Charakterystyka prawidłowej i rzetelnej rachunkowości

Charakterystyka prawidłowej i rzetelnej rachunkowości
Wpisany przez dr Andre Helin, dr Janusz Wisłowski
Nadrzędne zasady rachunkowości zapewniają zachowanie porównywalności danych
finansowych oraz przedstawienie rzetelnego i jasnego obrazu sytuacji finansowej i majątkowej
jednostki.
Nadrzędne zasady rachunkowości, metody sporządzania i tryb badania sprawozdań
finansowych określa ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości.
Przepisy ustawy mają zastosowanie do spółek prawa handlowego i prawa cywilnego mających
siedzibę lub miejsce zarządu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Dla wyżej wymienionych jednostek ustawa określa zasady:
1. prowadzenia ksiąg rachunkowych,
2. ustalania lub sprawdzania drogą inwentaryzacji rzeczywistego stanu aktywów i pasywów,
3.
4.
5.
6.
wyceny aktywów i pasywów oraz ustalania wyniku finansowego,
gromadzenia i przechowywania wymaganej dokumentacji,
prezentacji sprawozdania finansowego według obligatoryjnych wzorów,
badania i ogłaszania sprawozdań finansowych.
W kolejnych rozdziałach książki (prezentujemy ją w biuletynie w dziale Literatura biznesu)
opisane są najistotniejsze zagadnienia związane ze sprawozdaniem finansowym,
prezentującym historyczny stan jednostki, na podstawie którego decyzje podejmują inwestorzy,
kredytodawcy, kontrahenci (użytkownicy zewnętrzni).
1 / 12
Charakterystyka prawidłowej i rzetelnej rachunkowości
Wpisany przez dr Andre Helin, dr Janusz Wisłowski
Obowiązkowemu badaniu przez biegłych rewidentów podlegają, zgodnie z art. 64 ustawy,
roczne skonsolidowane sprawozdania finansowe grup kapitałowych oraz roczne sprawozdania
finansowe - kontynuujących działalność:
1. banków oraz zakładów ubezpieczeń,
2. jednostek działających na podstawie przepisów o obrocie papierami wartościowymi oraz
przepisów o funduszach inwestycyjnych,
3. jednostek działających na podstawie przepisów o organizacji i funkcjonowaniu funduszy
emerytalnych,
4. spółek akcyjnych, z wyjątkiem spółek będących na dzień bilansowy w organizacji,
5. pozostałych jednostek, które w poprzedzającym roku obrotowym, za który sporządzono
sprawozdania finansowe, spełniły co najmniej dwa z następujących warunków:
1. średnioroczne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty wyniosło co najmniej 50 osób,
2. suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego stanowiła równowartość w walucie
polskiej co najmniej 2 500 000 euro,
3. przychody netto ze sprzedaży towarów i produktów oraz operacji finansowych za rok
obrotowy stanowiły równowartość w walucie polskiej co najmniej 5 000 000 euro.
Badaniu podlegają także sprawozdania finansowe spółek przejmujących i spółek nowo
zawiązanych sporządzone za rok obrotowy, w którym nastąpiło połączenie, a także roczne
sprawozdania finansowe jednostek sporządzone zgodnie z MSSF.
Nadrzędne zasady rachunkowości
Biegły rewident w opinii podaje informację, że „zbadane sprawozdanie finansowe przedstawia
2 / 12
Charakterystyka prawidłowej i rzetelnej rachunkowości
Wpisany przez dr Andre Helin, dr Janusz Wisłowski
rzetelnie i jasno wszystkie informacje istotne dla oceny sytuacji majątkowej i finansowej", a w
przypadku przeglądu, że „uzyskano umiarkowaną pewność, że sprawozdanie finansowe nie
zawiera istotnych nieprawidłowości".
Aby to potwierdzić, jednostki sporządzające roczną sprawozdawczość finansową muszą
stosować wszystkie ustawowe przepisy, w szczególności ustawy o rachunkowości i Kodeksu
spółek handlowych. Na podstawie tych przepisów mają one obowiązek prawidłowego i pełnego
stosowania zdefiniowanych nadrzędnych zasad rachunkowości. Zapewniają one zachowanie
porównywalności danych finansowych oraz przedstawienie rzetelnego i jasnego obrazu sytuacji
finansowej i majątkowej jednostki.
Przez zasady (politykę) rachunkowości ustawa rozumie wybrane i stosowane przez jednostkę
rozwiązania dopuszczone ustawą o rachunkowości, w tym także określone w MSSF. Są one
źródłem zapewnienia wymaganej jakości sprawozdań finansowych. Zrozumienie i poprawna
interpretacja podstawowych zasad rachunkowości są nieodzownym elementem krytycznej
oceny każdego sprawozdania finansowego oraz zakresu i charakteru pracy biegłego rewidenta.
Do zdefiniowanych przez ustawę o rachunkowości nadrzędnych zasad rachunkowości należą:
- zasada ostrożności
Głównym celem zasady ostrożności jest rzetelne odzwierciedlenie wartości, ograniczenie
dowolności wyceny składników majątkowych (aktywów), źródeł finansowania (pasywów) oraz
właściwa ocena ryzyka gospodarczego. Wartość aktywów należy ustalać w cenach nabycia lub
według technicznego kosztu wytworzenia. Wyceniona wartość składników majątku obrotowego
3 / 12
Charakterystyka prawidłowej i rzetelnej rachunkowości
Wpisany przez dr Andre Helin, dr Janusz Wisłowski
nie może być jednak wyższa od możliwych do uzyskania za nie cen sprzedaży netto. Z zasady
ostrożności wynikają najistotniejsze zagadnienia wyceny aktywów i pasywów.
Rzeczowe składniki majątku trwałego oraz aktywa niematerialne i prawne, których wartość
stopniowo zostaje zużyta należy umarzać, a roczne odpisy amortyzacyjne zaliczać w koszty
danego roku obrotowego niezależnie od wyniku finansowego jednostki.
Przy rocznej wycenie rzeczowych składników majątku trwałego należy krytycznie ocenić ich
dalszą ekonomiczną przydatność dla badanej jednostki.
W wyniku finansowym jednostki należy uwzględnić utworzone rezerwy na znane jednostce
ryzyko, grożące straty oraz skutki innych zdarzeń.
Zasadę ostrożnej wyceny należy stosować także wtedy, gdy zmiany w składnikach
majątkowych jednostki zostaną ujawnione między dniem bilansowym a dniem, w którym
rzeczywiście następuje zamknięcie ksiąg rachunkowych (zatwierdzenie sprawozdania
finansowego).
Z zasady ostrożnej wyceny wynika też asymetryczne ujęcie niezrealizowanych przychodów i
strat. Według zasady ostrożnej wyceny prawdopodobne, ale niezrealizowane przychody należy
wykazać jako przychody przyszłych okresów. Oznacza to, że mogą one wpływać na wynik (np.
otrzymane zaliczki) w przeciwieństwie do prawdopodobnych, lecz jeszcze niezrealizowanych
kosztów, którymi należy obciążyć koszty działalności w roku ich powstania (np. rezerwa na
odprawy emerytalne).
- Zasada kontynuacji działalności
4 / 12
Charakterystyka prawidłowej i rzetelnej rachunkowości
Wpisany przez dr Andre Helin, dr Janusz Wisłowski
Zasada kontynuacji działalności przedsiębiorstwa przyjmuje założenie, że jednostka będzie
kontynuowała w dającej się przewidzieć przyszłości działalność w niezmniejszonym istotnie
zakresie, bez postawienia jej w stan likwidacji lub upadłości. Zasada ta jest ściśle związana z
wyceną składników majątkowych. W bieżącej ewidencji zaistniałe w okresie sprawozdawczym
operacje gospodarcze ujęte są według historycznych cen zakupu, nabycia lub sprzedaży, jeżeli
cena sprzedaży jest niższa od ceny nabycia.
Przy założeniu kontynuowania działalności gospodarczej jednostka wycenia posiadane zasoby i
ich stopniowe zużycie na podstawie faktycznie poniesionych kosztów i wydatków. Nawet jeżeli
w konkretnych przypadkach aktualna cena rynkowa znacznie różni się od ceny historycznej.
- Zasada ciągłości
Głównym celem zasady ciągłości jest zachowanie porównywalności danych finansowych
poszczególnych okresów. Zasada ciągłości zakłada zarówno ciągłość formalnorachunkową w
formie jednakowej długości okresów sprawozdawczych, powiązania bilansu zamknięcia z
bilansem otwarcia, jak i ciągłość raz zastosowanych i przyjętych zasad wyceny składników
majątkowych, klasyfikacji, prezentacji oraz metody rozliczenia kosztów.
Podczas badania sprawozdania finansowego biegły musi się upewnić, że badana jednostka
zachowała zasadę ciągłości, a jeżeli nie, to że przeprowadzone zmiany i ich wpływ na wynik
oraz sytuację majątkową przedsiębiorstwa zostały należycie zasygnalizowane i omówione w
sprawozdaniu finansowym (w informacji dodatkowej).
- Zasada memoriału (współmierności przychodów i związanych z nimi kosztów)
5 / 12
Charakterystyka prawidłowej i rzetelnej rachunkowości
Wpisany przez dr Andre Helin, dr Janusz Wisłowski
Sprawozdanie finansowe jest sumarycznym zbiorem danych za ściśle określony okres
niezależny od długości cyklu operacji gospodarczych.
Prawidłowe i rzetelne przedstawienie okresowego wyniku wymaga poprawnej periodyzacji
przychodów i kosztów. Zasada memoriału nakłada obowiązek ujęcia wszystkich operacji
gospodarczych niezależnie od daty ich zapłaty w momencie ich powstania, a w szczególności
zachowania współmierności przychodów i kosztów.
- Zasada wyższości treści nad formą
Celem zasady wyższości treści nad formą jest rzetelne przedstawienie zaistniałych operacji z
ekonomicznego punktu widzenia, nawet jeżeli z formalnoprawnego punktu widzenia sprawa
przedstawia się inaczej. Dotyczy to zwłaszcza operacji złożonych, gdzie odrębne ujęcie
poszczególnych elementów transakcji może doprowadzić do błędnej łącznej interpretacji
przedstawionych danych.
- Zasada istotności
Pochodną zasady wyższości treści nad formą jest zasada istotności, której celem jest
wyeliminowanie mniej istotnych informacji w celu zachowania jasności i przejrzystości danych
finansowych.
Poza podstawowymi regułami, ustawa o rachunkowości daje jednostce sprawozdawczej
alternatywne sposoby ujęcia i wyceny zaistniałych operacji. Umożliwiają one elastyczne i
6 / 12
Charakterystyka prawidłowej i rzetelnej rachunkowości
Wpisany przez dr Andre Helin, dr Janusz Wisłowski
optymalne dostosowanie istniejących przepisów do specyficznego charakteru działalności
jednostki. Dlatego jednostka musi podać dokładną informację o wybranej metodzie wyceny w
informacji dodatkowej.
Zasady prowadzenia ksiąg rachunkowych i organizacji rachunkowości
W celu zapewnienia spełnienia nadrzędnych zasad rachunkowości ustawa o rachunkowości
zobowiązuje jednostkę do opracowania odpowiedniego do jej specyfiki systemu rachunkowości
i posiadania dokumentacji (polityki rachunkowości). System rachunkowości jednostki i
towarzysząca mu dokumentacja powinny jako minimum obejmować:
- zakładowy plan kont - prezentujący wykaz kont księgi głównej i zasady prowadzenia
ksiąg pomocniczych, przyjęte zasady księgowania na nich operacji gospodarczych w sposób
systematyczny i chronologiczny, zapewniający sporządzanie rocznych sprawozdań
finansowych według wytycznych ustawy o rachunkowości oraz umożliwiający prawidłowe
obliczenie zobowiązań podatkowych,
- ściśle określone i opisane zasady wyceny aktywów i pasywów oraz metodę i sposób
ustalania wyniku finansowego,
- opis metod, terminów i częstotliwości inwentaryzacji składników majątkowych,
- w przypadku stosowania systemów komputerowych - wykaz programów, ich
przeznaczenie oraz opis zasady ochrony danych,
- opis wdrożonych systemów kontroli wewnętrznej i obiegu dokumentów
zabezpieczających poprawność ujęcia operacji gospodarczych w ewidencji jednostki.
Przyjęte zasady księgowania operacji gospodarczych i przedstawienie ich w sprawozdaniu
finansowym, a zwłaszcza sposób wyceny aktywów i pasywów oraz wyniku finansowego, nie
mogą być zmieniane w ciągu kolejnych lat. W uzasadnionych przypadkach ewentualne zmiany
7 / 12
Charakterystyka prawidłowej i rzetelnej rachunkowości
Wpisany przez dr Andre Helin, dr Janusz Wisłowski
mogą nastąpić od początku roku obrotowego. W sprawozdaniu finansowym za dany rok
obrotowy należy zamieścić wyjaśnienie, na czym polegała zmiana, i uzasadnić jej dokonanie,
podając jej wpływ na roczny wynik finansowy.
Sprawozdanie finansowe
Sprawozdanie finansowe (dla jednostek nie będących funduszami inwestycyjnymi) składa się z:
- bilansu,
- rachunku zysków i strat,
- informacji dodatkowej, obejmującej wprowadzenie do sprawozdania finansowego oraz
dodatkowe informacje i objaśnienia,
a dla jednostek podlegających ustawowo corocznemu badaniu ponadto z:
- zestawienia zmian w kapitale (funduszu) własnym oraz
- rachunku przepływów pieniężnych.
Dla spółek podlegających ustawie o rachunkowości istnieją ustawowe wymagania dotyczące
zawartości i kształtu poszczególnych jego części. Spółki opracowujące sprawozdanie finansowe
zgodnie z MSSF nie są obciążone takimi ograniczeniami. Nowelizacja ustawy o rachunkowości
nakazuje zwiększyć minimalny zakres prezentacji.
8 / 12
Charakterystyka prawidłowej i rzetelnej rachunkowości
Wpisany przez dr Andre Helin, dr Janusz Wisłowski
Informacja dodatkowa
W informacji dodatkowej należy wykazać informacje uzupełniające do poszczególnych pozycji
bilansu i rachunku zysków i strat. Informacja dodatkowa powinna zawierać wszystkie
wyjaśnienia niezbędne do tego, aby sprawozdanie finansowe przedstawiało jasno i rzetelnie
sytuację majątkową i finansową, jak też wynik finansowy jednostki za okres objęty
sprawozdaniem.
Rzetelnie opracowana informacja dodatkowa zawiera szczegółowy opis stanu historycznego
jednostki. Informacja dodatkowa powinna przedstawiać między innymi:
- stosowane metody wyceny aktywów i pasywów oraz przychodów i kosztów w zakresie,
w jakim ustawa pozostawia jednostce prawo wyboru,
- dokonane w ciągu roku obrotowego zmiany metod księgowości i wyceny, jeżeli
wywierają one istotny wpływ na sprawozdanie finansowe, ich przyczyny i spowodowaną tymi
zmianami wysokość wyniku finansowego,
- dokonane w stosunku do poprzedniego roku obrotowego zmiany sposobu sporządzania
sprawozdania finansowego i wpływ wywołanych tym skutków finansowych na sytuację
majątkową i finansową oraz rentowność jednostki,
- dane liczbowe zapewniające porównywalność danych sprawozdania finansowego za rok
poprzedzający ze sprawozdaniem za rok obrotowy,
- informacje o zdarzeniach, jakie nastąpiły po dniu bilansowym, a nieuwzględnionych w
bilansie i w rachunku zysków i strat,
- informacje o istotnych zdarzeniach dotyczących lat ubiegłych ujętych w sprawozdaniu
finansowym roku obrotowego,
- szczegółowe informacje o wykazanych w bilansie aktywach, pasywach, przychodach i
kosztach,
- informacje o jednostkach zależnych i stowarzyszonych umożliwiające sporządzenie
skonsolidowanego sprawozdania finansowego,
9 / 12
Charakterystyka prawidłowej i rzetelnej rachunkowości
Wpisany przez dr Andre Helin, dr Janusz Wisłowski
-
propozycję podziału zysku.
Prawidłowość i rzetelność sprawozdania finansowego
Potwierdzenie prawidłowości i rzetelności sprawozdania finansowego przez biegłego rewidenta
oznacza, że badana jednostka ustosunkowała się do wszystkich przepisów prawa mających
wpływ na prawidłowe sporządzenie sprawozdania finansowego oraz statutowych przepisów
regulujących działalność jednostki.
Do najważniejszych aktów prawnych należą: ustawa o rachunkowości, przepisy podatkowe,
dewizowe i celne, Kodeks spółek handlowych, Kodeks cywilny, Kodeks pracy oraz inne, mające
pośredni lub bezpośredni wpływ na prawidłowe przedstawienie sprawozdania finansowego, w
tym rachunku zysków i strat, bilansu oraz zobowiązań warunkowych.
Sprawozdanie z działalności jednostki
Sprawozdanie z działalności jednostki ma na celu dopełnienie informacji zawartych w
sprawozdaniu finansowym i przedstawienie kompleksowej informacji o aktualnej i
przewidywanej sytuacji gospodarczo-finansowej jednostki.
10 / 12
Charakterystyka prawidłowej i rzetelnej rachunkowości
Wpisany przez dr Andre Helin, dr Janusz Wisłowski
Sprawozdanie z działalności jednostki powinno obejmować istotne informacje o stanie
majątkowym i sytuacji finansowej, w tym ocenę uzyskiwanych efektów oraz wskazanie
czynników ryzyka i opis zagrożeń, a w szczególności informacje o:
- zdarzeniach istotnie wpływających na działalność jednostki, jakie nastąpiły w roku
obrotowym, a także po jego zakończeniu, do dnia zatwierdzenia sprawozdania finansowego,
- przewidywanym rozwoju jednostki,
- ważniejszych osiągnięciach w dziedzinie badań i rozwoju,
- aktualnej i przewidywanej sytuacji finansowej,
- nabyciu udziałów (akcji) własnych, a w szczególności celu ich nabycia, liczbie i wartości
nominalnej, ze wskazaniem, jaką część kapitału zakładowego reprezentują, cenie nabycia oraz
cenie sprzedaży tych udziałów (akcji) w przypadku ich zbycia,
- posiadanych przez jednostkę oddziałach (zakładach),
- instrumentach finansowych w zakresie:
- ryzyka: zmiany cen, kredytowego, istotnych zakłóceń przepływów środków pieniężnych oraz
utraty płynności finansowej, na jakie narażona jest jednostka,
- przyjętych przez jednostkę celów i metod zarządzania ryzykiem finansowym, łącznie z
metodami zabezpieczenia istotnych rodzajów planowanych transakcji, dla których stosowana
jest rachunkowość zabezpieczeń,
- stosowaniu zasad ładu korporacyjnego w przypadku jednostek, których papiery
wartościowe zostały dopuszczone do obrotu na jednym z rynków regulowanych Europejskiego
Obszaru Gospodarczego.
11 / 12
Charakterystyka prawidłowej i rzetelnej rachunkowości
Wpisany przez dr Andre Helin, dr Janusz Wisłowski
Sprawozdanie z działalności jednostki powinno również obejmować - o ile jest to istotne dla
oceny sytuacji jednostki - wskaźniki finansowe i niefinansowe, łącznie z informacjami
dotyczącymi zagadnień środowiska naturalnego i zatrudnienia, a także dodatkowe wyjaśnienia
do kwot wykazanych w sprawozdaniu finansowym. Zawarte w sprawozdaniu finansowym dane
są, mimo szczegółowych wytycznych w zakresie wyceny aktywów i pasywów, po części
efektem subiektywnej oceny jednostki sporządzającej sprawozdanie. W sprawozdaniu z
działalności powinna zostać omówiona niepewność związana z ustaleniem obiektywnej
wartości wykazanych aktywów. Dotyczy to zwłaszcza wyceny składników majątkowych w
obliczu zagrożenia kontynuacji dotychczasowej działalności, toczących się sporów sądowych
lub w odniesieniu do realizowanych inwestycji, aktualnej oceny pierwotnych założeń w zakresie
przewidywanych efektów gospodarczych.
Rzetelne sprawozdanie z działalności jednostki uzupełnia sprawozdanie finansowe dzięki:
- bezpośredniej analizie danych zawartych w sprawozdaniu, co umożliwia diagnozę
aktualnej sytuacji finansowej jednostki, jak też daje informację o planach jednostki,
- operowaniu nie tylko historycznym obrazem minionego okresu, ale także oceną
perspektywicznego rozwoju jednostki,
- prezentacji działalności grupy jej zewnętrznemu otoczeniu bez ograniczeń, którym
podlega sprawozdanie finansowe.
Uwaga: niniejszy artykuł stanowi rozdział 3 książki dr. Andre Helina i dr. Janusza
Wisłowskiego „Odpowiedzialność członków rad nadzorczych za sprawozdawczość
finansową spółek, zasady i tryb funkcjonowania komitetu audytu".
Więcej informacji o tej książce podajemy w dziale „Literatura biznesu".
12 / 12