Sob Przedszkole 4 (Quark)

Kszta∏cenie, doskonalenie
Czy dzieci znajà zwyczaje
wielkanocne?
■ LIDIA POTEREK
■ HANNA ¸UCZAK (Bydgoszcz)
Âwi´ta Wielkanocne sà symbolem zwyci´stwa dobra nad z∏em, prawdy nad k∏amstwem, ducha nad materià. Sà noÊnikiem wielu wartoÊci religijnych, moralnych i patriotycznych, a zwiàzana z nimi obrz´dowoÊç przez swojà ró˝norodnoÊç i koloryt wp∏ywa
korzystnie na rozwój poczucia estetyki.
W
procesie przybli˝ania dzieciom
zwyczajów wielkanocnych osobami
wiodàcymi i kierujàcymi sà ludzie
doroÊli – rodzice i wychowawcy. Nale˝y szukaç
ró˝nych sposobów i Êrodków rozwijania zainteresowaƒ tradycjami wielkanocnymi u dzieci.
Zdobyte przez dzieci w wieku przedszkolnym wiadomoÊci uzale˝nione sà od warunków,
w których ˝yjà i wychowujà si´. Wa˝nà rol´ odgrywa wi´c Êrodowisko lokalne. Stopniowo zacierajà si´ ró˝nice mi´dzy warunkami ˝ycia na
wsi i w mieÊcie. Panuje jednak poglàd, ˝e zachowane obrz´dy i zwyczaje wielkanocne najle4/2003
piej kultywowane sà w Êrodowisku wiejskim.
Czy jest on s∏uszny? Postaramy si´ cz´Êciowo
odpowiedzieç na to pytanie.
Badania nad znajomoÊcià zwyczajów wielkanocnych przez szeÊciolatki przeprowadzono
w roku szkolnym 1999/2000 w województwie
kujawsko-pomorskim, w Êrodowiskach: wielkomiejskim, miejskim i wiejskim. Podstawowà
metodà badawczà by∏ sonda˝ diagnostyczny
oraz rozmowa sonda˝owa.
Wielkanoc uznawana jest za najwa˝niejsze
i najstarsze Êwi´to chrzeÊcijaƒskie, poÊwi´cone
pami´ci zmartwychwstania Chrystusa. Jest poWYCHOWANIE W PRZEDSZKOLU
215
Kszta∏cenie, doskonalenie
przedzona okresem Wielkiego Postu, trwajàcego 40 dni. Ostatni tydzieƒ zwie si´ Wielkim Tygodniem. Zaczyna si´ Niedzielà Palmowà zwanà równie˝ Kwietnà. Ca∏y Wielki Tydzieƒ up∏ywa pod znakiem przygotowaƒ i oczekiwania
Wielkiej Niedzieli, a ka˝dy dzieƒ ma swojà obrz´dowoÊç i odr´bne znaczenie.
W Palmowà Niedziel´ odbywajà si´ uroczyste procesje i Êwi´ci si´ palmy. Najcz´Êciej sà to
bukieciki z ga∏àzek wierzbowych pokrytych baziami, choç na po∏udniu Polski i na Kurpiach
do dziÊ dotrwa∏ zwyczaj robienia palm dochodzàcych do dziesi´ciu metrów wysokoÊci. Wierzono, ˝e poÊwi´cona palma zapewnia urodzaj,
mlecznoÊç krów, zdrowie i dobrobyt.
Najlepszà znajomoÊcià zwyczaju Êwi´cenia
palm wielkanocnych w Palmowà Niedziel´ wykaza∏y si´ wi´c dzieci ze Êrodowiska wiejskiego,
gdzie jest on ciàgle ˝ywy i ch´tnie kultywowany.
Dzieci na wsi majà z tym zwyczajem kontakt
osobisty. Jest on przede wszystkim zas∏ugà domu rodzinnego, gdy˝ rodzice lub dziadkowie
dbajà o to, aby dzieci uczestniczy∏y w obrzàdkach religijnych, zwiàzanych ze Êwi´tami wielkanocnymi. Stàd te˝ dzieci osobiÊcie biorà
udzia∏ w obrz´dzie Êwi´cenia palm. Wp∏yw na
dobrà znajomoÊç tego zwyczaju ma przede
wszystkim Êrodowisko rodzinne. Istnieje zale˝noÊç mi´dzy sposobem praktykowania wiary
przez rodzin´ a znajomoÊcià zwyczaju Êwi´cenia palm przez dzieci.
Zwyczaj urzàdzania grobów Chrystusa
przyw´drowa∏ do Polski najprawdopodobniej
z Czech lub z Niemiec. Zewn´trzna okaza∏oÊç
i pomys∏owoÊç w urzàdzaniu grobów sprawia∏y,
˝e polskie groby olÊniewa∏y cudzoziemców.
DoÊç wczeÊnie zacz´∏y si´ pojawiaç w ich wystroju elementy narodowe (np.: tarcze, szable).
W okresach niewoli pojawia∏y si´ symbole narodowe. Starà polskà tradycjà by∏o odwiedzanie grobu Chrystusa w Wielki Piàtek. W miastach, gdzie koÊcio∏ów by∏o wi´cej, nale˝a∏o
obejÊç wszystkie, sp´dziç kilka chwil na modlitwie, a tak˝e z∏o˝yç datek dla biednych. Przy
grobach stra˝ sprawowa∏a specjalne warty.
W Êrodowisku wielkomiejskim 70% dzieci
zna zwyczaj odwiedzania grobu Chrystusa
w Wielki Piàtek. Lepszà znajomoÊcià tego zwyczaju wykaza∏y si´ dzieci ze Êrodowiska miejskiego, bo a˝ 87,5% dzieci, natomiast w Êrodo-
216
WYCHOWANIE W PRZEDSZKOLU
wisku wiejskim znajomoÊç tego zwyczaju wykaza∏o 84,8% badanych dzieci. Na znajomoÊç
zwyczaju odwiedzania grobu Chrystusa wp∏yw
ma dom rodzinny oraz przedszkole. Dzieci
zwyczaj ten poznajà poprzez uczestniczenie
w nim razem z rodzicami. Tradycja ta zosta∏a
dzieciom przybli˝ona równie˝ na zaj´ciach
z religii.
Zwyczaj barwienia jaj wielkanocnych jest
prawdopodobnie tak stary, jak wiara chrzeÊcijaƒska. W Polsce zdobienie jajek ma ponad tysiàcletnià tradycj´. Najstarszy, wschodni sposób ich upi´kszania, to technika batikowa.
Oprócz niej znane by∏y na terenie Polski równie˝ inne sposoby zdobienia jaj, takie jak: wywabianie kolorów, technika rytu (np. na Âlàsku
Opolskim), oklejanie jaj motywami wyci´tymi
z papieru (okolice ¸owicza), rdzeniem sitowia
i nitkami kolorowej w∏óczki (okolice Pu∏tuska
i W´growa). Od sposobu zdobienia jaj wielkanocnych zale˝y ich nazwa. I tak na przyk∏ad,
gdy przed zanurzeniem jajka w roztworze barwiàcym napisano na nim wzory woskiem, który
póêniej usuni´to, jajko stawa∏o si´ pisankà. Natomiast jajka barwione na kolor czerwony,
a obecnie tak˝e na inne kolory, to kraszanki.
Najlepszà znajomoÊcià zwyczaju wykonywania pisanek i kraszanek wykaza∏y si´ dzieci
ze Êrodowiska wiejskiego (100%), w Êrodowisku miejskim tradycj´ t´ zna 97%, a w Êrodowisku wielkomiejskim 94% dzieci 6-letnich.
Z tradycjà tà dzieci zapoznajà si´ g∏ównie
w domu rodzinnym i w przedszkolu.
Âwi´cenie pokarmów przygotowywanych
do spo˝ycia podczas Êwiàt wielkanocnych to
stary s∏owiaƒski obyczaj, znany w koÊciele katolickim od VIII w., obchodzony w Wielkà Sobot´. „Âwi´conka” sk∏ada∏a si´ najcz´Êciej
z chleba, jajek, pieprzu, soli, chrzanu, kie∏basy
lub szynki, ciasta i baranka. Produkty te, w∏o˝one do koszyka, zanosi si´ do koÊcio∏a, gdzie
ksiàdz dokonuje ich poÊwi´cenia.
Zwyczaj Êwi´cenia pokarmów w Wielkà Sobot´ zna 72,7% dzieci ze Êrodowiska wielkomiejskiego. W Êrodowisku miejskim znajomoÊcià tego zwyczaju wykaza∏o si´ 62,5% dzieci.
W Êrodowisku wiejskim tradycj´ t´ zna 91%
dzieci. Na znajomoÊç zwyczaju Êwi´cenia pokarmów w Wielkà Sobot´ przez dzieci 6-letnie
wp∏yw ma Êrodowisko rodzinne. Dzieci poznajà
4/2003
Kszta∏cenie, doskonalenie
ten zwyczaj bezpoÊrednio, kiedy w Wielkà Sobot´ wraz z rodzicami lub dziadkami udajà si´
do koÊcio∏a ze „Êwi´conkà”, gdzie ksiàdz dokonuje poÊwi´cenia przyniesionych produktów.
Dzieci ch´tnie uczestniczà w kultywowaniu tego
obrz´du, o czym Êwiadczy to, ˝e w czasie badania du˝o i ch´tnie mówi∏y o tej tradycji.
Zwyczaj odwiedzania dzieci w Niedziel´ Wielkanocnà przez zajàca jest najprawdopodobniej
pochodzenia niemieckiego. Polega on na ukryciu
przez rodziców w ogródku, na ∏àce lub w przyleg∏ym lesie gniazdka zajàca z jajkami lub ze s∏odyczami. Na jego poszukiwanie udajà si´ dzieci po
wielkanocnym Êniadaniu lub po po∏udniu.
Zwyczaj przynoszenia prezentów przez zajàca zna∏y wszystkie badane dzieci. W kultywowaniu zwyczaju przynoszenia prezentów przez
zajàca istniejà pewne ró˝nice, charakterystyczne dla okreÊlonego Êrodowiska lokalnego.
W Êrodowisku wielkomiejskim i miejskim zajàc
przynosi dzieciom prezenty do domu. Chowa je
w ró˝nych zakamarkach w mieszkaniu, a zadaniem dzieci jest podarunki te odnaleêç. Na wsi
zajàczek zostawia prezenty w specjalnie zbudowanym na t´ okazj´ przez dzieci „gniazdku”.
Jest ono wykonane z mchu i trawy, najcz´Êciej
znajduje si´ pod drzewem w sadzie.
Po sp´dzonej w gronie rodzinnym Wielkiej
Niedzieli nadchodzi Poniedzia∏ek Wielkanocny.
S∏ynie w ca∏ej Polsce z oblewania si´ wodà. Ró˝ne nazwy nadawano temu zwyczajowi – oblewanka, lejek, Meus, Emaus, Êmigus-dyngus. Dzieci
ze wszystkich Êrodowisk znajà zwyczaj Êmigusa-dyngusa w 100%. Poznajà ten zwyczaj z opowiadaƒ, ale tak˝e bezpoÊrednio, spryskujàc si´ wzajemnie wodà z rodzicami, rodzeƒstwem i kolegami. Najwi´kszy wp∏yw na poznanie tradycji Êmi-
4/2003
gusa-dyngusa ma Êrodowisko lokalne, gdzie dzieci zapoznajà si´ z tym zwyczajem przez obserwacj´ zachowaƒ kolegów, rodzeƒstwa i innych osób.
Na podstawie zebranego materia∏u mo˝na
sformu∏owaç nast´pujàce wnioski:
• Warunki Êrodowiskowe majà wp∏yw na
znajomoÊç zwyczajów wielkanocnych przez
dzieci 6-letnie.
• Najwi´kszy wp∏yw na znajomoÊç zwyczajów wielkanocnych przez dzieci 6-letnie ma Êrodowisko rodzinne.
• Najlepiej znanymi dzieciom zwyczajami
wielkanocnymi sà: zwyczaj przynoszenia prezentów przez zajàca oraz Êmigus-dyngus.
• ZnajomoÊç zwyczajów wielkanocnych
przez dzieci 6-letnie jest ÊciÊle zwiàzana z warunkami bytowymi i kulturowymi rodziny,
w której dziecko si´ wychowuje.
Dobrze zorganizowana praca wychowawczo-dydaktyczna przedszkola równie˝ ma
wp∏yw na znajomoÊç zwyczajów wielkanocnych
przez dzieci 6-letnie. Dzieci ze Êrodowisk,
w których nauczycielki zapoznawa∏y je z tradycjami wielkanocnymi, wykazywa∏y si´ lepszà
znajomoÊcià zwyczajów ni˝ dzieci, którym nauczycielki tych tradycji nie przybli˝y∏y.
Warto zapoznawaç dzieci ze zwyczajami
wielkanocnymi zarówno w rodzinach, jak i w
przedszkolu. Trzeba równie˝ dobrze poznaç
Êrodowisko, w którym ˝yjà i wychowujà si´, aby
stworzyç im optymalne warunki dla rozwoju zainteresowaƒ tradycjami. ■
LIDIA POTEREK, HANNA ¸UCZAK – nauczycielki
Przedszkola nr 39 w Bydgoszczy
WYCHOWANIE W PRZEDSZKOLU
217