N-34-074-C

Tabela 1. Jeziora i ich cechy morfometryczne
KOMENTARZ
DO MAPY SOZOLOGICZNEJ
W SKALI 1 : 50 000
ARKUSZ N-34-74-C
SKÓRCZ
Opracowała:
Joanna Fac-Beneda
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO OBSZARU
Położenie fizycznogeograficzne
Obszar objęty arkuszem mapy Skórcz, według podziału Polski na jednostki
fizycznogeograficzne (Kondracki, 2000), położony jest w obrębie Niżu
Europejskiego (31), w obrębie jednej podprowincji - Pojezierza Południowobałtyckie
(314). W tym zasięgu obejmuje trzy makroregiony Pojezierze Wschodniopomorskie
(314.5) z mezoregionem Pojezierze Starogardzkie (314.52), Pojezierze
Południowopomorskie (314.6-7) z mezororegionem Bory Tucholskie (314.71) oraz
Dolinę Dolnej Wisły (314.8) z mezoregionem Dolina Kwidzyńska (314.81) (Ryc.1).
Powierzchnia
[ha]
Lp.
Obj.
Nazwa jeziora
z
IRŚ1
KJP2
AJP3
[tys. m3]
planime-
Głęb.
Głęb.
śred.
maks.
[m]
[m]
trowania
Jez. Smętkowe
1.
Jez.
Smarzewskie
(Wyręby)
2.
3.
4.
Jez. Mielniczki
Jez. Czarne
(Północne)
5.
Jez. Czarne
(Południowe)
Jez. Bobrówek
6.
Jez. Tobołek
7.
8.
Jez. Kałębie
Jez. Półwieś
9.
Jez. Pieniążkowo
10.
Jez. Jaszczerek
11.
Jez. Udzierz
12.
-
1,6
-
1,9
-
35,0
41,4
33,9
-
2,3
-
2,5
79,0
98,2
-
-
83,5
79,0
97,5
98,2
4,0
-
89,2
5,1
-
-
927,0
2,2
5,9
-
-
-
2246,6
2,8
7,0
2799,5
2,8
-
-
7,6
-
Miryce
dąb bezszypułkowy
3.
Wielkie Wyręby
9 dębów bezszypułkowych
4.
Markocin
Kopytkowo
lipa drobnolistna
grupa drzew: 2 dęby szypułkowe i 1 sosna
wejmutka
6.
Smętowo Graniczne
lipa drobnolistna
7.
Stary Młyn
dąb szypułkowy
8.
Rakowiec
kasztanowiec biały
9.
Jeżewnica
lipa drobnolistna
10.
Leśna Jania
buk pospolity
11.
Leśna Jania
2 buki pospolite i 1 świerk pospolity
12.
Leśna Jania
8 dębów szypułkowych
13.
Rynkówka
lipa drobnolistna
5.
-
-
14.
Rynkówka
grab pospolity
6,4
4,2
15.
Rynkówka
kasztanowiec biały
16.
Rynkówka
buk czerwony
1333,8
5,4
26,2
17.
Rynkówka
sosna wejmutka
18.
Pieniążkowo
kasztanowiec biały
32,9
-
57,6
-
6,2
-
6,5
-
-
-
132,7
121,5
-
122,2
727,6
0,5
2,1
24,0
Budowa geologiczna
Szata roślinna
Według podziału geobotanicznego Szafera (1972) obszar objęty arkuszem
Skórcz należy do Krainy Pojezierze Pomorskie oraz Krainy Bory Tucholskie. Obie
charakteryzują się występowaniem zbiorowisk suboceanicznych i atlantyckich. Są
to ze zbiorowisk leśnych lasy bukowo-dębowe, grądy i brzeziny bagienne, ze
zbiorowisk zaroślowych i krzewinkowych wrzosowiska atlantyckie i regionalne
postaci torfowisk wysokich i zarośli łozowych, zespoły łąkowe i segetalne, zespoły
oligotroficznych jezior lobeliowych. Wiele z tych zbiorowisk ogranicza się do
występowania tylko w tych krainach. Dominującym gatunkiem krainy Pojezierze
Pomorskie jest sosna (60%), następnie buk (25%) i świerk (9%). Rozpościerająca się
na rozległych powierzchniach sandrowych kraina Bory Tucholskie charakteryzuje
się bardzo dużym udziałem sosny (96 – 99%).
Według podziału Polski Matuszkiewicza (1995) na regiony geobotaniczne wg
zbiorowisk roślinnych obszar arkusza znajduje się w zasięgu Krainy
Wchodniopomorskiej Właściwej Okręgu Starogardzkiego (A.6a.1), w Dziale
Pomorskim
(A)
Podprowincji
Południwobałtyckiej
i
w
Prowincji
Środkowoeuropejskiej. Przeważającą część zajmują kompleksy grądów
subatlantyckich serii żyznej oraz ubogiej (Stellario-Carpinetum). W dolinach rzek i na
terenach podmokłych występują siedliska niżowych łęgów jesionowo-olszowych
(Fraxino-Alnetum). W części zachodniej wyspowo rejestruje się acydofilne
pomorskie lasy bukowo-dębowe (Fago-Quercetum petraeae) oraz kontynentalne
bory mieszane sosnowo-dębowe (Pino-Quercetum). Gdzie niegdzie występują olsy
środkowoeuropejskie (Carici elongatae-Alnetum) oraz stanowiska mszarów
wysokotorfowiskowych (Sphagnetalia magellanici).
19.
Pieniążkowo
* numeracja zgodna z numeracją na mapie
kasztanowiec biały
Degradacja powierzchni terenu
Znaczne deniwelacje terenu (o nachyleniu powyżej 8o) powodują, iż grunty
narażone są na denudację naturogeniczną i uprawową. Na gruntach ornych mogą
tam zachodzić procesy erozyjne o charakterze zmywowym, a na terenach leśnych
może to stanowić potencjalne zagrożeniem związane z wylesieniem. W dolinach
rzek oraz na terenach podmokłych system sztucznych kanałów może stanowić
potencjalne zagrożenie zalewów powodziowych podczas wysokiego stanu wód.
W zasięgu arkusza zlokalizowane są trzy składowiska surowców
przemysłowych, 25 rolnych i dwa leśne oraz cztery składowiska paliw stałych.
W obrębie arkusza zlokalizowano trzy kontrolowane składowiska odpadów
komunalnych w Skórczu, Borowcu i na południe od Twardej Góry.
Występujące na terenie wszystkich miejscowości analizowanego arkusza
obszary zabudowane stanowią inną formę degradacji powierzchni terenu. Z
degradacją powierzchni terenu wiążą się miejsca pochówku (4).
Degradacja gleb
Największe zagrożenie zjawiskiem erozji gleb występuje na obszarach o
zróżnicowanej rzeźbie terenu i dużych deniwelacjach. Te grunty podatne na
denudację naturogeniczną i uprawową występują w strefach krawędziowych.
Miejscami, w dolinach rzecznych, gleby narażone są na zalewy powodziowe
(większy obszar na południe od Lalkowych). W południowo-zachodniej i północnowschodniej części omawianego obszaru zarejestrowano grunty podatne na
infiltrację zanieczyszczeń do wód podziemnych. Na obszarze arkusza Skórcz nie
prowadzono badań monitoringu gleb.
Zakład
mogące
Źródło
hałasu
Źródło
odoru
-
+
pyły
gazy
-
-
gazy
bez CO2
-
bd
-
bd
-
bd
-
+
+
-
+
+
+
+
-
-
-
-
+
+
znacząco
oddziaływać
na
środowisko
Na terenie opracowania występują obiekty zakwalifikowane jako
przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko - zaliczane wg
obecnych przepisów prawnych do kategorii inwestycji mogących zawsze znacząco
oddziaływać na środowisko (ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu
informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie
środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko – Dz.U. 2008, Nr 199, poz.
1227), ujęte w §2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w
sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz.U.
2010, Nr 213, poz. 1397).
Przedsięwzięciem znacząco wpływającym na środowisko na opisywanym
arkuszu mapy jest przebiegająca wzdłuż obszaru arkusza w centralnej jego części
autostrada A1, droga krajowa S1 oraz linia energetyczna (przebiegająca wzdłuż
omawianego obszaru).
PRZECIWDZIAŁANIE DEGRADACJI ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
Pozytywnym
przejawem
przeciwdziałania
degradacji
środowiska
przyrodniczego są dwie biologiczne oczyszczalnie ścieków znajdujące się w
Kopytkowie i Majewie oraz jedna kompleksowa oczyszczalnia w Skórczu. Żadna
miejscowość nie posiada kanalizacji sanitarno-burzowej obsługującej w 100%
powierzchnię administracyjną. Kanalizację sanitarną w całości posiadają Wolental,
Wielbrandowo, Majewo, Barłożno i Kopytkowo. Na badanym obszarze nie prowadzi
się badań w ramach monitoringu wód powierzchniowych. Punkt kontrolny w ramach
sieci monitoringu regionalnego wód podziemnych zlokalizowano w Skórczu.
Ponadto w zakładach przemysłowych w Skórczu (5) oraz w Kopytkowie (2) i
Barłożnie (1) zainstalowano urządzenia odpylające.
Na odcinku autostrady A1 w południowej oraz północnej części obszaru
objętego arkuszem umieszczono ekrany akustyczne.
REKULTYWACJA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
Lasy na terenie arkusza wykazują dobry stan zdrowotny. Jedynie w północnowschodniej części arkusza, na południe od miejscowości Królów Las występujący
kompleks leśny wykazuje silnie uszkodzony drzewostan (defoliacja powyżej 60%).
Wartość ta wskazuje to na silny stopień uszkodzenia aparatu asymilacyjnego, a
uszkodzenia spowodowane były czynnikami biotycznymi (szkodniki owadzie,
grzyby pasożytnicze).
Rekultywacja środowiska wiąże się z działaniami mającymi na celu
przywrócenie przede wszystkim gospodarce rolnej lub leśnej terenów uprzednio
zdegradowanych, najczęściej przez górnictwo odkrywkowe. Na obszarze arkusza
Skórcz zarejestrowano jeden obszar rekultywacji środowiska przyrodniczego na
inne cele niż rolne, leśne i wodne o powierzchni poniżej 6,25 ha – w okolicach
Skórcza.
Degradacja wód powierzchniowych
NIEUŻYTKI
Na jakość wód powierzchniowych na omawianym obszarze ma gospodarka
wodno-ściekowa w obrębie wszystkich jednostek osadniczych (brak kanalizacji, czy
niedostateczna ilość oczyszczalni ścieków). Ciągłym zagrożeniem dla wód
powierzchniowych i podziemnych są zanieczyszczenia obszarowe pochodzenia
rolniczego, ścieki bytowe z nieszczelnych szamb oraz niedostatecznie
oczyszczone wody pościekowe. Wykaz ważniejszych zrzutów ścieków przedstawia
tabela 3.
Nieużytki to ta część zasobów środowiska, która pozostaje poza
współczesnymi formami użytkowania gruntów nie jest gospodarczo przydatna. W
obrębie arkusza Skórcz nie zarejestrowano żadnego obszaru nieużytków
antropogenicznych, natomiast występują obszary nieużytków naturogenicznych i są
to zazwyczaj obszary obejmujące gleby zerodowane.
Tabela 3. Ważniejsze zrzuty ścieków.
Lp.*
1.
Miejscowość
Skórcz
komunalne
Ilość
m3/d
aktual.
500
komunalne
61
Urządzenia
oczyszczaj
ące
komplekso
wa
biologiczne
110
biologiczne
Rodzaj
Ścieków
Zakład
Urząd Miasta
Skórcz
Urząd Gminy
Morzeszczyn
Kopytkowo
Urząd Gminy
komunalne
Smętowo
Graniczne
* numeracja zgodna z numeracją na mapie
3.
Szoryca
Struga
Lipiogórska
rowem do
Janki
Tabela 4. Stan czystości badanych cieków i jezior
Lp.
Rzeka (km biegu
rzeki), jezioro
Stan
Punkt
pomiarowokontrolny
Rok
badań
Stan
ekologic
zny
ogólny
1.
Węgiermuca (14
km)
Bobowo
2010
-
-
2.
Węgiermuca (1,4
km)
ujście do
Wierzycy
2010
III
V
3.
Janka (0,1 km)
Brody
Pomorskie
2009
II
II
OGÓLNA OCENA STANU ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
I STOPNIA JEGO DEGRADACJI
Kierunek
zrzutu
Główne parametry
zanieczyszczeń
temperatura,
zawiesinia ogólna
zawiesina ogólna,
OWO, azot
Kjeldahla
BZT5, OWO, SR,
NNO3, azot
Kjeldahla, N, P
* Od 2008 r. wody powierzchniowe klasyfikowane są w obowiązującej obecnie 5-cio
stopniowej skali czystości (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 roku (Dz.
U. nr 162, poz.1008) oraz Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 roku
(Dz.U. nr 258, poz. 1550), a ponieważ wytyczne do Mapy Sozologicznej Polski w skali 1:50 000
przewidują skalę czterostopniową decyzją konsultanta krajowego klasa jakości wody IV i V została
połączona i określona jako klasa NON (wody pozaklasowe) i według takiej procedury sygnatury
klasy jakości zostały umieszczone na mapie.
Na obszarze opracowania nie prowadziło się badań jakości wody. Dane
dotyczące jakości wód Janki i Węgiermucy podano dla punktów kontrolnych
leżących na arkuszu sąsiednim N-34-74-A Stargard Gdański.
Pod względem fizyczno-chemicznym wody Węgiermucy (2010 r.) w obu
przekrojach sklasyfikowany został jako poniżej dobrego, pod względem
chemicznym w Bobowie również poniżej dobrego, a w ujściu jako dobry. O jakości
wód w ujściu na ogólny stan określany jako zły zadecydował poziom zawiesiny
ogólnej, ogólnego węgla organicznego i azotu Kjeldahla. Stan ekologiczny
utrzymywał określono jako umiarkowany.
Wody Janki w Brodach Pomorskich (ujście) w roku 2009 pod względem
biologicznym były dobre (o obniżeniu jakości zadecydowały makrofity). Z fizycznochemicznych zanieczyszczeń zanieczyszczeń stanie dobrym zadecydowały
przekroczenia wskaźników BZT5, ogólnego węgla organicznego, substancji
rozpuszczonych, azotu azotanowego, azotu Kjeldahla, azotu i fosforu ogólnego.
Stan chemiczny oraz potencjał ekologiczny był również dobry i to zdecydowało o
sklasyfikowaniu wód do dobrego stanu ogólnego.
Degradacja wód podziemnych
Użytkowe poziomy w czwartorzędzie są średnio i dobrze izolowane przez
zwarty nadkład glin zwałowych o miąższości od kilku metrów w zlewni Młyńskiej
Strugi, w okolicach Skórcz i Lipiej Góry do powyżej 10 m na pozostałej części
arkusza. Potencjalne zagrożenie dla wód podziemnych stanowią istniejące w
Skórczu zakłady przemysłu spożywczego IGLOTEX oraz przemysłu meblarskiego
FAST. Specyficzną branżą w Skórczu jest produkcja wód gazowanych z
eksploatowanych studni artezyjskich – potencjalne zagrożenie. W zasięgu arkusza
wody podziemne zakwalifikowano do III klasy.
Do głównych zagrożeń wód podziemnych należą obecnie spływy z pól
uprawnych oraz niekontrolowane zrzuty nieoczyszczonych ścieków komunalnych,
nieszczelne szamba z terenów wiejskich oraz nieszczelność zbiorników paliw
płynnych, chociaż potencjalne zagrożenie jest niewielkie, gdyż na obszarze arkusza
zlokalizowane są tylko dwie stacje paliw płynnych i gazowych (Skórcz, Kopytkowo).
Stan środowiska obszaru objętego opracowaniem można ocenić jako dobry.
Spośród wszystkich komponentów najbardziej degradowane są wody
powierzchniowe i wody podziemne. Ich jakość zdeterminowana jest
nieoczyszczonymi lub tylko częściowo oczyszczonymi ściekami oraz
zanieczyszczeniami pochodzenia rolniczego i utrzymuje się na poziomie
Degradacja środowiska w postaci skupisk źródeł niskiej emisji gazów i pyłów,
składowisk surowców przemysłowych widoczna jest na jednostek osadniczych.
Największe oddziaływanie liniowe wykazuje autostrada A1, droga ekspresowa S1
(dawna E75) oraz linia energetyczna przebiegająca wzdłuż arkusza.
Z prawnych formy ochrony przyrody na opisywanym obszarze występuje 1
rezerwat przyrody, jeden obszar chronionego krajobrazu, a także 19 pomników
przyrody.
WSKAZANIA DOTYCZĄCE KSZTAŁTOWANIA
I OCHRONY ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
Bezsprzecznie do najważniejszych zadań w zakresie kształtowania i ochrony
środowiska przyrodniczego zaliczyć trzeba ochronę i przeciwdziałanie degradacji
wód powierzchniowych poprzez prowadzenie odpowiedniej gospodarki wodnościekowej. Ważne jest też uzupełnienie kanalizacji w większości miejscowościach.
Budowa oczyszczalni ścieków i doskonalenie istniejących oraz poszerzenie działań
o monitoring ich sprawności należą również do działań przeciwdziałających
degradacji.
Kolejnym zadaniem jest ochrona i przeciwdziałanie degradacji wód
podziemnych poprzez zmniejszenie ich wykorzystania do celów przemysłowych,
modernizacja i rozbudowa ujęć wody.
W ramach gospodarki odpadami proponuje się jej doskonalenie poprzez
budowę dużych systemów utylizacji odpadów komunalnych. Wskazana byłaby
budowa gminnych kompostowni. Likwidacji powinny ulec niekontrolowane, niekiedy
początkowo niewielkie składowiska odpadów w otoczeniu wsi, w lasach, w oczkach
i zagłębieniach bezodpływowych oraz w dnach odkrywek poeksploatacyjnych (nie
oznaczono na mapie ze względu na małą skalę zjawiska).
W celu ograniczenia degradacji powietrza atmosferycznego konieczne jest
zmniejszenie emisji zanieczyszczeń powietrza (emitory komunalne i przemysłowe),
szczególnie w obrębie większości miejscowości, poprzez eliminowanie paliwa
stałego na rzecz bardziej ekologicznych nośników energii, w tym energii
odnawialnej. Ważnym zadaniem jest również zmniejszenie emisji hałasu wzdłuż
autostrady A1 i drogi ekspresowej S1.
Sieci przesyłowe energii elektrycznej powinny być tak projektowane, by
zminimalizować ich oddziaływanie na krajobraz. Mowa tu o tzw. kamuflażu, czyli
wkomponowania linii w terenie (maskujące kolory słupów), wielotorowości i
wielonapięciowości linii, artystycznych sylwetkach słupów („techniczne pomniki”),
estetyce wykonania (symetria, proporcje elementów, odpowiednie zakratowanie
słupów), stosowania rozwiązań technicznych umożliwiających ograniczenie wycinki
drzew przy przechodzeniu linii przez tereny leśne oraz odpowiedni wybór trasy linii
energetycznych.
Ważne są również działania ku zachowaniu tradycyjnych praktyk
gospodarczych na terenach cennych przyrodniczo, w tym zachowanie zadrzewień
śródpolnych i małych zagłębień wraz z występującą florą oraz dbanie o stan
terenów podatnych na denudację naturogeniczną i uprawową (zbocza dolin
rzecznych). Sukcesywne ograniczanie negatywnego wpływu na środowisko
zanieczyszczeń szczególnie obszarowych pochodzących z działalności rolniczej
jest zadaniem szczególnie istotnym z punktu widzenia produkcji tzw. ekologicznej
żywności.
Podstawą realizacji powyższych zaleceń jest wykształcenie wśród
mieszkańców nawyków kultury ekologicznej oraz poczucia odpowiedzialności za
jakość środowiska.
Literatura i materiały źródłowe:
1.
2.
3.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
Emisja [t/rok]
Rodzaje przedsięwzięć
przyrodnicze
Degradacja lasów
FORMY OCHRONY ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
Znaczną część arkusza pokrywają pola uprawne. Lasy zajmują około 1/3
powierzchni i tworzą zwarte kompleksy w części zachodniej (wschodnie granice
Borów Tucholskich) oraz w północno-wschodniej (zalesione drumliny).
Z prawnych formy ochrony przyrody na opisywanym arkuszu występują: jeden
(1) rezerwat przyrody (północna część rezerwatu), część obszaru chronionego
krajobrazu - OChK Borów Tucholskich oraz 19 pomników przyrody.
Faunistyczny rezerwat „Jezioro Udzierz” o pow. 229,88 ha utworzono w roku
2000 w celu zachowania zróżnicowanej gatunkowo i liczbowo ornitofauny oraz flory.
Zinwentaryzowano tu 70 gatunków ptaków, w tym 34 lęgowisk. Szata roślinna liczy
ponad 500 gatunków roślin naczyniowych.
Część obszar objętego arkuszem Skórcz (30%) należy do obszaru Natura 2000
Bory Tucholskie (PLB220009) w ramach specjalnej ochrony gatunków ptaków (oso).
Pozostałe obiekty prawnie chronione zaliczają się do grupy indywidualnych
form ochrony przyrody (tab. 2).
Miejscowość
Wielbranhodowla
dowo
2.
Skórcz
IGLOTEX S.A.
3.
Skórcz
tartak
4.
Skórcz
hodowla
5.
Barłożno
hodowla
6.
Stara Jania
hodowla
7.
Leśna
hodowla
Jania
8.
Ostrowite
hodowla
9.
Milewko
hodowla
* numeracja zgodna z numeracją na mapie
DEGRADACJA KOMPONENTÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
2.
Według podziału rolniczo-klimatycznego Polski Gumińskiego (1948), obszar
opracowania położony jest w dzielnicy pomorskiej i dzielnicy bydgoskiej. W innej
regionalizacji klimatycznej Polski obszar objęty arkuszem mapy Skórcz leży
odpowiednio w regionie wschodniopomorskim i regionie Dolnej Wisły (Woś, 1999).
Według Okołowicza i Martyn (1979) region pomorski, na terenie którego częściowo
leży arkusz charakteryzuje się dużymi opadami rocznymi (450 - 600 mm), średnią
temperaturą stycznia w granicach –2 oC, -3 oC i średnią temperaturą lipca 18 oC. Na
rozmieszczenie opadów silny wpływ wywiera rzeźba terenu i ekspozycja stoków.
Najdłuższą porą roku jest zima, której czas trwania wynosi od 80 do 100 dni, lato
jest krótkie i trwa od 60 do 85 dni. Krótkie lato powoduje, że okres wegetacyjny nie
przekracza 210 dni. Klimat Doliny Kwidzyńskiej, której fragment znajduje się w
zasięgu arkusza się charakteryzuje się mniejszymi opadami (450 - 550 mm), średnią
temperaturą stycznia w granicach –2 oC i średnią temperaturą lipca 18 oC. Zima trwa
80 – 90 dni, lato 70 -90 dni. Okres wegetacyjny jest dłuższy (220 dni).
Według regionalizacji Trappa (2001) przeważająca część arkusza leży w
zasięgu Krainy Żuław i Doliny Dolnej Wisły. Występuje tutaj stosunkowo wysoka
średnia roczna amplituda temperatury powietrza. W rejonie Kwidzyna jej wartości są
najwyższe w całym województwie pomorskim. Wysoka jest tutaj także liczba dni
mroźnych i liczba dni gorących. Sumy miesięczne i roczne opadu atmosferycznego
należą do najniższych w całym województwie. Klimatyczny bilans wodny w okresie
wegetacyjnym jest zdecydowanie ujemny - deficyt opadowy. Prędkość wiatru maleje
z północy na południe, a przeważają wiatry z sektora zachodniego i południowozachodniego. Ich prędkość uwarunkowana jest odległością od morza. Kraina
położona jest poza głównymi szlakami gradowymi. W ogólnym zarysie na
kształtowanie się klimatu tego terenu wpływ ma ocean, na oddziaływanie którego
nakłada się decydujący wpływ Morza Bałtyckiego. Południowo-zachodnia część
arkusza Skórcz leży w zasięgu Krainy Pojezierza Pomorskiego - część zewnętrzna.
Część centralna Krainy Pojezierza Pomorskiego jest najchłodniejszym obszarem
województwa pomorskiego. Występują tutaj najniższe minima absolutne temperatury
powietrza, najwięcej dni przymrozkowych i mroźnych oraz stosunkowo znaczna
liczba dni gorących. Z agroklimatycznego punktu widzenia ważne jest stwierdzenie,
że długość okresu bezprzymrozkowego jest tutaj stosunkowo krótka. Występuje
tutaj najwyższa w województwie liczba dni z ciszą i słabym wiatrem oraz
najmniejsza liczba dni z wiatrem silnym i bardzo silnym. Sumy roczne opadów są
tutaj wysokie, a liczba dni z pokrywą śnieżną największa. Druga część tej krainy
(część zewnętrzna – właśnie w granicach arkusza) ma cechy przejściowe. Przez
całą Krainę przechodzą główne szlaki gradowe.
Lp.*
Wśród złóż surowców mineralnych na opisywanym terenie udokumentowano
złoże kruszywa naturalnego (piasków i żwirów) w miejscowości Królów Las o
rozpoznanych zasobach geologicznych w ilości ca 735,8 tys. ton.
Formy ochrony środowiska na tym arkuszu uzupełnia 14 ujęć wód
podziemnych zlokalizowanych w większych miejscowościach (trzy ujęcia w
Skórczu).
Majewo
Klimat
Na obszarze objętym arkuszem Skórcz znaczącymi emitorami zanieczyszczeń
powietrza atmosferycznego są linowe emitory hałasu w postaci autostrady A1, drogi
ekspresowej S1 oraz dróg krajowych i wojewódzkich. Punktowe emitory hałasu
związane są z zakładami przemysłowymi w Skórczu.
Degradacja powietrza atmosferycznego wiąże się również z uciążliwymi
odorami. Na omawianym terenie zjawisko to związane jest z hodowlą zwierząt i
występuje w siedmiu miejscowościach (tabela 5).
We wszystkich większych miejscowościach znajdują się skupiska źródeł
niskiej emisji pyłów i gazów związane z indywidualnymi systemami grzewczymi.
5.
1.
2,4
2,1
24,7
4.
Tabela 5. Ważniejsze emitory zanieczyszczeń do atmosfery
-
Konsekwencją zlodowacenia plejstoceńskiego jest występowanie na obszarze
objętym opracowaniem gleb wytworzonych na piaskach i glinach. Zdecydowanie
największą część arkusza objętego opracowaniem zajmują gleby brunatne
wyługowane i kwaśne wytworzone na glinach i piaskach gliniastych. Zachodnią
część obszaru zajmują piaski luźne, a na nich gleby blielicowe i rdzawe. Oraz w
północnej części gleby brunatne wyługowane i kwaśne. W dolinie Janki na torfach i
utworach mułowo-torfowych wykształciły się gleby torfowe i murszowe.
Omawiany obszar należy do czterech dorzeczy Wierzycy, Wdy, Mątawy i Strugi
Młyńskiej. Wszystkie odprowadzają wody do Wisły. Lokalną bazą drenażu dla wód
obszaru objętego arkuszem Skórcz jest dolina Wisły na wschód od obszaru
opracowania. Jednak głównym kierunkiem odwadniania jest północ (dopływy
Wierzycy i Struga Młyńska). Charakterystyczną cechą części wysoczyznowej jest
występowanie obszarów endoreicznych, są to obszary bezodpływowe chłonne i
obszary bezodpływowe ewapotranspiracyjne, a ich odsetek na omawianym arkuszu
wynosi 30%.
Cieki omawianego obszaru wg Dynowskiej (1971) charakteryzują się reżimem
wyrównanym z wezbraniem wiosennym i gruntowo-deszczowo-śnieżnym zasilaniem.
Według Parde (1957), rzeki omawianego obszaru należałoby zaliczyć do ustrojów
prostych odznaczających się tylko jednym wezbraniem i jednym okresem niskich
przepływów. Reżim uwarunkowany jest silnie klimatem oceanicznym i skałami
plejstoceńskimi, przez co rzeki odznaczają się najbardziej wyrównanymi
przepływami spośród wszystkich rzek polskich. Najwyższe stany występują w maju,
najniższe w okresie od sierpnia do października. Opady z okresu letniego nie
wpływają na podniesienie stanów wody, a uzupełniają zapasy wód podziemnych.
Właśnie w okresie lata, w czasie niżówek zaznacza się najwyższe zasilanie
podziemne (Fac-Beneda, 2006).
Na obszarze objętym arkuszem Skórcz występuje kilka większych jezior, z
których należy wymienić Jezioro Czarne i jez. Udzierz. Parametry dotyczące
największych zbiorników wodnych ilustruje tabela 1.
2.
11056,4
699,3
Gleby
Wody powierzchniowe
grupa 11 drzew: buk, lipa, jesion, klon
2,2
W podziale na jednostki hydrogeologiczne (Paczyński, 1993) omawiany obszar
mieści się w regionie IV – gdańskim (część wschodnia arkusza) i V – pomorskim
(część zachodnia). Wody użytkowe słodkie na analizowanym obszarze występują
do głębokości 200-300 m ppt. Poziomy użytkowe występują w utworach
czwartorzędu, trzeciorzędu i kredy. Główny użytkowy poziom wodonośny występuje
w utworach czwartorzędowych na głębokości 15-50 m. Poziom wykształcony
głównie w postaci rozległych sandrów kopalnych, które wzdłuż doliny Węgiermucy
w okolicach Skórcza rozcinają liczne wąskie doliny kopalne. Wody zalegające w
dolinach kopalnych charakteryzują się artezyjskim zwierciadłem wody i ujmowane
są przez liczne studnie. Generalnie wody podziemne odpływają w kierunku
północnym i północno-wschodnim i na całym obszarze zwierciadło wody ma
charakter napięty. Obszar położony jest w strefie wzmożonego drenażu.
Na obszarze opracowywanego arkusza wg "Mapy obszarów głównych
zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce, wymagających szczególnej
ochrony", nie występuje żaden główny zbiornik wód podziemnych (Kleczkowski i
inni, 1990).
Położenie arkusza prawie całkowicie na Pojezierzu Starogardzkim decyduje o
jego wysoczyznowym charakterze. Decydującą rolę w kształtowaniu się rzeźby
odegrał lądolód i jego wody roztopowe, szczególnie w czasie stadiału pomorskiego
zlodowacenia północnopolskiego. Wynikiem jego działalności stała się duża
różnorodność form, zarówno wypukłych (moreny czołowe, denne, drumliny, ozy,
kemy), jak i wklęsłych (rynny, doliny, wytopiska, pradoliny). Wyraźnie zaznacza się
pasowość układu moren dennych, czołowych i równin sandrowych. Powszechnie
występującą formą jest falista morena denna falista z licznymi wytopiskami i
zagłębieniami bezodpływowymi. Główną cechą rzeźby terenu obszaru jest jego
generalny skłon w kierunku wschodnim do wysokości 140 m n.p.m. na zachodzie do
około 60 n n.p.m na wschodzie. Najwięcej powierzchni (około 90%) przypada na
obszary położone w granicach 70 – 120 m n.p.m. Charakterystyczne jest również
wyraźne wygaszenie deniwelacji w stosunku do sąsiedniego Pojezierza
Kaszubskiego, brak tu bowiem tak potężnego systemu rynien jeziornych, czy
zagęszczenia wzniesień morenowych. Wysokości względne oscylują w granicach
35 m, przy czy powyżej 15 m należą do rzadkości. Powierzchnię morenową
przecinają południkowo przebiegające sandry. W północnej części obszaru
występuje południowy fragment dolinnego (8–10 m niżej niż powierzchnia moreny)
Sandru Trzcińskiego.
Najwyżej wyniesionym punktem obszaru opracowania jest wzgórze nieopodal
Kamionki (125,8 m n.p.m.) położone w południowej części arkusza na wysoczyźnie.
Różnica wysokości między najwyżej wyniesionym punktem, a obszarem najniżej
położonym w dolinie Janki (Morzeszczyn) wynosi około 90 m.
Pomnik przyrody
Ryzowie
440,9
Wody podziemne
Ukształtowanie powierzchni terenu i geomorfologia
Miejscowość
1.
-
KJP – Katalog Jezior Polski A. Choiński (19910
AJP – Atlas Jezior Polski J. Jańczak – red.(1997)
Pod względem geologicznym obszar objęty arkuszem położony jest na granicy
synklinorium brzeżnego i obniżenia perybałtyckiego. Fundamentem budowy
geologicznej są skały krystaliczne zalegające na głębokości poniżej 2000 m, a
pokryte utworami paleozoiku i mezozoiku. Powierzchnia utworów mezozoicznych
kredowych reprezentowanych przez szare mułowce, ciemne iły, piaskowce, piaski
glaukonitowe i margle obniża się południkowo zgodnie ze współczesną doliną
dolnej Wisły. Z zachodu i wschodu powierzchnia kredowa nachylona jest łagodnie
ku osi obniżenia. Na kredzie zalegają cienką warstwą (do 13 m) utwory
trzeciorzędowe oligocenu wykształcone w postaci drobnoziarnistych piasków
glaukonitowych z okruchami bursztynu i konkrecjami fosforytowymi. Utwory miocenu
(do 80 m miąższości) to osady rzeczne, jeziorne i bagienne reprezentowane przez
piaski kwarcowe różnej frakcji oraz mułki i iły, często zawierające pyły burowęglowe
i soczewki węgla brunatnego. Powierzchnią rozwinięta na utworach mioceńskich na
wysoczyźnie zalega wysoko + 60 - + 40 m, na obszarze doliny Wisły schodzi do –
80 m, a nawet do - 141 m. Powierzchnię podczwartorzędową przykrywają znacznej
miąższości osady plejstoceńskie (do ponad 250 m miąższości), co jest rezultatem
wielokrotnego zlodowacenia. W stratygrafii tych osadów wyróżnia się główne
poziomy glin morenowych i rozdzielających je dwóch serii osadów. Dolną szarą
glinę morenową wiąże się ze zlodowaceniem środkowopolskim. Na niej zalegają
osady fluwioglacjalne, a następnie utwory zlodowacenia bałtyckiego – glina
szarozielona, osady fluwioglacjalne i górna glina brunatna. Najpotężniejsza seria to
plejstoceńskie osady fluwioglacjalne leżące pod górną gliną morenową i tworzące
ławicę o kilkudziesięciometrowej miąższości. Odsłonięcia dokumentują liczne
zaburzenia glacitektoniczne sięgające daleko w głąb wysoczyzny. Profil
litologiczno-stratygraficzny czwartorzędu jest ograniczony do osadów zlodowaceń
środkowopolskich i dominujących północnopolskich jakkolwiek, w obniżeniach
powierzchni podczwartorzędowej, niewykluczona jest obecność osadów
zlodowaceń południowopolskich.
Lp.*
466,3
33,3
2,7
32,5
75,3
-
Tabela 2. Pomniki przyrody
Degradacja powietrza atmosferycznego
Augustowski B., 1977, Pomorze, PWN, Warszawa.
Choiński A., 1991, Katalog jezior Polski, cz. 1 – Pojezierze Pomorskie, Wyd. UAM, Poznań.
Dynowska I., 1971, Typy reżimów rzecznych w Polsce, Prace Inst.Geogr. UJ, z.50.
15.
16.
17.
18.
Fac-Beneda J., 2006, Komentarz do Mapy Hydrograficznej Polski w skali 1:50 000, arkusz N34-74-C Skórcz, Główny Geodeta Kraju, Polkart, Rzeszów.
Gumiński R., 1948, Próba wydzielenia dzielnic rolniczo - klimatycznych w Polsce, Przegląd
Meteorologiczny i Hydrologiczny, R. 1.
Jańczak J., 1997, (red.), Atlas jezior Polski, t. II, Bogunki Wydawnictwo Naukowe, Poznań.
Kleczkowski A. S., 1990, Objaśnienia mapy obszarów Głównych Zbiorników Wód
Podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony, 1:500.000, IH IG AGH,
Kraków.
Kondracki J., 2000, Geografia fizyczna Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Matuszkiewicz J.M., 1993, Krajobrazy roślinne i regiony geobotaniczne Polski, Wyd.
Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków.
Okołowicz W., Martyn D., 1979, Regiony klimatyczne Polski, w: Atlas geograficzny Polski,
Warszawa.
Paczyński B., (red.), 1993 — Atlas hydrogeologiczny Polski 1:500 000. Państwowy Instytut
Geologiczny. Warszawa.
Parde M., 1957, Rzeki, PWN, Warszawa.
Raport o stanie środowiska województwa pomorskiego w 2009 roku, 2010, Inspekcja
Ochrony Środowiska, WIOŚ w Gdańsku, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Gdańsk.
Raport o stanie środowiska województwa pomorskiego w 2010 roku, 2011, Inspekcja
Ochrony Środowiska, WIOŚ w Gdańsku, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Gdańsk.
Szafer W., 1972, Podstawy geobotanicznego podziału Polski, (w:) Szata roślinna Polski, t.2,
W. Szafer, K. Zarzycki (red.), PWN, Warszawa.
Trapp A., 2001, Warunki klimatyczne, (w:) Opracowanie ekofizjograficzne do planu
zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego, Pomorskie Studia
Regionalne, Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, Gdańsk.
Woś A., 1999, Klimat Polski, PWN, Warszawa.
Wytyczne techniczne GIS-4 Mapa Sozologiczna Polski w skali 1:50 000 w formie analogowej
i numerycznej, 2005, GUGiK, Warszawa.
© Copyright by Joanna Fac-Beneda
Uniwersytet Gdański w Gdańsku