia³añ kontrolnych, przeprowadzonych w 2003 roku, nale¿y stwierdziæ, i¿ nieprawid³owoci lub brak poprawy wystêpuje nadal w zakresie: 167 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok - zagospodarowania odpadów medycznych istniej¹ce spalarnie s¹ przestarza³e i nie spe³niaj¹ wymogów obecnie stawianych obiektom tego typu, - zagospodarowania odpadów zawieraj¹cych azbest brak sk³adowisk odpadów dostosowanych do przyjmowania tego typu odpadów na terenie województwa du¿e koszty ich sk³adowania, - prowadzenia w niewystarczaj¹cym stopniu selektywnej zbiórki odpadów komunalnych skutkuje to szybkim zape³nieniem sk³adowisk odpadów, - niedostosowania wysypisk gminnych do przepisów ustawy o odpadach, w tym tak¿e ich eksploatacji m.in. brak dozoru, ewidencji odpadów, segregacji odpadów, piezometrów, - naliczania i uiszczania op³at za gospodarcze korzystanie ze rodowiska, - wystarczaj¹cej znajomoci przepisów dotycz¹cych opakowañ i odpadów opakowaniowych oraz op³aty produktowej w ma³ych jednostkach zajmuj¹cych siê produkcj¹ opakowañ i wprowadzaj¹cych na rynek krajowy produkty w opakowaniach. Przyczyny nieprawid³owoci wi¹¿¹ siê g³ównie z: - brakiem rodków finansowych na realizacjê inwestycji ochrony rodowiska (szpitale i inne zak³ady), - brakiem rodków finansowych w gminach na prawid³owe zorganizowanie zbiórki odpadów, - brakiem wykwalifikowanej kadry do prowadzenia spraw ochrony rodowiska lub nieznajomoci¹ przepisów prawnych w zakresie ochrony rodowiska (w ostatnich dwóch latach wprowadzono bardzo gruntowne zmiany przepisów z zakresu ochrony rodowiska wynikaj¹ce z integracji z UE szczególnoci nieznajomoæ przepisów stwierdzano w niewielkich jednostkach, w których jest ograniczona iloæ pracowników administracji), - nisk¹ wiadomoci¹ ekologiczn¹ spo³eczeñstwa (selektywna zbiórka odpadów), - zaniedbaniami ludzi, do których nale¿y nadzór nad prac¹ urz¹dzeñ ochrony rodowiska lub prowadzenie spraw formalnych z tego zakresu, - z³ej organizacji pracy w niektórych zak³adach, - wiadomymi dzia³aniami zwi¹zanymi z koniecznoci¹ lub chêci¹ obni¿ania kosztów eksploatacyjnych. Nale¿y podkreliæ, i¿ podobnie jak w latach poprzednich, pomimo wprowadzonych zmian prawnych dotycz¹cych rozszerzenia uprawnieñ organów samorz¹dowych w zakresie stosowania przepisów ochrony rodowiska, zanotowano znaczn¹ iloæ skarg nap³ywaj¹cych do Inspektoratu, który podejmowa³ dzia³ania w ramach interwencji. W roku 2002 wp³ynê³o 148, a w 2003 95 spraw. Skargi w wiêkszoci zg³asza³y osoby fizyczne, kilkanacie spraw - organy samorz¹dowe. Mia³y one charakter wniosków o przeprowadzenie kontroli w zwi¹zku z uci¹¿liw¹ dzia³alnoci¹ s¹siadów oraz niewielkich zak³adów us³ugowych i produkcyjnych. Tematyka przeprowadzonych kontroli interwencyjnych dotyczy³a przede wszystkim zagadnieñ: - nieprawid³owego odprowadzania cieków - zrzuty do kanalizacji deszczowej, wycieki z szamb itp., - nieprawid³owego sk³adowania oraz spalania odpadów na powierzchni ziemi, - uci¹¿liwoci ma³ych zak³adów (m.in. piekarni, masarni, tartaków, ferm hodowlanych zadymienie, odory, ha³as), - sk³adowania i nieprawid³owego zagospodarowania eternitu z rozbiórek, - uci¹¿liwoci lokalnych ciep³owni, - nielegalnego spalania odpadów (w tym niebezpiecznych) m.in. w paleniskach domowych w ramach oszczêdnoci finansowych, - uci¹¿liwoci zwi¹zanych z ponadnormatywn¹ emisj¹ ha³asu przenikaj¹cego do rodowiska (z placówek handlowych, warsztatów rzemielniczych, dyskotek itp.), - uci¹¿liwoci odorowych pochodz¹cych m.in. z eksploatacji ferm drobiu, ubojni zwierz¹t, zak³adów przetwórstwa miêsnego. Szczegó³owe wyniki z dzia³alnoci inspekcyjno - kontrolnej i badawczej przeprowadzonej przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony rodowiska w Bia³ymstoku zamieszczane s¹ na stronie internetowej www.wios.bialystok.pl. 7.3 OCHRONA RODOWISKA PRZED AWARIAMI Dzia³alnoæ gospodarcza, z zastosowaniem ci¹gle rozwijaj¹cych siê technologii, niesie ze sob¹ nowe zagro¿enia rodowiska ¿ycia i pracy cz³owieka. Dotyczy to przede wszystkim tych rodzajów dzia³alnoci, gdzie w procesie technologicznym wystêpuj¹ substancje niebezpieczne. Szczególnym rodzajem zagro¿eñ jest mo¿liwoæ zaistnienia powa¿nych awarii i katastrof przemys³owych. Znaczna liczba tych zdarzeñ na przestrzeni ostatnich 30 lat, ich powa¿ne skutki dla ludzi i rodowiska oraz ogromne straty materialne, spowodowa³y koniecznoæ opracowania zasad i procedur przeciwdzia³ania tym zagro¿eniom. Polegaj¹ one na podejmowaniu przedsiêwziêæ maj¹cych na celu: a zapobieganie mo¿liwoci zaistnienia powa¿nej awarii a przygotowanie planów ograniczenia i likwidacji skutków awarii 168 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok a prowadzenie skutecznych dzia³añ ratowniczych Wymagania dotycz¹ce przeciwdzia³ania powa¿nym awariom najlepiej precyzuje, obowi¹zuj¹ca obecnie we wszystkich pañstwach Unii Europejskiej, dyrektywa 96/82/WE, zwana Dyrektyw¹ Seveso II. Dyrektywa okrela kryteria kwalifikacji oraz wymogi, jakie musz¹ spe³niaæ zak³ady stosuj¹ce substancje niebezpieczne. W Polsce od ponad dziesiêciu lat podejmowane by³y równie¿ dzia³ania maj¹ce na celu przeciwdzia³anie tym zagro¿eniom. Zakres tych dzia³añ zale¿ny by³ zarówno od zaanga¿owania samych zak³adów stwarzaj¹cych zagro¿enie, jak te¿ inicjatywy w³aciwych organów administracji. Najistotniejsze s¹ tu regulacje prawne, unifikuj¹ce i jednoznacznie okrelaj¹ce obowi¹zki i wymagania w stosunku do podmiotów stwarzaj¹cych zagro¿enie. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony rodowiska (Dz.U. 2001 nr. 62 poz. 627) wprowadzi³a obowi¹zek ochrony rodowiska przed awariami. Ustawa definiuje pojêcia powa¿nej awarii oraz powa¿nej awarii przemys³owej: Powa¿na awaria jest to zdarzenie, w szczególnoci emisja, po¿ar lub eksplozja, powsta³e w trakcie procesu przemys³owego, magazynowania lub transportu, w których wystêpuje jedna lub wiêcej niebezpiecznych substancji, prowadz¹ce do natychmiastowego powstania zagro¿enia ¿ycia lub zdrowia ludzi albo rodowiska lub powstania takiego zagro¿enia z opónieniem. Powa¿na awaria przemys³owa rozumie siê przez to powa¿n¹ awariê w zak³adzie. Ustawa oraz wydane na jej podstawie akty wykonawcze, zawieraj¹ instrumenty prawne s³u¿¹ce przeciwdzia³aniu powa¿nej awarii przemys³owej, okrelaj¹ kryteria uznania zak³adu jako zak³ad o zwiêkszonym lub du¿ym ryzyku wyst¹pienia awarii, precyzuj¹ obowi¹zki prowadz¹cego zak³ad stwarzaj¹cy zagro¿enie wyst¹pienia awarii przemys³owej oraz obowi¹zki organów administracji zwi¹zane z awari¹ przemys³ow¹. W ustawie z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony rodowiska wprowadzone zosta³y zmiany okrelaj¹ce jej obowi¹zki w zakresie spraw zwi¹zanych z ochron¹ rodowiska przed awariami jako inicjowanie dzia³añ tworz¹cych warunki zapobiegania powa¿nym awariom oraz usuwania ich skutków i przywracania rodowiska do stanu w³aciwego. Szczegó³owe zadania Inspekcji w tym zakresie to: a przeciwdzia³anie powa¿nym awariom, a podejmowanie dzia³añ w przypadku wyst¹pienia powa¿nych awarii, prowadzenie rejestru powa¿nych awarii oraz dokonywanie ocen szkód powsta³ych w wyniku ich zaistnienia. Obowi¹zkiem organów Inspekcji jest prowadzenie kontroli podmiotów potencjalnych sprawców powa¿nych awarii, prowadzenie szkoleñ i instrukta¿u organów administracji pañstwowej, rz¹dowej i samorz¹dowej oraz podmiotów gospodarczych, a tak¿e badanie przyczyn powstawania oraz okrelanie sposobów likwidacji skutków. W uzasadnionych przypadkach organy Inspekcji mog¹ zarz¹dzaæ przeprowadzenie w³aciwych badañ zanieczyszczonych elementów rodowiska, a tak¿e wydawaæ zakazy lub ograniczenia w korzystaniu ze rodowiska. Ponadto organy Inspekcji wspó³dzia³aj¹ w akcji zwalczania powa¿nych awarii z organami w³aciwymi do ich prowadzenia, czyli Pañstwow¹ Stra¿¹ Po¿arn¹, Policj¹ oraz prowadz¹ nadzór nad usuwaniem skutków powa¿nych awarii. Województwo podlaskie nie nale¿y do regionów szczególnie uprzemys³owionych, lecz pomimo tego, jest tu wiele róde³ potencjalnego zagro¿enia rodowiska. S¹ to miêdzy innymi zak³ady wykorzystuj¹ce w swoich instalacjach ch³odniczych amoniak, a tak¿e zak³ady wykorzystuj¹ce chlor, g³ównie stacje uzdatniania wody. Z racji bliskiego s¹siedztwa granicy wschodniej, na terenie województwa zlokalizowanych jest kilka baz prze³adunkowych gazów propanu i butanu. Poza obiektami stanowi¹cymi zagro¿enie gazowe, nale¿y równie¿ wspomnieæ o bazach paliw p³ynnych, które s¹ modernizowane, jednak ci¹gle wystêpuj¹ tam jeszcze braki w odpowiednim zabezpieczeniu rodowiska, zgodnie z obowi¹zuj¹cym rozporz¹dzeniem o bazach i stacjach paliw. Wymienione wy¿ej obiekty kontrolowane s¹ przez inspektorów WIO. W przypadku stwierdzenia naruszeñ, prowadzone s¹ stosowne czynnoci pokontrolne, prowadz¹ce do ich likwidacji i wyeliminowania mo¿liwoci zaistnienia tych przypadków powtórnie. ród³em zaistnienia zagro¿eñ rodowiska jest tak¿e transport zarówno kolejowy jak i drogowy. W przypadku transportu kolejowego zagro¿enie to uleg³o redukcji g³ównie z dwóch powodów: przewozy zosta³y skierowane tras¹ omijaj¹c¹ miasto Bia³ystok, natomiast drugim powodem jest fakt, i¿ obecnie transportuje siê mniej substancji szczególnie toksycznych. Na podstawie udzia³u inspektorów WIO w akcji Niebezpieczne przewozy mo¿na stwierdziæ, i¿ w ostatnich latach znacznej poprawie uleg³y warunki przewozu niebezpiecznych substancji transportem drogowym. Ponadto w skali województwa, prowadzone s¹ czynnoci organizacyjne, w celu przygotowania odpowiednio zabezpieczonych miejsc, gdzie kierowane by³yby uszkodzone cysterny i transporty, w celu ich prze³adunku b¹d uszczelnienia. W 2002 roku dzia³alnoci¹ kontroln¹ objêto wszystkie istotne zak³ady umieszczone w rejestrze potencjalnych sprawców powa¿nych awarii 43 zak³ady i obiekty. £¹cznie przeprowadzono 37 kontroli (w tym wspólnie z Pañstwow¹ Stra¿¹ Po¿arn¹ - siedem). We wszystkich przypadkach, gdzie w wyniku kontroli, stwierdzono wystêpowanie nieprawid³owoci, kontrolowane jednostki zobowi¹zano do ich wyeliminowania. Wydano 28 zarz¹dzeñ pokontrolnych, zawieraj¹cych realizacjê 46 obowi¹zków. Stwierdzone w 2002 roku nieprawid³owoci, rzadko dotyczy³y magazynowania materia³ów niebezpiecznych, w tym 169 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok braku odpowiednich zabezpieczeñ zbiorników z materia³ami niebezpiecznymi. Nieprawid³owoci tego rodzaju eliminowane by³y sukcesywnie w latach poprzednich. Stwierdzone w 2002 zaniedbania dotyczy³y w wiêkszoci spraw nie maj¹cych istotnego wp³ywu na bezpieczeñstwo prowadzonych procesów, a tym samym na mo¿liwoæ wyst¹pienia powa¿nej awarii. W roku 2003 dzia³alnoci¹ kontroln¹ objêto przede wszystkim zak³ady umieszczone w wojewódzkim rejestrze potencjalnych sprawców nadzwyczajnych zagro¿eñ rodowiska. Rejestr obejmowa³ (wg stanu na koniec 2003 roku) 42 zak³ady i obiekty. Ogó³em przeprowadzono 67 kontroli (w tym 10 wspólnie z Pañstwow¹ Stra¿¹ Po¿arn¹) w zakresie przeciwdzia³ania powa¿nym awariom, a na ich podstawie wydano 12 zarz¹dzeñ pokontrolnych, nak³adaj¹c na kontrolowane jednostki 17 obowi¹zków. Stwierdzone w 2003 r. nieprawid³owoci rzadko dotyczy³y magazynowania materia³ów niebezpiecznych natomiast na³o¿one obowi¹zki dotyczy³y spraw maj¹cych wp³yw na bezpieczeñstwo prowadzonych procesów technologicznych, a tym samym na mo¿liwoæ wyst¹pienia powa¿nej awarii. Stwierdzane przyk³ady nieprawid³owoci to: a niew³aciwie prowadzona ewidencja odpadów, a brak badañ szczelnoci zbiorników paliwowych, a nieaktualna decyzja na pobór wody (jeden miesi¹c po terminie wa¿noci), a brak badañ z piezometrów znajduj¹cych siê na terenie stacji paliw, a brak ewidencji zanieczyszczeñ wprowadzanych do powietrza oraz nienaliczanie i nieuiszczanie op³at za korzystanie ze rodowiska, a posiadanie przeterminowanych poch³aniaczy w maskach gazowych. W wiêkszoci zak³adów zakwalifikowanych jako zak³ady du¿ego ryzyka oraz podwy¿szonego ryzyka jak równie¿ w innych podmiotach znajduj¹cych siê w wykazie odbywaj¹ siê kontrole wewnêtrzne, maj¹ce odzwierciedlenie we wdra¿aniu rozwi¹zañ poprawiaj¹cych bezpieczeñstwo jak równie¿ prowadzone s¹ okresowe szkolenia w zakresie bezpieczeñstwa. Czêstotliwoæ kontroli wewnêtrznych oraz szkoleñ dostosowana jest tu najczêciej do wielkoci zagro¿enia. W wiêkszoci zak³ady te dysponuj¹ odpowiednimi rodkami do likwidacji skutków awarii. Posiadaj¹ sprawne urz¹dzenia alarmowe oraz odpowiednie rodki ³¹cznoci. Posiadaj¹ plany operacyjne wraz z planami sytuacyjnymi z naniesionymi strefami zagro¿eñ. Plany s¹ aktualizowane na bie¿¹co i uzgodnione z komendantami powiatowymi PSP. W latach 2002 2003 roku Inspektorat przeprowadzi³ 13 kontroli mogilników (siedem w 2002 r., szeæ w 2003 r.). Podczas kontroli mogilnika Zbójna-Dêbniki w 2002 roku nie stwierdzono jednoznacznie rozszczelnieñ. Zaobserwowano ogólny z³y stan techniczny bunkrów w których mogilnik jest zlokalizowany. WIO prowadzi tu badania monitoringowe wód podziemnych i powierzchniowych na zawartoæ substancji przechowywanych w mogilniku. Ma to na celu wczesne wykrycie emisji zanieczyszczeñ w przypadku rozszczelnienia. W przysz³oci mogilnik przewidziany jest do likwidacji. Realizacja zadania uzale¿niona jest od uzyskania rodków finansowych. W 2003 roku z inicjatywy Starosty Siemiatyckiego przy udziale rodków WFOiGW w Bia³ymstoku dokoñczono likwidacjê mogilnika w Anusinie. W ramach prowadzonych dzia³añ kontrolnych w latach 2002 2003 roku nie zaistnia³a potrzeba kierowania wniosków do organów cigania. W sprawach zdarzeñ powa¿nych awarii, które mia³y miejsce policja podejmowa³a czynnoci dochodzeniowe z urzêdu. Wszystkie postêpowania zosta³y umorzone. Przedstawiciele WIO uczestniczyli w tych postêpowaniach. Okolicznoci, przebieg oraz skutki zdarzeñ uzasadnia³y umorzenie postêpowañ. W wyniku przeprowadzonych dzia³añ kontrolnych nale¿y stwierdziæ, i¿ generalnie najwiêksza poprawa stanu przygotowania zak³adów do przeciwdzia³ania powa¿nym awariom nast¹pi³a w zak³adach z wykazu potencjalnych sprawców powa¿nych awarii natomiast najwiêcej niedoci¹gniêæ stwierdzano podczas kontroli ma³ych prywatnych stacji paliw, szczególnie bêd¹cych w dzier¿awie. WIO bra³ równie¿ udzia³ w wojewódzkich i powiatowych zespo³ach ds. ochrony przeciwpo¿arowej i ratownictwa. W 2002 roku uczestniczy³ w szeciu posiedzeniach wojewódzkiego zespo³u oraz w piêtnastu posiedzeniach powiatowych zespo³ów. Typow¹ problematyk¹ pracy zespo³ów, by³y sprawy zwi¹zane z ochron¹ przeciwpo¿arow¹ oraz bezpieczeñstwem. W 2003 r. przedstawiciele WIO uczestniczyli w wojewódzkich i powiatowych zespo³ach reagowania kryzysowego. Zajmowa³y siê one g³ównie lokaln¹ problematyk¹, tj. rozpoznaniem i ocen¹ zagro¿eñ, a tak¿e poruszane by³y problemy dzia³alnoci terrorystycznej i zwi¹zanymi z ni¹ zagro¿eniami ludzi i rodowiska. Na terenie województwa podlaskiego w latach 2002 2003 roku wyst¹pi³o 16 zdarzeñ o znamionach powa¿nej awarii. Zarówno iloæ, rodzaj oraz skala sytuacji, w latach 2002 (dziesiêæ zdarzeñ) i 2003 (szeæ zdarzeñ) nie odbiega³y znacznie od siebie. Mia³y one niewielki, lokalny zasiêg, a ich skutki by³y eliminowane nie powoduj¹c wiêkszych szkód w rodowisku. Jednak, w ka¿dym przypadku, wymaga³y interwencji specjalistycznych jednostek ratowniczych. Poni¿ej przedstawiono krótk¹ charakterystykê zdarzeñ o znamionach powa¿nej awarii z 2003 roku. a 14 lipca 2003 roku na drodze krajowej nr 18 Warszawa Bia³ystok ok. 0,5 km od miejscowoci Babino na naczepê stoj¹cego na poboczu samochodu ciê¿arowego, przewo¿¹cego beczki z C12 C18 tlenkiem alkilowym dwumetyloaminy oraz Zinc - Pyrithione najecha³ samochód ciê¿arowy. W wyniku zdarzenia rozszczelni³y siê cztery beczki, z których substancje czêciowo wyciek³y na pobocze. Rozszczelni³ siê te¿ jeden zbiornik z paliwem. Miejsce 170 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok zdarzenia zosta³o zneutralizowane. Odpady poakcyjne zabra³a jednostka uczestnicz¹ca w akcji, posiadaj¹ca stosowne umowy na odbiór odpadów z PPUH CZYCIOCH Sp. z o.o. w Bia³ymstoku. Zdarzenie nie podlega³o zg³oszeniu zgodnie z Rozporz¹dzeniem Ministra rodowiska w sprawie powa¿nych awarii objêtych obowi¹zkiem zg³oszenia do G³ównego Inspektora Ochrony rodowiska z dnia 30.12.2002 r. (Dz.U. Nr 5 z 2003 r., poz. 58). a 01 sierpnia 2003 roku w miejscowoci Wyszomierz, powiat Zambrów, nale¿¹ca do firmy UNIGAZ z T³uszcza autocysterna przewo¿¹ca gaz propan butan przewróci³a siê do rowu. Podczas zdarzenia wyciek nie nast¹pi³. Jednostka Ratownicza PSP z Zambrowa zabezpieczy³a teren. Gaz przepompowano do innej autocysterny której u¿yczy³ GASPOL. Zdarzenie nie podlega³o zg³oszeniu zgodnie z w/w rozporz¹dzeniem a 25 sierpnia 2003 roku na posesji Pana Wies³awa Bojczuka przy ul. Komunalnej w Bia³ymstoku prowadzone by³y prace budowlane. W wyniku awarii pompy i niezachowania w³aciwej ostro¿noci przy opró¿nianiu zbiornika z olejem opa³owym (lokalizacja zbiornika niezgodna z przepisami) na pod³o¿e wyla³o siê ok. 800 l oleju opa³owego lekkiego. Czeæ sp³ynê³a po terenie do zag³êbienia ziemnego, a czeæ poprzez kanalizacjê deszczow¹ przedosta³a siê do rzeki Dolistówki. Jednostki stra¿y po¿arnej wybra³y olej z zag³êbienia ziemnego oraz zanieczyszczony grunt, a na rzece zosta³y ustawione zapory sorpcyjne ze s³omy. Ska¿enie ust¹pi³o i mia³o charakter lokalny. W³aciciela obiektu, za niezapewnienie ochrony rodowiska w obszarze prowadzenia prac budowlanych, zgodnie z art. 330 ustawy z dnia 27.04.2001 r. Prawo Ochrony rodowiska (Dz. U. Nr 62, poz 627) ukarano mandatem karnym. Zdarzenie nie podlega³o zg³oszeniu zgodnie z ww. rozporz¹dzeniem a 01 wrzenia 2003 roku nast¹pi³a awaria kanalizacji przemys³owej na terenie PEPEES S.A. w £om¿y. Uszkodzenie podziemnej rury, umo¿liwi³o przedostanie siê czêci cieków do kolektora wód opadowych. Aby nie dopuciæ do zanieczyszczenia rzeki Narwi, s³u¿by zak³adu dokona³y zamkniêcia jazu na rzece £om¿yczce. Zanieczyszczone wody skierowano w ca³oci na obiekt ³¹karski, na którym oczyszczane s¹ cieki podczas normalnej pracy zak³adu. Równolegle podjêta zosta³a przez Spó³kê decyzja o zatrzymaniu produkcji Krochmalni oraz Browaru. Za pomoc¹ specjalnej kamery przemys³owej monitorowane by³y podziemne przewody kanalizacyjne. Wszystkie stwierdzone uszkodzenia zosta³y usuniête. W dniu 04.09.2003 r. po naprawie kanalizacji, produkcja w Krochmalni i Browarze zosta³a wznowiona. Na podstawie wyników badañ wody z dnia 02.09.2003 r. stwierdzono, ¿e w wyniku awarii, nast¹pi³o krótkotrwa³e obni¿enie jakoci wody w rzece £om¿yczce na odcinku od wylotu kolektora a¿ do jazu na rzece przy ul. Nowogrodzkiej. Woda w rzece poni¿ej zrzutu cieków z PEPESS S.A. by³a pozaklasowa. Stwierdzono wielokrotnie wy¿sze wartoci wskaników zanieczyszczeñ poni¿ej zrzutu cieków, w porównaniu do punktu powy¿ej zrzutu. Badania wykonane 04.09.2003 r. wykaza³y, ¿e woda w £om¿yczce w punkcie pomiarowym przy ul. Wojska Polskiego odpowiada³a ju¿ III klasie czystoci (ze wzglêdu na zawartoæ fosforu i azotu amonowego), natomiast pozosta³e wskaniki zanieczyszczeñ odpowiada³y I i II klasie czystoci wód. Na podstawie tych badañ nale¿y stwierdziæ, ¿e cieki odprowadzane z PEPEES S.A. pogorszy³y jakoæ rzeki £om¿yczki jedynie krótkotrwale. Jakoæ rzeki kontrolowana po dwóch dniach od awaryjnego zrzutu, nie odbiega³a od jakoci stwierdzonej przez WIO w czasie prowadzonych badañ monitoringowych. Zamkniêcie jazu na rzece i skierowanie wody na obiekt ³¹karski, spowodowa³o, ¿e do Narwi dosta³a siê jedynie nieznaczna czêæ zanieczyszczeñ. Zdarzenie nie podlega³o zg³oszeniu zgodnie z ww. rozporz¹dzeniem a 17 padziernika 2003 roku na terenie Spó³dzielni Mleczarskiej MLEKOVITA w Wysokiem Mazowieckiem do instalacji, w której stosowany jest kwas azotowy, na skutek b³êdu wlano podchloran sodu. W wyniku reakcji chemicznej wydzieli³y siê produkty gazowe g³ównie chlor. Przerwano produkcjê na jednym z dzia³ów produkcyjnych w zwi¹zku z zanieczyszczeniem powietrza. Wznowienie pracy nast¹pi³o po przewietrzeniu i wykonaniu odpowiednich pomiarów rodowiska pracy. By³a to awaria lokalna z nieznacznymi skutkami dla rodowiska. Zdarzenie nie podlega³o zg³oszeniu zgodnie z ww. rozporz¹dzeniem a 04 grudnia 2003 roku stwierdzono, ¿e w wyniku rozmycia gruntu, które wyst¹pi³o 01.12.2003 r. na terenie obiektu ³¹karskiego w miejscowoci Kupiski Stare (gmina £om¿a) nieoczyszczone cieki produkcyjne z PEPEES S.A. w £om¿y przedosta³y siê do przepustu i rowu odprowadzaj¹cego, a nastêpnie do Strugi Lepackiej. Iloæ uwolnionych cieków oszacowano na 300 400 m3. cieki produkcyjne PEPEES S.A. nie zawieraj¹ ¿adnych niebezpiecznych substancji. Wchodz¹ce w ich sk³ad substancje organiczne, rozk³adaj¹c siê, powoduj¹ przede wszystkim, obni¿enie zawartoci tlenu w wodzie. Kontroluj¹cy zaakceptowali przedstawiony przez zak³ad sposób ochronny Narwi przed zanieczyszczeniem. Polegaæ mia³ on na zamkniêciu i uszczelnieniu jazu na rzece, a nastêpnie odpompowaniu na kwatery, zatrzymanej przez jaz, zanieczyszczonej wody. Na podstawie wyników przeprowadzonych badañ stwierdzono, ¿e w wyniku awarii, nast¹pi³o kilkudniowe, znaczne obni¿enie jakoci wody w rzece Struga Lepacka od miejsca awarii do jej ujcia. Woda w rzece by³a pozaklasowa. Stê¿enia zanieczyszczeñ, wielokrotnie przekracza³y dopuszczalne normy dla III klasy czystoci wód. Badania wody Narwi wykaza³y nieznaczne obni¿enie niektórych parametrów poni¿ej ujcia Strugi Lepackiej. ¯aden z parametrów nie spowodowa³ jednak obni¿enia klasy wody. Na podstawie tych badañ nale¿y stwierdziæ, ¿e cieki odprowadzone z PEPEES S.A. pogorszy³y krótkotrwale jakoæ rzeki Struga Lepacka. Natomiast na jakoæ wody rzeki Narwi, mia³a wp³yw nieznaczny. Za niepowiadomienie o zauwa¿onej awarii (naruszenie art. 245 ust. 1 PO) ukarano grzywn¹ w formie mandatu karnego osobê prowadz¹c¹ eksploatacjê obiektu. Zbyt póne zamkniêcie jazu na rzece i skierowanie wody na obiekt ³¹karski dopiero w nocy z 04 na 05. grudnia spowodowa³o, ¿e 171 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok do Narwi dosta³a siê czeæ zanieczyszczeñ. Zdarzenie zosta³o zakwalifikowane jako powa¿na awaria w zwi¹zku z czym zgodnie z ww. rozporz¹dzeniem zg³oszono j¹ do GIO. W roku 2003, w porównaniu do roku ubieg³ego, liczba zg³oszonych zdarzeñ o znamionach powa¿nej awarii na terenie województwa podlaskiego uleg³a zmniejszeniu, jednak rodzaj i skala zdarzeñ, poza jednym przypadkiem z 04.12. 2003 r. zakwalifikowanym jako powa¿na awaria, jest zbli¿ona. Istotnym problemem zwi¹zanym ze zdarzeniami o znamionach powa¿nych awarii jest problem sk³adowania odpadów poakcyjnych, szczególnie w sytuacjach gdy sprawca nie jest znany lub istniej¹ trudnoci wyegzekwowania od niego obowi¹zku zabrania i utylizacji odpadów (np. transport miêdzynarodowy). Dotychczas na terenie województwa brak odpowiednio przygotowanych sk³adowisk do ich zdeponowania. Dokonano jedynie wytypowania wysypisk komunalnych, które ze wzglêdu na stan techniczny po zmodernizowaniu, mog³yby przyjmowaæ odpady poakcyjne. W 2003 r. zosta³ uchwalony Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami dla woj. podlaskiego, w którym poruszono problematykê odpadów poakcyjnych i przyjêto propozycje lokalizacji sk³adowisk tego typu odpadów. Generalnie, inspektorzy WIO, uczestnicz¹cy w akcjach likwidacji sytuacji o znamionach powa¿nej awarii, d¹¿¹ do ustalenia sprawcy oraz wyegzekwowania od niego dzia³añ zwi¹zanych z ca³kowit¹ likwidacj¹ zdarzenia i jego skutków. Pozwala to obni¿aæ ponoszone koszty obci¹¿aj¹ce jednostki ratownicze PSP oraz unikaæ przejmowania przez nie powstaj¹cych odpadów. 172 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok 173 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok 174 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok 175 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok 176 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok 177 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok 178 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok 8 WSPÓ£PRACA MIÊDZYNARODOWA Wojewódzki Inspektorat Ochrony rodowiska w Bia³ymstoku w latach 2002 2003 kontynuowa³ wieloletni¹ dwustronn¹, wspó³pracê ze s³u¿bami ochrony rodowiska Republiki Bia³orusi i Republiki Litewskiej. Jej podstawy wynikaj¹ z realizacji Pañstwowego Monitoringu rodowiska, planów wspó³pracy miêdzy Ministerstwem rodowiska RP i Ministerstwem rodowiska RL na lata 2001 2002 oraz na lata 2003 2004, a tak¿e w oparciu o ustalenia zawarte w protoko³ach z posiedzeñ Polsko-Bia³oruskiej Miêdzyrz¹dowej Komisji Koordynacyjnej ds. Wspó³pracy Transgranicznej oraz Polsko-Litewskiej Komisji Miêdzyrz¹dowej ds. Wspó³pracy Transgranicznej. 8.1 WSPÓ£PRACA Z BIA£ORUSI¥ W bezporednich kontaktach stronê bia³orusk¹ reprezentowali przedstawiciele Wojewódzkiego Komitetu Zasobów Naturalnych i Ochrony rodowiska w Grodnie i Wojewódzkiego Komitetu Zasobów Naturalnych i Ochrony rodowiska w Brzeciu. Wspó³pracê z Bia³orusi¹ prowadzono w nastêpuj¹cym zakresie: a Badania jakoci wód rzek granicznych: Krynki, wis³oczy, Narwi i Lenej Prawej. W latach 2002 2003 kontynuowano wieloletnie badania rzek po obu stronach granicy. Dwukrotnie w roku dokonywano wspólnych poborów prób. Przedmiotem przeprowadzonych, dwustronnych spotkañ roboczych by³y: analiza uzyskanych wyników w celu interkalibracji metod laboratoryjnych, bie¿¹ca wymiana wyników badañ prowadzonych przez ka¿d¹ ze stron oraz omówienie problemów zwi¹zanych z jakoci¹ wody i zagro¿eniami. a Wymiana informacji o zagro¿eniach rodowiska obszarów granicznych z zakresu powa¿nych awarii. W 2003 roku z inicjatywy GIO dokonano aktualizacji Dokumentacji operacyjno-alarmowej dla potrzeb zapobiegania i zwalczania NZ w obszarach przygranicznych i wodach granicznych z Bia³orusi¹ polegaj¹cej na zinwentaryzowaniu potencjalnych róde³ zagro¿eñ powa¿nymi awariami obszaru przygranicznego. Inspektorat we wzajemnych kontaktach, w ramach prowadzonej wspó³pracy, widzia³ koniecznoæ opracowania kompleksowej oceny jakoci rodowiska i okrelenia zagro¿eñ na ca³ym obszarze przygranicznym po obu stronach granicy. Temat ten by³ systematycznie poruszany na kolejnych spotkaniach roboczych. W wyniku wzajemnych ustaleñ w 2003 roku uzgodniono wydanie wspólnej, dwujêzycznej polsko-bia³oruskiej publikacji, bêd¹cej podsumowaniem d³ugookresowych badañ i pomiarów po obu stronach granicy. W roku 2003 prowadzono prace nad jej opracowaniem. Efektem tych dzia³añ jest publikacja, która zosta³a wydrukowana w listopadzie 2004 r. Wydanie zosta³o sfinansowane w ca³oci przez G³ówny Inspektorat Ochrony rodowiska w Warszawie. a Przeciwdzia³anie powa¿nym awariom w rodowisku. Wspó³pracuj¹ce strony dokona³y aktualizacji oraz wymiany planów wzajemnego alarmowania siê w przypadku wyst¹pienia tego typu zdarzeñ w obszarach przygranicznych. Opracowane systemy alarmowania pozwol¹, w przypadku wyst¹pienia powa¿nej awarii, na szybk¹ wymianê informacji o zaistnia³ym zdarzeniu i w³aciw¹ koordynacjê dzia³añ. 8.2 WSPÓ£PRACA Z LITW¥ W bezporednich kontaktach stronê litewsk¹ reprezentowali przedstawiciele Regionalnych Departamentów Ochrony rodowiska w Mariampolu i w Alytusie oraz Zjednoczonego Centrum Badañ Ministerstwa rodowiska w Wilnie, a po reorganizacji Agencji Ochrony rodowiska. W latach 2002-2003 zgodnie z uzgodnionymi planami wspó³pracy miêdzy Ministerstwem rodowiska Rzeczpospolitej Polski i Ministerstwem rodowiska Republiki Litewskiej na lata 2001 2002 oraz na lata 2003 2004, WIO w Bia³ymstoku wspólnie ze specjalistami litewskimi kontynuowa³ nastêpuj¹ce tematy wspó³pracy: a Badania jakoci wód rzek granicznych Szeszupy, Szelmentki i Marychy. Program i zakres badañ by³ zgodny z programem badañ rzek objêtych krajow¹ sieci¹ monitoringu. Strona polska w latach 2002 2003 przeprowadzi³a ³¹cznie 163 analizy wód rzek granicznych, w tym 8 analiz w ramach porównawczych badañ laboratoryjnych (4 analizy z rzek po stronie litewskiej). W wyniku realizacji programu opracowano i wzajemnie przekazano komunikaty dotycz¹ce stanu czystoci rzek granicznych. a Wymiana informacji o zagro¿eniach rodowiska obszarów granicznych z zakresu powa¿nych awarii w strefie przygranicznej po stronie polskiej i litewskiej. Dokonano dwustronnej wymiany informacji o ród³ach zagro¿eñ oraz aktualizacji systemu wzajemnego informowania w przypadkach wyst¹pienia powa¿nych awarii i innych nadzwyczajnych zdarzeñ w obszarze przygranicznym. Zaktualizowano Dokumentacjê operacyjno-alarmow¹ dla potrzeb zapobiegania i zwalczania NZ w obszarach przygranicznych i wodach granicznych z Litw¹. a Badania monitoringowe jezior granicznych. W ramach monitoringu jezior granicznych ustalono terminy przeprowadzenia badañ jezior: Ba³êdzis i Dunajewo (w 2004 r.) oraz jeziora Ga³adu (w 2006 r.). W 2003 r., podczas 179 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok 8 WSPÓ£PRACA MIÊDZYNARODOWA Wojewódzki Inspektorat Ochrony rodowiska w Bia³ymstoku w latach 2002 2003 kontynuowa³ wieloletni¹ dwustronn¹, wspó³pracê ze s³u¿bami ochrony rodowiska Republiki Bia³orusi i Republiki Litewskiej. Jej podstawy wynikaj¹ z realizacji Pañstwowego Monitoringu rodowiska, planów wspó³pracy miêdzy Ministerstwem rodowiska RP i Ministerstwem rodowiska RL na lata 2001 2002 oraz na lata 2003 2004, a tak¿e w oparciu o ustalenia zawarte w protoko³ach z posiedzeñ Polsko-Bia³oruskiej Miêdzyrz¹dowej Komisji Koordynacyjnej ds. Wspó³pracy Transgranicznej oraz Polsko-Litewskiej Komisji Miêdzyrz¹dowej ds. Wspó³pracy Transgranicznej. 8.1 WSPÓ£PRACA Z BIA£ORUSI¥ W bezporednich kontaktach stronê bia³orusk¹ reprezentowali przedstawiciele Wojewódzkiego Komitetu Zasobów Naturalnych i Ochrony rodowiska w Grodnie i Wojewódzkiego Komitetu Zasobów Naturalnych i Ochrony rodowiska w Brzeciu. Wspó³pracê z Bia³orusi¹ prowadzono w nastêpuj¹cym zakresie: a Badania jakoci wód rzek granicznych: Krynki, wis³oczy, Narwi i Lenej Prawej. W latach 2002 2003 kontynuowano wieloletnie badania rzek po obu stronach granicy. Dwukrotnie w roku dokonywano wspólnych poborów prób. Przedmiotem przeprowadzonych, dwustronnych spotkañ roboczych by³y: analiza uzyskanych wyników w celu interkalibracji metod laboratoryjnych, bie¿¹ca wymiana wyników badañ prowadzonych przez ka¿d¹ ze stron oraz omówienie problemów zwi¹zanych z jakoci¹ wody i zagro¿eniami. a Wymiana informacji o zagro¿eniach rodowiska obszarów granicznych z zakresu powa¿nych awarii. W 2003 roku z inicjatywy GIO dokonano aktualizacji Dokumentacji operacyjno-alarmowej dla potrzeb zapobiegania i zwalczania NZ w obszarach przygranicznych i wodach granicznych z Bia³orusi¹ polegaj¹cej na zinwentaryzowaniu potencjalnych róde³ zagro¿eñ powa¿nymi awariami obszaru przygranicznego. Inspektorat we wzajemnych kontaktach, w ramach prowadzonej wspó³pracy, widzia³ koniecznoæ opracowania kompleksowej oceny jakoci rodowiska i okrelenia zagro¿eñ na ca³ym obszarze przygranicznym po obu stronach granicy. Temat ten by³ systematycznie poruszany na kolejnych spotkaniach roboczych. W wyniku wzajemnych ustaleñ w 2003 roku uzgodniono wydanie wspólnej, dwujêzycznej polsko-bia³oruskiej publikacji, bêd¹cej podsumowaniem d³ugookresowych badañ i pomiarów po obu stronach granicy. W roku 2003 prowadzono prace nad jej opracowaniem. Efektem tych dzia³añ jest publikacja, która zosta³a wydrukowana w listopadzie 2004 r. Wydanie zosta³o sfinansowane w ca³oci przez G³ówny Inspektorat Ochrony rodowiska w Warszawie. a Przeciwdzia³anie powa¿nym awariom w rodowisku. Wspó³pracuj¹ce strony dokona³y aktualizacji oraz wymiany planów wzajemnego alarmowania siê w przypadku wyst¹pienia tego typu zdarzeñ w obszarach przygranicznych. Opracowane systemy alarmowania pozwol¹, w przypadku wyst¹pienia powa¿nej awarii, na szybk¹ wymianê informacji o zaistnia³ym zdarzeniu i w³aciw¹ koordynacjê dzia³añ. 8.2 WSPÓ£PRACA Z LITW¥ W bezporednich kontaktach stronê litewsk¹ reprezentowali przedstawiciele Regionalnych Departamentów Ochrony rodowiska w Mariampolu i w Alytusie oraz Zjednoczonego Centrum Badañ Ministerstwa rodowiska w Wilnie, a po reorganizacji Agencji Ochrony rodowiska. W latach 2002-2003 zgodnie z uzgodnionymi planami wspó³pracy miêdzy Ministerstwem rodowiska Rzeczpospolitej Polski i Ministerstwem rodowiska Republiki Litewskiej na lata 2001 2002 oraz na lata 2003 2004, WIO w Bia³ymstoku wspólnie ze specjalistami litewskimi kontynuowa³ nastêpuj¹ce tematy wspó³pracy: a Badania jakoci wód rzek granicznych Szeszupy, Szelmentki i Marychy. Program i zakres badañ by³ zgodny z programem badañ rzek objêtych krajow¹ sieci¹ monitoringu. Strona polska w latach 2002 2003 przeprowadzi³a ³¹cznie 163 analizy wód rzek granicznych, w tym 8 analiz w ramach porównawczych badañ laboratoryjnych (4 analizy z rzek po stronie litewskiej). W wyniku realizacji programu opracowano i wzajemnie przekazano komunikaty dotycz¹ce stanu czystoci rzek granicznych. a Wymiana informacji o zagro¿eniach rodowiska obszarów granicznych z zakresu powa¿nych awarii w strefie przygranicznej po stronie polskiej i litewskiej. Dokonano dwustronnej wymiany informacji o ród³ach zagro¿eñ oraz aktualizacji systemu wzajemnego informowania w przypadkach wyst¹pienia powa¿nych awarii i innych nadzwyczajnych zdarzeñ w obszarze przygranicznym. Zaktualizowano Dokumentacjê operacyjno-alarmow¹ dla potrzeb zapobiegania i zwalczania NZ w obszarach przygranicznych i wodach granicznych z Litw¹. a Badania monitoringowe jezior granicznych. W ramach monitoringu jezior granicznych ustalono terminy przeprowadzenia badañ jezior: Ba³êdzis i Dunajewo (w 2004 r.) oraz jeziora Ga³adu (w 2006 r.). W 2003 r., podczas 179 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok spotkania specjalistów, sprecyzowano sposób i metody badania transgranicznych jezior: Dunajewo i Ba³êdzis w 2004 r. oraz zaplanowano przeprowadzenie ich pomiarów morfometrycznych w celu opracowania planów batymetrycznych. a Ocena stanu rodowiska obszaru przygranicznego. Uzgodniono równie¿ wstêpny terminarz wydania i zakres dwujêzycznego opracowania ,,Ocena stanu rodowiska obszarów przygranicznych Polski i Litwy w latach 1994 2003, bêd¹cego podsumowaniem dotychczasowej wieloletniej wspó³pracy. W ramach wspó³pracy z Litw¹, przedstawiciele Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony rodowiska w Bia³ymstoku uczestniczyli w posiedzeniach Grupy Roboczej ds. Wspó³pracy Przygranicznej dzia³aj¹cej w ramach Polsko-Litewskiej Komisji Miêdzyrz¹dowej ds. Wspó³pracy Transgranicznej. 180 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok 9 GLEBY Przez pojêcie ziemi rozumie siê zarówno okrelony obszar terenu, jak te¿ dowolny fragment gruntu nieskalnego. Ziemia mieci w sobie pojêcie gleby i gruntu, a jednoczenie wyra¿a jej czêci. Stosunkowo wê¿szym pojêciem jest gleba, bêd¹ca powierzchniow¹, zwietrza³¹ warstw¹ litosfery, o¿ywion¹ przez procesy biologiczne, zdoln¹ do zaspakajania potrzeb wodnych i pokarmowych rolin. Gleba nie jest biernym elementem rodowiska, wp³ywa na jego ewolucjê, szczególnie na biosferê, bêd¹c z ni¹ w g³êbokich wzajemnych powi¹zaniach. 9.1 RODZAJE GLEB I SPOSOBY ICH U¯YTKOWANIA W WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM Gleby województwa podlaskiego, rozwiniête na pod³o¿u utworów polodowcowych, s¹ ró¿norodne pod wzglêdem rodzaju, od zdecydowanie piaszczystych, ¿wirowatych do wyranie gliniastych. To zró¿nicowanie gleb wynika z nierównomiernego rozprzestrzeniania piasków, ¿wirów i glin polodowcowych oraz pozostaje w cis³ym zwi¹zku z warunkami wodnymi i rolinnoci¹. Na terenie woj. podlaskiego wystêpowanie rodzajów gleb w zale¿noci od pod³o¿a przedstawia siê nastêpuj¹co: w pó³nocnej czêci województwa powy¿ej doliny Biebrzy oraz na znacznych czêciach obszaru pomiêdzy Biebrz¹ i Narwi¹ oraz Narwi¹ i Bugiem przewa¿aj¹ gleby piaszczysto-gliniaste. Obszary po³udniowej czêci Puszczy Augustowskiej, wraz z dolin¹ Biebrzy, i obszarami doliny Narwi w pobli¿u koryt tych rzek stanowi¹ gleby piaszczyste. W pradolinie Biebrzy i Narwi wystêpuj¹ tak¿e partiami gleby torfowe. W rejonie na pó³noc od Sokó³ki do Biebrzy oraz na po³udniu województwa, g³ównie w dolinie Nurca, wystêpuj¹ w przewadze gleby gliniasto-piaszczyste (szczerki). Podlaskie jest województwem o charakterze rolniczym. W strukturze powierzchni gruntów (stan na dzieñ 1.I.2003 r. wg GUS) dominuj¹ u¿ytki zielone, stanowi¹c 61,1 % powierzchni ogólnej oraz lasy i grunty lene (30,2 %). Pozosta³e obszary zajmuj¹ 8,7% powierzchni. Rysunek 9.1 Struktura powierzchni gruntów woj. podlaskiego u¿ytki rolne lasy i grunty lene wody grunty zabudowane i zurbanizowane u¿ytki ekologiczne tereny ró¿ne nieu¿ytki U¿ytki rolne zajmuj¹ ponad 1206 tys. ha, z czego grunty orne stanowi¹ 63,8% (770027 ha), ³¹ki 22,1% ponad 266 tys. ha, 13,6% pastwiska, czyli ponad 163 tys. ha oraz sady, które stanowi¹ 0,5% ogólnej powierzchni u¿ytków rolnych. Warunki glebowe województwa s¹ zró¿nicowane. Przewa¿aj¹ gleby redniej jakoci tj. p³owe, brunatne, bielicowe oraz gleby bagienne. ¯yniejsze mady spotkaæ mo¿na w dolinie Bugu. Najwiêkszy ich obszar znajduje siê w czêci po³udniowo-zachodniej regionu. Pod wzglêdem przydatnoci rolniczej dominuj¹ gleby orne kompleksów ¿ytnich. Kierunki prowadzonej produkcji rolinnej i zwierzêcej s¹ cile dostosowane do uwarunkowañ klimatycznych (stosunkowo krótki okres wegetacji) oraz glebowych. Uprawia siê tu g³ównie ziemniaki, zbo¿a (¿yto, owies, pszenicê, jêczmieñ), kukurydzê, rzepak, buraki cukrowe i warzywa gruntowe. 181 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Struktura powierzchni upraw za 2002 rok przedstawia siê nastêpuj¹co: zbo¿a 79,6%, ziemniaki 8,8%, roliny pastewne 4,8%, kukurydza 4,%, roliny przemys³owe 1,5%, pozosta³e 1,1% (rysunek 9.2). Rysunek 9.2 Struktura powierzchni upraw zbo¿a kukurydza ziemniaki roliny przemys³owe roliny pastewne pozosta³e uprawy Produkcja zwierzêca oparta jest na trwa³ej bazie paszowej, jak¹ stanowi¹ u¿ytki zielone. Dominuje hodowla byd³a, trzody chlewnej i owiec, jednak¿e kierunkiem priorytetowym jest hodowla byd³a mlecznego. Województwo podlaskie s³ynie w kraju z najbardziej zaawansowanego procesu specjalizacji gospodarstw produkuj¹cych mleko. Dominuj¹c¹ form¹ w³asnoci s¹ prywatne gospodarstwa rolne (spó³dzielnie produkcji rolniczej i gospodarstwa indywidualne), obejmuj¹ce ponad 98% powierzchni u¿ytków rolnych. Najwiêcej jest gospodarstw redniej wielkoci, zajmuj¹cych od 7 do 20 ha, wiele z nich prowadzi produkcjê mieszan¹, zarówno rolinn¹, jak i zwierzêc¹. Nieska¿ona przyroda Podlasia sprzyja rozwojowi gospodarstw ekologicznych i produkcji rolnej metod¹ integrowan¹. Wiele z nich uzyska³o ju¿ atest Stowarzyszenia EKOLAND za produkcjê tzw. zdrowej ¿ywnoci, obejmuj¹cej g³ównie warzywa, owoce i zbo¿a. ¯ywnoæ produkowan¹ w regionie trzeba uznaæ za zdrow¹, gdy¿ wskanik zu¿ycia nawozów sztucznych i mechanizacji rolnictwa oraz gêstoci dróg samochodowych (a tym samym ska¿enie gleby spalinami i metalami ciê¿kimi) s¹ oko³o 20 % ni¿sze ni¿ rednia krajowa. 9.2 OCENA STOPNIA ZANIECZYSZCZENIA GLEB WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO 9.2.1 MONITORING GLEB PODSTAWY PRAWNE Obowi¹zek prowadzenia monitoringu gleby i ziemi w ramach Pañstwowego Monitoringu rodowiska wynika z zapisów art. 26 i art.109 ustawy Prawo ochrony rodowiska (Dz.U. Nr 62 z 2001 r. poz. 627 z pón. zmianami). Okresowe badania jakoci gleby i ziemi nale¿¹ do zadañ w³asnych starosty, który ma równie¿ obowi¹zek prowadzenia, aktualizowanego corocznie, rejestru zawieraj¹cego informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie standardów jakoci gleby lub ziemi. W opublikowanym w roku 2002 rozporz¹dzeniu Ministra rodowiska w sprawie standardów jakoci gleb oraz standardów jakoci ziemi (Dz.U. Nr 165, poz. 1359), okrelono wartoci dopuszczalne stê¿eñ metali, zanieczyszczeñ nieorganicznych, wêglowodorowych, wêglowodorowych chlorowanych, rodków ochrony rolin i innych zanieczyszczeñ gleby lub ziemi. Powy¿sze rozporz¹dzenie nie uwzglêdnia jednak podstawowych w³aciwoci gleb, takich jak jej odczyn i sk³ad granulometryczny. Dlatego dla prawid³owej oceny gleby stosuje siê tak¿e wytyczne Instytutu Upraw Nawo¿enia i Gleboznawstwa w Pu³awach. 182 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok 9.2 .2 BADANIA GLEB U¯YTKOWANYCH ROLNICZO SIEÆ KRAJOWA Rozpoczêty w 1995 roku program Monitoring chemizmu u¿ytków rolnych realizowany jest, w cyklach piêcioletnich, przez Instytut Upraw Nawo¿enia i Gleboznawstwa (IUNG) w Pu³awach. Na terenie województwa podlaskiego ostatnie badania przeprowadzono w 2000 r. Próbki glebowe pobrano z szeciu punktów pomiarowo-kontrolnych, zlokalizowanych na glebach u¿ytkowanych rolniczo. Lokalizacjê oraz charakterystykê gleb w wybranych punktach monitoringowych przedstawia tabela 9.1. Tabela 9.1 Lokalizacja i charakterystyka gleb w punktach monitoringowych na terenie województwa podlaskiego Numer i lokalizacja punktu /przekroju/ Charakterystyka gleby Rzeba terenu Po³o¿enie odkrywki Typ gleby Kompleks rolniczej przydatnoci Klasa bonitacyjna Mi¹¿szoæ badanej warstwy 37– Ho³nyWolmera gm. Sejny niskofalista p³askie o dobrym odp³ywie gleby py³owe 87 - Danówek - gm. Grajewo niskofalista p³askie o dobrym odp³ywie gleby rdzawe ¿ytni bardzo dobry ¿ytni bardzo s³aby niskofalista p³askie o dobrym odp³ywie gleby brunatne w³aciwe ¿ytni, dobry gleby orne rednio dobre poziom ornopróchniczy - 0 - 20 gleby orne najs³absze poziom ornopróchniczy - 0 - 20 gleby orne redniej jakoci – lepsze poziom ornopróchniczy - 0 -25 gleby orne dobre poziom eluwialny wymycia frakcji ilastej w glebach py³owych -25-45, poziom wzbogacenia 20 - 65 poziom aluwialny wymycia frakcji ilastej w glebach p³owych 25 - 50 poziom wzbogacenia 45 - 100 poziom ska³y macierzystej 65 - 150 poziom ska³y macierzystej 100 - 150 Stosunki wodne: - kategoria - uregulowane Stopieñ kultury gleby ród³o zanieczyszczenia: - odleg³oæ w m - kierunek 169 – Podolany II poziom przejciowy z poziomu wzbogacenia do pod³o¿a 50 - 85 pod³o¿e mineralne 85 - 150 167 – £apy Dêbowina niskofalista s³aby stok 91– Sobolewogm. Supral niskofalista p³askie o dobrym odp³ywie gleby rdzawe 89 - Mê¿enin - gm. Rutki niskofalista p³askie o dobrym odp³ywie gleby p³owe ¿ytni bardzo s³aby ¿ytni bardzo dobry poziom ornopróchniczy - 0 - 20 gleby orne najs³absze poziom ornopróchniczy - 0 - 20 gleby orne rednio dobre poziom ornopróchniczy - 0 -25 poziom wzbogacenia 20 - 65 poziom wzbogacenia 20 - 65 poziom ska³y macierzystej 65 - 150 poziom ska³y macierzystej 65 - 150 poziom aluwialny wymycia frakcji ilastej w glebach p³owych 25 - 50 gleby brunatne w³aciwe przenny, dobry - stale za suche w³aciwe w³aciwe stale za suche redni redni redni redni redni brak Zak³ady P³yt Wiórowych 2000 NW brak Cukrownia £apy 1000 Elektrociep³ownia Bia³ystok 8 000 NW Opracowano wg danych IUNG Pu³awy 183 poziom przejciowy z poziomu wzbogacenia do pod³o¿a 50 - 85 pod³o¿e mineralne 85 - 150 w³aciwe tak redni brak Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok W próbkach glebowych oznaczono: w³aciwoci podstawowe, sk³ad jonowy kompleksu sorpcyjnego gleb oraz ca³kowit¹ zawartoæ sk³adników chemicznych. Na podstawie uzyskanych wyników dokonano oceny w³aciwoci gleb, w tym: stopnia ich zanieczyszczenia metalami ciê¿kimi, siark¹ siarczanow¹ (S-SO4) i wielopiercieniowymi wêglowodorami aromatycznymi (WWA). Ocena zanieczyszczenia gleb metalami ciê¿kimi Na podstawie wytycznych Ocena stopnia zanieczyszczenia gleb i rolin metalami ciê¿kimi i siark¹. Ramowe wytyczne dla rolnictwa, Wyd. IUNG Pu³awy, Ser. P (53) 1993 wydzielono 6 stopni (0-V) zanieczyszczenia gleb metalami ciê¿kimi: 0 zawartoæ naturalna I zawartoæ podwy¿szona II s³abe zanieczyszczenie III rednie zanieczyszczenie IV silne zanieczyszczenie V bardzo silne zanieczyszczenie Graniczne zawartoci metali ciê¿kich w mg/kg w powierzchniowej warstwie gleb uprawnych (0-20 cm) odpowiadaj¹ce ró¿nym stopniom jej zanieczyszczenia przedstawia tabela 9.2. Tabela 9.2 Ocena zawartoci metali ciê¿kich w mg/kg wg IUNG Stopieñ zanieczyszczenia gleb Metal Grupa gleby o³ów (Pb) a b c a b c a b c a b c a b c cynk (Zn) mied (Cu) nikiel (Ni) kadm (Cd) 0 I 30 50 70 50 70 100 15 25 40 10 25 50 0,3 0,5 1,0 II 70 100 200 100 200 300 30 50 70 30 50 75 1,0 1,5 3,0 100 250 500 300 500 1000 50 80 100 50 75 100 2 3 5 III 500 1000 2000 700 1500 3000 80 100 150 100 150 300 3 5 10 IV 2500 5000 7000 3000 5000 8000 300 500 750 400 600 1000 5 10 20 V >2500 >5000 >7000 >3000 >5000 >8000 >300 >500 >750 >400 >600 >1000 >5 >10 >20 Gleby orne województwa podlaskiego charakteryzowa³y siê naturaln¹ zawartoci¹ (stopieñ 0) kadmu, miedzi, niklu, o³owiu i cynku. W ¿adnym z kontrolowanych 6 przekrojów pomiarowych nie stwierdzono nawet podwy¿szonej zawartoci w zakresie badanych metali ciê¿kich. Ocena zawartoci siarki siarczanowej (S - SO4) w glebach Siarka jest niezbêdnym dla ¿ycia rolin sk³adnikiem pokarmowym, jednak jej nadmiar w glebie, spowodowany imisj¹ SO2 z zanieczyszczonej atmosfery, mo¿e byæ nie mniej szkodliwy dla ich wzrostu i rozwoju ni¿ niedobór. Negatywne skutki zanieczyszczenia gleb siark¹ to przede wszystkim ich chemiczna degradacja przez zakwaszenie, a w warunkach d³ugotrwa³ego oddzia³ywania emisji przemys³owych, wzrost zawartoci tego sk³adnika w formie siarczanowej (S SO4). Zawartoæ siarki siarczanowej w glebach mineralnych waha siê od poni¿ej 1,0 do 5 mg/100 g gleby. Wyró¿niono cztery stopnie zawartoci S SO4 w glebach. Stopnie: I, II i III okrelaj¹ naturaln¹ (nisk¹ I°, redni¹ II°, wysok¹ III°) zawartoæ siarki w glebach, natomiast stopieñ IV - zawartoæ podwy¿szon¹ wskutek antropopresji. Zawartoæ ta zale¿y od skali zagro¿enia emisj¹ zwi¹zków siarki ze róde³ antropogenicznych. Zawartoæ siarki siarczanowej (S SO4) w poziomie orno-próchniczym gleb województwa podlaskiego by³a naturalna (I II stopieñ zanieczyszczenia). W piêciu przekrojach pomiarowych osi¹gniête wartoci zawiera³y siê w granicach od 0,50 do 1,25 mg/100g. Jest to zawartoæ niska, w³aciwa dla pierwszego stopnia zawartoci S SO4 w glebie, a tylko w profilu Podolany II (nr punktu 169) stwierdzono zawartoæ redni¹ (drugi stopieñ zanieczyszczenia). 184 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Ocena zanieczyszczenia gleb wielopiercieniowymi wêglowodorami aromatycznymi (WWA) Wielopiercieniowe wêglowodory aromatyczne (WWA) s¹ zwi¹zkami o silnych w³aciwociach rakotwórczych i mutagennych. Ich zawartoæ w glebach Polski jest stosunkowo s³abo rozpoznana, dlatego te¿ kryteria stanu zanieczyszczenia gleb przez WWA s¹ orientacyjne i bêd¹ w przysz³oci korygowane. Ocenê poziomu zanieczyszczenia gleb przez WWA oparto na wynikach zawartoci tych zwi¹zków w glebach krajowych, jak i na szacunku modelowym przenoszenia WWA w ³añcuchu ¿ywieniowym. Wydzielono szeæ stopni zanieczyszczenia gleb przez WWA (wg Kabata-Pendias A. i in., Podstawy chemicznego zanieczyszczenia gleb - Metale ciê¿kie, siarka i WWA. Bibl. Monit. rod., Warszawa 1995), uwzglêdniaj¹c sumê zawartoci trzynastu zwi¹zków z grupy WWA (16-zwi¹zkowe z Listy US EPA z wy³¹czeniem naftalenu, acenaftenu i acenaftylenu): Gleby nie zanieczyszczone: 0° naturalna zawartoæ WWA w glebie, 1° podwy¿szona zawartoæ WWA w glebie. Nie ma podstaw aby s¹dziæ, ¿e roliny uprawiane na tych glebach mog¹ byæ zanieczyszczone przez WWA. Gleby zanieczyszczone: 2° ma³o zanieczyszczone, 3° zanieczyszczone, 4° silnie zanieczyszczone. Istnieje niebezpieczeñstwo, ¿e roliny uprawiane na glebach zanieczyszczonych w stopniu 3, a w szczególnie w stopniu 4 mog¹ byæ zanieczyszczone przez WWA. Dotyczy to g³ównie upraw ogrodniczych, a szczególnie warzyw korzeniowych i liciastych. Wskazane jest równie¿ ograniczenie wypasu byd³a na u¿ytkach zielonych o takim zanieczyszczeniu gleb. Na glebach zanieczyszczonych w stopniu 2 nale¿y ograniczyæ uprawê rolin do produkcji ¿ywnoci o bardzo niskiej zawartoci substancji szkodliwych. Gleby bardzo silnie zanieczyszczone: 5° bardzo silnie zanieczyszczone. Istnieje powa¿ne niebezpieczeñstwo, ¿e wszelkie roliny uprawne (szczególnie warzywa) s¹ zanieczyszczone przez WWA, a zwierzêta wypasane na u¿ytkach zielonych pobieraj¹ nadmierne iloci tych zwi¹zków. Gleby te nale¿y wy³¹czyæ z produkcji rolniczej. W próbkach pobranych na terenie województwa podlaskiego stwierdzono w zasadzie zbli¿on¹ zawartoæ, mieszcz¹c¹ siê w zakresie od 118 mg/kg (punkt w Mê¿eninie) do 186 mg/kg (punkt Podolany II). Badania 5 z nich wykaza³y wiêc zawartoæ naturaln¹ WWA (stopieñ 0), dla której wartoæ graniczna wynosi 200 mg/kg. Zawartoæ podwy¿szon¹ zanotowano tylko w punkcie nr 87 Danówek k/Grajewa (367 mg/kg). ¯aden z badanych profili nie wykaza³ stopnia zanieczyszczenia od 2 do 5. 9.3 INNE BADANIA GLEB U¯YTKOWANYCH ROLNICZO W latach 2000 2003 w Stacji Rolniczo-Chemicznej w Bia³ymstoku wykonano badania odczynu i zasobnoci w glebie fosforu, potasu i magnezu na powierzchni 135 989 ha u¿ytków rolnych w 12 623 gospodarstwach. Pobrano z nich 60 255 prób glebowych. rednio 1 próba reprezentowa³a 2,26 ha u¿ytków rolnych. Laboratoryjne oznaczenia stanu zakwaszenia i sk³adu mechanicznego gleb pozwoli³y na opracowanie optymalnych potrzeb wapnowania pól w badanych gospodarstwach i jednoczenie spe³ni³y jedno z podstawowych kryteriów w uzyskaniu przez rolników dotacji przy zakupie nawozów wapniowych. Oznaczanie zawartoci w badanych glebach przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu umo¿liwia ustalenie racjonalnych i bezpiecznych dla rodowiska wysokoci dawek nawozów mineralnych pod poszczególne roliny. Ka¿de gospodarstwo, w którym przeprowadzono badania gleb otrzyma³o ich wyniki w formie broszury pt. Zalecenia nawozowe dla gospodarstw korzystaj¹cych z wyników badañ zasobnoci gleb, która zawiera szkice badanych pól i wydruk komputerowy uzyskanych wyników badañ wraz z ich ocen¹ oraz zalecane dawki nawozów pod poszczególne uprawy. Odczyn i potrzeby wapnowania Odczynem gleby nazywamy jej w³aciwoæ uzale¿nion¹ od aktualnej zawartoci w roztworze glebowym jonów H+ i OH . Jednostk¹ miary odczynu jest pH, który oznacza siê w 1 molowym roztworze KCl/dm3 stosuj¹c nastêpuj¹c¹ skalê ocen uzyskanych wyników: a gleby bardzo kwane (bk) pH <4,5 agleby kwane (kw) pH 4,6 - 5,5 a gleby lekko kwane (lk) pH 5,6 - 6,5 a gleby obojêtne (o) pH 6,6 - 7,2 a gleby zasadowe (z) pH >7,2 185 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Na podstawie przeprowadzonych badañ odczynu gleb i ich sk³adu granulometrycznego zosta³y okrelone potrzeby wapnowania dla potrzeb praktyki rolniczej wyra¿aj¹ce siê w piêciostopniowej skali: a wapnowanie konieczne, a wapnowanie potrzebne, a wapnowanie wskazane, a wapnowanie ograniczone, a wapnowanie zbêdne. Odczyn gleb i potrzeby wapnowania w poszczególnych powiatach województwa podlaskiego przedstawia tabela 9.3 oraz rysunek 9.3 i 9.4. Rysunek 9.3 Procentowy udzia³ gleb bardzo kwanych i kwanych w powiatach województwa podlaskiego (na podstawie badañ SChR Bia³ystok w latach 2000 2003) SUWA£KI SEJNY AUGUSTÓW GRAJEWO KOLNO MOÑKI SOKÓ£KA £OM¯A BIA£YSTOK ZAMBRÓW WYSOKIE MAZ. 0 - 10 BIELSK PODLASKI 11 - 20 21 - 30 31 - 40 41 - 50 51 - 60 61 - 70 71 - 80 81 - 90 SIEMIATYCZE 91 - 100 rednia wojewódzka 69% 186 HAJNÓWKA Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Rysunek 9.4 Procentowy udzia³ gleb wymagaj¹cych wapnowania w powiatach województwa podlaskiego (na podstawie badañ SChR Bia³ystok w latach 2000 2003) SUWA£KI SEJNY AUGUSTÓW GRAJEWO KOLNO MOÑKI SOKÓ£KA £OM¯A BIA£YSTOK ZAMBRÓW WYSOKIE MAZ. 0 - 10 11 - 20 BIELSK PODLASKI 21 - 30 31 - 40 HAJNÓWKA 41 - 50 51 - 60 61 - 70 71 - 80 81 - 90 91 - 100 SIEMIATYCZE rednia wojewódzka 56% Zakwaszenie gleb w województwie podlaskim jest powszechne i bardzo zró¿nicowane. Z analizy przeprowadzonych badañ wynika, ¿e a¿ 88% zbadanych gleb jest zakwaszonych, w tym 69% wykaza³o odczyn bardzo kwany i kwany. Najwiêkszy udzia³ gleb bardzo kwanych i kwanych wystêpuje w powiatach: siemiatyckim 87%, kolneñskim 82%, ³om¿yñskim 77%, sokólskim 76%, bielskopodalskim i zambrowskim po 74%. Najmniejszy udzia³ gleb zakwaszonych wystêpuje w powiecie sejneñskim 18%. W badaniach Stacji ChemicznoRolniczej w Bia³ymstoku, wykonanych w latach 1996 2001, na 79796 zbadanych próbek gleby 68% wykaza³o odczyn kwany i bardzo kwany, 20% lekko kwany a tylko 12% obojêtny i zasadowy. Tak du¿a kwasowoæ gleb 187 188 Suwa³ki Wysokie Mazowieckie Zambrów 12. 13. 14. Razem: Sokó³ka 11. £om¿a 7. Sejny Kolno 6. 10. Hajnówka 5. Moñki Grajewo 4. Siemiatycze Bielsk Podlaski 3. 9. Bia³ystok 2. Powiat 8. Augustów 1. Lp. 12623 536 1467 763 1803 365 1091 831 612 602 259 746 986 1486 1076 60255 2920 6785 4121 7794 1643 5633 4170 3249 3243 1620 3062 4792 7663 3560 7529,55 135989,30 6328,69 14895,33 11290,70 17576,40 4702,20 12368,00 9016,46 7375,92 8189,41 3978,03 7389,82 10055,66 15293,13 36 37 35 26 38 3 55 41 43 49 31 33 38 33 19 33 37 34 28 38 15 32 29 34 33 35 31 36 34 30 pH 19 18 19 28 19 29 10 19 16 13 25 24 19 21 26 11 7 11 17 5 51 3 10 6 5 9 12 7 11 24 1 1 1 1 - 2 - 1 1 - - - - 1 1 37 42 43 32 40 4 57 39 43 50 30 27 38 29 15 19 21 18 14 21 5 21 16 20 18 19 20 23 21 14 14 15 14 14 14 8 10 14 14 12 21 15 16 17 16 Potrzeby wapnowani Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok powoduje, ¿e na 37% gleb województwa podlaskiego wapnowanie jest konieczne, na 18% potrzebne, na 14% wskazane a na 31% powierzchni mo¿na zrezygnowaæ z wapnowania. Wystêpuje jednak pod tym wzglêdem bardzo du¿e zró¿nicowanie pomiêdzy poszczególnymi powiatami. Tabela 9.3 Wyniki badañ odczynu i potrzeb wapnowania gleb w poszczególnych powiatach województwa podlaskiego w latach 2000-2003 (w % zbadanych prób) Ograniczone Wskazane Potrzebne Konieczne Zasadowy Obojêtny Lekko kwany Kwany Bardzo kwany Zbadana powierzchnia (ha) (szt.) Liczba prób gospodarstw (szt.) Liczba Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok bn bardzo niska, n niska, rednia, w wysoka, bw bardzo wysoka Tabela 9.4 Wyniki badañ zasobnoci gleb w fosfor, potas i magnez w poszczególnych powiatach województwa podlaskiego w latach 2000-2003 (w % zbadanych prób) 189 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Zasobnoæ gleb u¿ytkowanych rolniczo w fosfor, potas i magnez w poszczególnych powiatach województwa podlaskiego Zasobnoæ gleb w fosfor Fosfor spe³nia w rolinie bardzo wa¿ne funkcje fizjologiczne, reguluje procesy fotosyntezy, oddychania rolin i wytwarzania t³uszczów, wchodzi w sk³ad enzymów oraz reguluje gospodarkê energetyczn¹ roliny. Niedobór fosforu w glebie opónia rozwój rolin, prowadzi do s³abego wykszta³cenia nasion i obni¿a plony. Dobre zaopatrzenie w fosfor ma wp³yw na wykorzystanie przez roliny innych sk³adników pokarmowych. Przeprowadzone badania wykaza³y, ¿e gleby u¿ytkowane rolniczo w województwie podlaskim s¹ ubogie w fosfor dostêpny dla rolin. Ponad 50% zbadanych gleb ma bardzo nisk¹ i nisk¹ zawartoæ tego pierwiastka w glebie. Sytuacja pod tym wzglêdem jest bardzo zró¿nicowana. Najwiêkszy udzia³ gleb ubogich w fosfor (tabela 9.4 i rysunek 9.5) wystêpuje w powiatach: suwalskim 71%, siemiatyckim i sokólskim po 59%, bielskopodlaskim i kolneñskim po 57%. Przy bardzo zakwaszonych glebach w tych powiatach czêæ fosforu i magnezu zawartego w glebie przechodzi w zwi¹zki nieprzyswajalne dla rolin. Rysunek 9.5 Procentowy udzia³ gleb o bardzo niskiej i niskiej zasobnoci fosforu w powiatach województwa podlaskiego (na podstawie badañ SChR Bia³ystok w latach 2000 2003) SUWA£KI SEJNY AUGUSTÓW GRAJEWO KOLNO MOÑKI SOKÓ£KA £OM¯A BIA£YSTOK ZAMBRÓW WYSOKIE MAZ. 0 - 10 BIELSK PODLASKI 11 - 20 21 - 30 31 - 40 41 - 50 51 - 60 61 - 70 71 - 80 81 - 90 SIEMIATYCZE 91 - 100 rednia wojewódzka 53% 190 HAJNÓWKA Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Zasobnoæ gleb w potas Ponad 57% zbadanych w województwie gleb ma bardzo nisk¹ i nisk¹ zawartoæ potasu. Najwiêkszy udzia³ gleb ubogich w ten pierwiastek wystêpuje w powiecie kolneñskim 79%, suwalskim 73%, sejneñskim 65% i grajewskim 64%.Tak niska zawartoæ potasu jest wynikiem znacznie ni¿szego nawo¿enia nawozami w stosunku do potrzeb uprawowych rolin, w tym szczególnie u¿ytków zielonych. Ponadto wiêkszoæ gleb u¿ytkowanych rolniczo w województwie podlaskim s¹ to gleby bardzo lekkie i lekkie, które s¹ z natury ubogie w potas. Udzia³ gleb o niskiej zawartoci potasu w poszczególnych powiatach przedstawia tabela 9.4 i rysunek 9.6. Rysunek 9.6 Procentowy udzia³ gleb o bardzo niskiej i niskiej zasobnoci potasu w powiatach województwa podlaskiego (na podstawie badañ SChR Bia³ystok w latach 2000 2003) SUWA£KI SEJNY AUGUSTÓW GRAJEWO KOLNO MOÑKI SOKÓ£KA £OM¯A BIA£YSTOK ZAMBRÓW WYSOKIE MAZ. 0 - 10 BIELSK PODLASKI 11 - 20 21 - 30 31 - 40 41 - 50 51 - 60 61 - 70 71 - 80 SIEMIATYCZE 81 - 90 91 - 100 rednia wojewódzka 57% 191 HAJNÓWKA Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Zasobnoæ gleb w magnez Stan zasobnoci gleb woj. podlaskiego w ten pierwiastek jest nieco lepszy ni¿ w pozosta³e makroelementy (tabela 9.4 i rysunek 9.7). Najbogatsze w zwi¹zki magnezu s¹ gleby powiatu sejneñskiego i augustowskiego , gdy¿ tylko oko³o 1/5 gleb na tym terenie, cechuje siê bardzo nisk¹ i nisk¹ zasobnoci¹ w magnez. Najubo¿sze w ten pierwiastek s¹ natomiast gleby powiatu kolneñskiego i siemiatyckiego, których ponad po³owa (51-60%) posiada bardzo nisk¹ i nisk¹ zawartoæ magnezu. Niedobór magnezu w wyniku ograniczenia fotosyntezy powoduje zahamowanie wytwarzania przez roliny skrobi i cukrów, zwiêksza podatnoæ ozimin na wymarzanie, co w konsekwencji powoduje spadek iloci oraz pogorszenie jakoci plonów. Rysunek 9.7 Procentowy udzia³ gleb o bardzo niskiej i niskiej zasobnoci potasu w powiatach województwa podlaskiego (na podstawie badañ SChR Bia³ystok w latach 2000 2003) SUWA£KI SEJNY AUGUSTÓW GRAJEWO KOLNO MOÑKI SOKÓ£KA £OM¯A BIA£YSTOK ZAMBRÓW WYSOKIE MAZ. 0 - 10 BIELSK PODLASKI 11 - 20 21 - 30 31 - 40 41 - 50 51 - 60 61 - 70 71 - 80 81 - 90 SIEMIATYCZE 91 - 100 rednia wojewódzka 32% 192 HAJNÓWKA Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Zawartoæ w glebie pierwiastków ladowych Do tej grupy pierwiastków zaliczany jest kadm, o³ów, chrom, niekiel, mied, cynk i rtêæ. Zawartoæ tych pierwiastków w glebach uwarunkowana jest wieloma czynnikami, do których zalicza siê g³ównie: rodzaj ska³y macierzystej, z której ukszta³towana jest gleba oraz zanieczyszczenia zewnêtrzne spowodowane przez przemys³ i zanieczyszczenia komunalne. W latach 2002-2003 w laboratorium Stacji Rolniczo-Chemicznej w Bia³ymstoku zbadano, na zawartoæ metali ciê¿kich, dwiecie czternacie prób pochodz¹cych g³ównie z gospodarstw ekologicznych. W ¿adnej ze zbadanych prób nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnej zawartoci tych pierwiastków okrelonych w Rozporz¹dzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie dopuszczalnych stê¿eñ metali ciê¿kich zanieczyszczaj¹cych glebê z dnia 21.03.2002 r. (Dz.U. 37 poz. 344 z 2000 r.). PODSUMOWANIE Z przeprowadzonych na terenie województwa podlaskiego badañ gleb wynika, ¿e nie s¹ one zanieczyszczone. Zbiorcze zestawienie stopnia zanieczyszczenia gleb województwa podlaskiego, badanych w roku 1995 i 2000 przez IUNG w Pu³awach, metalami ciê¿kimi, wêglowodorami aromatycznymi i siark¹ siarczanow¹ przedstawia poni¿sza tabela: Zanieczyszczenie gleb: 37 Ho³ny Wolmera - metalami ciê¿kimi : Kadm Mied Nikiel O³ów Cynk wskanik syntetyczny metali ciê¿kich - WWA stopieñ zawartoci S - SO4 w glebie Nr punktu i lokalizacja 169 167 Podolany II £apy Dêbowina lata badañ 1995 2000 87 Danówek 91 Sobolewo 89 Mê¿enin 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 1 1 0 2 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 wg danych IUNG w Pu³awach Wyniki badañ profili glebowych województwa podlaskiego, przeprowadzone w roku 2000, nie wykazuj¹ wiêkszych zmian w zanieczyszczeniu metalami ciê¿kimi, siark¹ i wielocyklicznymi wêglowodorami aromatycznymi, w stosunku do roku 1995. W miejscowoci Danówek nast¹pi³ spadek zawartoci kadmu z zawartoci podwy¿szonej (I°) do naturalnej (stopieñ 0), spadek zawartoci WWA (ze stopnia I do 0) oraz wzrost zanieczyszczenia siark¹ z niskiej do redniej (II°). By³y to jedyne stwierdzone zmiany zanieczyszczenia gleb naszego województwa. Wed³ug badañ Stacji Chemiczno-Rolniczej Oddzia³ w Bia³ymstoku, w województwie podlaskim zakwaszenie gleb jest powszechne. Ze zbadanej powierzchni 135 989,30 ha, 18% gleb wykazuje odczyn lekko kwany, 33% kwany i a¿ 36% stanowi¹ gleby bardzo kwane. Bardzo czêsto gleby kwane porównywalne s¹ do chorego organizmu, który nie mo¿e funkcjonowaæ. Dlatego gleby bardzo kwane wymagaj¹ przeprowadzenia wapnowania jako pilnego zabiegu agrotechnicznego, nie tylko do osi¹gania wysokich plonów, ale tak¿e do poprawy ich w³aciwoci fizycznych, chemicznych i biologicznych. Tak du¿a kwasowoæ gleb powoduje, ¿e na 37% gleb województwa podlaskiego wapnowanie jest konieczne, na 19% potrzebne, na 14% wskazane, a na 30% powierzchni mo¿na zrezygnowaæ z wapnowania. Ponad po³owa, zbadanych przez Stacjê Chemiczno-Rolnicz¹, gleb woj. podlaskiego ma stosunkowo nisk¹ zawartoæ fosforu i potasu. Stan zasobnoci gleb w magnez jest nieco lepszy. Tylko oko³o 32% badanych w województwie podlaskim gleb, wykazuje bardzo niski i niski udzia³ tego pierwiastka. Udzia³ gleb ma³o zasobnych w fosfor stanowi 53 procentowy, a w potas 57%. W badanych przez Stacjê Chemiczno-Rolnicz¹ próbach gleb nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnej zawartoci metali ciê¿kich tj. kadmu, o³owiu, chromu, niklu, miedzi, cynku i rtêci. 193 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok 194 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok Bibliografia 1.Andrzejczyk B., Godula A., Informacja o zagro¿eniu ha³asem drogowym w Kolnie w roku 2002. £om¿a, 2003. 2. Atlas posterunków wodowskazowych dla potrzeb Pañstwowego Monitoringu rodowiska. Biblioteka Monitoringu rodowiska, PIO Warszawa 1996. 3. Atlas zasobów, walorów i zagro¿eñ rodowiska geograficznego Polski. PAN IGiPZ, Warszawa 1994. 4. Badania jakoci wody na terenie województwa podlaskiego w ramach monitoringu regionalnego zwyk³ych wód podziemnych 1999, 2000, 2001. Sprawozdania z badañ w 2002, 2003 roku. Pañstwowy Instytut Geologiczny. Warszawa 2002, 2003. 5. Bojakowska I. Gliwicz T., Wyniki geochemicznych badañ osadów wodnych Polski w latach 20002002. BM, Warszawa, 2003. 6. Chadoñ J., Grzesiuk W., Mirowski Z., Zarys gleboznawstwa i chemii rolnej, PWN Warszawa 1984 7. Choiñski A., Katalog jezior Polski. Czêæ druga: Pojezierze Mazurskie. UAM Poznañ 1991. 8. Choiñski A., Zarys limnologii fizycznej Polski. UAM Poznañ 1995. rodowiska, PIO Warszawa 1995. 10. Cydzik D., D. Kudelska, H. Soszka, Atlas stanu czystoci jezior Polski badanych w latach 19891993. Biblioteka Monitoringu rodowiska, PIO Warszawa 1995.. 11. Chrz¹stek J. , Zaleska M., Sokó³-Woniak j., Taraziewicz A., Rejman W., Projekt badañ geologicznych dla wykonania otworów obserwacyjnych sieci lokalnego monitoringu rodowiska na terenach wiejskich w zlewni Kana³u Turol. ARCADIS EKOKONREM Wroc³aw. 12. D³ugoæ i kilometra¿ wybranych rzek polskich. IMGW, Wydawnictwo Komunikacji i £¹cznoci, Warszawa 1978. 13. Dudka S., Ocena ca³kowitych zawartoci pierwiastków g³ównych i ladowych w powierzchniowej warstwie gleb Polski. IUNG Pu³awy 1992 r. 14. Fic M., Katryñski W., Krêgiel J., Geologiczna dokumentacja powykonawcza z instalacji sieci obserwacyjnej wód podziemnych i powierzchniowych w zlewni Kana³u Turol w ramach Programu Ochrony rodowiska na terenach wiejskich System monitorowania rodowiska w rejonie Elbl¹ga, Torunia i £om¿y. AQUAGEO-Micha³ Fic, Falenty 2003. 15. Fic M., Krêgiel J., Wstêpna ocena stanu rodowiska na podstawie wyników monitoringu wód w zlewniach pilotowych projektu Ochrona rodowiska na terenach wiejskich. AQUAGEO-Micha³ Fic, Falenty 2003. 16. Gajderowicz A., Zuchowicz A., Zestaw monitoringu jakoci oraz poziomu wód instrukcja obs³ugi . Orodek Techniki J¹drowej POLON Sp. z o.o., Wroc³aw 2003. 17. Godula A., Wyszyñski Z., Wyniki monitoringu wód w zlewni pilotowej Projektu Ochrona rodowiska na terenach wiejskichZlewnia Kana³u Turol w rejonie Ostro³êki/£om¿y II pó³rocze 2003 r. WIO Bia³ystok, £om¿a 2004. 18. Hermanowicz W., Doro¿añska W., Dojlido J., Koziorowski B. Fizyczno-chemiczne badanie wody i cieków. Arkady, Warszawa 1976. 19. Informacja o stanie rodowiska na obszarze województwa podlaskiego w 2003 roku. WIO Bia³ystok 2004. 20. Go³êbiowska G, A. Niespodziewany, T. Reczek, Wskazówki metodyczne do projektowania regionalnego monitoringu wód powierzchniowych p³yn¹cych. Biblioteka Monitoringu rodowiska, PIO warszawa 1994. 21. Kabata-Pendias A., Motowicka-Terelak T., Piotrowska M., Terelak H., Witek T., Ocena stopnia zanieczyszczenia gleb i rolin metalami ciê¿kimi i siark¹ - Ramowe wytyczne dla rolnictwa. IUNG Pu³awy 1993 r. 22. Kabata-Pendias A., Pendias H., Biochemia pierwiastków ladowych. PWN Warszawa 1993 r. 23. Kabata-Pendias A. i inni, Podstawy chemicznego zanieczyszczenia gleb Metale ciê¿kie, siarka i WWA. Biblioteka Monitoringu rodowiska Warszawa 1995 24. Klasyfikacja jakoci zwyk³ych wód podziemnych dla potrzeb monitoringu rodowiska. Biblioteka Monitoringu rodowiska, Warszawa 1993. 25. Kudelska D, D. Cydzik, H. Soszka, Wytyczne monitoringu podstawowego jezior. PIO Warszawa 1994. 26. Kondracki J, Geografia regionalna Polski. PWN Warszawa 1998. 27. Kondracki J, Polska pó³nocno-wschodnia. PWN Warszawa 1972. 28. Kowda W.A., Podstawy nauki o glebach, PWRiL Warszawa 1984 29. Kraszewski M., Kucharski R.J, Kurpiewski A., Metody pomiaru ha³asu zewnêtrznego w rodowisku. Biblioteka Monitoringu rodowiska PIO, Warszawa, 1996. 30. Kucharski R.J. /red./ Metody prognozowania ha³asu komunikacyjnego. Biblioteka Monitoringu rodowiska, PIO, IO, Warszawa, 1996. 31. Kucharski R.J. /red./ Stan klimatu akustycznego w kraju w wietle badañ WIO. Biblioteka Monitoringu rodowiska, IO, Warszawa, 2002. 32. Kucharski R.J. /red./ Wskazówki metodyczne opracowania planu akustycznego miasta redniej wielkoci, Biblioteka Monitoringu rodowiska, PIO, Warszawa, 1998. 33. Kucharski R.J. Analiza relacji miêdzy d³ugookresowymi poziomami dwiêku, a zdrowiem i reakcj¹ ludnoci, materia³y w³asne. IO, Warszawa. 34. Kucharski R.J. Ha³as drogowy. Wydawnictwa Komunikacji i £¹cznoci, Warszawa 1979. 35. Metody prognozowania ha³asu komunikacyjnego. Biblioteka Monitoringu rodowiska, PIO Warszawa 1996. 36. Monitoring geochemiczny osadów wodnych rzek i jezior województwa podlaskiego w roku 2001. Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa , 2001 37. Monitoring geochemiczny osadów wodnych rzek i jezior województwa podlaskiego w roku 2002. Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa , 2002 38. Ocena jakoci wód zbiornika Siemianówka w latach 1990-2001. WIO Bia³ystok, czerwiec 2002 39. Ocena stanu czystoci rzek woj. podlaskiego w 2002 roku. WIO Bia³ystok, marzec 2003 40. Ocena stanu czystoci rzek woj. podlaskiego w 2003 roku. WIO Bia³ystok, marzec 2004 195 Raport o stanie rodowiska województwa podlaskiego w latach 2002-2003 WIO Bia³ystok 41. Ocena stanu czystoci zbiornika Siemianówka na podstawie badañ w 2002 roku. WIO Bia³ystok, styczeñ 2003 42. Ocena stanu czystoci zbiornika Siemianówka na podstawie badañ w 2003 roku. WIO Bia³ystok, styczeñ 2004 43. Ocena stanu sanitarnego województwa podlaskiego za 2002 rok. WSSE Bia³ystok, marzec 2003. 44. Ocena stanu sanitarnego województwa podlaskiego za 2003 rok. WSSE Bia³ystok, marzec 2004. 45. Ocena wp³ywu zbiornika Siemianówka na jakoæ wód Narwiañskiego Parku Narodowego. WIO Bia³ystok, maj 2001. 46. Podzia³ hydrograficzny Polski. IMGW, Wydawnictwo Komunikacji i £¹cznoci, Warszawa 1983. 47. Program badañ rzek objêtych krajow¹ sieci¹ monitoringu na lata 19992002. PIO Warszawa 1999. 48. Program monitoringu wód powierzchniowych woj. podlaskiego w latach 1999-2002. WIO Bia³ystok 1999. 49. Program ochrony rodowiska dla miasta Bia³egostoku na lata 2004-2015. Urz¹d Miejski w Bia³ymstoku, 2004. 50. Program ochrony rodowiska województwa podlaskiego na lata 2003-2006 - Urz¹d Marsza³kowski Województwa Podlaskiego 51. Program Pañstwowego Monitoringu rodowiska. BM, Warszawa 1992. 52. Projekt koñcowy systemu monitoringu rodowiska na terenie gmin realizuj¹cych projekt, po³o¿onych w okolicach Elbl¹ga, Torunia i Ostro³êki/£om¿y. ARCADIS EKOKONREM Wroc³aw 2001/2002. 53. Przegl¹d stosowanych w ró¿nych krajach sposobów oceny i klasyfikacji wód powierzchniowych. Biblioteka Monitoringu rodowiska, PIO Warszawa 1996. 54. Raport o stanie rodowiska województwa lubelskiego w 2003 r. WIO Lublin 2004. 55. Richling A, Regionalizacja fizyczno-geograficzna województwa. Województwo suwalskie Studia i materia³y. OBN Bia³ystok, IGiPZ PAN Warszawa, 1985. 56. Rocznik statystyczny woj. podlaskiego. Urz¹d Statystyczny w Bia³ymstoku Bia³ystok 2003. 57. Roczniki statystyczne Ochrona rodowiska. GUS W-wa 1999, 2000, 2001, 2003. 58. Rozporz¹dzenie Ministra Ochrony rodowiska , Zasobów Naturalnych i Lenictwa z dnia 13 maja 1998 w sprawie dopuszczalnych poziomów ha³asu w rodowisku (Dz.U. z 1998r.Nr 66, poz. 436). 59. Rozporz¹dzenie Ministra Ochrony rodowiska, Zasobów Naturalnych i Lenictwa z dnia 5 listopada 1991 r. w sprawie klasyfikacji wód oraz warunków, jakim powinny odpowiadaæ cieki wprowadzane do wód lub do ziemi. (Dz. U. nr 116, poz. 503). 60. Rozporz¹dzenie Ministra rodowiska z dnia 17 stycznia 2003r. w sprawie rodzajów wyników pomiarowych prowadzonych w zwi¹zku z eksploatacj¹ dróg, linii kolejowych, linii tramwajowych, lotnisk oraz portów, które powinny byæ przekazywane w³aciwym organom ochrony rodowiska oraz terminów i sposobów ich prezentacji (Dz.U. z2003r. Nr 18, poz. 164). 61. Rozporz¹dzenie Ministra rodowiska z dnia 23 grudnia 2002r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wra¿liwych na zanieczyszczenie zwi¹zkami azotu ze róde³ rolniczych, (DzU. Nr 241 poz. 2093). 62. Rozporz¹dzenie Ministra rodowiska z dnia 9 stycznia 2002r. w sprawie dopuszczalnych progowych poziomów ha³asu (Dz.U. z 2002r. Nr 8, poz.81). 63. Rozporz¹dzenie Ministra rodowiska z dnia 9 stycznia 2002r. w sprawie wymagañ w zakresie prowadzenia pomiarów poziomów w rodowisku substancji lub energii przez zarz¹dzaj¹cego drog¹, lini¹ kolejow¹, lini¹ tramwajow¹, lotniskiem, portem (Dz.U. z 2003r. Nr 35, poz. 308). 64. Siuta J. i inni, Ochrona i rekultywacja gleb. PWRiL Warszawa 1978 r. 65. Soszka H, Smoleñski A, Program badañ jezior reperowych objêtych krajow¹ sieci¹ monitoringu jezior. Instytut Ochrony rodowiska. Samodzielna Pracownia Badania Jezior, Warszawa 1998. 66. Stan klimatu akustycznego w kraju w wietle badañ WIO. Warszawa BMS 1998. 67. Staniewicz-Dubois H., Wskazówki metodyczne dotycz¹ce tworzenia regionalnych i lokalnych monitoringów wód podziemnych (wydanie II zmienione). Biblioteka Monitoringu rodowiska, Warszawa 1995. 68. Starmach H, Wróbel S, Pasternak K, Hydrobiologia. Limnologia. PWN Warszawa 1978. 69. Strategia rozwoju województwa podlaskiego. Zarz¹d Województwa Podlaskiego, Bia³ystok, lipiec 2000. 70. Terelak H. i inni, Monitoring chemizmu gleb badania prób glebowych z terenu województwa podlaskiego. IUNG Pu³awy 2001, 71. Terelak H. i inni, Monitoring chemizmu gleb. IUNG Pu³awy 1996. 72. Ulikowski G. Analiza pomiarów ha³asu komunikacyjnego w Sejnach na podstawie badañ z 2002r. Suwa³ki, 2003. 73. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony rodowiska (Dz.U. z 2001r. Nr 62, poz. 627). 74. Witczak S., Adamczyk A., Katalog wybranych fizycznych i chemicznych wskaników zanieczyszczeñ wód podziemnych i metod ich oznaczania T.II. Biblioteka Monitoringu rodowiska, Warszawa 1995. 75. Wskazówki metodyczne do projektowania regionalnego monitoringu wód powierzchniowych p³yn¹cych, BM, W-wa 1994. 76. Wskazówki metodyczne opracowania planu akustycznego miasta redniej wielkoci. Biblioteka Monitoringu rodowiska, PIO Warszawa 1998, 77. Wyniki badañ agrochemicznych gleb w województwie podlaskim w latach 2000-20003. Stacja Chemiczno-Rolnicza Oddzia³ w Bia³ymstoku, Bia³ystok 2004, 78. Wyniki badañ geochemicznych osadów wodnych rzek i jezior w 2003 r. , Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa , 2003, 79. Kajak Z, Hydrobiologia limnologia. Ekosystemy wód ródl¹dowych. PWN Warszawa 1998. 80. Za³¹cznik nr 1 do Rozporz¹dzenia Ministra Ochrony rodowiska, Zasobów Naturalnych i Lenictwa z dnia 5 listopada 1991r. Wartoci wskaników zanieczyszczeñ ródl¹dowych wód powierzchniowych; /Dz.U. Nr 116 poz. 503/. 81. Zasady kontroli i ewidencji obiektów emituj¹cych ha³as Wytyczne i baza danych. Biblioteka Monitoringu rodowiska, Warszawa, 1996. 196 Aneks I Klasyfikacja wszystkich rzek województwa podlaskiego badanych w systemie monitoringu oraz wskaźniki klasyfikujące (stan na 31.12.2003 r.) Lp Rzeka Rok badań Nazwa punktu km biegu rzeki Aktualna klasa czystości Wskaźniki występujące w III klasie Wskaźniki pozaklasowe (non) Rodzaj sieci 431,7 410,0 384,1 373,8 347,4 338,0 314,8 302,2 296,8 281,9 261,7 non III III III III III II III III III III CHZT-Cr, m. Coli m. Coli m. Coli m. Coli m. Coli m. Coli chlorofil “a” P R R R P R P R R P P 245,9 203,6 185,6 180,1 38,0 III III III III II 33,2 10,2 1,4 32,7 29,6 11,0 2,0 III II III II III non non ChZT_Cr, m. Coli 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. Narew Narew Narew Narew Narew Narew Narew Narew Narew Narew Narew 2003 2003 2003 2003 2003 2003 2003 2003 2003 2003 2003 12. 13. 14. 15. 16. 2003 2003 2003 2003 2001 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. Narew Narew Narew Narew Narewka d. Narwi Narewka Narewka Narewka Orlanka Orlanka Biała d. Orlanki Biała m. Bondary m. Narew m. Ploski w m.Strabla m. Uhowo w m.Bokiny m. Rzędziany m. Żółtki m. Rybaki m. Tykocin most w m. Strękowa Góra most w m. Wizna most w m. Piątnica m. Szablak most w m. Nowogród wyżej m. Białowieża 2001 1992 2001 2001 2001 2001 2001 niżej m. Białowieża m. Planta ujście w m. Kordon wyżej m. Orla niżej m. Orla wyżej m. Bielsk Podlaski niżej m. Bielsk Podlaski 24. 25. 26. Orlanka Liza d. Narwi Awissa d. Narwi 2003 2003 2003 ujście do rz. Narew Ujście do rz. Narew ujście do rz. Narew 6,8 0,1 2,7 III III non N_NO2, m. Coli N_NO2, P_ og., m. Coli 27. 2003 ujście do rz. Narew 1,9 III 2003 ujście do rz. Narew 1,7 III 1999 w m. Horodniany 16,1 III 30. 31. 32. 33. 34. Turośnianka d. Narwi Czaplinianka d. Narwi Horodnianka d.Narwi Horodnianka Horodnianka Horodnianka Supraśl d. Narwi Supraśl 1999 1999 2003 2003 2003 w m. Krupniki powyżej m. Choroszcz ujście niżej m. Choroszczy m. Mościska niżej m. Michałowo 8,3 3,2 0,5 85,7 71,4 III III non III non 35. Supraśl 2003 niżej m. Gródek 68,6 III N_NO2, HPO4, m. Coli. ChZT-Mn, P_og., N_NO2, sap. ses. N_NO2, detergenty, m. Coli N_NO2, m. Coli m. Coli N_NO2, Sap. ses., m. Coli ChZT-Mn, ChZT-Cr, N_NO2, HPO4, P_og., sap. ses. ChZT-Cr, N_NO2, P_og, 36. 37. 38. 39. 40. Supraśl Supraśl Supraśl Supraśl Sokołda d.Supraśli Sokołda 2003 2003 2003 2003 2001 powyżej m. Supraśl m. Nowodworce m. Jurowce ujście w m. Dzikie m. Bogusze 37,5 23,0 16,6 0,5 36,0 II II III non III 2001 m. Kuryły 32,8 non Sokołda Sokołda Czarna d.Supraśli Czarna Czapielówka d.Czarnej Czapielówka Biała d.Supraśli 2001 2003 2000 m. Straż m. Sokołda m. Karczmiska 22,1 6,9 18,9 III II II HPO4, P_og, sap. ses. 2003 2000 m. Sochonie wyżej os. Wodokaczka w m. Czarna B-stocka m. Wólka Ratowiecka przy OSW Dojlidy 0,5 9,7 III non m. Coli 1,5 19,5 non non 28. 29. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 2000 2003 m. Coli m. Coli m. Coli, chlorofil „a” m. Coli m. m. m. m. Coli Coli Coli Coli R P R P R R R R R R R R m. Coli m. Coli m. Coli m. Coli, HPO4, P_og, sap. ses. P R R O2 rozp., HPO4, P_og., m. Coli, chlorofil „a” m. Coli N_NO2, sap. ses. m. Coli R R R BZT5, m. Coli R R R R R m. Coli R m. Coli R R R P R m. Coli NO2, HPO4, P_og, sap. ses., m. Coli R R R R ChZT_Mn R R HPO4, P_og Chlorofil “a” , m. Coli R R 1 Aktualna klasa czystości Wskaźniki występujące w III klasie Wskaźniki pozaklasowe (non) Rodzaj sieci 0,5 non N_NO2, m. Coli R most w m.Jaskra 17,9 III Przew._ wł., ChZT-Cr, N_NO3, N_og., P_og., sap. ses. N_NO2 2001 most Białystok-Knyszyn 11,0 III Jaskranka Nereśl d.Narwi Nereśl Nereśl 2001 2001 1992 2001 most drogowy Góra-Ruda w m. Dutki m. Czechowizna m. Łaziuki 3,6 24,0 18,7 1,0 III III non III 2001 ujście w m. Przytulanka 0,5 non 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. Targonka d. Nereśli Ślina d.Narwi Biebrza d.Narwi Biebrza Biebrza Biebrza Biebrza Biebrza 2003 2003 2003 2003 2003 2003 2003 3,0 155,3 148,1 130,2 102,5 84,2 76,7 non II II III II II III 64. 65. 66. Biebrza Biebrza Biebrza 2003 2003 2003 76,1 69,2 50,3 II III II 67. 68. 69. Biebrza Sidra d. Biebrzy Kropiwna d.Biebrzy 2003 2003 2003 m. Wity wyżej m. Nowy Dwór niżej m. Bobra Wielka most Dąbrowa Biał.-Lipsk wodowskaz Sztabin m. Dębowo niżej Netty wodowskaz Stare Dolistowo niżej m. Dolistowo m. Wroceń m. Osowiec, powyżej Narwi m. Burzyn-Rutkowskie ujście Jaczno ujście Ostrowo 8,5 6,6 2,0 II III non P_og. Przew._wł, ChZT_Mn, 70. 2003 ujście Stara Kamienna 2,5 III N_NO2, m. Coli 2003 m. Goniądz 1,4 non N_NH4, m. Coli 2003 2003 m. Czachy w m. Krasne Folwarczne 4,9 43,7 III III m Coli m. Coli R R 2003 2003 w m. Karpowicze ujście 0,5 0,5 III III N_NO2 m. Coli, N_NO2 R R 76. 77. 78. Kamienna d.Biebrzy Czarna Struga d.Biebrzy Wissa d.Biebrzy Brzozówka d.Biebrzy Brzozówka Olszanka d. Brzozówki Ełk d.Biebrzy Ełk Ełk 2003 2003 2003 26,1 22,6 1,2 III non III 79. Gać d. Narwi 2003 m. m. m. do m. 5,6 non 80. Jabłonka d.Gaci 2003 m. Wola Zambrowska 22,0 non m. Coli P_og, HPO4, O2_rozp. N_NO2, HPO4, P_og. m. Coli N_NO2, HPO4, chlorofil “a”, m. Coli BZT5, sap. ses. 81. Jabłonka 2003 m. Nagórki 15,7 non 82. 83. 84. Łojewek d.Narwi Łojewek Narwica d.Narwi 2003 2003 2003 m. Bożejewo w m. Bronowo w m.Drozdowo 8,7 2,5 7,1 III III non 85. 2003 Łomża, ul. Poznańska 7,5 non 86. Łomżyczka d.Narwi Łomżyczka 2003 5,4 non 87. Łomżyczka 2003 Łomża, ul. Wojska Polskiego Łomża,Grobla Jednaczewska 1,1 non 88. Struga Lepacka d. Narwi 2003 m. Szablak 0,3 non 89. Pisa d.Narwi 2003 m. Wincenta 50,8 II Rzeka Rok badań 49. Biała d.Supraśli 2003 m. Nowe Aleksandrowo 50. 2001 51. Jaskranka d.Narwi Jaskranka 52. 53. 54. 55. 56. Lp 71. 72. 73. 74. 75. Nazwa punktu Grajewo Szymany Osowiec przed ujściem Biebrzy Gać km biegu rzeki R Zaw_og, N_NO2, m. Coli m. Coli, N_NO2 m. Coli, N_NO2 R R R R R m. Coli, sap. ses. ChZT_Mn, N_NO2, chlorofil „a” BZT5, N_NO2, HPO4, P_og, m. Coli N_NO2 R R R R R R R R N_NO2 m. Coli R R R m. Coli P R R O2 rozp., BZT5, N_NH4, N_NO2, N_og., HPO4, P_og., m. Coli R N_NO2, HPO4, P_og, R m. Coli, N_NO2 R R R P_og R O2 rozp., N_NO2, HPO4, P_og., chlorofil „a” O2 rozp., N_NO2, HPO4, P_og, m. Coli R N_NH4, N_NO3, N_og., chlorofil „a”, sap.ses. N_NO2, m. Coli N_NO2 Zaw._ og., HPO4, sap. O2 rozp., N_NO2, P_og ses, m. Coli N_NO2, HPO4 P_og O2 rozp., HPO4 R R R R R N_NO2, P_og, m. Coli R O2 rozp., SSR, N_NO2, P_og Zaw_ og., sap. ses, m. Coli Przew._wł., ChZT-Mn, O2 rozp., BZT5, Zaw._ og., N_NO2, ChZT-Cr, HPO4, P_og., sap. ses. R R R 2 Lp Rzeka Rok badań Nazwa punktu 90. 91. 92. 93. Pisa Pisa Turośl Skroda d.Pisy 2003 2003 2003 2003 m. m. m. m. 94. 95. Łabna d. Skrody Łabna 2003 2003 96. Krzywa Noga d.Narwi 97. 98. Aktualna klasa czystości Wskaźniki występujące w III klasie Wskaźniki pozaklasowe (non) Rodzaj sieci 12,1 1,1 0,9 2,2 II II III III Kolno I Kolno II 5,5 3,9 II non 2003 Sławiec Dworski 9,9 non N_og., sap. ses., m. Coli. Ruź d. Narwi 2003 m. Miastkowo 3,0 III Leśna Prawa d.Leśnej Leśna Prawa 2003 wyżej m. Hajnówka 127,6 III N_NO2, P_og., m. Coli Sap. ses. m. Coli 2003 niżej m. Hajnówka 122,2 non Przew._wł. N_NO2, detergenty. 100. Leśna Prawa 2003 m. Topiło 106,0 non ChZT-Mn, ChZT-Cr, mangan, sap. ses. m. Coli 101. Świsłocz d.Niemna 102. Krynka d.Świsłoczy 103. Krynka 104. Łosośna d.Świsłoczy 105. Łosośna 106. Nurzec d.Bugu 107. Nurzec 2003 m. Bobrowniki 84,2 II 2000 wyżej Krynek 1,0 III m. Coli 2003 2002 niżej m. Krynki w m. Kundzin 4,5 39,7 non II siarczki, sap. ses. 2002 1999 1999 29,6 94,7 89,2 III III III Sap. ses., m. Coli Detergenty N_NO2, m. Coli R R R 108. 109. 110. 111. 112. Nurzec Nurzec Nurzec Nurzec Nurczyk d. Nurca 113. Kamianka d. Bugu 1999 1999 1999 2003 1999 w m. Kowale powyżej Czeremchy most CzeremchaKleszczele m. Boćki wyżej m. Brańsk niżej m. Brańsk m. Tworkowice Chańki 65,1 45,5 42,0 8,0 9,0 III III III III III P_og, m. Coli m. Coli m. Coli N_NO2 m. Coli R R R P R 2003 w. m. Turna Mała 0,5 non 114. Brok d.Bugu 2003 m. Michałki 64,7 non ChZT-Mn, ChZT-Cr, Zaw_ og, N_NH4, N_NO2, sap. ses, chlorofil ”a” ChZ-Cr, Zaw. og. 115. Brok 2003 m. Ołdaki 38,4 non 116. Rospuda-Netta d.Biebrzy 117. Rospuda-Netta 118. Rospuda-Netta 119. Rospuda-Netta 1997 wodowskaz Raczki 62,9 II R 1997 1997 1997 58,0 42,6 37,1 II II III m. Coli R R R 120. Rospuda-Netta 1997 35,0 III m. Coli P 121. Rospuda-Netta 122. Rospuda-Netta 2003 2003 28,8 27,8 II III m. Coli R R 123. Rospuda-Netta 2003 m. Chodorki m. Kozia Szyja wodowskaz Augustów, poniżej j. Necko most Augustów - Lipsk nad Biebrzą wodowskaz Białobrzegi poniżej zrzutu ścieków z Augustowa Dębowo, przed ujściem do Biebrzy 0,1 III m. Coli R 99. Dobrylas Morgowniki Potasie Rudka Skroda km biegu rzeki R P R R Sap. ses. N_NO2, chlorofil „a”, m. Coli R R O2 rozp., BZT5, ChZT-Mn, Zaw._ og., N_NO2, N_og., HPO4, P_og, sapr.Ses, m.Coli O2 rozp., BZT5, ChZT-Cr, N_NH4, N_NO2, HPO4, P_og, chlorofil „a” R R R O2_rozp., BZT5, ChZTMn, ChZT_Cr, Zaw_og, N_NH4, N_og, HPO4, P_og, m. Coli HPO4 , P_og. R G G BZT5, N_NH4, sap. ses. R m. Coli, G R BZT5, HPO4, P_og, m. Coli P Przew._wł., O2 rozp., BZT5, SSR, N_NH4, N_NO2, N_og.,HPO4, P_og, cynk, chlorofil ”a”, sap. ses., m. Coli, Przew.wł., O2 rozp., N_NO2, HPO4, P_og, m. Coli. R R 3 Lp Rok badań Rzeka Nazwa punktu 124. Szczeberka d.Netty 125. Czarna Hańcza d.Niemna 126. Czarna Hańcza 1997 wodowskaz Szczebra 2000 127. 128. 129. 130. 131. 132. 133. Czarna Hańcza Czarna Hańcza Czarna Hańcza Czarna Hańcza Czarna Hańcza Czarna Hańcza Wiatrołuża d.Wigier 134. Szeszupa d.Niemna 135. Szeszupa 136. Szeszupa 137. Potopka d. Szeszupy 138. Szeszupa 1999 139. Szeszupa 140. Szelmentka d.Szeszupy 141. Marycha d.Czarnej Hańczy 142. Marycha 2003 2002 km biegu rzeki Aktualna klasa czystości Wskaźniki występujące w III klasie Wskaźniki pozaklasowe (non) Rodzaj sieci 2,0 II R 135,8 II R 130,8 II R 1993 2003 2003 2000 2000 2001 2000 Stara Hańcza przed j.Hańcza wodowskaz Wróbel niżej j.Hańcza m. Turtul wodowskaz Bród Stary wodowskaz Sobolewo wod. Czerwony Folwark m. Głęboki Bród wodowskaz Tartak m. Tartak, przed j. Wigry 127,9 112,0 96,5 86,8 65,2 41,6 0,2 III II III II II II I 1999 wodowskaz Kleszczówek 288,2 II R 1999 1999 m. Postawelek m. Pobondzie niżej J.Pobondzie przed ujściem do Szeszupy m. Folusz niżej Rutki tartak Wodowskaz Poszeszupie Kupowo (Smolnica) 282,0 281,0 II II P R 0,4 III m. Coli R 278,0 III m. Coli R 275,2 5,5 II III O2 rozp. G G 2001 przed Sejnami, poniżej j. Sejny 52,2 III O2 rozp. R 2001 poniżej Sejn 47,7 non 143. Marycha 2001 41,5 III 144. Marycha 145. Bug d.Wisły 2003 2001 w m. Aleksiejówka powyżej j. Pomorze wodowskaz Zelwa w m. Kózki 33,2 191,4 II non 146. Bug 2000 w m. Frankopol 163,2 non 2000 1999 m. Coli, Zaw_og P R R R R G R N_NO2, m. Coli O2 rozp., HPO4, m. Coli R O2 rozp., HPO4, P_og, m. Coli, N_NO2 m. Coli R G R P_og., Zaw._og., chlorofil “a” Zaw._og., m. Coli, chlorofil „a” R OZNACZENIA: Rodzaj sieci monitoringu: P R G Klasyfikacja wód: - punkt sieci podstawowej - punkt sieci regionalnej - punkt sieci granicznej I – I klasa czystości wód II – II klasa czystości wód III – III klasa czystości wód non – wody nie odpowiadające normom Oznaczenia wskaźników: N_NH4 – azot amonowy N_NO2 – azot azotynowy N_NO3 – azot azotanowy BZT5 – biologiczne zapotrzebowanie tlenu ChZT_Cr – chemiczne zapotrzebowanie tlenu metodą chromianową ChZT_Mn - chemiczne zapotrzebowanie tlenu metodą nadmanganianową (utlenialność) HPO4 – fosforany Przew_wł. – przewodność elektrolityczna właściwa O2 rozp.- tlen rozpuszczony sap. ses. – saprobowość sestonu P_og – fosfor ogólny SSR – suma substancji rozpuszczonych Zaw_og – zawiesina ogólna m. Coli – miano Coli typu kałowego 4 Aneks II ŹRÓDŁA ZANIECZYSZCZEŃ WÓD POWIERZCHNIOWYCH (o przepustowości > 20 m3/d, stan na 31.12.2003 r.) Lp Kod 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. AU 1 AU 2 AU 3 AU 4 AU 5 AU 6 BIM 1 BIM 2 BI 1 BI 2 BI 3 BI 4 BI 5 BI 6 BI 7 BI 8 BI 9 BI 10 BI 11 BI 12 BI 13 BI 14 BI 15 BI 16 BI 17 BI 18 Zakład Zakład Gospodarki Komunalnej – oczyszczalnia miejska Lipsk n/Biebrzą Urząd Gminy – oczyszczalnia gminna Sztabin Wodociągi i Kanalizacje Miejskie – oczyszczalnia miejska Augustów Oczyszczalnia gminna Bargłów Kościelny Oczyszczalnia wiejska w Bryzglu Ośrodek Wypoczynkowy „SERWY” w Serwach Wodociągi Białostockie Sp. z o.o. Oczyszczalnia miejska Białystok Elektrociepłownia Białystok S.A. Gosp. Pom. przy WZMiUW – oczyszczalnia komunalna w Bagniukach Oczyszczalnia gminna Juchnowiec Kościelny Dom Pomocy Społecznej Czerewki Oczyszczalnia gminna Turośń Kościelna Zakład Wodociągów i Kanalizacji Łapy Gorzelnia PPH „Rektos” Pietkowo ZECWiK Sp. z o. o. – oczyszczalnia komunalna w Choroszczy GZGKiM - oczyszczalnia miejsko - gminna w Tykocinie Oczyszczalnia osiedlowa „Śródlesie” Księżyno k. Białegostoku ZGKiM - oczyszczalnia gminna w Michałowie ZGKiM – oczyszczalnia osiedlowa w Michałowie Komunalny Zakład Budżetowy – oczyszczalnia gminna w Gródku Przedsiębiorstwo Komunalne Sp. z o. o. w Czarnej Białostockiej „BIAFAMAR” S.A. - Fabryka Maszyn Rolniczych w Czarnej Białostockiej G.M.Z.S.P w Michałowie. Osiedle Mieszkaniowe PGR w Waliłach Dom Pomocy Społecznej Łaźnie Sekcja Obsł. Przejścia Gran. w Bobrownikach -oczyszczalnia komunalna Oczyszczalnia gminna Zabłudów Miasto Lipsk Sztabin Augustów Bargłów Kościelny Bryzgiel Serwy Białystok Białystok Bagniuki Juchnowiec Czerewki Turośń Kościelna Łapy Pietkowo Choroszcz Tykocin Księżyno Michałowo Michałowo Gródek Czarna B-stocka Czarna B-stocka Waliły Łaźnie Bobrowniki Zabłudów Powiat augustowski augustowski augustowski augustowski augustowski augustowski M. Białystok M. Białystok białostocki białostocki białostocki białostocki białostocki białostocki białostocki białostocki białostocki białostocki białostocki białostocki białostocki białostocki białostocki białostocki białostocki białostocki Zlewnia rzeki Biebrza Biebrza Netta Bargłówka Ziemia (w zlewni j. Wigry) Ziemia (w zlewni j. Serwy) Biała d. Supraśli Biała d. Supraśli Narew Rów mel. do Turośnianki Rów do Narwi Turośnianka d. Narwi Awissa d. Narwi Liza d. Narwi Horodnianka d. Narwi Narew Horodnianka Supraśl Supraśl Supraśl Czarna d. Supraśli Czarna d. Supraśli Supraśl Sokołda d. Supraśli Świsłocz d. Niemna Rudnia Rodzaj oczyszczalni MBU MBU MBU MBU MBU MB MBU MC MB MBU MB MBU MB M MBU MBU MB MB MB MBU MB MBU MB MBU MBU MBU Przepustowość projektowana m3/d 430 160 7500 200 100 100000 4500 400 160 150 199 10000 1500 400 300 100 400 1300 850 25 22 40 400 Ilość odprow. ścieków (2002 r.) m3/d 210* 112* 4332* 62,5* 40* 28* 70280 601,2 50 125* 12* 24* 4602 4,3* 1170 165 22 78 41 180 555 130* 25 32 441* 1 Lp Kod Zakład 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. BL 1 BL 2 BL 3 BL 4 BL 5 GR 1 GR 2 GR 3 GR 4 GR 5 GR 6 GR 7 GR 8 GR 9 GR 10 GR 11 GR 12 HA 1 HA 2 HA 3 HA 4 HA 5 HA 6 „Mlekowita-Bielmlek” Sp. z o.o. w Bielsku Podlaskim Przeds. Komunalne Sp. z o. o.- oczyszczalnia miejska w Bielsku Podlaskim Oczyszczalnia gminna m. Orla Oczyszczalnia gminna Brańsk Oczyszczalnia gminna Rudka Zespół Szkół Rolniczych w Niećkowie Spółdzielnia Mleczarska „MLEKPOL” Grajewo Produkcyjno -Usługowa Spółdzielnia Pracy „ZAKREM” Grajewo Zakład Wodociągów i Kanalizacji Grajewo Zakł. Płyt Wiórowych S.A. Oczyszczalnia wód deszczowo – przem. Grajewo Zespół Szkół Rolniczych Wojewodzin Wielobranżowe Przeds. Komunalne - Oczyszczalnia Miejska Szczuczyn Oczyszczalnia gminna Radziłów Oczyszczalnia Nadleśnictwa Rajgród w Tamie Wytwórnia Wód Gazowanych Ruda Zakład Doświadczalny Melioracji i Użytków Zielonych „BIEBRZA” ZGKiM Rajgród Gminna oczyszczalnia ścieków w Narwi Przedsiębiorstwo "PRONAR" w Narwi Oczyszczalnia gminna Białowieża Oczyszczalnia gminna Narewka Oczyszczalnia gminna Lewkowo Stare Oczyszczalnia gminna Mochnate – Stare Berezowo 50. 51. 52. 53. HA 7 HA 8 HA 9 HA 10 Zakład Taboru Kolejowego Czeremcha Oczyszczalnia gminna Czeremcha Osiedle mieszkaniowe GMZSK Kleszczele Oczyszczalnia gminna Kleszczele Miasto Bielsk Podlaski Bielsk Podlaski Orla Brańsk Rudka Niećkowo Grajewo Grajewo Grajewo Grajewo Wojewodzin Szczuczyn Radziłów Tama Ruda Biebrza Rajgród Narew Narew Białowieża Narewka Lewkowo Stare Mochnate St.Berzez. Czeremcha Czeremcha Kleszczele Kleszczele Powiat Zlewnia rzeki bielski bielski bielski bielski bielski grajewski grajewski grajewski grajewski grajewski grajewski grajewski grajewski grajewski grajewski grajewski grajewski hajnowski hajnowski hajnowski hajnowski hajnowski hajnowski Biała d. Orlanki Biała d. Orlanki Orlanka d. Narwi Nurzec d. Bugu Nurzec d. Bugu Wissa Ełk Ełk Ełk Ełk Rzeka Binduga d. Ełku Wissa Matlak Jegrznia zlewnia Biebrzy zlewnia Biebrzy Jegrznia Narew Narew Narewka Narewka Narewka Rów mel. d. Orlanki MB MBU MB MBU MB M MB MB MBU MB**** MBU MB MBU MB MC M MB MB MB MB MB MB MBU Przepustowość projektowana m3/d 1800 14000 400 250 60 2700 50 6200 1300 90 300 200 28 27 100 400 330 100 1080 200 120 150 hajnowski hajnowski hajnowski hajnowski Nurzec d. Bugu Nurzec d. Bugu Nurzec d. Bugu Nurzec d. Bugu MB MBU MB MBU 70 160 50 100 Rodzaj oczyszczalni Ilość odprow. ścieków (2002 r.) m3/d 594 3800 44* 200* 88* 86* 1696,3 19,6 3037,2 109,0* 33,7 141,8* 43,7 2,0* 22,7* 50* 110,6* 30 40 350* 60* 10,2* 48* 7* 35* 16,7* 17,6* 2 Lp 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. 73. 74. 75. 76. 77. 78. 79. 80. 81. Kod HA 11 HA 12 HA 13 KO 1 KO 2 KO 3 KO 4 KO 5 KO 6 ŁOM 1 ŁO 1 ŁO 2 ŁO 3 ŁO 4 ŁO 5 ŁO 6 ŁO 7 ŁO 8 ŁO 9 MO 1 MO 2 MO 3 MO 4 MO 5 MO 6 MO 7 MO 8 MO 9 Zakład PWiK - oczyszczalnia miejska w Hajnówce "GRYFSKAND" Sp. z o. o. Zakład Produkcji Węgli Aktywnych w Hajnówce Oczyszczalnia ścieków komunalnych w Nowej Łuce Oczyszczalnia gminna Mały Płock Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej Stawiski Oczyszczalnia gminna Grabowo SM „MLEKPOL” Grajewo Zakład Produkcyjny „KURPIANKA” w Kolnie Przeds. Energetyki Cieplnej i Gosp. Wodno-Ściekowej Sp. z.o.o. w Kolnie ZGKiM Stawiski Oczyszczalnia Smolniki Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Łomża Przedsiębiorstwo Przemysłu Spożywczego "PEPEES" S.A. Łomża Zespół Szkół Rolniczych Marianowo OSM Piątnica Oczyszczalnia Komunalnego Zakładu Budżetowego Jedwabne „SCANDIC FOOD” Chojny Stare Sp. z o.o. Oczyszczalnia miejska Nowogród Przedsiębiorstwo Produkcji Betonów "PREFBET" Sp. z o.o. Śniadowo Ośr. Wypoczynkowy Zespołu Elektrowni Ostrołęka Jankowo k/Nowogrodu Oczyszczalnia gminna Śniadowo Oczyszczalnia gminna Jasionówka Moniecka Spółdzielnia Mleczarska oddz. Dolistowo Jednostka Wojskowa Osowiec Zakład Usług Komunalnych Goniądz Oczyszczalnia gminna Trzcianne Oczyszczalnia gminna Jaświły Oczyszczalnia gminna Knyszyn Oczyszczalnia gminna Krypno ZGKiM oczyszczalnia komunalna Mońki Miasto Hajnówka Hajnówka Nowa Łuka Mały Płock Stawiski Grabowo Kolno Kolno Smolniki Łomża Mątwica - Kupiski Marianowo Piątnica Jedwabne Chojny Stare Nowogród Śniadowo Jankowo Śniadowo Jasionówka Dolistowo Nowe Osowiec Goniądz Trzcianne Jaświły Knyszyn Krypno Wielkie Mońki Powiat hajnowski hajnowski hajnowski kolneński kolneński kolneński kolneński kolneński kolneński M. Łomża łomżyński łomżyński łomżyński łomżyński łomżyński łomżyński łomżyński łomżyński łomżyński moniecki moniecki moniecki moniecki moniecki moniecki moniecki moniecki moniecki Zlewnia rzeki Leśna Prawa d. Bugu Leśna Prawad. Bugu Narewka d. Narwi Cetna d. Narwi Dzierzbia Skroda Łabna Łabna Dzierzbia Narew Narew Ciek bez nazwy d. Narwi Narew ciek spod Jedwabnego d.Narwi Krzywa Noga d. Narwi Narew Ruź Krzywa Noga Ruź Brzozówka Biebrza Biebrza Czarna Struga d. Biebrzy rz. Muchawiec Rów mel. d. Biebrzy Jaskranka Jaskranka Targonka d. Nereśli Rodzaj oczyszczalni MBU MB MB MB MB MB MBU MBU MB MBU B** MB MBU MB MB MBU MB MB MBU MBU MB MBU MBU MB*** MBU MBU MB MB Przepustowość projektowana m3/d 6000 300 150 100 500 300 900 55 20000 80 750 350 300 300 60 18 200 160 150 400 300 80 400 500 2600 Ilość odprow. ścieków (2002 r.) m3/d 3300 48 22,7 24,6 144,6 49,9 663,7 775* 18,6 8640 2652,5 60,3 528,7 80,9 190,8 82,5 9,2 72,6* 30* 130* 101,1* 78,5 49,3 42* 140* 193* 1809* 3 Lp Kod 82. 83. 84. 85. 86. 87. 88. 89. 90. 91. 92. 93. 94. 95. 96. 97. 98. 99. 100. 101. 102. 103. 104. 105. 106. 107. 108. 109. MO 10 SE 1 SE 2 SE 3 SE 4 SI 1 SI 2 SI 3 SI 4 SI 5 SI 6 SI 7 SO 1 SO 2 SO 3 SO 4 SO 5 SO 6 SO 7 SO 8 SUM 1 SU 1 SU 2 SU 3 SU 4 SU 5 SU 6 SU 7 Zakład Moniecka Spółdzielnia Mleczarska Mońki ZGK-MWiK Oczyszczalnia Miejska Sejny Gorzelnia Rolnicza Sejny (likwidacja zrzutu – listopad 2002 r.) Zakład Produkcji Mleczarskiej „SEJNMLEK” Sejny Oczyszczalnia gminna Puńsk Komunalna w Nurcu-Stacji Zespół Szkół Rolniczych Ostrożany PERN „Przyjaźń” Adamowo PERN „Przyjaźń” Adamowo Zespół Szkół Rolniczych w Czartajewie Przedsiębiorstwo Komunalne Sp. z o. o. w Siemiatyczach Wyższe Seminarium Duchowne Drohiczyn Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sokółka Zespół Szkół Rolniczych Różanystok PGKiM oczyszczalnia komunalna Dąbrowa Białostocka Oczyszczalnia gminna Korycin Oczyszczalnia gminna Janów Oczyszczalnia gminna Suchowola ZGKiM - oczyszczalnia gminna w Krynkach ZGKiM - oczyszczalnia gminna w Kuźnicy Białostockiej PWiK Sp. z o.o. Oczyszczalnia Ścieków Suwałki Spółdzielnia Mleczarska „ROSPUDA” Filipów ZGKiM Oczyszczalnia Raczki Oczyszczalnia gminna Bakałarzewo Oczyszczalnia gminna Szypliszki Oczyszczalnia gminna Wiżajny Oczyszczalnia gminna Rutka-Tartak Oczyszczalnia gminna Jeleniewo Miasto Mońki Sejny Sejny Sejny Puńsk Nurzec Stacja Ostrożany Adamowo Adamowo Czartajew Siemiatycze Drohiczyn Sokółka Różanystok Dąbrowa B-stocka Korycin Janów Suchowola Krynki Kuźnica B-stocka Suwałki Filipów Raczki Bakałarzewo Szypliszki Wiżajny Rutka-Tartak Jeleniewo Powiat Zlewnia rzeki moniecki sejneński sejneński sejneński sejneński siemiatycki siemiatycki siemiatycki siemiatycki siemiatycki siemiatycki siemiatycki sokólski sokólski sokólski sokólski sokólski sokólski sokólski sokólski M. Suwałki suwalski suwalski suwalski suwalski suwalski suwalski suwalski Targonka d. Nereśli Marycha Marycha Marycha Jezioro Sejwy Nurzec d. Bugu Pełchówka d. Nurca Mętna d. Bugu Mętna d. Bugu Kamionka d. Bugu Kamionka d. Bugu Bug Sokołda d. Supraśli Rów do rz. Sidry Kropiwna d. Biebrzy Kumiałka d. Brzozówki Kumiałka d. Brzozówki Olszanka d. Brzozówki Krynka Łosośna d. Niemna Czarna Hańcza Rozpuda Rozpuda Czerwonka dopł. j. Skazdubek Rów mel. zlewnia j. Boksze Rów mel. dopł. rz. Wizga Szeszupa Czarna Hańcza Rodzaj oczyszczalni MBU MBU M MBU MBU MB M M MB MB MB MB MB MB MB MBU MBU MBU MBU MBU MBU MBU MBU MBU MBU MBU MBU MBU Przepustowość projektowana m3/d 800 675 150 320 31 31 183 4730 20 6000 200 2000 160 150 440 1000 390 30000 440 230 200 150 205 150 150 Ilość odprow. ścieków (2002 r.) m3/d 316* 810 90 360 140 3,1* 31* 31* 17 3123 20* 1563 35* 1500* 65* 75* 160* 230 110 8430 150* 175* 35* 30* 21* 50 42 4 Lp Kod 110. 111. 112. 113. 114. 115. 116. 117. 118. 119. 120. 121. 122. 123. 124. 125. 126. SU 8 SU 9 SU 10 WM 1 WM 2 WM 3 WM 4 WM 5 WM 6 WM 7 WM 8 ZA 1 ZA 2 ZA 3 ZA 4 ZA 5 ZA 6 Zakład Miasto ZDPG w Białymstoku Oczyszczalnia na przejściu granicznym Budzisko Oczyszczalnia gminna Przerośl Ośrodek, Wypoczynkowy „SZELMENT” w Szelmencie k/Jeleniewa Oczyszczalnia komunalna SKR Komunalny Zakład Budżetowy Ciechanowiec Dom Pomocy Społecznej Kozarze Spółdzielnia Mleczarska "MLEKOVITA" Wysokie Mazowieckie Oczyszczalnia gminna Czyżew SOKOŁÓW S.A. Oddział Zakłady Mięsne „FARM FOOD” S.A. w Czyżewie Zakład Wodociągów, Kanalizacji i Oczyszczania w Szepietowie GMZSP Wizna Oczyszczalnia ścieków w Szepietowie Zambrowskie Ciepłownictwo i Wodociągi Sp. z o.o. Zambrów OSM Zambrów Oczyszczalnia Gminny Rutki w Mężeninie Zakład Karny w Czerwonym Borze Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy Długobórz Oczyszczalnia Gminy Rutki w Grądach Woniecko UWAGI: M – mechaniczna MB – mechaniczno-biologiczna (złoże, osad czynny) MBU – mechaniczno-biologiczna z usuwaniem biogenów MC – mechaniczno-chemiczna Budzisko Przerośl Szelment Sokoły Ciechanowiec Kozarze Wysokie Maz. Czyżew-Osada Czyżew-Osada Szepietowo Szepietowo Zambrów Zambrów Mężenin Czerwony Bór Długobórz Grądy Woniecko Powiat suwalski suwalski suwalski wys-maz. wys-maz. wys-maz. wys-maz. wys-maz. wys-maz. wys-maz. wys-maz. zambrowski zambrowski zambrowski zambrowski zambrowski zambrowski Zlewnia rzeki Rów mel. zlewnia j. Reketija Bludzia Szelmentka d. Szeszupy Awissa d. Narwi Nurzec Nurzec Brok Brok Brok Brok Brok Jabłonka Jabłonka z Gacią Mężenianka d. Narwi Jabłonka Prątnik d. Jabłonki Mężenianka d. Narwi Rodzaj oczyszczalni MBU MBU MBU MB MB MB MB MB MBU MB MB MBU MBU MBU MB MB MBU Przepustowość projektowana m3/d 50 75 37 150 800 40 5700 100 1050 300 35 6500 800 450 200 62 230 Ilość odprow. ścieków (2002 r.) m3/d 48* 25* 20 74 346,4 29 3716 130 827 110,9 35* 1791,5 604 88 26,8 25,2 97 * - dane za 2001 rok ** - obiekt rolniczego wykorzystania ścieków *** - staw bakteryjno-glonowy **** - oczyszczalnia mech.- hydrobotaniczna 5 Aneks III Stan czystości jezior województwa podlaskiego (do 2003 r.) Lp. Nazwa jeziora Powierzchnia [ha] Głębokość maks. [m] Lata badań Kategoria podatności na degradację Klasa czystości 2 3 3 2 - 2 2 2 2 1 3 2 2 2 2 - 3 2 2 NON 2 2 2 3 2 3 2 2 2 2 1 1 2 2 2 2 3 3 2 3 2 2 2 2 1 2 3 NON 2-3 NON NON 2 2 2 2 NON NON NON 3 3 3 NON 2 2 3 2 2 2 2 2 2 2 2 2 3 2 2 3 2 2 2 3 2 2 1 - 2 Jeziora Wigierskie 1. 2. 3. 4. 5. 6. Krzywe Wigierskie Czarne k. Krzywego Koleśne Wigry Białe Wigierskie Suchar Wielki 138,4 23,4 25,6 2118,3 100,2 9,2 28,5 8,8 15,0 73,0 34,0 9,6 7. Muliczne 25,7 11,3 8. Długie Wigierskie 80,0 14,8 9. Staw Wigierski 22,2 14,2 10. Okrągłe Wigierskie 12,2 12,8 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 5,0 228,2 6,0 9,9 14,2 21,0 7,8 18,3 26,8 7,7 11,3 38,0 24,0 4,5 5,5 6,5 32,0 20,5 18,0 6,0 Czarne Wigierskie Pierty Białe Pierciańskie Królówek Omułówek Leszczewek Czarne k. Bryzgla Mulaczysko Krusznik Zielone k. Krzywego 1981, 1998 1981, 1998 1981, 1998 1984-86 1985, 1986 1985, 1986 1985, 1986, 2001, 2002, 2003 1985, 1986, 1999 , 2000, 2001,2002,2003 1985, 1986 1985, 1986, 2001,2002,2003 1985, 1986 1987 1987 1987 1987 1987 1987 1987 1987 1998 Jeziora Suwalskiego Parku Krajobrazowego i pobliskie 21. Hańcza (rezerwat) 311,4 108,5 22. 23. 24. 25. 26. 27. Szurpiły Kluczysko Kopane Jeglówek Jeglóweczek Udziejek 80,9 3,6 15,1 19,6 1,6 6,1 46,8 13,6 18,7 26,5 8,2 7,2 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. Szelment Wielki Szelment Mały Sumowo Udryn Jałowo Gulbin Okrągłe Kleszczowieckie Kojle Perty Jaczno Kamenduł Łopuszek Białe Potopy Prowinek Płonszyn Krejwelek Przechodnie Postawelek Pobondzie Czarne Kleszczowieckie Białe Kleszczowieckie Linówek (rezerwat) 356,1 168,5 30,0 6,06 15,2 7,4 15,8 15,4 20,0 39,7 25,5 ok. 2,0 8,5 19,5 2,8 2,95 9,5 25,5 3,4 53,1 6,2 9,8 2,6 45,0 28,5 8,0 6,1 15,5 9,4 8,0 33,0 31,0 25,0 24,5 1991, 1996, 1997, 2000 1984, 1985, 2003 1984, 1985, 2003 1984, 1985 1984, 1985, 2003 2003 1984, 1985 16,0 26,0 4,0 7,1 6,0 5,4 4,8 (16,5) 5,2 11,5 5,6 1984, 1985, 1999 1984, 1985, 1999 1984, 1985 1984, 1985 1984, 1985 1985, 1986, 2000 1985, 1986, 2000 1985, 1986, 2002 1985, 1986, 2002 1985, 1986, 2001 1985, 1986, 2001 1986 1986 1986 1986 1986 1987, 2000 1987, 2000 1987, 2000 1987, 2002 1987, 2000 1987, 2000 2003 4,7 1988 Jeziora Kanału Augustowskiego 51. Mikaszówek 17,3 1 Lp. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. Nazwa jeziora Mikaszewo Krzywe Kruglak Paniewo Pobojno Orle Gorczyckie Serwy Studzieniczne Staw Wojciech Białe Augustowskie Powierzchnia [ha] 126,0 21,6 8,3 39,8 23,6 25,2 22,1 460,3 250,1 22,6 476,6 Głębokość maks. [m] 15,0 6,0 4,2 12,5 6,2 4,7 3,5 41,5 30,5 3,1 30,0 1988 1988 1988 1988 1988 1988 1988 1988 1988 , 2002 1988 1988 , 2002 Kategoria podatności na degradację 2 2 104,0 400,0 35,8 68,2 522,5 40,7 341,7 44,1 24,1 23,0 152,5 10,0 88,2 43,7 138,8 189,4 235,6 87,0 40,0 38,8 238,5 49,4 159,7 265,6 10,5 25,0 12,6 26,0 27,0 28,1 38,9 20,0 26,5 5,0 48,0 17,5 13,6 4,7 16,2 25,5 6,6 9,5 6,0 16,8 28,8 48,0 12,0 2,0 1989 , 2002 1989, 2002 1989, 2000 1989 , 2000 1989 , 2002 1990 1990 1990 1990 1990 1990 1990 1990 1990 1990 1990 1993 1991 1991 1991 1991, 2001 1991, 2002 1991,1995 1996, 2002 3 2 3 2 2 3 2 2 2 2 NON 3 2 3 2 2 2 2 2 2 3 2 3 3 2 3 3 NON 2 3 2 2 1 1 2 50,8 132,4 31,5 20,1 51,25 58,3 6,6 53,0 15,9 9,4 21,3 33,5 1990 1991 1991 1991 1991 1991 2 2 3 2 2 2 1 3 3 2 2 3 2 2 3 3 NON 3 NON NON NON 3 NON 2 2 - 3 3 1 2 3 2 3 3 3 3 2 3 1 3 2 2 Lata badań Klasa czystości 2 2 2 2 3 2 2 2 2 1 2 Jeziora rzeki Rospudy-Netty i Blizny 63. 64. 65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. 73. 74. 75. 76. 77. 78. 79. 80. 81. 82. 83. 84. 85. 86. Rospuda August. Necko Staw Sajenek Jeziorko (Sajenko) Sajno Czarne Filipowskie Rospuda Filipowska Kamienne Wysokie k. Rospudy Długie Filipowskie Garbaś Głębokie k. Garbaś Sumowo Bakałarz. Okrągłe Bakałarz. Bolesty Mieruńskie Wielkie Tajno Tobołowo Kopanica Blizienko Blizno Busznica Kalejty (Długie August.) Kolno Jeziora ciągu rzeki Bludzi 87. 88. 89. 90. 91. 92. Kościelne Białe Filipowskie Przystajne Czostków Krzywe k. Przerośli Boczne k. Przerośli Jeziora zlewni dolnego biegu rzeki Czarnej Hańczy i Pawłówki 93. 94. 95. 96. 97. 98. 99. 100. 101. 102. 103. 104. 105. 106. 107. 108. Dowcień Żubrowo Długie Sejneńskie Jegliniec Gremzdel Boczniel Gremzdy Głuche Jurkowo Kociołek Płaskie Miałkie Dmitrowo Sumowo k. Dmitrowa Białe k. Białogóry Czarne k. Białogóry 79,0 97,3 102,4 22,6 59,3 25,5 188,1 ok. 32,0 ok. 20,0 ok. 3,3 ok. 15,5 ok. 26,5 61,2 14,3 78,2 24 10,4 17,0 48,0 8,2 10,0 6,8 14,3 3,4 2,3 2,6 6,1 2,0 42,0 14,6 15,1 6,0 1992 1992 1992 1992 1992 1992 1992 1992 1992 1992 1992 1992 1992 1992 1993 1993 2 Lp. Nazwa jeziora 109. Wierśnie Powierzchnia Głębokość Lata badań [ha] maks. [m] 32,3 8,4 1993 Kategoria podatności na degradację - Klasa czystości 3 Jeziora zlewni rzeki Marychy 110. 111. 112. 113. 114. 115. 116. 117. 118. 119. 120. 121. 122. 123. 124. 125. Gieret Pomorze Zelwa Wiłkokuk Sejny Boksze Sejwy Szejpiszki Berżniki Punia (Puńsk) Bobruczek (rezerwat) Tobolinka I (rezerwat) Łempis (rezerwat) Łempiuk (rezerwat) Stulpieniuk (rezerwat) Stulpień (rezerwat) 67,3 295,4 103,7 39,1 64,3 96,4 85,6 71,4 81,0 15,0 0,9 2,8 8,7 3,6 0,6 7,4 17,0 23,5 12,3 12,2 3,8 22,0 21,5 21,6 38,8 6,9 3,9 8,0 3,3 3,3 2,0 3,8 1995, 2001 1995, 2001 1995, 2001 1995 1996 1999 1999 1999 2000 2000 2002 2002 2003 2003 2003 2003 2 2 2 3 NON 2 3 2 2 3 NON 2 3 NON NON NON 2 3 2 2 3 2 3 3 2 NON 2 2 2 2 2 2 50,0 55,0 114,4 293,1 158,1 728,6 23,2 55,5 39,9 5,3 15,2 54,8 2 2 NON 3 1 2 1 2 2 2 2 132. Dręstwo 504,2 25,0 2 3 133. Rajgrodzkie 1503,2 52,0 2 3 134. Mierucie 135. Toczyłowo 136. Siemianówka (zb. zaporowy) 31,3 101,8 1170 - 3250 6,0 9,9 4,1 – 7,0 1989 1989, 2000 1989, 2000 1995, 2000 1996 1991 – 1995, 2001 1970, 1993, 1996, 2000 1983-88, 1992, 1997, 2002 1984, 2002 1983-85, 1995, 2002 1992-2003 NON 2 NON 3 3 NON Pozostałe jeziora 126. 127. 128. 129. 130. 131. Jemieliste Ożewo (Użewo) Okmin Wiżajny Hołny Gaładuś Uwaga: parametry jakości dotyczą ostatniego roku badań jeziora 3 Aneks IV WODY PODZIEMNE – JAKOŚĆ I ZMIANY W LATACH 2000 – 2002 - SIEĆ REGIONALNA Nr otworu w sieci 1/469 2/500 3 9 Rodzaj sieci R/PL<->LT R/PL<->LT R R 10 11 R R 15 Miejscowość / Gmina [sw]-studnia wiercona [p]-piezometr [sk]-studnia kopana Pełele/ [sw] Wigrańce/ [sw] Jaświły/[sw.2] Sidra/Sidra, [sw] Stratygrafia Głębokość stropu Wody Typ ośrodka Użytkowanie terenu Q Q Q Q 5,0 23,0 36,0 34,0 G W W W 1 3 3 Q Q 40,0 58,0 W W 3 7 R Janów/Janów, [sw] Kuźnica Białostocka/Kuźnica Białostocka, [sw] Knyszyn/Knyszyn, [sw] Q 2,0 G 16 17 R R Tykocin/Tykocin, [sw] Jeżewo Stare/Tykocin, [sw] Q Q 18,5 38,0 19 21 R R Łapy/Łapy, [sw] Brańsk/Brańsk, [sw] Q Q 23 24 29 30 31 35 42 44 49 53 55 56/84 57/94 58/103 59/104 R R R R R R R R R R R R/PL<->LT R/PL<->LT R/PL<->LT R/PL<->LT Dziadkowice/Dziadkowic, [sw] Drohiczyn/Drohiczyn, [sw] Pokaniewo/ Milejczyce, [sw] Saki-Suchowolce /Kleszczele, [sw] Klukowicze/Nurzec-Stacja, [sw.2] Krynki/Krynki, [sw] Jałówka/Michałowo, [sw] Dobrzyniówka /Zabłudów, [sw] Białowieża/Białowieża, [sw] Ploski/Bielsk Podlaski, [sw] Filipów/Filipów, [sw] Rutka-Tartak/Rutka-Tartak, [sw] Szypliszki/Szypliszki, [sw] Burbiszki/Sejny, [sw] Jenorajście/Sejny, [sw sk] 60/124 61 R/PL<->LT R Klasa wód 2000 Ib Ib Ib III Klasa wód 2001 II Ia Ib III Klasa Wód 2002 nb Nb Ib Ib - Ia Ib Ib Ib Ib Ib 7 - Ib Ib III G W 7 3 217 - Ib II II III Ib II 17,5 50,0 W W 7 7 - Ib Ib Ib Ib II II Q Q Q Q Q/Tr Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q 64,0 34,0 41,0 35,0 82,0 82,0 12,7 70,0 11,0 58,5 39,0 23,2 17,0 21,7 28,0 W W W W W W G W G W W W W G W 3 7 3 3 3 7 7 7 7 3 7 7 7 3 3 - Ib Ib Ia Ib III Ia Ib II Ib nb II Ib Ib Ib Ib Ib nb nb Ib Ib Ib Ib Ib Ib nb Ib Ib Ib Ib Ib II nb nb Ib Ib Ib Ib II Ib nb Ib nb nb nb nb Q Q 7,5 27,5 G G 2 - Ib III Ib III nb III R Giby/Giby, [sw] Gawrychruda-Płociczno/Suwałki, [sw] Rudawka/Płaska, [sw] 62 Q 5,0 G 3 - III III NOK 63 64 65 R R R Szczuczyn /Szczuczyn, [sw] Goniądz/Goniądz, [sw] Stawiski/Stawiski, [sw] Q Q Q 17,8 34,0 22,0 W W W 7 7 217 217 - Ib Ib Ib II Ib Ib Ib II II 66 67 68 69 R R R R Wizna/Wizna, [sw] Bobrowniki/Gródek, [sw] Ciechanowiec /Ciechanowiec, [sw] Połowce/Czeremcha, [sk] Q/Tr Q Q Q 110,0 13,0 61,0 5,0 W G W G 3 7 7 7 - Ib III Ib III III Ib Ib x II Ib Ib III 70 R Nowogród/Nowogród, [sw] Q 14,0 G 7 - Ib Ib Ib 2 7 Obszary GZWP - Wskaźniki w zakresie stężeń odpowiadających wodzie o niskiej jakości / rok badań Klasa III NOK FeT/2000 HCO3/2001, N_NO2/2001 HCO3/2001 N_NO2/2000 N_NH4/2001 przewodn./2002 K/2002, N_NO2/2002, N_NO3/2002, HCO3/2002. HCO3/2001 N_NO2/2001, przewodn./2002 HCO3/2000, HCO3/2001, FeT/2001, HCO3/2002, Fe/2002 HCO3/2001 HCO3/2000 FeT/2000 N_NO2/2001 N_NO2/2000 HCO3/2001 HPO4/2001 HCO3/2000 HCO3/2000, HCO3/2001, FeT/2001 FeT/2000 N_NO2/2002 CORG/2000, HPO4/2000,N_NO3/2000, CORG/2001,HPO4/2001,N_NO3/2001, HPO4/2002. FeT/2000 N_NO2/2000, N_NO2/2001 K/2000, K/2001, N_NO3/2002, K/2002 HCO3/2000,N_NH4/2000, HCO3/2001,N_NH4/2001; N_NH4/2002 HCO3/2002 N_NH4/2000,N_NO2/2001; Fe/2002 N_NH3/2000 N_NO3/2000 K/2000, HPO4/2000, K/2002, HPO4/2002 1 WODY PODZIEMNE – JAKOŚĆ I ZMIANY W LATACH 2001 – 2003 - SIEĆ KRAJOWA Nr otworu w sieci Rodzaj sieci 11 K Miejscowość / Gmina [sw]-studnia wiercona [p]-piezometr [sk]-studnia kopana Wskaźniki w zakresie stężeń odpowiadających wodzie o niskiej jakości/ rok badań Klasa III NOK Wskaźniki przekracz. w 2003 r normy dla wód przeznacz. do spożycia przez ludzi Stratygrafia Głębokość stropu Wody Typ ośrodka Użytkowanie terenu Obszary GZWP Klasa wód 2001 Klasa wód 2002 Klasa wód 2003 Sidorówka – 1/ Jeleniewo, [sw.1] Q 126,0 W 1 5 poza III Ib Ib Sidorówka - 3 (3)/ Jeleniewo,[sw.3] Śniadowo [sk] Jedwabne [sk] Mońki/Mońki,[sw] Kozioł/Kolno,[sw] Turośl/Turośl,[sk] Q 24,0 G 1 5 poza III Ib Ib Q Q Q Q Q 4,9 7,3 5,0 10,0 5,9 G G G W G 1 1 1 1 1 7 7 7 7 7 215 poza poza 216, 215 216, 215 Ib III Ib Ib III nb nb Ib Ib III nb nb Ib Ib III Kołaki Kościelne/ Kołaki Kościelne,[sw] Szepietowo/ Szepietowo,[sw] Zambrów/Zambrów, [sw] Andryjanki/Boćki,[sk] Q 57,5 W 1 7 poza Ia Ib Ia FET, Mn Q 110,0 W 1 7 poza Ib Ib Ib FET, Mn Q Q 49,0 2,3 W G 1 1 7 7 poza poza Ib III Ib III Ib III Bielsk Podlaski/ Bielsk Podlaski,[sk] Leniewo [sk] Q 3,2 G 1 7 poza Ib nb nb Q 5,3 G 1 7 poza III III nb Q 1,8 G 1 7 poza Ib Ib Ib Q 5,7 G 1 7 poza III III III 12 K 122 124 126 132 133 K K K K K 134 K 234 K 237 727 K K 729 K 730 K 732 K 733 K Białowieża/ Białowieża,[sk] Narew/Narew,[sk] 734 K Suraż/Suraż,[sk] Q 2,7 G 1 7 poza Ib III 735 736 K K Q Q 2,4 4,8 G G 1 1 7 5 poza 218 Ib III 738 740 K K Q Q 3,3 2,3 G G 1 1 7 3 218 poza 741 K 743 745 747 748 749 K K K K K Białystok/Białystok, [sk] Białystok – Jurowce 6c/Białystok, [sw.6c] Białystok/Bialystok,[p] Siemianówka/ Narewka,[sw] Ostrówek/ Szudziałowo,[sw] Sokółka/Sokółka,[sw] Raczki/Raczki,[sw] Dolny Las/Płaska,[sk] Kamień/Sztabin,[sw] Sieruciowce/ Nowy Dwór,[sw] 843 854/497 K K/PL<->LT 856 1061 K K N_NO2/2001 HCO3/2002 FeT/2002 N_NO2/2001 K/2001 N_NO3/2001 C_ORG/2001 N_NO3/2001 ChZT/2002 N_NO3/2002 N_NO3/2003 FET, Mn Brak przekr. K/2001 N_NO2/2001 HPO4/2001 K/2001 HPO4/2002 K/2002 HPO4/2003 K/2003 Brak przekr. Brak przekr. NO3 FET, Mn NO3 C_ORG/2001 N_NO3/2001 N_NO3/2002 C_ORG/2002 N_NO3/2003 C_ORG/2003 HCO3/2003 HCO3/2001 K/2001 ChZT/2002 K/2002 K/2003 C_ORG/2001 N_NO3/2001 N_NO3/2002 C_ORG/2002 ChZT/2002 K/2001 ChZT/2002 PO4/2002 K/2002 HPO4/2001 K/2001 ChZT/2002 HPO4/2002 K/2002 HPO4/2003 K/2003 HPO4/2001 K/2001 HPO4/2002 K/2002 NO3 nb C_ORG/2001 N_NO3/2001 N_NO3/2002 N_NO3/2003 C_ORG/2003 ChZT/2002 N_NO3/2002 nb II nb II N_NO2/2001 ChZT/2002 Mn Ib III Ia nb Ia nb ChZT/2002 C_ORG/2001 N_NO3/2001 K/2001 Q 7,0 G 1 3 poza Ib Ib III Q Q Q Q Q 65,5 31,0 4,4 20,1 33,0 W W G G W 1 1 1 1 1 7 3 7 1 3 poza poza poza poza poza Ia Ib III III Ib Ib Ib Ib Ib Ib Ib Ib Ib Ib Ib Suwałki/Suwałki,[sw] Sejny/Sejny,[sw.3] Q Q 67,8 13,0 W G 1 1 7 7 poza poza III III Ib II Ib II Wiżajny/Wiżajny,[sw] Sidorówka-4 (3)/ Jeleniewo,[sw] Q K2 64,0 300,0 W W 1 3 7 5 poza poza III Ib II Ib II III Brak przekr. Brak przekr. N_NO2/2003 N_NO2/2001 N_NO2/2001 FeT/2001 FeT/2002 FeT/2003 N_NO2/2001 HCO3/2001 N_NO2/2001 HCO3/2002 FeT/2002 HCO3/2003 FeT/2003 HCO3/2002 N_NO2/2003 FeT, Mn, As FeT, Mn Mn Brak przekr. Brak przekr. FeT, Mn FeT/2001 Ca/2001 K/2001 N_NH4/2001N_NH4/2002 K/2002 N_NH4/2003 K/2003 Brak przekr. FeT, Mn, AS FeT, Mn NH4 2 Nr otworu w sieci Rodzaj sieci 1101 1102 1103 K K K 1137/ 100 K/PL<->LT 1152 Miejscowość / Gmina [sw]-studnia wiercona [p]-piezometr [sk]-studnia kopana Stratygrafia Głębokość stropu Wody Typ ośrodka Użytkowanie terenu Obszary GZWP Klasa wód 2001 Klasa wód 2002 Klasa wód 2003 Gródek/Gródek,[sw] Mielnik/Mielnik,[sw] Siemiatycze/ Siemiatycze,[sw] Puńsk/Puńsk,[sw] Q Q Q 5,0 5,0 93,0 W G W 1 1 1 7 7 3 poza poza poza II Ib Ia Ib Ia Ib Ib Ia Ib Q 20,0 W 1 7 poza III II Ib K Sidorówka-9/ Jeleniewo,[sw] J3 471 W 3 3 III III III 1671 K Q 18,1 W 1 1 III II Ib 1672 1675 1676 1677 1678 1679 1680 1681 K K K K K K K K Q Q Q Q T Q Q Q 37,0 25,0 143,0 17,0 133,0 4,5 2,1 56,0 W W W G W G G W 1 1 1 1 1 1 1 1 5 3 2 7 2 2 7 7 Ib Ib II III II Ib nb Ib Ib Ib II Ib II Ib III Ib Ib Ib II Ib Ib Ib Ib Ib 1683 K Q 45,0 W 1 5 Ia II III 1684 K Augustów/Augustów, [sw.3A] Suwałki/Suwałki,[sw.3B] Kolno/Kolno,[sw.1A] Grajewo/Grajewo, [sw.4A] Rajgród/Rajgród,[sw.4] Hajnówka/Hajnówka, [sw] Wasilków/Wasilków ,[sw.12A] Fasty(dolina) /Białystok, [sw.4A] Wysokie Mazowieckie/ Wysokie Mazowieckie,[sw] Brok/ Wysokie Mazowieckie,[sw] Łomża Rybaki/Łomża,[sw] Q 62,5 W 1 5 Ib Ib Ib Wskaźniki w zakresie stężeń odpowiadających wodzie o niskiej jakości/ rok badań Klasa III NOK FeT/2001 N_NO2/2001 HCO3/2003 HCO3/2001 Na/2001 TW_OG/2001 SSR/2001 F/2001 SSR/2002 TW_OG./2002 B/2002 HCO3/2002 SSR/2003, TW_OG/2003 HCO3/2003 N_NO2/2001 Wskaźniki przekracz. w 2003 r normy dla wód przeznacz. do spożycia przez ludzi FeT, Mn Brak przekr. FeT, Mn FeT, Mn B/2001 Ca/2001 Na/2002 B/2003 Na/2003 Na, B, TW_OG, Barwa FeT, Mn HCO3/2001 N_NO2/2001 ChZT/2002 N_NO2/2002 N_NO2/2003 FeT, FeT, FeT, Mn FeT, FeT, FeT, FeT, Mn Mn Mn Mn Mn As Mn FeT, Mn FeT, Mn Uwaga: W wyniku wizji terenowej, w 2002 roku wyłączono z sieci krajowej monitoringu jakości wód podziemnych punkty badawcze nr 122-Śniadowo, nr 124-Jedwabne, nr 729-Bielsk Podlaski, nr 735-Białystok, nr 740-Siemianówka. a w 2003 roku nr 730-Leniewo-p i nr 734-Suraż. Z sieci regionalnej wyłączono studnie nr 24 w Drohiczynie, 29 w Pokaniewie oraz nr 53 w Ploskach. Objaśnienia skrótów i symboli Klasa wód Ia – wody o najwyższej jakości; Ib – wody o wysokiej jakości; II – wody o średniej jakości; III – wody o niskiej jakości (ocena uwzględnia także wskaźniki w zakresie stężeń większych od dopuszczalnych dla klasy III), NOK - wskaźniki jakości wód podziemnych w zakresie stężeń większych od dopuszczalnych dla wód o niskiej jakości (klasa III) Głębokość stropu głębokość stropu warstwy wodonośnej (studni, piezometru), m p.p.t. nb – nie badano Typ ośrodka 1 – warstwa porowa 2 – warstwa porowo - szczelinowa 3 – warstwa szczelinowo – krasowa Rodzaj sieci R – regionalna K – krajowa PL<->LT – przygraniczna polsko - litewska Numer otworu numer punktu badawczego w bazie danych MONBADA Stratygrafia – symbole wg bazy danych MONBADA Q – Czwartorzęd, T – trzeciorzęd, K – Kreda, J – Jura, Obszar GZWP numery Głównych Zbiorników Wód podziemnych na obszarze których znajduje się punkt badawczy Rodzaj wód W – wgłębne – wody poziomów artezyjskich i subartezyjskich G – gruntowe – wody płytkiego krążenia o swobodnym zwierciadle wody Użytkowanie terenu – dominujący sposób użytkowania w promieniu 500 m od punktu badawczego 1 2 3 4 5 6 7 – – – – – – – lasy użytki zielone grunty orne – gospodarka rozdrobniona grunty orne – gospodarka wielkopolowa nieużytki naturalne nieużytki antropogeniczne obszary zabudowane 3 Aneks V. Charakterystyka składowisk odpadów komunalnych w województwie - załącznik do mapy (stan na październik 2004) Lp Gmina Lokalizacja 1 Augustów m. Augustów 2 Lipsk Kol. Lipsk 3 Bargłów Kroszówka 4 Choroszcz 5 Administrator Stan techniczny PowieIzolacja Odpro- rzchnia podłoża wadzanie (ha) odcieków Przedsiębiorstwo mineralne Transportowe NECKO Zakład Gospodarki mineralne Komunalnej brak Pojemność (m3) / wykorzystanie (%) Powiat augustowski 3,4 26051 / 79 Wyposażenie składowiska Wnioski Decy- Przewid wynikazja ywa-na jące z zatwier. data przeglądu nstruk- zamkekologicję nięcia cznego eksploatacji Brodzik Piezometr Urządzenia do zagęszczania odpadów Waga - 3 + - do zamkn. tak 2006 Uwagi plan budowy ZZO brak 1,02 35701 / 60 - - + - do modern. tak 2011 Zakład Gospodarki folia Komunalnej drenaż 1,1 9801 / 13,6 - 4 + - do modern. tak 2022 Choroszcz Zakład Energet. Cieplnej, Wod. i Kanalizacji naturalneglina brak Powiat białostocki 1,3 36600 / 88 - - + - do zamkn. tak 2004 budowa nowego skł. Łapy Uhowo Przedsięb. Gosp. Komun. i Mieszkaniowej brak brak 2,2 206400/80 - 2 + - do zamkn. tak 2003 budowa nowego skł. 6 7 Suraż Tykocin Suraż Tykocin Urząd Miejski Zakład Gospod. Komunalnej brak naturalneglina 0,27 1,98 bd / bd 37200/37 - - + - do zamkn tak do tak modern. 2003 2009 8 Wasilków Studzianki PPUH Czyścioch folia brak rowy opaskowe drenaż 7,7 420000/46 + + + do ekspl. tak 2020 9 10 Zabłudów Zabłudów Zabłudów PUH MPO PUH MPO brak folia brak drenaż 1,2 4,5 36000/70 12500 / 5 - +(2) kompaktor + + - 2003 2026 11 Dobrzy-niewo Leńce Urząd Gminy miner rowy opask 1,37 15000/60 - +(3) + do zamkn. nie do tak modern. do zamkn. tak 2009 1 Lp Gmina 12 Gródek Gródek Zakład Komunalny brak brak 1,2 90000/40 - +(3) - - 13 Juchnowiec Hryniewicze PUHP Lech miner, folia 10,5 260000X /bd + + + kompaktor + 14 Michałowo Pieńki Zakład Gospodarki min Komunalnej drenaż, rowy opaskowe brak Wnioski Decy- Przewid wynikazja ywa-na jące z zatwier. data przeglądu nstruk- zamkekologicję nięcia cznego eksploatacji do tak 2009 modern. do ekspl. tak 2022 1,2 50000/98 - - + - do zamkn. tak 2004 Odnoga * Zakład Gospodarki folia Komunalnej drenaż 1,6 48520/15 + +(3) + kompaktor - do ekspl. tak 2027 Powiat bielski 50000/40 + - + - do zamkn. tak 2004 15 Lokalizacja Administrator Stan techniczny PowieIzolacja Odpro- rzchnia podłoża wadzanie (ha) odcieków Pojemność (m3) / wykorzystanie (%) Wyposażenie składowiska BroPiezo- Urządze- Waga dzik metr nia do zagęszczania odpadów 16 Bielsk Podlaski m. Augustowo Miejskie Przedsiębiorstwo Komunalne brak brak 4 17 18 Brańsk m. Brańsk gm. Brańsk Domanowo Urząd Miejski Urząd Gminy folia brak drenaż brak 3 0,38 60000/25 - - - - do ekspl. do modern. nie nie 2041 2009 19 20 21 22 Boćki Orla Rudka Wyszki Boćki Spiczki Rudka Szpaki Urząd Gminy Urząd Gminy Urząd Gminy Urząd Gminy glina min brak inne brak brak bd brak 1,74 0,5 0,5 0,49 45000/20 bd/ 80 15000/90 19249/15 - - + + + - - do zamkn. do zamkn. do zamkn. do modern. nie nie nie nie 2009 2004 2006 2009 23 Grajewo m. Koszarówka Przedsięb. Usług Komunalnych min brak Powiat grajewski 3,00 112215/85 - +(2) + - do zamkn. tak 2009 24 Radziłów Radziłów Urząd Gminy folia drenaż 1,10 + - + - do modern. 2016 17900/30 tak Uwagi w planie budowa nowego rozbudowa powierz. 2 Lp Gmina Lokalizacja 25 Rajgród Wojdy 26 Szczuczyn Szczuczyn 27 Wąsosz Komosewo 28 Hajnówka m. 29 Administrator Stan techniczny PowieIzolacja Odpro- rzchnia podłoża wadzanie (ha) odcieków Pojemność (m3) / wykorzystanie (%) Wyposażenie składowiska BroPiezo- Urządze- Waga dzik metr nia do zagęszczania odpadów Wnioski Decy- Przewid wynikazja ywa-na jące z zatwier. data przeglądu nstruk- zamkekologicję nięcia cznego eksploatacji do tak 2012 modern. do tak 2010 modern. Zakład Gospodarki Komunalnej Wielobranżowe Przedsięb. Komunalne sp. z.o.o. Urząd Gminy folia drenaż 0,90 45000/5 + +(2) + - geomembrana drenaż 0,80 10000/10 + - + - min brak 1,2 34500/25 + - + - do modern. tak 2012 Poryjewo Przedsięb. Usług Komunalnych brak brak Powiat hajnowski 8,47 102000 /95 + + (2) + - do zamkn. nie 2005 Kleszczele Kleszczele Urząd Miejski miner 2,47 72000/35 - - + - do zamkn. w toku 2009 30 31 32 33 34 35 36 37 38 Białowieża Czeremcha Stoczek Czeremcha Urząd Gminy Zakład Gospod. Komunalnej i Mieszk. Urząd Gminy Urząd Gminy Urząd Gminy inne brak rowy opas. brak brak 2,46 1,5 36900 /70 25000 /40 - - + - do zamkn. nie do zamkn. nie 2009 2009 brak brak brak brak brak brak 0,4 0,4 0,4 10000 /25 8000 /15 10000 /10 - - - - do zamkn tak do zamkn. nie do zamkn. nie 2009 2009 2009 39 40 Czyże Dubicze Cerkiewne Urząd Gminy Urząd Gminy Urząd Gminy Urząd Gminy Urząd Gminy Urząd Gminy brak brak brak brak brak miner.-glina brak brak brak brak brak rowy opaskowe 0,4 0,5 1 0,5 0,4 0,78 10000 /40 7000 /15 10000 /08 5000/08 7400 /23 2300 /30 - - + - + - do zamkn. do zamkn. do zamkn. do zamkn. do zamkn. do zamkn. 200 2009 2009 2009 2009 2009 Kuzawa Opaka Duża Wólka Terechowska Stawiszcze Berezyszcze Zubacze Bobrówka Czyże Dubicze nie nie nie nie nie nie Uwagi w planie budowa ZZO 3 Lp Gmina 41 42 43 44 45 46 47 49 50 51 Hajnówka Lokalizacja Administrator Stan techniczny PowieIzolacja Odpro- rzchnia podłoża wadzanie (ha) odcieków Pojemność (m3) / wykorzystanie (%) Wyposażenie składowiska BroPiezo- Urządze- Waga dzik metr nia do zagęszczania odpadów Wnioski Decy- Przewid wynikazja ywa-na jące z zatwier. data przeglądu nstruk- zamkekologicję nięcia cznego eksploatacji do zamkn. nie 2009 do zamkn. nie 2009 do zamkn. nie 2009 do zamkn. nie 2009 do zamkn. nie 2009 do zamkn. nie 2009 do zamkn. nie 2009 do zamkn. nie 2009 do zamkn. nie 2009 do nie 2009 modern. do ekspl. tak 2062 Narew Borysówka Rzepiska Trywieża Nowobere-zowo Stare Berezowo Mochnate Dubicze Osoczne Dubiny Nowosady Narew Urząd Gminy Urząd Gminy Urząd Gminy Urząd Gminy Urząd Gminy Urząd Gminy Urząd Gminy Urząd Gminy Urząd Gminy Urząd Gminy brak brak brak brak brak brak brak brak brak miner. brak brak brak brak brak brak brak brak brak drenaż 0,5 0,25 0,27 0,55 1,41 0,2 0,76 1,14 0,92 0,5 5000 /50 2500 /30 2000 /30 3000 /80 5000 /50 5000 /50 3000 /80 8000 /80 9000 /50 19012/25 - + + + + + 52 Narewka Olchówka Urząd Gminy folia drenaż 2,36 48000 /08 + +3 + - 53 Kolno m Kolno folia drenaż Powiat kolneński 1,59 36573 /11 + + + - do modern. tak 2012 54 Stawiski Stawiski brak brak 1,2 10000/92 - - - - do zamkn. nie 2006 55 Grabowo Golanki Zakład Gospod. Komunalnej i Mieszk. Zakład Gospod. Komunalnej i Mieszkaniowej Urząd Gminy brak brak 1,05 23000 /60 - - + - do zamkn. tak 2009 56 57 58 Turośl Mały Płock Kolno Turośl Mściwuje Górskie Urząd Gminy Urząd Gminy Urząd Gminy brak brak brak brak brak brak 0,4 0,8 3,86 8000 /25 30000/ 70 bd/bd - - + + + - do zamkn. nie do zamkn. tak rekult. nie 2006 2006 2003faza likwidacji Uwagi w planie budowa nowego wska-zana etapowa rekultyw 4 Lp Gmina Lokalizacja 59 Jedwabne Korytki Borowe 60 Nowogród 61 Śniadowo 62 Piątnica 63 Administrator Stan techniczny PowieIzolacja Odpro- rzchnia podłoża wadzanie (ha) odcieków Pojemność (m3) / wykorzystanie (%) Wyposażenie składowiska BroPiezo- Urządze- Waga dzik metr nia do zagęszczania odpadów drenaż Powiat łomżyński 3,8 40000 /80 - + + - brak 1,6 50000 /60 - - + drenaż 0,7 45600 /00 + + drenaż 0,5 19000 /15 + Miastkowo Komunalny Zakład folia Budżetowy Nowogród Komunalny Zakład brak Budżetowy Ratowo Piotrowo Wodociągi Wiejskie folia (geomem) Piątnica Urząd Gminy mineral-glina Włościańska Czartoria MPGKiM Łomża folia geomem drenaż 1,8 60000 /38 64 65 Wizna Zbójna Wizna Pianki Urząd Gminy Urząd Gminy brak folia brak drenaż 1,12 1,06 6200 /70 24600 /4,2 66 Goniądz Łazy folia drenaż 67 68 69 70 71 72 73 74 75 Mońki Świerzbienie Zakład Usług Komunalnych Zakład Gosp. Komunalnej i Mieszkaniowej Urząd Miejski Urząd Miejski Urząd Miejski Urząd Miejski Urząd Miejski Urząd Miejski Urząd Miejski Urząd Miejski folia brak brak brak brak brak brak brak brak Boguszewo Dziękonie Hornostaje Kulesze Potoczyzna Rybaki Kropiwnica Dudki Wnioski Decy- Przewid wynikazja ywa-na jące z zatwier. data przeglądu nstruk- zamkekologicję nięcia cznego eksploatacji 2012 - do tak modern. do zamkn. tak + + do ekspl. tak 2040 - + - do zamkn. tak 2009 + 2 + do ekspl. tak 2012 + + + kompaktor + - do zamkn. tak do tak modern. 2009 2012 Powiat moniecki 1,40 18900/70 + - + - do zamkn. tak 2009 drenaż 2,0 34000/50 - - + - do modern. tak 2005 brak brak brak brak brak brak brak brak 0,28 0,27 0,2 0,3 0,46 0,52 0,77 0,44 bd bd bd bd bd bd bd bd - - - - rekult. rekult. rekult. rekult. rekult. rekult. rekult. rekult. nie nie nie nie nie nie nie nie Uwagi 2009 5 Lp Gmina Lokalizacja 76 Knyszyn Knyszyn 77 Jasionówka 78 Administrator Stan techniczny PowieIzolacja Odpro- rzchnia podłoża wadzanie (ha) odcieków Pojemność (m3) / wykorzystanie (%) Wyposażenie składowiska BroPiezo- Urządze- Waga dzik metr nia do zagęszczania odpadów folia drenaż 2,00 60000/12 - +(3) + - Jasionówka Zakład Gosp. Komunalnej i Mieszkaniowej MPO Białystok brak brak 0,30 50000/65 - - + - Jaświły Jaświły Urząd Gminy brak brak 0,45 18000/50 - - - - 79 80 Krypno Trzcianne Zastocze Nowa Wieś Urząd Gminy Urząd Gminy folie glina drenaż brak 0,60 1,00 39000/30 30950/30+ + + - + - - 81 Sejny m Konstanty-nówka Zakład Gosp. Komunalnej folia Powiat sejneński 2,80 200000/70 + + - 82 83 Krasnopol Puńsk Krasnopol Szołtany Urząd Gminy Zakład Gosp. Komunalnej i Mieszkaniowej glina folia rowy opaskowe brak drenaż 0,70 1,05 12000/30 40000/30 - - 84 Siemia-tycze m. Drohiczyn Siemiatycze Przedsięb. Komunalne Urząd Miasta i Gminy Urząd Gminy folia drenaż Powiat siemiatycki 1,2 58700 /40 + folia drenaż 2,01 20000 /18 brak rowy opas 2 Urząd Gminy Urząd Gminy Urząd Gminy brak brak brak brak brak brak Urząd Gminy brak brak 85 Drohiczyn * 86 87 Dziadko-wice Dziadkowice 88 89 Grodzisk Mielnik Dołubowo Drochlin Mielnik 90 Milejczyce Milejczyce Wnioski Decy- Przewid wynikazja ywa-na jące z zatwier. data przeglądu nstruk- zamkekologicję nięcia cznego eksploatacji do ekspl. nie 2033 do modern. do modern. do ekspl. do modern. tak 2009 nie 2009 nie tak 2012 2009 - do modern. nie 2014 - - do zamkn. nie do nie modern 2006 2023 + + - nie 2009 + + + - do modern. do ekspl. nie 2025 40000 /20 - - + - nie 2009 1 0,24 1,05 Bd / bd 19012/93 17000 /60 - - + + + - nie tak nie 2005 2005 2009 4 Bd / bd - - + - do zamkn.. do zamkn. do zamkn. do modern. do zamkn. nie 2005 Uwagi 6 Lp Gmina Lokalizacja Administrator Stan techniczny PowieIzolacja Odpro- rzchnia podłoża wadzanie (ha) odcieków Pojemność (m3) / wykorzystanie (%) Wyposażenie składowiska BroPiezo- Urządze- Waga dzik metr nia do zagęszczania odpadów Wnioski Decy- Przewid wynikazja ywa-na jące z zatwier. data przeglądu nstruk- zamkekologicję nięcia cznego eksploatacji do nie 2009 modern. do zamkn. nie 2005 do zamkn. nie 2005 do zamkn. nie 2009 do zamkn. nie 2005 do zamkn. nie 2005 do zamkn. nie 2005 do zamkn. nie 2005 91 Nurzec-stacja Żerczyce Urząd Gminy brak brak 0,9 20000 /50 - - + - 92 93 94 95 96 97 98 Siemia-tycze Słochy Ann Krupice Kułygi Czartajew Boratyniec La Kłopoty Bań Szerszenie Urząd Gminy Urząd Gminy Urząd Gminy Urząd Gminy Urząd Gminy Urząd Gminy Urząd Gminy folia folia folia folia folia folia folia brak brak brak brak brak brak brak 0,84 0,7 1,45 3,38 0,49 0,8 2,3 8820 /20 11218 /20 37422 /20 18900 /20 12800 /20 15750 /12 97250 /20 - - + + + + + + + - 99 Dąbrowa Białostocka Dąbrowa Białostocka * miner-glina + - + - do modern. tak 2009 Sokółka Suchowola Janów Karcze Suchowola Poświętne Janów brak brak folia folia drenaż, rowy opaskowe brak brak drenaż brak Powiat sokólski 1,2 137200 /23 100 101 102 103 2,1 0,44 1,8 1,7 143000 /41 17601 /99 7600/0 30000 /80 + + + - + + + + - 2005 2003 2032 2004 Korycin Korycin brak brak 0,24 9600/60 - - + - nie 2009 105 Krynki Ozierskie PPUH Czyścioch folia rowy opas 2,42 116550 /25 - - + - tak 2009 106 Kuźnica Cimanie Urząd Gminy miner 1 50601 /5 + - + - tak 2009 107 Nowy Dwór Nowy Dwór Zakład Komunalny inne 1,04 11976 /45 - - + - tak 2015 108 Sidra Sidra Zakład Komunalny folia rowy opas. rowy opas. drenaż 0,9 9600 /25 + - + - tak 2016 109 Szudziałowo Szudziałowo Urząd Gminy inne drenaż 0,66 30000 /60 - - - - do zamkn. do zamkn. do ekspl. do modern. do modern. do modern. do modern. do modern. do modern. do modern. tak nie tak nie 104 Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej MPO Sokólka Urząd Miasta Urząd Miasta Związek Gmin Kumiałka - Biebrza Urząd Gminy nie 2012 Uwagi 7 Lp Gmina Lokalizacja Administrator Stan techniczny PowieIzolacja Odpro- rzchnia podłoża wadzanie (ha) odcieków Pojemność (m3) / wykorzystanie (%) Wyposażenie składowiska BroPiezo- Urządze- Waga dzik metr nia do zagęszczania odpadów 110 Bakała-rzewo Czerwonka Urząd Gminy folia Powiat suwalski ziemski i grodzki drenaż 2,10 5000/10 + +(3) - - 111 Filipów Filipów III Urząd Gminy folia drenaż 0,68 6800 /26 - - - - 112 113 114 Jeleniewo Raczki Rutka-Tartak Wołownia Ludwinowo Baranowo Urząd Gminy Urząd Gminy Urząd Gminy brak brak naturalna brak drenaż brak 0,83 1,13 0,63 8119 /40 16500 /63 19000 /10 - +(3) + + - - 115 116 117 Szypliszki Wiżajny Suwałki m. Szypliszki Wiżajny Zielone Kamedulskie Urząd Gminy Urząd Gminy Zakład Utylizacji Odpadów Komunalnych brak brak folia brak brak drenaż 0,5 0,12 3 2000 /90 6000 /20 23100/80 - +4 + + kompaktor + 118 Wysokie Mazowie-ckie – m. Ciechanowiec CzyżewOsada Klukowo Kulesze Kościelne Sokoły Szepietowo Gołasze Łuszcze Zakład Wodociągów i Kanalizacji Nowodwory Urząd Miejski Czyżew Siedliska Urząd Gminy folia drenaż - + + brak mineralna brak brak 1,42 0,6 21400 /65 6000 /65 - + Żabiniec Czarnowo Biki Urząd Gminy Urząd Gminy brak folia brak drenaż 2,7 0,51 60000 /20 14014 /20 + - Racibory Nowe Dąbrówka Kościelna /UG Urząd Gminy Urząd Gminy glina min brak brak 0,9 2,3 36001 /30 24095/64 - 119 120 121 122 123 124 Powiat wysokomazowiecki 2,89 204000/15 Wnioski Decy- Przewid wynikazja ywa-na jące z zatwier. data przeglądu nstruk- zamkekologicję nięcia cznego eksploatacji Uwagi do modern. do modern. do zamkn. do zamkn. do modern. do zamkn. do zamkn. do ekspl. tak 2033 tak 2010 tak nie tak 2009 2009 2009 (1) tak tak tak 2005 2009 2017 (1) (1) - do modern. tak 2012 + + - do zamkn. tak do zamkn. tak 2009 2009 + - - tak tak 2009 2012 - + - - do zamkn. do modern do zamkn. do zamkn. tak nie 2009 2009 (1) 8 Lp 125 126 Gmina Rutki Zambrów Lokalizacja Rutki Czerwony Bór Administrator Urząd Gminy Przedsięb. Gospodarki Komunalnej Stan techniczny PowieIzolacja Odpro- rzchnia podłoża wadzanie (ha) odcieków brak folia brak drenaż Pojemność (m3) / wykorzystanie (%) Powiat zambrowski 0,80 bd/bd 2,55 108780/33 Wyposażenie składowiska BroPiezo- Urządze- Waga dzik metr nia do zagęszczania odpadów + + (2) + + Wnioski Decy- Przewid wynikazja ywa-na jące z zatwier. data przeglądu nstruk- zamkekologicję nięcia cznego eksploatacji do rekult. do ekspl. nie tak 2010 Uwagi plan rozbudowy x - pojemność całkowita 1576359 m3; * składowisko z instalacją do ujmowania gazu wysypiskowego (1) planowana budowa międzygminnego składowiska odpadów w Poszeszupie Folwarku gm. Rutka-Tartak (wg. informacji z gminy) źródło: Wojewódzki plan gospodarki odpadami oraz dane WIOŚ. 9