Nowy okres programowania 2000
Transkrypt
Nowy okres programowania 2000
Nowy okres programowania 2000-2006: tematyczne dokumenty techniczne, Włączenie polityki równości szans kobiet i mężczyzn do programów i projektów Funduszy strukturalnych jest dokumentem umieszczonym na stronach internetowych Komisji Europejskiej - Dyrekcji Generalnej odpowiedzialnej za politykę regionalną. Poniższe tłumaczenie nieoficjalne zostało wykonane w ramach umowy bliźniaczej PL99/IB/OT/1b, realizowanej przez Urząd Komitetu Integracji Europejskiej oraz francuskie Krajowe Centrum Terytorialnej Służby Cywilnej (Centre National de la Fonction Publique Territoriale). Rozporządzenie Rady z 21 czerwca 1999 r. wprowadzające ogólne przepisy dotyczące Funduszy strukturalnych na okres 2000 – 2006, zawiera wiele nowych elementów odnoszących się do polityki równości szans kobiet i mężczyzn. Poniższy dokument techniczny przedstawia formalne warunki włączenia tej polityki w plany i programy Funduszy strukturalnych, a także dostarcza ogólnej wiedzy na temat praktycznego stosowania tych zasad w trakcie przygotowywania i wdrażania programów. Jest on uzupełnieniem Vademecum (plany i dokumenty programowe dla Funduszy strukturalnych na lata 2000 – 2006) oraz metodologicznych dokumentów roboczych opracowanych przez Komisję Europejską. Nowy okres programowania 2000-2006: tematyczne dokumenty techniczne DOKUMENT TECHNICZNY NR 3 Włączenie polityki równości szans kobiet i mężczyzn do programów i projektów Funduszy strukturalnych Marzec 2000 1 Spis treści 1. LISTA KONTROLNA DOTYCZĄCA WŁĄCZENIA KWESTII RÓWNOŚCI SZANS DO PLANÓW I PROGRAMÓW FUNDUSZY STRUKTURALNYCH...................................................................................... 3 2. WŁĄCZENIE KWESTII RÓWNOŚCI SZANS DO FUNDUSZY STRUKTURALNYCH 2000 - 2006.. 5 2.1. CEL DOKUMENTU ......................................................................................................................................... 5 2.2. WŁĄCZENIE RÓWNOŚCI SZANS: ZOBOWIĄZANIE ZAPISANE W TRAKTACIE ................................................... 5 2.3. WKŁAD RÓWNOŚCI SZANS DO CELÓW FUNDUSZY STRUKTURALNYCH ......................................................... 6 3. WKŁAD FUNDUSZY STRUKTURALNYCH W WYRÓWNYWANIE SZANS KOBIET I MĘŻCZYZN ......................................................................................................................................................... 7 3.1 DEFINIOWANIE CELÓW W DZIEDZINIE RÓWNOŚCI SZANS ............................................................................... 7 3.2 PRZEDSTAWIENIE WKŁADU PROGRAMÓW FUNDUSZY STRUKTURALNYCH W POLITYKĘ NA RZECZ RÓWNOŚCI SZANS.................................................................................................................................................................. 9 4. WŁĄCZANIE RÓWNOŚCI SZANS W OPRACOWYWANIE PLANÓW I DOKUMENTÓW PROGRAMOWANIA ........................................................................................................................................ 11 4.1 INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZAWRZEĆ W PLANACH WSPÓLNOTOWYCH RAM WSPARCIA ORAZ JEDNOLITYCH DOKUMENTACH PROGRAMOWYCH ............................................................................................ 11 4.2 EWALUACJA EX-ANTE RÓWNOŚCI SZANS KOBIET I MĘŻCZYZN .................................................................... 13 4.3 INFORMACJE O RÓWNOŚCI SZANS DO WŁĄCZENIA DO PROPOZYCJI PROGRAMU OPERACYJNEGO ................ 15 4.4 INFORMACJE O RÓWNOŚCI SZANS DO WŁĄCZENIA DO UZUPEŁNIAJĄCEGO DOKUMENTU PROGRAMOWEGO 16 4.5 OCENA OCZEKIWANEGO ODDZIAŁYWANIA PLANU ALBO PROGRAMU .......................................................... 16 5. ZARZĄDZANIE PROGRAMAMI MAJĄCYMI NA CELU ZAPEWNIENIE RÓWNOŚCI SZANS DLA MĘŻCZYZN I KOBIET........................................................................................................................... 18 5.1 STWORZENIE ZRÓWNOWAŻONEGO I KOMPETENTNEGO PARTNERSTWA ....................................................... 18 5.2 KLASYFIKACJA I WYBÓR PROJEKTÓW MAJĄCYCH NA CELU ZAPEWNIENIE RÓWNOŚCI SZANS ...................... 19 5.3 MONITOROWANIE I EWALUACJA ................................................................................................................. 24 5.4 INFORMACJA I PROMOCJA ............................................................................................................................ 27 ANEKS 1: GLOSARIUSZ ................................................................................................................................. 29 2 1. LISTA KONTROLNA DOTYCZĄCA WŁĄCZENIA KWESTII RÓWNOŚCI SZANS DO PLANÓW I PROGRAMÓW FUNDUSZY STRUKTURALNYCH Poniższa lista podsumowuje podstawowe wymagania dotyczące włączenia polityki równości szans kobiet i mężczyzn do europejskich funduszy strukturalnych. Może ona zostać użyta do sprawdzenia, czy plany i programy respektują rozwiązania zawarte w rozporządzeniu1 i czy zawierają podstawowe elementy, których celem jest wsparcie włączenia polityki równości szans do wdrażania pomocy. Wymagania, jakie należy spełnić: 1. Istnieje wyraźne odniesienie do założeń, że pomoc finansowana przez fundusze ma się przyczyniać się do eliminowania nierówności i promowania równego traktowania kobiet i mężczyzn (art. 1, ust. 2 i art. 12) 2. Istnieje wyraźne wskazanie, że operacje funduszy będą spójne z innego rodzaju politykami i działaniami wspólnotowymi w dziedzinie równego traktowania kobiet i mężczyzn (artykuł 2, ust. 5) 3. Przewidziane są globalne skwantyfikowane cele na rzecz zmniejszenia nierówności i promowania równego traktowania kobiet i mężczyzn w podstawach wsparcia wspólnoty i/lub w jednolitym dokumencie programowym (artykuły 16, ust. 1; art. 17, ust.2, art. 18, ust. 2 i art. 19, ust.3). 4. W przypadku planów i ram odniesienia dla zasobów ludzkich dla Celu 3 są one wyraźnie spójne z celami i strategią dotyczącą równości szans krajowego planu na rzecz zatrudnienia (artykuł 7, ust. 3). 5. Wyraźnie wskazane zostało: - w jaki sposób promocja równego traktowania kobiet i mężczyzn zostanie wzięta pod uwagę w ramach tworzonych partnerstw, oraz - jakie instytucje zajmujące się promowaniem równego traktowania kobiet i mężczyzn uczestniczyć będą w tych partnerstwach (art. 8, ust. 1). 6. Wyraźnie jest powiedziane, w jaki sposób zostanie zapewniony zrównoważony udział kobiet i mężczyzn w składzie komitetów monitorujących (art. 35, ust.1). tak nie Rozporządzenie Rady (WE) z 21 czerwca 1999 r. nr 1260/1999 wprowadzające ogólne przepisy dotyczące funduszy strukturalnych, Dz. U nr L 161 z 26.06.1999. 1 3 7. Podstawowe wskaźniki monitorowania przedstawione są w podziale na płeć (art. 36, ust. 2), w odniesieniu na przykład do: - sytuacji na rynku pracy, odsetka aktywności zawodowej, bezrobocia i zatrudnienia; - kształcenia zawodowego i szkoleń, kompetencji i poziomu kwalifikacji, - usług na rzecz przedsiębiorstw, powstawania i rozwoju przedsiębiorstw. 8. Ewaluacja ex ante sytuacji z punktu widzenia równego traktowania kobiet i mężczyzn została dokonana w odniesieniu do (artykuł 41, ust. 2, pkt. c): - dostępu do rynku pracy i traktowania w pracy; - szczególnych ograniczeń dla równego traktowania kobiet i mężczyzn; - szacunku przewidywanego oddziaływania strategii i pomocy, zwłaszcza oddziaływania na włączanie kobiet i mężczyzn do rynku pracy, edukacji i szkolenia zawodowego, zakładania przedsiębiorstw przez kobiety oraz godzenia życia rodzinnego i zawodowego. 9. Wskazane zostało w jaki sposób władza zarządzająca będzie czuwać nad tym, by instytucje, których zadaniem jest promocja równego traktowania kobiet i mężczyzn, zostały poinformowane o szansach stwarzanych przez pomoc Wspólnoty (artykuł 46, ust. 2, pkt. a). 10. Dokument precyzuje i kwantyfikuje cele w zakresie równych szans dla kobiet i mężczyzn dla priorytetów i działań, które przyczynią się do poprawy równości szans (artykuł 18, ust. 3). 11. Określone zostały przepisy w zakresie monitorowania i ewaluacji równości szans kobiet i mężczyzn na odpowiednich poziomach (artykuł 17, ust. 2, pkt. d, artykuł 18, ust. 2, pkt. d, artykuł 19, ust. 3, pkt. d). 12. Wskazane zostało w jaki sposób polityka równych szans będzie brana pod uwagę w przepisach dotyczących zarządzania i kontroli dla selekcji i monitorowania projektów (artykuł 35, ust. 3). 4 2. WŁĄCZENIE KWESTII RÓWNOŚCI SZANS DO FUNDUSZY STRUKTURALNYCH 2000 - 2006. 2.1. Cel dokumentu Rozporządzenie ramowe w sprawie funduszy strukturalnych na lata 2000 – 2006 2 zawiera zasadniczo nowe elementy dotyczące włączenia kwestii równości kobiet i mężczyzn. Niniejszy dokument techniczny przedstawia formalne warunki włączenia tej kwestii do planów i programów funduszy strukturalnych oraz stanowi wskazówkę, jak praktycznie realizować je w trakcie przygotowywania i wdrażania programów. Jest on uzupełnieniem Vademecum (plany i dokumenty programowe dotyczące funduszy strukturalnych w latach 2000 - 2006) oraz metodologicznych dokumentów roboczych3 opracowanych przez Komisję Europejską . 2.2. Włączenie równości szans: zobowiązanie zapisane w Traktacie Przepisy dotyczące kwestii równości szans, zawarte w rozporządzeniu wprowadzającym ogólne przepisy dotyczące funduszy strukturalnych, odzwierciedlają nowe, ważne zobowiązania przewidziane w Traktacie Amsterdamskim. Artykuły 2 i 3 Traktatu czynią z "usunięcia nierówności oraz przyczyniania się do równości pomiędzy mężczyznami i kobietami" centralną zasadę polityki i działań wspólnotowych. Polityka, jakiej należy przestrzegać z myślą o zachowaniu tego zobowiązania określana jest pojęciem integracji wymiaru równości szans (zobacz tabelę 1 na stronie następnej). Integracja wymiaru równości szans w funduszach strukturalnych ma na celu podjęcie wysiłków, w sposób stały i skoordynowany, dla przezwyciężenia utrwalonych nierówności pomiędzy kobietami i mężczyznami we wszystkich państwach członkowskich. Choć o różnym stopniu nasilenia, odnotowane dysproporcje dotyczą : - poziomu aktywności zawodowej, bezrobocia i długoterminowego bezrobocia; - pracy w pełnym wymiarze godzin, w niepełnym wymiarze godzin, pracy nietypowej; - wynagrodzenia i warunków pracy; - odsetka tworzonych i rozwijających się przedsiębiorstw; - dostępu do środków transportu i innych usług; - podziału prac domowych i obowiązków rodzinnych, które nie są wynagradzane. Choć zdarza się, że niektórzy mężczyźni napotykają na przeszkody wynikające z ich płci, to jednak kobiety znajdują się w sytuacji bardziej niesprzyjającej. Część z nich staje wobec szczególnych trudności, takich jak opieka nad dziećmi i osobami starszymi, czy też życie we wspólnotach oddalonych lub odsuwanych na margines. Rozporządzenie (WE) nr 1260/1999 Rady z 21 czerwca 1999 r. wprowadzające ogólne przepisy dotyczące funduszy strukturalnych, Dz. U nr L 161 z 26.06.1999, str. 1 2 zobacz dokument roboczy nr : Ewaluacja ex ante programów funduszy strukturalnych (a szczególnie aneks 4) oraz dokument roboczy nr 3: Wskaźniki odnoszące monitorowania, kontroli i ewaluacji (fiszka i), (<http://inforegio.cec.eu.int>. 3 5 2.3. Wkład równości szans do Celów funduszy strukturalnych Włączenie kwestii równości szans do funduszy strukturalnych nabiera ogromnej wagi, i to nie tylko ze względów prawnych. Zniesienie nierówności pomiędzy kobietami i mężczyznami na rynku pracy przyczynia się do globalnej efektywności planów i programów funduszy strukturalnych. Wzrost, konkurencyjność i zatrudnienie będą mogły zostać osiągnięte jedynie przy pełnej mobilizacji wszystkich obywateli, zarówno mężczyzn jak i kobiet. Zauważyć można ścisłą synergię pomiędzy celami funduszy strukturalnych a równością szans kobiet i mężczyzn. Oto kilka takich przykładów: zwiększenie możliwości uczestniczenia kobiet i mężczyzn we wszystkich poziomach rynku pracy przyczynia się do efektywności i skuteczności inwestowania w zasoby ludzkie. poprawa kwalifikacji i umiejętności zawodowych kobiet przyczynia się do zwiększenia zdolności produkcyjnych, a także szans na zatrudnienie i awans. działalność gospodarcza prowadzona przez kobiety jest często innowacyjną odpowiedzią na stworzone przez rynek możliwości i na potrzeby lokalne. poprawa usług transportowych i opieki nad dziećmi pozwala większej ilości kobiet uzyskać dostęp do rynku pracy, jak i tworzyć nowe źródła miejsc pracy. Tabela 1: Co rozumie się pod pojęciem "włączenie wymiaru równości szans"? Włączenie wymiaru równości kobiet i mężczyzn ma na celu zapewnienie, by otwarcie i aktywnie brano pod uwagę - podczas programowania, wdrażania, monitorowania i ewaluacji wszystkich działań i programów o charakterze ogólnym - wpływ tych ostatnich na sytuację odpowiednio kobiet i mężczyzn. Pod pojęciem tym kryje się również dodatkowe opracowanie, wdrożenie, monitorowanie i ewaluacja działań i szczegółowych programów, których celem jest promowanie równości i okazanie pomocy kobietom po to, by mogły one w nich uczestniczyć i odnieść z nich korzyści. W zasadzie plany i programy powinny przyczyniać się do zwiększenia równości kobiet i mężczyzn, powinny także móc wykazać tego rodzaju rezultaty przed, w trakcie i po ich wdrożeniu. Podejście integrujące wymiar równości szans różni się od podejścia dotychczasowego w ramach funduszy strukturalnych tym, że w poprzednim okresie wdrażano specjalne działania na rzecz kobiet. Są one ważne, lecz nie są w stanie przezwyciężyć nierówności strukturalnych, związanych z organizacją życia zawodowego i rodzinnego, a które to nierówności nie pozwalają wielu kobietom aktywnie uczestniczyć w życiu zawodowym i publicznym. Kobiety i mężczyźni nie spełniają tych samych ról, nie mają takich samych środków, potrzeb i zainteresowań. Nie uczestniczą w jednakowym stopniu w procesie decyzyjnym. Wartość przyznawana "pracy kobiet" i "pracy mężczyzn" jest również różna. Różnice te zmieniają się w zależności od społeczeństwa czy kultury. To właśnie nazywa się "różnicami wynikającymi z płci". Większość działań i programów nie bierze pod uwagę tych różnic. W konsekwencji, nie zawsze tworzy się instytucje i infrastrukturę z myślą o potrzebach kobiet i mężczyzn. Dotyczy to zarówno udostępnianej szeroko infrastruktury publicznej i prywatnej czy usług, jak i też obszarów bardziej wrażliwych takich jak zatrudnienie, kształcenie i przedsiębiorczość. 6 3. WKŁAD FUNDUSZY STRUKTURALNYCH W WYRÓWNYWANIE SZANS KOBIET I MĘŻCZYZN 3.1 Definiowanie celów w dziedzinie równości szans Wiele rozwiązań Rozporządzenia ramowego przypomina konieczność zapewnienia, by Fundusze Strukturalne przyczyniały się do wspierania celów wspólnotowych odnoszących się do wyrównywania szans kobiet i mężczyzn. Polityka wspólnotowa wyróżnia pięć dziedzin, gdzie zmniejszanie nierówności i wspieranie równości kobiet i mężczyzn jest szczególnie istotne: • Dostęp do rynku pracy oraz udział nim na każdym poziomie, • Edukacja i kształcenie, szczególnie dotyczące zawodowych kwalifikacji i kompetencji • Tworzenie i rozwój przedsiębiorstw, • Pogodzenie życia zawodowego z rodzinnym, • Zrównoważony udział w procesach decyzyjnych. Cele ogólne wyrównywania szans na poziomie Podstaw Wsparcia Wspólnoty, Jednolitego Dokumentu Programowego bądź Programu Operacyjnego, powinny wyróżniać dziedziny w których ma nastąpić poprawa oraz powinny określać skwantyfikowane cele, które mają zostać osiągnięte. Precyzyjniejsze cele dotyczące równości mogą także zostać opracowane, takie jak poprawa płacy i warunków pracy dla pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze godzin, poprawa infrastruktury życia społecznego i ekonomicznego bądź statusu zawodowego współmałżonka w firmach rodzinnych. Wiele zależeć będzie od charakteru Celu bądź Programu, a także od priorytetów krajowych bądź regionalnych. Kilka przykładów ilustrujących sposób, w jaki działania i interwencje Funduszy Strukturalnych mogą brać udział we wspieraniu równości między kobietami i mężczyznami zostało zawartych się w tabeli 2. Tabela 2: Kilka możliwych dziedzin, w których biorą udział Fundusze Strukturalne przy realizacji celów z dziedziny równości płci. CEL Z ZAKRESU RÓWNOŚCI WSPÓŁUDZIAŁ FUNDUSZY STRUKTURALNYCH • Poprawa dostępności do rynku pracy oraz poprawa udziału na wszystkich poziomach rynku pracy • Większy udział kobiet w działaniach dotyczących rynku pracy, umożliwiających im zatrudnienie w niektórych zawodach technicznych; • Wspieranie przedsiębiorstw celem poprawy kwalifikacji i warunków pracy pracowników nietypowych oraz zatrudnionych Wspieranie przedsiębiorstw i organizacji rozwijających i wprowadzających równouprawnienie płci w dziedzinie zatrudnienia; 7 w niepełnym wymiarze godzin; • Większy dostęp kobiet do miejsc pracy poprzez inicjatywy dotyczące środków transportu oraz struktur opieki nad dziećmi; • Zachęcanie kobiet do pracy bądź obejmowania kierowniczych stanowisk w instytucjach naukowo-badawczych, technologicznych bądź badawczo-rozwojowych; • Zachęcanie mężczyzn do pracy w usługach za pomocą szkoleń oraz działań na rynku pracy. • Działania podejmowane celem wsparcia udziału kobiet na wszystkich szczeblach zawodowych w sektorach rozwojowych, takich jak turystyka, ochrona środowiska, telekomunikacja oraz biotechnologia. Poprawienie równości w • dziedzinie wykształcenia ogólnego i zawodowego, szczególnie w zakresie • kompetencji i kwalifikacji zawodowych • Poprawienie udziału kobiet w działaniach w dziedzinie kształcenia zawodowego, pozwalających na zdobycie zawodu i kwalifikacji technicznych; • Poprawa udziału kobiet w • tworzeniu i rozwoju przedsiębiorstw • Poprawienie udziału kobiet w szkoleniach z dziedziny technologii informatycznych (IT), zwłaszcza na wyższym poziomie; Wspieranie udziału mężczyzn w dziedzinie szkoleń prowadzących do zatrudnienia w sektorze usług; Poprawa elastyczności w procesie kształcenia oraz szkolenia zawodowego celem dotarcia do kobiet ze środowisk wiejskich bądź pozbawionych łatwego dostępu do środków transportu. Wzmaganie uwrażliwienia oraz kształcenia w dziedzinie równości dyrektorów i doradców ze służb doradczych przedsiębiorstw. Reorientacja i stworzenie usług wspierających MSP (finansowych i technicznych), mające na celu lepsze dostosowanie do potrzeb kobiet pragnących założyć i rozwijać przedsiębiorstwo; • Poprawa usług finansowych rozwijających przedsiębiorstwo • Wspieranie stowarzyszeń i zrzeszeń kobiet posiadających przedsiębiorstwa, a także doradztwo prowadzone przez kobiety dla kobiet; • Zapewnienie pomocy specjalnej pozwalającej kobietom tworzyć i rozwijać przedsiębiorstwa w sektorze telekomunikacji i zaawansowanych technologii; • Pomoc kobietom promującym i zarządzającym inicjatywami w dziedzinach społecznych. Godzenie życia • zawodowego i rodzinnego Wspieranie tworzenia instytucji opieki nad dziećmi oraz innymi osobami niesamodzielnymi, a także kształcenia i podnoszenia kwalifikacji pracowników w sektorze opieki; • Pomoc pracodawcom oferującym swoim pracownikom urlopy okolicznościowe, macierzyńskie bądź pracę w niepełnym wymiarze godzin, opiekę nad dziećmi i inne podobne 8 dla kobiet zakładających i udogodnienia. • Wprowadzenie usprawnień w środowisku oraz komunikacji miejskiej celem poprawy mobilności, poczucia pewności i bezpieczeństwa; • Poprawa dostępności do możliwości kształcenia oraz pracy kobietom i mężczyznom o ograniczonej mobilności, ułatwiając podejmowanie telepracy (pracy zdalnej) bądź pracy w domu i ułatwiając działania w dziedzinie transportu oraz opieki nad osobami niepełnosprawnymi. Większy udziału kobiet w • procesach decyzyjnych Zapewnienie zrównoważonego udziału kobiet i mężczyzn w komitetach monitorujących i partnerskich odpowiedzialnych za zarządzanie planami oraz programami. • Zapewnienie udziału organizacji zajmujących się zagadnieniami równouprawnienia i organizacji kobiecych w komitetach monitorowania, partnerskich i innych w trakcie okresu programowania. • Zachęcanie kobiet do obejmowania stanowisk kierowniczych i decyzyjnych w strukturach zarządzania pomocą oraz wdrażania działań pomocowych. • Regularne konsultacje z organizacjami zajmującymi się równością szans podczas okresu programowania. • Zapewnianie dostępu do informacji i pomocy organizacjom i zrzeszeniom kobiecym, celem zachęcenia ich do uczestnictwa jako promotorów projektów. 3.2 Przedstawienie wkładu programów Funduszy Strukturalnych w politykę na rzecz równości szans Podobna macierz jak podana w Tabeli 2 może zostać opracowana przez Kraje Członkowskie bądź regiony na potrzeby realizacji programów Funduszy Strukturalnych, celem ukazania zamierzonego udziału w polityce na rzecz równości szans. Jedna z osi macierzy prezentuje różnorodne dziedziny interwencji bądź priorytety, druga przedstawia podstawowe cele dotyczące równości szans kobiet i mężczyzn. Szczegóły udziału każdej z dziedzin interwencji bądź priorytetu w wyrównywaniu szans mogą być przedstawione w odpowiedniej tabeli. Jeśli wymiar finansowy priorytetu także jest załączony, można wtedy uzyskać informację na temat zasobów alokowanych na rzecz polityki równości szans. Może być to użyteczne przy monitorowaniu włączania polityki do programów. 9 Tabela 3: Przykład macierzy ukazującej wkład Funduszy Strukturalnych w wyrównywanie szans pomiędzy kobietami i mężczyznami Cele dotyczące zmniejszenia nierówności oraz wspierania równości pomiędzy kobietami i mężczyznami Rynek pracy Edukacja kształcenie zawodowe Priorytet 1 : rozwój MŚP oraz sektora prywatnego Priorytet 2: turystyka Priorytet 3: zasoby ludzkie Priorytet 4: infrastruktura transportu Priorytet 5: nauka i technologia 10 i Godzenie życia i Tworzenie zawodowego i rozwój przedsiębiorstw rodzinnego 4. WŁĄCZANIE RÓWNOŚCI SZANS W OPRACOWYWANIE PLANÓW I DOKUMENTÓW PROGRAMOWANIA Równość szans jest jednym z czynników zapewniających trafność i skuteczność działań Funduszy Strukturalnych. Kompletność oraz spójność informacji na temat równości szans są istotnymi kryteriami przy ocenie jakości Planów Funduszy Strukturalnych. Ten rozdział wskazuje informacje, które powinny być dołączone do planów Podstaw Wsparcia Wspólnoty (PWW), Jednolitych Dokumentów Programowych (JDP) oraz Programów Operacyjnych (PO) w celu wypełnienia dyspozycji rozporządzenia ramowego dotyczącego funduszy strukturalnych. Sugeruje ponadto dalsze informacje, które pomogą włączyć równość szans w zarządzanie i wdrażanie działań funduszy strukturalnych. 4.1 Informacje, które należy zawrzeć w planach Wspólnotowych Ram Wsparcia oraz Jednolitych Dokumentach Programowych Włączanie równości szans do planów PWW albo JDP stanowi pierwszy większy krok w stronę zapewnienia, że wymogi rozporządzenia ramowego zostaną spełnione. Plany powinny być oceniane w odniesieniu do ich zasadności, wydajności i jakości; część tej oceny dotyczyć będzie stosowania równości szans. Poniższa lista kontrolna wskazuje użyteczne informacje dotyczące wyrównywania szans, do załączenia w planie PWW bądź JDP. Tabela 4: Informacje do umieszczenia we Podstawach Wsparcia Wspólnoty lub w Jednolitych Dokumentach Programowych INFORMACJE OGÓLNE 4 Ilościowy opis sytuacji obecnej, w odniesieniu do dysparytetów w zakresie dochodów i zatrudnienia, braki w infrastrukturze itp. oraz potencjał rozwojowy ( Cel 1) bądź rekonwersja (Cel 2) INFORMACJE O RÓWNOŚCI SZANS • Dane i informacje w podziale na płeć, o ile to możliwe, dotyczące szczególnie poziomu aktywności i bierności, bezrobocia i bezrobocia długoterminowego, poziomy (sektory) i pionowy (na każdym szczeblu odpowiedzialności) udział w rynku pracy a także tworzenie i rozwój przedsiębiorstw. • Sytuacja równouprawnienia pomiędzy kobietami i mężczyznami w programach dotyczących rynku pracy, kształcenia i szkolenia zawodowego, oferowane usługi służące wyrównywaniu szans (usługi opieki nad dziećmi i osobami w wieku podeszłym, transport itp.). Opis odpowiedniej strategii oraz wybranych priorytetów dla osiągnięcia danego Celu. • Opis celów dotyczących zmniejszenia nierówności i poprawy równouprawnienia pomiędzy kobietami i mężczyznami, szczególnie w dziedzinie zatrudnienia, kształcenia ogólnego i zawodowego, 4 Wybór z listy minimalnych informacji które mają być zawarte w PWW albo JDP celem spełnienia wymogów Komisji Europejskiej. Źródło: Vademecum: Plany i dokumenty programowe dla funduszy strukturalnych 2000 – 2006 <http://inforegio.cec.eu.int> 11 przedsiębiorczości i równowagi między życiem zawodowym a rodzinnym. • Opis sposobu, w jaki dobór priorytetów i działań przyczyni się do realizacji celów w obrębie wyrównywania szans. Ramy odniesienia dla realizacji • Wykazanie, iż plany są zgodne z czwartym filarem planów Celu 2 dla narodowej strategii zatrudnienia wobec równouprawnienia strategii rozwoju zasobów ludzkich; kobiet i mężczyzn oraz z priorytetami równości szans ukazanie, że plany przedłożone dla opisanymi w narodowym planie działań. Celów 1 i 2 odnoszą się do narodowej strategii w dziedzinie zasobów ludzkich opisanej w ramach odniesienia Celu 3 i do strategii w dziedzinie zatrudnienia i rozwoju zasobów ludzkich danego kraju członkowskiego, w szczególności narodowych planów działań. Uwzględnienie wytycznych Komisji • Uwzględnienie wytycznych Komisji dotyczących wyrównywania szans. Dołączona ewaluacja ex-ante, zawierająca opis sytuacji na rynku pracy, środowiska naturalnego i polityki wyrównywania szans między kobietami i mężczyznami. • Opis możliwości i ograniczeń dotyczących równości szans na ryku pracy, wykształcenia ogólnego i zawodowego oraz przedsiębiorczości. • Ewaluacja możliwego wpływu realizacji planu na zmniejszenie nierówności i poprawę równouprawnienia między kobietami i mężczyznami Więcej szczegółów na ten temat w sekcji 4.2 poniżej Cele i odpowiednie wskaźniki • Przedstawienie skwantyfikowanych celów globalnych pozwalających na monitorowanie poprawy równouprawnienia między kobietami i mężczyznami. • Generalne stosowanie, gdzie tylko to możliwe, wskaźników w podziale na płeć Spójność z innymi politykami wspólnotowymi • Wykazana spójność z innymi politykami krajowymi i wspólnotowymi w dziedzinie równości szans między kobietami i mężczyznami Wskazanie środków podjętych • Wskazanie środków podjętych celem konsultacji z celem konsultacji z partnerami, a organizacjami wspierającymi równość szans i zapewnienie równej reprezentacji potrzeb i interesów także działania i środki podjęte kobiet i mężczyzn w trakcie tworzenia planu. celem włączenia ich do komitetu nadzorującego. • Wskazanie środków podjętych celem promowania wyrównywania szans w komitetach monitorujących i w komitetach partnerskich, takich jak udział organizacji zajmujących się równouprawnieniem i 12 zrównoważonym udziałem kobiet i mężczyzn. Opis ustaleń dotyczących • Opis specyficznych rozwiązań w zakresie monitorowania i ewaluacji równości szans, jak np. monitorowania i ewaluacji zbiór danych w podziale względem płci lub realizacja badań szczegółowych w razie konieczności. Informacja i promocja • Wskazanie działań podejmowanych celem poinformowania organizacji i grup zaangażowanych w wyrównywanie szans oraz w celu zapewnienia dopływu informacji o planach i programach do zainteresowanych i potencjalnych beneficjentów 4.2 Ewaluacja ex-ante równości szans kobiet i mężczyzn W celu przygotowania planów należy przeprowadzić ewaluację ex-ante. Zgodnie z rozporządzeniem ogólnym (Artykuł 41 §2c), powinna ona uwzględnić równouprawnienie kobiet i mężczyzn. Powinna obejmować specyficzną ewaluację ex-ante sytuacji w zakresie równych szans kobiet i mężczyzn, dotyczącą takich aspektów jak sytuacja na rynku pracy oraz równe traktowanie w pracy, włączając szczególne ograniczenia dla poszczególnych grup; ocenę przewidywanego oddziaływania strategii i pomocy zwłaszcza na integrację kobiet i mężczyzn na rynku pracy, wykształcenie i szkolenie zawodowe, zakładanie przedsiębiorstw przez kobiety oraz godzenie życia zawodowego z rodzinnym. W poniższej tabeli zamieszczono elementy, które mogą zostać włączone do ewaluacji ex-ante równości pomiędzy kobietami i mężczyznami. Nie jest ona wyczerpująca i inne istotne czynniki o szczególnym znaczeniu dla kraju członkowskiego, regionu bądź sektora gospodarki mogą również znaleźć się w ewaluacji. Wymagane będą informacje o charakterze zarówno jakościowym, jak i ilościowym. Tabela 5: Informacje do włączenia do ewaluacji ex-ante równości między kobietami a mężczyznami Sugerowane informacje do włączenia: • Możliwości poprawy sytuacji kobiet i mężczyzn Różnice w kwalifikacjach i kompetencjach kobiet i mężczyzn – wewnątrz i poza rynkiem pracy – i wpływ tego stanu rzeczy na obecne i przyszłe zapotrzebowanie na pracę. Możliwości podnoszenia kwalifikacji i poziomu kompetencji kobiet. • Dostęp kobiet i mężczyzn do różnych sektorów i zawodów na rynku pracy i możliwość osiągnięcia stanowiska decyzyjnego lub kierowniczego, także w sektorach bądź branżach, gdzie udział kobiet i mężczyzn jest niezrównoważony. • Możliwości godzenia życia rodzinnego z zawodowym, takie jak usługi opieki nad dziećmi i osobami w podeszłym wieku, inne działania zostały podjęte aby pozwolić mężczyznom i kobietom lepiej godzić życie zawodowe i rodzinne. • Mogą być tu przedstawione pozytywne doświadczenia dotyczące strategii i działań podjętych uprzednio aby poprawić równouprawnienie kobiet i mężczyzn, ze wskazaniem sposobu w jaki ta wiedza będzie wykorzystana w 13 przyszłych programach. Przeszkody w • Powody nierówności w kwalifikacjach i kompetencjach między kobietami a pełnym mężczyznami oraz przeszkody w podnoszeniu kwalifikacji i poziomu uczestnictwie kompetencji. kobiet i mężczyzn • Przeszkody napotykane przez bezrobotne bądź nieaktywne kobiety i w rynku pracy bezrobotnych bądź nieaktywnych mężczyzn w uzyskaniu i utrzymaniu zatrudnienia. • Przeszkody w rekrutacji i w awansie kobiet na stanowiska wyższego szczebla i na stanowiskach kierownicze bądź decyzyjne. • Przyczyny niskiej liczby przedsiębiorstw tworzonych przez kobiety i identyfikacja przeszkód ograniczających rozwój i rentowność przedsiębiorstw kierowanych przez kobiety. • Specyficzne przeszkody dla udziału w rynku pracy napotykane przez szczególnie obciążone grupy kobiet bądź mężczyzn, takie jak samotnie opiekujący się dziećmi lub osobami w podeszłym wieku, kobiety zamieszkałe w miejscowościach zaniedbanych bądź żyjące na odległych terenach rolniczych, kobiety imigrantki lub należące do mniejszości etnicznych itd. Prawdopodobne • oddziaływanie strategii i pomocy na poprawę równości między kobietami a mężczyznami Ewaluacja prawdopodobnego oddziaływania strategii bądź pomocy zaproponowanych w celu zmniejszenia nierówności i poprawy równouprawnienia między kobietami a mężczyznami, szczególnie dotyczącego: • bardziej równomiernego udziału w rynku pracy (w każdym sektorze i na wszystkich szczeblach odpowiedzialności) • większe równość w dziedzinie kształcenia ogólnego i zawodowego, a także w podnoszeniu kwalifikacji i poziomu kompetencji • większa równość w dziedzinie tworzenia i rozwoju przedsiębiorstw • lepsze pogodzenie życia zawodowego i rodzinnego. Ta ewaluacja wymaga, tam gdzie to stosowne i wykonalne opracowania skwantyfikowanych celów równości szans. • • Ewaluacja: • adekwatności środków poświęconych na poprawę równości szans kobiet i mężczyzn • zakresu w jakim ograniczenia w równouprawnieniu będą przedmiotem danej strategii i pomocy • adekwatności rozwiącań mających na celu zapewnienie promocji równości szans w zarządzaniu i monitorowania pomocy Identyfikacja słabych stron strategii bądź pomocy z punktu widzenia równości szans między kobietami i mężczyznami. 14 4.3 Informacje o równości szans do włączenia do propozycji Programu Operacyjnego Propozycje programów operacyjnych, które uzupełniają każde Podstawy Wsparcia Wspólnoty powinny również zawierać kluczowe informacje o równości szans. Te informacje posłużą do precyzyjnego powiadomienia Komisji o tym jak zamierza się traktować równouprawnienie w Podstawach Wsparcia Wspólnoty. Pomogą także zapewnić spójność pomiędzy celami a strategiami w zakresie równości szans na poziomie PWW oraz tychże dla niektórych PO. Poniższa lista kontrolna podsumowuje informacje o równości szans, których włączenie do propozycji Programu Operacyjnego będzie przydatne. Wskazówki dotyczące wymaganych informacji ogólnych są oparte na rekomendacjach zawartych w Vademecum, rozdz. 1, część II. Tabela 6: Informacje do włączenia do Programu Operacyjnego WYMAGANE INFORMACJE OGÓLNE Wprowadzenie SUGEROWANE INFORMACJE O RÓWNOŚCI SZANS • Wprowadzenie do podstawowych zagadnień dotyczących równości szans w regionie/regionach lub temacie/tematach objętych PO 1. Wyszczególnienie priorytetów i • ich spójności z priorytetami PWW oraz z narodową strategią zasobów ludzkich z planu dla Celu 3 Wyszczególnienie spójności priorytetów z celami równouprawnienia w PWW i krajowej strategii wobec zasobów ludzkich. • Wskazanie które działania przyczyniając się do osiągnięcia celów w zakresie równości szans (działania zarówno tytuł, opis, cele ogólne, pozytywne wobec równouprawnienia jak i ukierunkowane przewidywani beneficjenci, alokacja na równouprawnienie) finansowa i organizacja wdrażania dla poszczególnych celów • Wskazanie, z podziałem względem płci tam gdzie właściwe, przyszłych beneficjentów i specyficznych celów w dziedzinie równości szans, pozytywnych wobec równouprawnienia i działań ukierunkowanych na równouprawnienie. 2. Skrótowy opis działań: 3. Plan finansowania • Wskazanie środków finansowych przeznaczonych na poszczególne działania i przedsięwzięcia mające na celu poprawę równości szans kobiet i mężczyzn. 4. Rozwiązania w zakresie wdrażania • Uzgodnienia dotyczące nadzoru i ewaluacji równości szans oraz zwrócenie uwagi komitetu nadzorującego na wagę tej kwestii 15 4.4 Informacje o równości szans do włączenia do Uzupełniającego Dokumentu Programowego Uzupełniający dokument programowy przedstawia strategię i priorytety pomocy na poziomie działań i zawiera szczegółowe informacje na temat programu. Istotne jest dokładne określenie w tym dokumencie, w jaki sposób cele i specyficzna strategia dotycząca równości szans przekładają się na praktykę podczas wdrażania priorytetów. Informacje o konkretnych działaniach przyczyniających się w sposób znaczący do równouprawnienia kobiet i mężczyzn (patrz sekcja 5.2) i dotyczących podstawowych wskaźników monitorowania w dziedzinie równouprawnienia (patrz sekcja 5.3) mogą być zawarte w UDP. Poniższa lista kontrolna zbiera informacje użyteczne dotyczące równości szans, do załączenia w uzupełnieniu programowania. Wskazówki dotyczące potrzebnych informacji ogólnych są umieszczone w rekomendacjach z Vademecum, rozdz. 3. Tabela 7: Informacje do załączenia w uzupełnieniu programowania WYMAGANE INFORMACJE OGÓLNE 1. Działania: szczegółowe informacje o działaniach SUGEROWANE INFORMACJE O RÓWNOŚCI SZANS • Określenie tych działań, które mają przyczynić się do poprawy równouprawnienia płci. • Odpowiednie wskaźniki monitorowania wdrażania równości szans. • Skwantyfikowane cele szczegółowe zmierzające do poprawy równości szans kobiet i mężczyzn 2. Beneficjenci końcowi: określenie • rodzaju końcowych beneficjentów podjętych działań Określenie, jeśli właściwe, zaangażowania organizacji odpowiedzialnych promowanie równości szans. 3. Plan finansowania • Określenie, jeśli właściwe, środków finansowych alokowanych na rzecz działań zmierzających do poprawy równości szans. 4. Działania informacyjne • Określenie działań informacyjnych celem promocji programu (patrz sekcja 5.4). 5. Wymiana danych • dotyczy/nie dotyczy 4.5 Ocena oczekiwanego oddziaływania planu albo programu Po stwierdzeniu, że plan albo program zawiera odpowiednie informacje, może nastąpić ocena oddziaływania, jakie będzie on wywierał na kwestię równości szans. Żeby być pewnym, iż wszystkie problemy związane z równością szans w danym planie lub programie zostały uwzględnione i są realizowane, ważne jest ocenienie trzech podstawowych aspektów: 16 1. Czy cele w zakresie równości szans są trafne? - Czy zostało stwierdzone – za pomocą konsultacji z odpowiednimi grupami i organizacjami – że cele te odzwierciedlają potrzeby i interesy kobiet i mężczyzn w docelowych populacjach i regionach? - Czy zostało stwierdzone, że cele te są zgodne z politykami i priorytetami organizacji krajowych lub regionalnych zajmujących się wspieraniem równości szans i że organizacje te wspierają owe cele? 2. Czy strategia w zakresie równości szans została odpowiednio dobrana? - Czy priorytety i środki biorą pod uwagę wszystkie trudności na drodze do równości szans? - Czy środki przeznaczone na politykę równości szans są wystarczające, zważywszy na wagę problemu, który trzeba rozwiązać? - Czy komitet monitorujący i struktury zarządzania pomocą będą miały odpowiednie kompetencje w sprawach dotyczących równości szans? - Czy procedury wyboru projektów, zarządzania i monitorowania pomocy biorą pod uwagę kwestię równości szans? 3. Czy ogólne i szczegółowe cele dotyczące równości szans są możliwe do zrealizowania? - Czy, zakładając, że proponowana strategia dotycząca równości szans jest odpowiednia (w związku z oceną przewidzianą w punkcie 2), możliwe jest zrealizowanie celów ogólnych i szczegółowych w dziedzinie poprawy równości szans? - Czy skala i zakres wysiłków przewidzianych w celu zapewnienia równości szans są wystarczające, aby osiągnąć trwałą redukcję dysparytetów między mężczyznami a kobietami, na rynku pracy, w dziedzinie edukacji i szkoleń zawodowych, przedsiębiorczości i godzenia życia zawodowego z rodzinnym? 17 5. ZARZĄDZANIE PROGRAMAMI MAJĄCYMI NA CELU ZAPEWNIENIE RÓWNOŚCI SZANS DLA MĘŻCZYZN I KOBIET 5.1 Stworzenie zrównoważonego i kompetentnego partnerstwa Dla powodzenia planu lub programu istotne jest posiadanie doświadczenia i właściwych kompetencji dotyczących równości szans na odpowiednim etapie i na odpowiednim poziomie. Dlatego, istotne jest, aby organizacje odpowiedzialne za kwestie związane z równością szans stanowiły część komitetów monitorujących i partnerstwa utworzonych w celu opracowania i przystosowania programów i aby udział kobiet i mężczyzn w tych instytucjach był wyrównany. Należy również konsultować się regularnie z reprezentatywnymi organizacjami, aby poznać ich zdanie, zarówno na temat realizacji jak i skuteczności dostarczonej pomocy i móc udoskonalić strategię dotyczącą równości szans. Taką konsultację można przeprowadzić w ramach grupy roboczej albo komitetu wyspecjalizowanego w dziedzinie równości szans – odnosi się to do PWW, JDP albo PO – odpowiedzialnego za doradzanie lub kierowanie władzą zarządzającą albo też komitetu monitorującego ich pracę. W dostarczaniu rad i stałego wsparcia władzy zarządzającej i danych komitetów może również okazać się użyteczna pomoc techniczna zapewniona przez eksperta albo przez jednostkę zajmującą się sprawami równości. Organizacje i osoby, z którymi można się konsultować: • organizacje rządowe zajmujące się równością szans na poziomie krajowym albo regionalnym; • organizacje reprezentujące kobiety z organizacji obywatelskich na poziomie krajowym albo regionalnym; • koła zrzeszające kobiety albo odpowiedzialne za równość szans w organizacjach związkowych (związkach zawodowych, stowarzyszeniach o profilu przemysłowym, handlowym albo zawodowym); • organizacje albo stowarzyszenia kobiet broniące interesów określonych grup (na przykład kobiet wiejskich, imigrantek albo należących do mniejszości etnicznych); • instytuty badawcze i uniwersyteckie specjalizujące się w problematyce równości między mężczyznami a kobietami; • eksperci w dziedzinie statystyki zajmujący się równością szans. Istotne jest również zapewnienie równego udziału kobiet i mężczyzn w komitetach monitorujących. W tym celu mogą być wykorzystane różne metody – na przykład system proporcjonalny (40% minimum i 60% maksimum kobiet i mężczyzn) albo system pozwalający każdemu partnerowi na wyłonienie dwóch członków, po jednym z każdej płci. Innym sposobem pozwalającym promować znaczenie równości jest zapewnienie szkolenia członkom partnerstwa, komitetów monitorujących i personelowi zarządzającemu pomocami. Może to polegać na ogólnym uwrażliwianiu na kwestie równości szans jak i zwróceniu uwagi na bardziej techniczne aspekty, takie jak zbieranie i analiza odpowiednich danych albo opracowanie i monitorowanie wskaźników równości. 18 5.2 Klasyfikacja i wybór projektów mających na celu zapewnienie równości szans Należy upewnić się, czy systemy zarządzania i monitorowania wdrażania programów funduszy strukturalnych zawierają procedury, które gwarantują, że projekty przyczynią się do realizacji celów dotyczących równości szans. Aby wybrać projekty i pomoce, powinny zostać opracowane kryteria i procedury wyboru. Kryteria i procedury wyboru nie będą identyczne dla wszystkich typów projektów. Kryterium równości szans może być zasadnicze dla tych priorytetów, które w decydujący sposób muszą przyczyniać się do realizacji celów dotyczących równości, ale mniej ważne dla innych priorytetów. Zanim przystąpi się do wyboru projektów, należy ocenić ich potencjalny wpływ na cele dotyczące równości szans. Użyteczna pod tym względem może być także klasyfikacja według trzech celów, pozwalająca określić priorytet proponowanej pomocy, zgodnie z którym przyczyni się ona albo nie do zrealizowania celów dotyczących równości. Klasyfikacja pomocy pod względem jej wpływu na cele dotyczące równości 1. Pozytywna w odniesieniu do równości: głównym celem pomocy jest poprawa sytuacji na płaszczyźnie równości szans kobiet i mężczyzn. 2. Sprzyjająca równości: interwencje ogólne, które wyraźnie przyczyniają się do zrealizowania celów dotyczących równości szans. 3. Neutralna pod względem równości: interwencje ogólne, które nie przyczyniają się do realizacji celów dotyczących równości szans. 4. Więcej szczegółów: zob. tabela 8 Klasyfikacja ta może służyć również do oceny proponowanej pomocy pod kątem zapewniania równości szans i do określenia każdego działania służącego monitorowaniu, mającego na celu poprawę efektów tej pomocy dotyczących równości szans. Klasyfikacja powyższa może być także wykorzystywana jako wskaźnik pozwalający na kontrolowanie włączenia kwestii związanych z równością szans do priorytetów i środków programów i okazać się użytecznym instrumentem służącym ustalenia właściwych wskaźników (zob. część 5. 3 poniżej). Klasyfikacja początkowa może być dokonana przez osobę odpowiedzialną za projekt lub za pomoc, albo też przez zarządzających programem podczas przyjmowania wniosku. Jeśli jest ona dokonana przez osobę odpowiedzialną za projekt, wskazanie i uzasadnienie wybranej klasyfikacji będą znajdowały się na formularzu wniosku. W obydwu przypadkach należy dopilnować, żeby osoby odpowiedzialne za projekt dostarczyły informacji potrzebnych do tego, aby ocenić proponowaną pomoc i zaklasyfikować wnioski pod względem ich wkładu w cele dotyczące równości szans. Osobom odpowiedzialnym za projekty należy dostarczyć określone wytyczne odnośnie sposobu wzięcia pod uwagę kwestii równości szans w planowaniu projektu oraz opracować i ustalić cele i właściwe w tym względzie wskaźniki. 19 Tabela 8: Klasyfikacja pomocy pod względem jej wpływu na kwestię równości szans Interwencje pozytywne w odniesieniu do równości Głównym celem pomocy w dziedzinie równości jest promowanie równości szans kobiet i mężczyzn. Chodzi o szczególne działania mające na celu usunięcie przeszkód w pełnym uczestnictwie mężczyzn i kobiet na rynku pracy oraz w życiu społecznym i gospodarczym. Przykłady: • działania dotyczące kształcenia ogólnego i zawodowego oraz dostępu do rynku pracy dla kobiet powracających do pracy zawodowej albo samotnych matek, które wymagają pomocy umożliwiającej im otrzymanie i utrzymanie zatrudnienia; • pomoc finansowa i techniczna dla kobiet, które tworzą i rozwijają MŚP albo inicjatywy w dziedzinie społecznej; • środki na adaptację struktur i systemów (pozwalające udzielać pomocy w dziedzinie kształcenia ogólnego i zawodowego, zatrudnienia albo też w przedsiębiorstwach), aby lepiej odpowiedzieć na zapotrzebowanie kobiet; • środki motywujące, które pomogą kobietom w zdobyciu zawodów technicznych albo osiągnięciu stanowisk kierowniczych; • środki przeznaczone na poprawienie infrastruktury społecznej (służba zdrowia, placówki dla dzieci i ośrodki pomocy ludziom starszym). Pomoce pozytywne w odniesieniu do równości szans charakteryzują się następującymi cechami: - głównym ich celem jest równość szans, - dotyczą one dyskryminowanych grup kobiet i/albo kluczowych elementów, które są w stanie wpłynąć na równość dostępu kobiet i mężczyzn do rynku pracy i ich przygotowanie, - walczą całościowo z głównymi przeszkodami stojącymi na drodze do równego dostępu i udziału kobiet i mężczyzn w danej dziedzinie albo sektorze. 20 Interwencje sprzyjające równości Interwencje ogólne sprzyjające równości szans, to takie, które biorą pod uwagę różne potrzeby i interesy kobiet i mężczyzn. Nawet jeśli równość nie jest ich podstawowym celem, przyczyniają się jednak w pozytywny sposób do osiągnięcia celów dotyczących równości szans, to znaczy do zmniejszenia nierówności i podniesienia równości między kobietami a mężczyznami. Przykłady: • pomoc w tworzeniu przedsiębiorstw zapewniających opiekę nad dziećmi, dzięki czemu szczególnie kobiety będą mogły podnieść swoje kwalifikacje, znaleźć zatrudnienie i pogodzić życie zawodowe z życiem rodzinnym; • działania zachęcająca do tworzenia, przystosowywania i rozwijania przedsiębiorstw; powinna ona zawierać specjalne motywacje finansowe albo też inne, umożliwiające promowanie równości szans; • rozwój turystyki, powinny zostać podjęte szczególne wysiłki, aby poprawić równość szans między kobietami a mężczyznami, jeśli chodzi o własność przedsiębiorstw, zatrudnienie i kwalifikacje w przemyśle; • działania mające na celu poprawę jakości transportu zbiorowego z peryferii miast lub z okolic wiejskich do miejsc pracy i centrów usługowych, co szczególnie pomoże kobietom nie posiadającym własnego środka transportu; • pomoc w badaniach, w rozwoju technologicznym i w innowacjach; wysiłki te będą miały na celu ułatwienie dostępu kobiet do niektórych stanowisk technicznych i kierowniczych; • działania podejmowane w dziedzinie telekomunikacji społeczeństwa informacyjnego; działania te będą miały na celu ograniczenie nierówności między mężczyznami a kobietami pod względem kwalifikacji i zatrudnienia w informatyce. Interwencje sprzyjające równości szans charakteryzują się następującymi cechami: - podczas opracowywania ich koncepcji i rozwiązań oraz podczas ich wdrażania biorą one pod uwagę różne potrzeby kobiet i mężczyzn; - stosują specjalne środki albo motywacje, które pomagają promować równość szans; - przyczyniają się do zmniejszenia nierówności i do podniesienia równości między kobietami a mężczyznami w sektorze (sektorach), na które oddziałują (np. rynek zatrudnienia, przedsiębiorstwo, wykształcenie ogólne i zawodowe, usługi i infrastruktura związane z życiem zawodowym i życiem rodzinnym). 21 Interwencje neutralne pod względem równości Interwencje te mają wymiar integracyjny, który nie ma wpływu na ograniczenie dysparytetów albo na poprawę sytuacji na płaszczyźnie równości kobiet i mężczyzn. Nie wpływają one, bezpośrednio lub pośrednio, na rynek zatrudnienia ani na możliwości pracy kobiet i mężczyzn, ani też na usługi i infrastrukturę związaną z życiem zawodowym i rodzinnym. Może tu chodzić o pomoc w dziedzinie energii albo o pewne typy infrastruktur fizycznych. Uwaga: Niektóre pomoce pozornie „neutralne” mogą w istocie mieć negatywny wpływ na równość szans, ponieważ pod względem możliwości zatrudnienia albo pracy faworyzują one grupy względnie uprzywilejowane (np. mężczyzn w niektórych dziedzinach technicznych i na pewnych stanowiskach kierowniczych). Należy zwrócić szczególną uwagę na te pomoce i upewnić się, że potencjalne korzyści osiągnięte przez niektóre grupy są równoważone przez pomoce przeznaczone dla grup bardziej poszkodowanych. Pomoce nie mające wpływu na równość szans rozpoznaje się według następujących kryteriów: - nie wywierają one pośrednich ani bezpośrednich skutków na możliwości dostępu do rynku pracy kobiet i mężczyzn albo na tworzenie lub rozwój przedsiębiorstw; - nie wpływają na poprawę stanu usług ani infrastruktur związanych z życiem zawodowym lub rodzinnym. Ta potrójna klasyfikacja pozwoli określić stopień priorytetu proponowanej pomocy, zgodnie z tym, jaki ma ona wpływ na cele dotyczące równości szans: • Środki pozytywne w odniesieniu do równości: wysokie priorytety dotyczące równości szans. • Środki sprzyjające równości: średnie priorytety dotyczące równości szans. • Środki neutralne pod względem równości: brak priorytetu albo priorytet słaby. Pomoc, która może zaszkodzić równości szans zostanie odrzucona albo będzie musiała być rozpatrzona ponownie. Stopień priorytetu zostanie wzięty pod uwagę podczas ogólnej oceny proponowanej pomocy, służącej do wyboru pomocy, która zostanie sfinansowana. Zaleca się dokonanie szczególnie wnikliwej oceny stopnia uwzględnienia kwestii równości szans w wybranych pomocach, aby miały one możliwie jak najbardziej skuteczny wpływ na zmniejszenie nierówności i na promowanie równości. To badanie ma na celu zweryfikowanie możliwego wpływu proponowanej pomocy na cele dotyczące równości, ujawnienie każdej potencjalnej słabości w koncepcji pomocy i zlecenie ponownego zbadania proponowanej pomocy albo podjęcie uzupełniających środków, aby wzmocnić skutki pomocy na płaszczyźnie równości szans. Nie istnieje typowa metoda, pozwalająca oceniać wymiar pomocy pod kątem równości szans. W dużym stopniu zależy to od rodzaju priorytetu albo środka, a także od wybranych celów dotyczących równości szans. Tabela 9 pokazuje ogólny schemat zalecany w celu przeprowadzenia oceny i dokonania wyboru pomocy. 22 Tabela 9: Metoda selekcji i ewaluacji projektów Etap 1 Etap 2 Klasyfikacja proponowanego projektu: NEUTRALNY W DZIEDZINIE Uzgodnienie priorytetu z proponowanym projektem (można podać klasyfikację) Priorytet zerowy w dziedzinie równouprawnienia RÓWNOŚCI Projekt ten nie przyczyni się do realizacji żadnego celu w dziedzinie równości szans UKIERUNKOWANY NA Priorytet średni w dziedzinie równouprawnienia RÓWNOUPRAWNIENIE Projekt przyczyni się do realizacji celów w dziedzinie równości szans POZYTYWNY WOBEC RÓWNOUPRAWNIENIA Priorytet wysoki w dziedzinie równouprawnienia Etap 3 Etap 4 Jeśli projekt jest wybrany do finansowania, należy dokonać ewaluacji w dziedzinie równości w celu określenia: - Jakakolwiek możliwa, bezpośrednia bądź pośrednia dyskryminacja, albo możliwe negatywne skutki wobec równouprawnienia kobiet i mężczyzn, jakie może spowodować wdrożenie projektu Etap 5 Jeśli konieczne, podjąć następujące działania: Ustalić wskaźniki kontrolne - Poprawić koncepcję - Nie są wymagane żadne wskaźniki kontrolne projektu bądź - Ewaluacje w połowie okresu bądź końcowe zaproponować działania powinny sprawdzać, czy projekt wpłynął uzupełniające aby zaradzić (ujemnie, wcale czy dodatnio) na jakiejkolwiek możliwej równouprawnienie dyskryminacji bądź ujemnemu działaniu Jego prawdopodobny współudział w celach wyrównywania szans (zatrudnienie, wykształcenie i wyszkolenie, przedsiębiorczość i godzenie życia zawodowego z rodzinnym - Jakakolwiek słabość bądź luka w koncepcji projektu w odniesieniu do równouprawnienia Jego prawdopodobny współudział w celach wyrównywania szans (zatrudnienie, wykształcenie i wyszkolenie, przedsiębiorczość i godzenie życia zawodowego z rodzinnym Projekt przyczyni się w znaczący sposób do realizacji celów w dziedzinie równości szans 23 - Poprawić koncepcję projektu aby wzmocnić wpływ projektu na równouprawnienie - Opracować wskaźniki kontrolne dla równouprawnienia na poziomie realizacji projektu i rezultatów, właściwe w stosunku do rodzaju projektu oraz udziału, jaki wniesie w realizację celów w dziedzinie równości szans. - Opracować wskaźniki kontrolne dla ewaluacji wpływu projektu na zmniejszenie nierówności i poprawę równouprawnienia kobiet i mężczyzn - Opracować wskaźniki kontrolne dla równouprawnienia na poziomie realizacji projektu i rezultatów, właściwe w stosunku do rodzaju projektu oraz udziału, jaki wniesie w realizację celów w dziedzinie równości szans. - Opracować wskaźniki kontrolne dla ewaluacji wpływu projektu na zmniejszenie nierówności i poprawę równouprawnienia kobiet i mężczyzn 5.3 Monitorowanie i ewaluacja Nie można przecenić znaczenia skwantyfikowanych wskaźników i dobrych baz danych, jeśli chodzi o kwestię równość kobiet i mężczyzn. Wskaźniki te mają strategiczne znaczenie, ponieważ dotyczą one najbardziej priorytetowego sektora, który interesuje całą Wspólnotę. Mają one również znaczenie pod względem operacyjnym, ponieważ rozporządzenia dotyczące funduszy strukturalnych zakładają monitorowanie osiągniętego postępu w stosunku do celów dotyczących równości szans, który może również stanowić jeden z elementów branych pod uwagę w kwestii alokacji rezerwy wykonania. 5. 3. 1 Zbieranie danych i informacji na temat równości szans Należy dysponować właściwymi danymi odniesienia i dokonywać systematycznego podziału według płci tych danych, które będą mogły w łatwy sposób zostać uzyskane odnośnie populacji aktywnej na poziomie krajowym albo odnośnie kwalifikacji i kompetencji. Dla uzyskania innych danych trzeba będzie być może wykonać badania albo ankiety. Następujące organizacje i rodzaje usług mogą okazać się pod tym względem bardzo użyteczne: • krajowe i regionalne biura statystyczne; • urzędy odpowiedzialne za zatrudnienie, za wykształcenie ogólne i zawodowe, oraz służby społeczne; • organizacje zajmujące się równością szans, organizacje kobiece, itp.; • organizacje zajmujące się rozwojem regionalnym i gospodarczym; • izby przemysłowo-handlowa; • instytuty badawcze. Niektóre dane konieczne do monitorowania równości szans być może nie będą dostępne, na przykład dane dotyczące tendencji w zatrudnieniu i kwalifikacji zawodowych wymaganych w niektórych sektorach specjalnych albo na określonych obszarach geograficznych, a także informacje dotyczące godzenia życia zawodowego i rodzinnego (odnośnie wykorzystania czasu pracy kobiety i mężczyzny, ich dostępu do usług oraz potrzeb i aspiracji). W takim wypadku ważne będzie podjęcie i przeprowadzenie specjalnych badań albo sondaży, zachęcanie i doradzanie, jakie urzędy państwowe i regionalne mają zbierać i dostarczać informacji oraz odpowiednich danych. Zarówno kierujący projektami jak i komitety monitorujące oraz zarządzający środkami i pomocami będą potrzebowali danych i informacji. Przekazywanie odpowiednich danych osobom, które w przyszłości będą odpowiedzialne za projekty i działania, powinno stanowić część działalności informacyjnej odnoszącej się do programów dotyczących funduszy strukturalnych. 5. 3. 2 Wskaźniki równości Opracowanie wskaźników równości na wszystkich poziomach planów albo programów dotyczących funduszy strukturalnych (PWW, JDP, priorytety, PO) będzie istotne dla monitorowania i oceny wyników, rezultatów i oddziaływnia projektów. Szczegółowe informacje na temat wskaźników równości, które można wykorzystać mogą być włączone do uzupełniających dokumentów programowych (zob. część 4. 4). Sprawozdanie roczne będzie przedstawiać postęp zaobserwowany na podstawie wybranych wskaźników w trakcie wdrażania programu. Wskaźniki te mają ocenić: • w jakim stopniu dysparytety między mężczyznami a kobietami (na rynku pracy, dotyczące wykształcenia ogólnego i zawodowego, kwalifikacji i kompetencji, a także tworzenia przedsiębiorstw i kierowania nimi) zmniejszyły się w omawianym okresie i • w jakim stopniu poprawił się równy udział kobiet i mężczyzn w życiu gospodarczym i społecznym, na przykład porównując sytuację kobiet i mężczyzn na rynku pracy i ich uczestnictwo w procesach decyzyjnych. Aby opracować odpowiednie wskaźniki dotyczące równości, nie wystarczy przedstawić w wartościach liczbowych stopień uczestnictwa kobiet i mężczyzn w działalności objętej danym projektem. Wskaźniki te będą ważne na poziomie rezultatów, jakie przyniosły środki albo pomoce, ale nie wystarczą, aby ocenić zmniejszenie dysparytetów albo poprawę w kwestii równego udziału mężczyzn i kobiet, to znaczy rezultatów bądź oddziaływania projektu. Na przykład w odniesieniu do niektórych środków kształcenia albo zatrudnienia udział udziału kobiet może być wyższy od udziału mężczyzn, ale jeśli kobiety uczęszczają na krótsze zajęcia i zdobywają niższe kwalifikacje, środki te na pewno nie przyczyniają się do poprawy sytuacji na płaszczyźnie równości mężczyzn i kobiet, z punktu widzenia rezultatów i oddziaływania. Zwiększony udział przedsiębiorstw kierowanych przez kobiety w programach pomocy MSP (wynik) oraz zwiększona liczba nowopowstających przedsiębiorstw kierowanych przez kobiety (rezultat) mogą nie być wystarczające do zredukowania dysparytetów pomiędzy mężczyznami i kobietami w zakresie kierowania przedsiębiorstwami ani też do poprawy poziomu przetrwania i obrotów przedsiębiorstw należących do kobiet w stosunku do przedsiębiorstw należących do mężczyzn. Dodatkowy wysiłek będzie konieczny zarówno do poprawy ogólnego poziomu tworzenia i rozwoju przedsiębiorstw, a także doprowadzenia do odgrywania przez kobiety stosunkowo większej roli. Poniżej przedstawiono przykładowe wskaźniki odnoszące się do głównych celów dotyczących równości szans na poziomach wyników, rezultatów i oddziaływania. Przedstawione przykłady mają charakter wyłącznie ilustracyjny, aby pokazać typ wskaźników, które mogą być wykorzystane na różnych etapach planu albo programu. Należy również odnieść się do roboczego dokumentu metodologicznego nr 3 dotyczącego nowego okresu programowania 2000 – 2006 „Wskaźniki monitorowania i oceny: metodologia indykatywna”. Cel z zakresu równości: Wskaźniki wyników Poprawa równego uczestnictwa kobiet i mężczyzn w rynku pracy • • Wskaźniki rezultatów • Zmniejszenie dysparytetów w udziale mężczyzn i kobiet w programach pomocowych na rynku pracy w podziale na zawód, sektor i zatrudnienie. Zwiększenie liczby przedsiębiorstw albo instytucji wdrażających politykę równości szans. Zmniejszenie dysparytetów w dziedzinie rekrutacji mężczyzn i kobiet beneficjentów programów. 25 • • • Wskaźniki oddziaływania • • • • Polepszenie statusu kobiet w stosunku do statusu mężczyzn na rynku pracy po ich uczestnictwie w programach pomocowych dotyczących zatrudnienia. Zmniejszenie nierównowagi między pracownikami mężczyznami a kobietami poprzez zatrudnienie w przedsiębiorstwach albo instytucjach, które skorzystały z pomocy. Jak najpełniejsze wzięcie pod uwagę statusu zawodowego żon w przedsiębiorstwach rolniczych i rodzinnych. Redukcja dysparytetów w stopniu aktywności kobiet i mężczyzn. Zmniejszenie dystansu między kobietami a mężczyznami, pod względem poziomu bezrobocia i czasu jego trwania. Zmniejszenie podziału pionowego i poziomego kobiet i mężczyzn w sektorze ekonomicznym (NACE) i w sektorze zatrudnienia (ISCO). Zmniejszenie różnic w podziale dochodów kobiet i mężczyzn. Cel z zakresu równości: Wskaźniki wyników Dążenie do równości kobiet i mężczyzn w zakresie wykształcenia ogólnego i zawodowego. • Zmniejszenie dysparytetów między kobietami a mężczyznami odnoszących się do względnych stóp ich uczestnictwa i czasu zakończenia ustawicznego kształcenia, w podziale na sektor zawodowy albo dziedziny wykształcenia. • Procentowe zwiększenie ilości wspieranych przedsiębiorstw, które podnoszą poziom kwalifikacji personelu kobiecego w stosunku do personelu męskiego. • Wyrównanie udziału kobiet i mężczyzn w kursach kształcenia zawodowego posiadających certyfikaty. Wskaźniki rezultatów • Zmniejszenie dysparytetów w kwalifikacjach zawodowych kobiet i mężczyzn w grupach docelowych, w podziale na poziom i sektor zawodowy. • Poprawa równości kobiet i mężczyzn na rynku pracy i poziomu kwalifikacji zawodowych po ich udziale w programach kształcenia. Wskaźniki • Zmniejszenie dysparytetów w kwalifikacjach zawodowych oddziaływania mężczyzn i kobiet w populacji aktywnej, w podziale na sektor zawodowy albo dziedziny wykształcenia. • Zmniejszenie podziału poziomego i pionowego kobiet i mężczyzn w przedsiębiorstwach i instytucjach zajmujących się kształceniem ustawicznym. Cel z zakresu równości: Wskaźniki wyników Zwiększenie uczestnictwa kobiet w tworzeniu i rozwoju przedsiębiorstw. • Zwiększenie liczby przedsiębiorstw należących do kobiet i korzystających z pomocy. • Zwiększenie liczby kobiet korzystających z obsługi pomocy MŚP 26 Wskaźniki rezultatów • • Wskaźniki oddziaływania • • • Cel z zakresu równości: Wskaźniki wyników Poprawa godzenia życia zawodowego i życia rodzinnego. • • • Wskaźniki rezultatów • Wskaźniki oddziaływania (obsługi finansowej, doradczej, kształcenia, i w tworzeniu przedsiębiorstw). Zwiększenie liczby kobiet tworzących przedsiębiorstwa. Zwiększenie liczby kobiet tworzących przedsiębiorstwa w sektorze badań i technologii. Zwiększenie liczby przedsiębiorstw należących do kobiet. Zwiększenie liczby kobiet zarządzających inicjatywami społecznymi. Zwiększenie wysokości obrotów i rentowności przedsiębiorstw należących do kobiet w porównaniu ze średnią wysokością obrotów i rentownością przedsiębiorstw. • • • • • Liczba projektów korzystających z pomocy w sektorze zapewniającym opiekę. Procent przedsiębiorstw korzystających z pomocy, które dysponują planami zatrudnienia dotyczącymi równości szans. Procent przedsiębiorstw korzystających z pomocy, które świadczą usługi socjalne swojemu personelowi (żłobki, ułatwienia handlowe, transport, agencje bankowe). Wzrost netto miejsc będących do dyspozycji osób wymagających opieki. Wzrost netto liczby specjalistów zapewniających opiekę. Wzrost netto lokalnych usług. Wzrost satysfakcji personelu żeńskiego i męskiego, jeśli chodzi o godzenie obowiązków zawodowych i rodzinnych. Zmniejszenie absencji i zmian personelu, wzrost produkcyjności. Procentowe zmniejszenie liczby osób, które nie mogą pracować w wyniku braku opieki nad dziećmi, osobami starszymi lub niepełnosprawnymi. 5.4 Informacja i promocja Zważywszy na to, jak ważne zmiany wynikają z wprowadzenia kwestii równości szans do funduszy strukturalnych, konieczne jest podjęcie starań mających na celu, począwszy od okresu przygotowywania, poprzez cały okres programowania, informowanie osób, które w przyszłości będą odpowiedzialne za projekt o nowych uregulowaniach i możliwościach wsparcia dla działań dotyczących równości szans. Informacje na ten temat powinny być dostarczane organizacjom i grupom odpowiedzialnym za problem równości szans, aby je zachęcić do przedstawiania propozycji projektów. Powinny one również być skierowane do przedsiębiorstw i organizacji zajmujących się łączeniem zagadnień dotyczących równości, które zachęci się w ten sposób do włączenia tego problemu do ich projektów i działań. 27 Grupy wyspecjalizowane w tych tematach mogłyby także zostać zrzeszone przez organizacje integracyjne, aby czuwać nad tym, żeby każdy projekt w tej dziedzinie był spójny i wzmacniał pomoc. To współdziałanie mogłoby pomagać również osobom odpowiedzialnym za te kwestie w zaadaptowaniu ich programów i inicjatyw, tak aby w większym stopniu odpowiadały one potrzebom i interesom zarówno kobiet jak i mężczyzn. Promocja powinna uwzględniać zarówno kobiety jak i mężczyzn z populacji, do której jest skierowana. Pociągałoby to za sobą poszerzenie materiału reklamowego, który dotyczyłby dzięki temu szerszego audytorium. Należałoby w większym stopniu odwoływać się do organizacji kobiecych i do mediów, aby informować o możliwościach, jakie dają programy funduszy strukturalnych i pomoc wspólnotowa. Można także rozważyć odwołanie się do innych mediów, takich jak internet, oraz do niektórych czasopism. Informacja i promocja powinny wspierać wdrażanie nowego podejścia dotyczącego równości kobiet i mężczyzn. Sprawozdania na temat „projektów na rzecz kobiet” mogłyby zostać uzupełnione zdjęciami i tekstami opisującymi inicjatywy, które przyczyniły się do wyeliminowania tradycyjnych stereotypów i pozwoliły kobietom i mężczyznom uczestniczyć w bardziej wyrównany sposób w życiu społecznym, gospodarczym i rodzinnym. 28 Aneks 1: Glosariusz Dyskryminacja pośrednia Polityki, procedury albo kryteria nie wprowadzające dyskryminacji otwartej w stosunku do jednej albo drugiej płci, ale wprowadzające, z racji nierówności albo niewidocznych przeszkód istniejących w sferze płci, nierówność pomiędzy kobietami a mężczyznami. Działanie pozytywne Środki skoncentrowane na określonej grupie oraz mające na celu wyeliminowanie i zapobieganie dyskryminacji oraz wyrównanie strat wynikających z istniejących struktur, postaw i zachowań. Nierówność płci Nierówności albo dysparytety między kobietami a mężczyznami pod względem stopnia udziału, dostępu do środków, praw, wynagrodzeń albo korzyści, niezależnie od dziedziny. Przeszkody niewidoczne Tradycyjne postawy i przesądy, normy oraz wartości stojące na przeszkodzie pełnemu i wolnemu udziałowi kobiet (albo mężczyzn) w niektórych dziedzinach życia społecznego albo gospodarczego. Równość między kobietami a mężczyznami (równość płci) Kobiety i mężczyźni są wolni pod względem swoich kompetencji i w swoich wyborach, i nie są ograniczeni przez ścisłe określenie roli płci i przyjęte zwyczaje. Różnice na płaszczyźnie zachowań, dążeń i potrzeb kobiet i mężczyzn są brane pod uwagę, uznane i popierane w równej mierze. Równość szans kobiet i mężczyzn Brak przeszkód związanych z płcią w udziale w życiu gospodarczym, politycznym i społecznym. Równy udział kobiet i mężczyzn Równy podział kompetencji i władzy decyzyjnej między stanowiska zajmowane przez mężczyzn i przez kobiety (40 do 60% przedstawicieli każdej płci). Różnice związane z płcią Różnice społeczne i kulturowe między kobietami a mężczyznami, a także różne wartości przypisywane dziedzinom interesów i działań kobiet i mężczyzn. Różnice związane z płcią zmieniają się w zależności od społeczeństwa lub kultury i stopniowo ewoluują. Segregacja zawodowa Koncentracja kobiet i mężczyzn w różnych rodzajach i na różnych poziomach działalności i zatrudnienia, gdy kobiety są ograniczane do wąskiej sfery zatrudnienia (segregacja pozioma) i do niższych poziomów odpowiedzialności (segregacja pionowa). Włączenie zagadnień płci / równości szans Systematyczna integracja sytuacji, priorytetów i wzajemnych potrzeb kobiet i mężczyzn we wszystkich politykach, w celu promowania równości kobiet i mężczyzn. Zaktywizowanie wszystkich polityk i środków ogólnych w celach dotyczących równości, z aktywnym i otwartym uwzględnieniem, podczas programowania, we wdrażaniu, monitorowania i ocenie, ich wpływu na sytuację kobiet i mężczyzn. 29