„Biotechnologia roślin” — recenzja

„Biotechnologia roślin” — recenzja
Co student o roślinach wiedzieć powinien, czyli „Biotechnologia roślin” w
wydaniu drugim.
Zapewne niewiele osób sięgających po wydany przez PWN podręcznik
„Biotechnologia roślin” zdaje sobie sprawę z faktu, że termin „biotechnologia”
został wymyślony i opublikowany przez Węgra Karla Ereky w 1917 roku (książka:
Biotechnologie der Fleisch-, Fett- und Milcherzeugung im landwirtschaftlichen
Grossbetriebe) i odnosił się do produkcji rolniczej, a oznaczać miał procesy
technologiczne w ramach których uzyskane produkty zostały wytworzone z
surowca za pomocą żyjących organizmów. Obecnie, po dziewięćdziesięciu
czterech latach, taka definicja jest zdecydowanie zbyt wąska na potrzeby
biotechnologii. Biotechnologia, podobnie jak inne pokrewne dziedziny, zmienia się
bardzo szybko. Jak bardzo, widać również po omawianej poniżej „Biotechnologii
roślin”, której drugie wydanie z 2009 roku różni się w swojej treści od wydania
pierwszego z 2001.
Okładka recenzowanej książki
„Biotechnologia roślin” jest efektem pracy dwudziestoczteroosobowego zespołu
autorów pod kierunkiem prof. dr hab. Stefana Malepszego. Książka została
wprawdzie napisana z myślą o studentach kierunków przyrodniczych, ale z
pewnością może być ciekawą lekturą także dla uczniów starszych klas szkół
średnich i wszystkich tych, którzy chcą poszerzyć swoja wiedzę na temat zakresu
badań, jakie prowadzone są w celu lepszego poznania specyfiki roślin i ich
funkcjonowania. Warto może zwrócić uwagę, że jest to jedna z niewielu publikacji
napisanych w języku polskim, która szeroko porusza tematykę związaną z
biochemią i biologią molekularną roślin. Dobrym źródłem mogłyby być czasopisma
naukowe i branżowe publikujące w języku polskim, jak choćby „Postępy
Biochemii” jednak ich wadą jest problem z dostępnością, szczególnie w wersji
cyfrowej.
Podręcznik został podzielony na dwadzieścia trzy rozdziały. Każdy rozdział
poprzedzony został spisem treści, który ułatwia znalezienie podrozdziałów oraz
interesujących zagadnień; a zakończony spisem literatury i pytaniami
sprawdzającymi mającymi pomóc studentom w przyswojeniu wiedzy. Bardzo
dobrym rozwiązaniem, zwłaszcza pomocnym czytelnikom słabiej rozeznanym w
terminologii stosowanej w biologii molekularnej czy biochemii jest zestawienie
skrótów i słownik wybranych terminów, zamieszczone na końcu podręcznika.
Niedosyt budzą ilustracje. Szkoda, że większość schematów została wydrukowana
w skali szarości, zamiast w wersji kolorowej, chociaż część z nich zapewne była
opracowana z wykorzystaniem różnych kolorów. Zdjęcia reprodukowane są jako
kolorowe, jednak ich jakość jest ograniczona rodzajem papieru zastosowanego do
druku książki. Szkoda też, że część z nich została wydrukowana w bardzo małym
rozmiarze, porównywalnym w niektórych przypadkach z rozmiarami znaczków
pocztowych, co negatywnie wpływa na czytelność fotografii. Z pewnością
ograniczeniem jest tu rozmiar oraz ilość stron (608) w książce. Z drugiej strony
ilustracje bardzo często pomagają w nauce i utrwaleniu wiedzy; szkoda, że nie są
większe i lepszej jakości.
Autorzy podręcznika postanowili przedstawić możliwie jak najszerszy przegląd
tematyki dotyczącej badań prowadzonych na roślinach. W książce opisane
zostały kultury komórek i tkanek roślinnych prowadzonych warunkach in vitro,
jak również otrzymywanie haploidów, mieszańców somatycznych, oraz
konstrukcji genowych wykorzystywanych do modyfikacji roślin. Oddzielne
rozdziały dotyczą identyfikacji czynników powodujących choroby roślin z
wykorzystaniem różnych metod biologii molekularnej, oraz mechanizmów
kształtowania odporności roślin na stres biotyczny i abiotyczny. Bardzo
ciekawym rozdziałem, który pojawił się w aktualnym wydaniu „Biotechnologii
roślin” jest bioinformatyka. Omówione zostały bazy danych, szczególnie te
zbierające sekwencje DNA. Kolejnym zagadnieniem jest omówienie programów
pozwalających przewidywać struktury białek, oraz kwasów nukleinowych.
Szkoda, że w przypadku kwasów nukleinowych autorzy skupili się tylko na jednym
z programów, pomijać choćby w odnośnikach literaturowych inne dostępne.
Bardzo skrótowo opisana została również biologia systemowa, która w
najbliższych latach stać się może ważną dziedziną nauki integrując różne dane i
pomagając, poprzez wykorzystanie matematyki, w wyjaśnieniu wielu złożonych
procesów zachodzących w żywych organizmach. Biologia systemowa może być
bardzo dobrym narzędziem do wyjaśnienia wielu procesów życiowych w roślinach,
choćby tych związanych z odpowiedzią roślin na stres wywołany przez różne
czynniki zewnętrzne. Rozdział poświęcony fitoremediacji porusza ciekawe
zagadnienia z pogranicza biologii i ochrony środowiska dotyczące wykorzystania
roślin do akumulacji zanieczyszczeń znajdujących się w otaczającym środowisku.
Końcowe rozdziały dotyczą kwestii prawnych, społecznych i filozoficznych
związanych z biotechnologią, organizmami modyfikowanymi genetycznie (GMO),
czy bioróżnorodnością. Opisane zostały warunki, jakie należy spełnić i jakie
pozwolenia uzyskać, aby można było pracować z GMO. Przedstawione zostały
kontrowersje związane z agrobiotechnologią. Źródła kontrowersji i metody
zabezpieczeń, jakie są konieczne do hodowli roślin modyfikowanych genetycznie.
Ciekawostką wartą odnotowania jest również zakończenie rozdziału dotyczącego
odporności roślin na stres biotyczny i abiotyczny, autorstwa prof. Stanisława
Karpińskiego krótkimi rozważaniami natury filozoficznej, które podkreślają
powiązania przyrody z matematyką i astronomią poprzez przedstawienie roślin
jako modelu fraktalności kosmosu. Warto może przy okazji odnotować również i
taką dygresję, że niektóre z fraktali są w swoim przedstawieniu graficznym bardzo
zbliżone do pokroju całych roślin, lub ich części. Z kolei przykładem
odzwierciedlenia fraktali w naturze jest kwiat kalafiora.
„Biotechnologia roślin” porusza bardzo szeroki zakres tematyczny dający obraz
wielu różnych prac badawczych, jakie są prowadzone z wykorzystaniem roślin. Z
tego też powodu jest wartościową pozycją nie tylko dla studentów, ale też dla
wszystkich chcących posiadać kompendium wiedzy na tematy związane z
biochemia i biologią molekularną roślin.
dr Krzysztof Olszak
Instytut Biochemii i Biofizyki PAN
Zakład Biochemii Roślin
ul. Pawińskiego 5A
02-106 Warszawa
Data publikacji: 05.04.2011r.