PSÓW i KOTÓW - Domowe Tygrysy

Transkrypt

Prof. Dominique Grandjean
Sport and Breeding Medicine Unit
National School of Veterinary Science in Alfort
Podstawowe wiadomoÊci
o
sk∏adnikach od˝ywczych,
niezb´dnych do prawid∏owego funkcjonowania organizmu
PSÓW i KOTÓW
UWAGA
Książka ta została napisana w celach informacyjnych.
Nie jest to przewodnik medyczny i w żadnym przypadku nie może zastąpić
konsultacji u lekarza weterynarii. W każdej niepokojącej sytuacji należy
zwrócić się o pomoc do lekarza weterynarii.
Art director: Guy Rolland
Dummy: Élise Langellier
Editorial coordination: Béatrice Fortamps, Céline Davaze and Valérie de Leval
Assisted by: Nolwenn Allain, Ingrid Lhande and Ebba Palmstierna
Translator: DMP - R.F. Impey/Bertrand Kerezeon
Technical Management: Diffomédia/Paris
Ilustracje: Diffomédia/Élise Langellier and Vincent Jacques
Fotografie na okładce: J.-P. Lenfant and Impact Média (Paris)
© 2003
Wydawca:
Copyright:
Printed in CEE
No part of this publication may be reproduced without the prior consent of the author, of his successors or successors at law, in conformance with Intellectual Property Law (Article I.112-4). Any partial or full reproduction constitutes a forgery liable to criminal prosecution. Only reproductions (Art. I.122-5) or copies strictly reserved for the private use of the copier, and short quotes and analyses justified by the pedagogical, critical or informative nature of the
book they are included in are authorised, subject to compliance with the provisions of articles L.122-10 to L.122-12
of the Code of Intellectual Property relative to reprographics.
-----------------
Spis t re Êc i
-------------------------
------------------------------
Wprowadzenie
Zdrowie/˝ywienie . . . . . . . . . . . . . . . . .5
Cztery cele
zdrowego ˝ywienia . . . . . . . . . . . . . . .8
Uk∏adanka ˝ywieniowa . . . . . . . . . . . .9
Opis na opakowaniu . . . . . . . . . . . . .10
Ró˝nice w fizjologii pomi´dzy
cz∏owiekiem, kotem i psem . . . . . . .12
Zrozumieç potrzeby zwierzàt,
aby chroniç ich zdrowie . . . . . . . . . .14
W´glowodany
Skrobia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16
Celuloza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17
FOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18
W´glowodany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19
MOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20
Cukry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21
Lipidy
Kwasy t∏uszczowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24
Kwasy t∏uszczowe Omega 3 . . . . . . . . . . .25
Kwasy t∏uszczowe Omega 6 . . . . . . . . . . .26
Lipidy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27
Bia∏ka
Aminokwasy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30
Niezb´dne aminokwasy . . . . . . . . . . . . . . .31
Karnityna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32
Kazeina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33
Kolagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34
Bia∏ka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35
Tauryna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36
Tyrozyna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37
Inne sk∏adniki
Przeciwutleniacze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .72
Beta-karoten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73
Chondroityna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74
Woda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .75
Glukozamina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
Polifenole . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77
Zeolit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78
Dysmutaza nadtlenkowa . . . . . . . . . . . . . .80
Sk∏adniki mineralne
Wapƒ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40
Zwiàzki chelatujàce . . . . . . . . . . . . . . . . . .41
Kobalt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42
Miedê . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43
˚elazo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44
Jod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .45
Magnez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46
Mangan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47
Fosfor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48
Potas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49
Selen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50
Sód . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .51
Siarka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .52
Cynk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .53
Witaminy
Kwas pantotenowy . . . . . . . . . . . . . . . . . .56
Biotyna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .57
Kwas foliowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .58
Niacyna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59
Pirydoksyna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60
Ryboflawina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61
Tiamina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62
Witamina A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63
Witamina B12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64
Witamina C . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65
Witamina E . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66
Witamina K . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .67
Witamina D . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68
Ka˝dy rodzaj karmy,
jako êród∏o sk∏adników
od˝ywczych, ma zapewniç
prawid∏owe funkcjonowanie
wszystkich narzàdów
organizmu
Patrz: ok∏adki
S∏owo wst´pne
Z
wykle w tym miejscu autor
zachęca do przeczytania tej
właśnie książki, ale ja chciałbym zachęcić Państwa do lektury
wszystkich książek Dominique’a Grandjean. Jeśli czytaliście
Państwo prace Petera Signer’a czy
Toma Regana (filozoficznych guru praw zwierząt) mogliście Państwo odnieść wrażenie, iż Panowie ci kompletnie nie wiedzą nic
o zwierzętach. Jeśli natomiast czytacie Państwo prace Karola Darwina czy Alberta Schweizer’a, od
razu poczujecie Państwo, iż emanuje z nich pasja i miłość do zwierząt. Nawet ta mała książeczka, która krótko opisuje funkcje oraz właściwości składników odżywczych,
wyraźnie ukazuje chęć pomocy
w lepszym zrozumieniu potrzeb
psów, kotów a także innych istot
żywych. I za to właśnie powinniśmy dziękować autorowi, który poświęcił swoje życie, aby zrozumieć
potrzeby psów i kotów.
Nie będę Państwa zanudzał skomplikowanymi ekspertyzami Profesora Grandjean’a, ponieważ istnieje szereg dokładnych opracowań
poświęconych żywieniu. Jego podejście, w połączeniu z niezwykle
bogatą wyobraźnią, ożywiają strony tej książki. Większość czytelni-
ków nauczy się więcej w ciągu minuty z tej małej książeczki niż z innych poważnych opracowań naukowych. Oto nasza gwarancja:
każda chwila z tą książką, będzie
chwilą doskonale wykorzystaną.
Pozwólcie Państwo, że zdradzę
Państwu tajemnicę. Kiedy, w 1989
National Research Council (NRC)
opublikowała normy zapotrzebowania na energię bytową dla psów,
firma Royal Canin była już o krok
do przodu. Produkowane karmy
nie opierały się wyłącznie na pokryciu zapotrzebowania bytowego. Zaczęto bowiem (tu zasługa
prof. Grandjean’a) uwzględniać zapotrzebowanie energetyczne w zależności od stylu życia zwierzęcia.
Odpowiedni poziom energii w poszczególnych produktach pomagał zapobiegać zarówno nadwadze, jak i niedowadze. Jednocześnie gwarantował dostarczenie
wszystkich niezbędnych dla zwierzęcia
składników
odżywczych,opisanych w tej właśnie książeczce, które spełniają ściśle określone funkcje w organizmie.
Badania prowadzone przez Profesora Grandjean’a znane są także
doskonale lekarzom weterynarii.
Wiele czasu poświęcił on między
innymi, badając wpływ diety na
psy z przewlekłą niewydolnością
nerek. Powszechnie panuje przekonanie - opierające się na przestarzałych już danych - że psy takie,
w większości wychudzone i stare,
powinny otrzymywać dietę o obniżonym poziomie białka. Badania
przeprowadzone w Alfort wykazują jednak, iż psy takie znacznie
lepiej tolerowały dietę o odpowiednio zwiększonym poziomie
białka, które podtrzymywało funkcje nerek, upośledzoną przez stosowanie diet niskobiałkowych. Zarówno chorym jak i zdrowym
psom możemy pomóc, starając się
lepiej rozumieć ich potrzeby żywieniowe.
Książka ta jest niewielka objętościowo, ale bogata pod względem
wartości. Napisana została w bardzo przytępny sposób. Liczne ilustracje i zawarte w niej informacje
dotyczące żywienia zwierząt, będą dla Państwa z pewnością bardzo przydatne. Dzięki tej pozycji
będziecie mogli Państwo z pełną
świadomością wybrać najlepszą
karmę dla psa czy kota, co jest jednym z przejawów troski o Państwa
czworonożnych podopiecznych.
David Kronfeld
Profesor na Wydziale Rolnictwa i Medycyny
Weterynaryjnej, Virginia Tech, Blacksburg
4
Zdrowie
i
˝ywienie
D
ietetyka weterynaryjna
jest nauką zajmującą się poznaniem roli oraz ustaleniem najbardziej efektywnych dawek składników odżywczych niezbędnych
dla zdrowia i prawidłowego
funkcjonowania organizmu
zwierzęcia. Jest jedną z najbardziej dynamicznie rozwijających
się dziedzin naukowych.
Każdego roku na rynku pojawia
się mnóstwo nowych karm zawierających, poza niezbędnymi
dla zdrowia składnikami odżywczymi, dodatkowe składniki,
które mają zapobiegać rozmaitym schorzeniom i chronić organizm.
W ciągu ostatnich 30 lat, karmy
opracowywane przez czołowych
producentów karm, wywarły
bardzo korzystny wpływ na jakość życia psów oraz kotów.
Oceniono przykładowo, iż długość życia psów
w ciągu ostatnich 15 lat zwiększyła się o 3 lata.
Od podejścia „aby przetrwać”,
które miało pokryć minimalne
zapotrzebowanie zwierzęcia,
umożliwiające mu przeżycie,
koncepcja żywieniowa poszła
znacznie dalej, chcąc zwiększyć
aktywność i zapewnić możliwie
najlepszą kondycję zwierzęciu.
Współczesna koncepcja opiera
się na głębokiej wiedzy dotyczącej funkcjonowania organizmu
oraz na wynikach licznych badań nad wpływem naturalnych
składników na zdrowie (wyciągi roślinne, sole mineralne, różnego rodzaju białka, etc.).
Obecnie dawki pokarmowe dla
zwierząt uwzględniają ich specyficzne potrzeby, dzięki czemu
zapobiegają niedoborom niezbędnych składników odżywczych.
Naukowcy oraz wiodące firmy
żywieniowe zdają sobie obecnie
sprawę z tego, iż wymagania żywieniowe psów są różne w zależności od wieku (szczenięta, psy
dorosłe, psy w podeszłym wieku) oraz od wielkości (rasy małe, średnie, duże i olbrzymie).
Podobne zasady dotyczą także
kotów - odmienne zapotrzebowanie żywieniowe w zależności
od wieku, stylu życia, wrażliwości a nawet rasy (np. koty Perskie).
OD ZWYK¸EJ DIETY DO ZDROWEGO ˚YWIENIA
Parametry brane
pod uwag´
1 - Do 1980
Karmienie
Dostarczenie energii
2 - Od 1980
˚ywienie
Wiek oraz aktywnoÊç
(sk∏adniki)
3 - Od 1997
Zdrowie/ ˚ywienie
Wiek, aktywnoÊç, rasa,
fizjologia (sk∏adniki od˝ywcze)
5
?
Dzięki stale dokonującemu się
wszystkożernym,
postępowi w dziedzinie żywieposiadającym wrażliwy
nia, zaczęto łączyć aspekt żywiezmysł smaku, pozwalający mu
nia oraz zapobiegania, a także
cieszyć się różnorodnością pożywienia i terapii.
karmów oraz sprawiający, iż
Czasy, w których psy musiały
mnóstwo uwagi przywiązujemy
się zadowolić resztkami ze stołu
do tego, co jemy. To właśnie poa koty piły mleko (w dodatku
woduje, iż wydaje nam się włamleko krowie, które jest dla nich
ściwe żywienie psa czy kota dieabsolutnie nieodpowiednie) są
tą zbliżoną do naszej własnej
już za nami.
diety.
Ale nasze zwierzęta są nadal naA to poważny błąd! Nawet te
rażone na inne niebezpieczeń10 000 lat, w ciągu których człostwo: ludzką ignorancję, której
wiek udomowił zwierzęta, nie
towarzyszy przekozmieni mięsożercy we
nanie, iż to czego powszystkożercę!
trzebuje człowiek
WielkoÊç oraz Wielkość oraz kształt
jest także najlepsze kszta∏t narzàdów narządów wewnętrzdla zwierzęcia. „Blinych mięsożerców są
skość”, jaką czujemy wewn´trznych zupełnie inne niż napomiędzy sobą a nami´so˝erców sà sze. Szczęki przystososzym czworonoż- zupe∏nie inne ni˝ wane do szarpania,
nym przyjacielem
a nie do żucia, brak
nasze
daje nam przeświadprocesu wstępnego
czenie, że doskonale
trawienia przy udziaznamy potrzeby zwierzęcia. Ale
le enzymów śliny, dysproporcja
takie podejście wskazuje tylko
pomiędzy wielkością żołądka
na brak wiedzy, a zwłaszcza na
a wielkością przełykanego kęsa,
to, iż zapominamy, że pies czy
krótkie jelita (im większe zwiekot to zwierzęta mięsożerne.
rzę, tym krótsze jelita), ograniPrzekładamy nasze potrzeby
czona zdolność trawienia więkoraz styl życia na zwierzęta, nie
szości produktów zbożowych,
myśląc o tym, jak wiele istnieje
to niektóre cechy charakteryróżnic między nami.
styczne przewodu pokarmoCzłowiek jest stworzeniem
wego psów i kotów.
6
W naturze, głównym źródłem energii dla zwierząt były tłuszcze. Nie obserwowano jednak problemów
z poziomem cholesterolu (co
często spotyka się u ludzi). Natomiast nieodpowiednie dawki
karmy zwiększają ryzyko rozwoju otyłości i co za tym idzie
występowania schorzeń towarzyszących (takich jak schorzenia serca, stawów, cukrzyca).
U psów, bardzo istotny jest
czynnik behawioralny: ta sama
karma, podawana w tej samej
misce, w tym samym miejscu
o tej samej porze gwarantuje fizjologiczną równowagę. Koty,
będąc w naturze zwierzętami
polującymi w samotności, potrzebują odmiennego sposobu
żywienia, ze względu na to, iż
w naturze jedzą one koło 20
mniejszych posiłków w ciągu
doby.
Bez problemu można zrozumieć, iż nie da się żywić właściwie zwierzęcia stosując dietę
zbliżoną do diety człowieka.
Dieta taka będzie niewłaściwie
zbilansowana, będzie zawierać
zbyt dużą ilość węglowodanów
oraz będzie nieodpowiednio dostosowana do kondycji i morfologii zwierzęcia.
To samo dotyczy wszystkich
smakołyków, które sprawiają
nam tak wiele przyjemności
i którymi pragniemy dzielić się
z naszymi czworonożnymi podopiecznymi.
Kawałek czekolady (w wysokich
dawkach trucizna dla psów),
odrobina cukru, plasterek sera
(30g żółtego sera pokrywa w jednej trzeciej zapotrzebowanie
energetyczne psa małej rasy), kawałek chleba… wszystkie te z pozoru niewinne przysmaki całkowicie zaburzają równowagę nawet najlepiej dobranej diety. Taki brak równowagi może być
przyczyną zaburzeń pokarmowych i stopniowo osłabia organizm zwierzęcia.
Czy zatem ta książka ma na celu udowodnić Państwu, iż Państwa miłość do zwierząt jest tylko pozorna? Oczywiście, że nie.
Wręcz przeciwnie. Musimy jednak pamiętać, że nasza miłość
do zwierząt nie może przyćmić
jego naturalnych potrzeb. Przewodnik ten ma na celu przybliżyć Państwu zagadnienia związane z dietetyką, przedstawić jaki wpływ ma żywienie na zdrowie oraz kondycję zwierzęcia
kładąc nacisk na najistotniejsze
elementy diety.
Państwo mogli wybrać dietę najNajistotniejsze, dlatego,
lepiej dostosowaną do potrzeb
iż aby w pełni zrozumieć wiePaństwa zwierzęcia. Książeczka
dzę z zakresu żywienia, należata dostarcza także odpowiedzi
łoby spędzić mnóstwo czasu stuna pytania często zadawane
diując cały szereg naprzez właścicieli zwieukowych opracowań.
rząt.
Ka˝dego
dnia
Najistotniejsze, aby
Posiadanie psa czy kota
umożliwić Państwu zwierz´ powinno w domu wiąże się z odotrzymywaç
zrozumienie, co włapowiedzialnością za jeściwie oznaczają opi- karm´ dostoso- go zdrowie i dobrostan.
sy na opakowaniach
Aby spełnić nasze obowanà do
karm. Podlegają one
wiązki wobec zwierzęwielkoÊç,
wieku
bowiem pewnym odcia musimy nauczyć się
górnie ustalonym oraz stanu fizjo- zrozumieć jego prawlogicznego
normom, które czędzie potrzeby.
sto są jednak zmodyMamy nadzieję, że
fikowane tak, aby trafić w gusta
książka ta sprawi Państwu przykonsumenta. Dlatego właśnie
jemność i przyniesie satysfakcję.
mogą być niezrozumiałe dla właścicieli zwierząt.
Znając pewne zasady, będziecie
Waga (kg)
D∏ugi i wra˝liwy okres wzrostu
Normalne tempo wzrostu
Szybki wzrost
Wiek (miesiàce)
7
cele
zdrowego ˝ywienia
Cztery
D
zięki licznym badaniom, tradycyjna
koncepcja żywieniowa (mająca na
celu jedynie pokrycie zapotrzebowania bytowego oraz dostarczenie minimalnej
ilości energii) zyskała obecnie wymiar zapobiegawczy, a w wielu przypadkach, także terapeutyczny. Ten nowy wymiar wyznacza
początek koncepcji „zdrowego żywienia”.
˚ywienie ma cztery podstawowe zadania:
˚YWIENIE
1 - Rozwój oraz pokrycie zapotrzebowania
bytowego:
Są to funkcje, za które odpowiadają białka, sole
mineralne, pierwiastki śladowe, witaminy oraz
część lipidów.
2 - Dostarczenie energii:
Za te funkcje odpowiadają tłuszcze oraz
węglowodany.
Podejście żywieniowe oznacza połączenie w jednej karmie całej „układanki” około 50 składników odżywczych, w idealnych
proporcjach tak, aby wypełnić wyżej wymienione cztery zadania żywieniowe oraz
pokryć faktyczne potrzeby, odmienne dla
każdego organizmu.
ZDROWE ˝YWIENIE
3 - Dieta jako Êrodek zapobiegawczy:
Ten cel osiągnięty jest poprzez dodatek specyficznych
składników odżywczych do diety (przeciwutleniacze, glinka, itp.). Składniki te pomagają zapobiegać różnym schorzeniom (schorzenia nerek, stawów, przewodu pokarmowego). Część z nich pełni w organizmie rolę przeciwutleniaczy, spowalniając proces starzenia się.
4 - ˚ywienie jako Êrodek terapeutyczny:
Niektóre składniki dodawane do karmy wykazują działanie wspomagające przebieg terapii czy rekonwalescencji oraz pomagają
zwierzęciu w walce z szeregiem dolegliwości.
Podejście „składnikowe”, opiera się wyłącznie na prostej liście składników włączonych do receptury karmy, bez uwzględnienia konieczności zbilansowania diety. Tym
samym karma taka jest nieodpowiednia dla
zwierzęcia, ponieważ nie bierze pod uwagę
jego rzeczywistych potrzeb.
Prawdziwy szacunek dla zwierzàt, zasada
nr 1: Posiadanie w domu psa czy kota
nak∏ada na w∏aÊciciela obowiàzek
prawid∏owego ˝ywienia zwierzćia,
w zale˝noÊci od jego specyficznych
potrzeb, a nie od przekonaƒ w∏aÊciciela.
8
Uk∏adanka
˝ywieniowa
Przygotowanie zbilansowanej diety
można porównać
do układania puzzle złożonego z 50
części. Każda taka
część zawiera niezbędne dla zwierzę-
cia składniki odżywcze, które znajdują
się w odpowiednich proporcjach
i uzupełniają się
wzajemnie tworząc
mniejsze czy większe części całej tej
układanki.
Przyk∏ad 1:
Przeciwutleniacze
Przyk∏ad 2:
Nienasycone kwasy
t∏uszczowe
Etc...
9
Pu∏apka
zwiàzana z opisem
na
opakowaniu
Wybierajàc diet´ nale˝y zwróciç znacznie
wi´kszà uwag´ na same sk∏adniki (bia∏ka, sole mineralne, witaminy, t∏uszcze, w´glowodany), na ich proporcje oraz na êród∏a pochodzenia, ni˝ na sam opis czy nazw´ produktu („z kurczakiem”, „z kurczakiem i jagnićinà”, „z ∏ososiem”, itd.).
Âwie˝
o
e mi´s
Sucha kar a
m
dla psów
25%
Êwie˝ego mi´sa
=
4% do 5%
bia∏ka
Dlaczego karma zawierajàca 25% Êwie˝ego mi´sa dostarcza zaledwie 4% do 5% bia∏ka?
Zgodnie z prawem, producenci karm powinni
podawać na opakowaniu składniki według malejącej wagi, przed poddaniem ich procesowi
obróbki termicznej.
Dlatego właśnie świeże mięso czy inne świeże
produkty mogą znajdować się na samym początku listy, sprawiając błędne wrażenie, iż jest
to najważniejszy składnik.
Przykładowo, świeże mięso może być dodawane przed lub po obróbce termicznej krokieta.
Jeśli dodawane jest przed (np. 25% jagnięciny),
10
wiedząc, iż mięso zawiera 75% wody, po obróbce cieplnej pozostaje zaledwie 4-5% białka. Załóżmy, że ta sama karma zawiera także 20% kukurydzy, 20% ryżu, 15% suszonych ryb, 10%
tłuszczu drobiowego oraz 10% oleju roślinnego.
Producent może napisać „jagnięcina” wielkimi
literami, jako pierwszy składnik, ale pamiętajmy, że w rzeczywistości karma ta będzie zawierała zaledwie 4-5% białka jagnięcego, natomiast
pierwszym składnikiem pod względem ilościowym w produkcie końcowym będą zboża.
Ka˝dy opis powinien byç kontrolowany:
minimum 4% wołowiny
minimum 4% jagnięciny
minimum 4% kurczaka
minimum 14% wołowiny
minimum 14% jagnięciny
„z wo∏owinà”
„z jagnićinà”
„z kurczakiem”
„bogata w wo∏owin´”
„bogata w jagnićin´”
Dr
y
Sucha karma
„z wo∏owinà”
4% wo∏owiny
dog
Food
with eef
B
Dr
y
dog
Food
with Lamb
Beef
Chicken
Lamb
Dr
y
dog
Food
with
Chicken
4%
4%
Ingredien
ts
Sucha karma
„z jagnićinà”
4% jagnićiny
=
Ingredien
ts
Beef
Chicken
Lamb
Sucha karma
„z kurczakiem”
4% kurczaka
4%
=
Ingredien
ts
Beef
Chi ck en
Lamb
Te same składniki... ta sama zawartość... ale 3 różne nazwy i 3 różne opakowania!
Ta sama karma: trzy ró˝ne opisy
I tak, jedna karma, zawierająca przykładowo
4% kurczaka, 4% jagnięciny oraz 4% wołowiny, oprócz pozostałych składników, może
mieć trzy różne opisy na opakowaniu: „z wo-
łowiną”, „z jagnięciną”, „z kurczakiem”. I zawsze znajdzie się ktoś, kto będzie się zarzekał, że jego zwierzę woli jagnięcinę, mimo, iż
jest to ta sama karma, co z kurczakiem.
JakoÊç zbilansowanej karmy zale˝y od proporcji, iloÊci, jakoÊci oraz êród∏a surowców, z których pochodzà sk∏adniki od˝ywcze, niezb´dne dla psów i kotów. Przyk∏adowo „standardowa” karma zawiera zwykle oko∏o 15 sk∏adników, podczas gdy karmy wysokiej jakoÊci zawierajà oko∏o 50
sk∏adników od˝ywczych.
11
Ró˝nice w budowie
przewodu pokarmowego
i
cz∏owieka, kota
Stosunek masy przewodu
pokarmowego do masy cia∏a
Powierzchnia pola wćhowego
Komórki wćhowe
Kubki smakowe
Uz´bienie
˚ucie
Enzymy trawienne w Êlinie
Czas jedzenia
PojemnoÊç ˝o∏àdka
pH ˝o∏àdka
D∏ugoÊç jelita cienkiego
D∏ugoÊç jelita grubego
IloÊç flory bakteryjnej
Czas pasa˝u jelitowego
Zapotrzebowanie na w´glowodany doros∏ego
Zapotrzebowanie na bia∏ko doros∏ego
Zapotrzebowanie na t∏uszcze doros∏ego
Rodzaj diety
12
psa
11%
2 do 3 cm2
5 do 20 milionów
9 000 kubków smakowych
32 zęby
długie
obecne
1 godzina
1,3 l
2 do 4
6 do 6,5 m
1,5 m
10 000 000 bakterii/g
30 godzin do 5 dni
60 do 65% suchej masy
wszystko˝erca
Pies nie jest taki jak cz∏owiek,
kot nie jest ma∏ym psem!!
Podstawowe różnice w fizjologii pomiędzy człowiekiem, psem oraz kotem są przyczyną specyficznych potrzeb żywieniowych. Ale nawet
uwzględniając te podstawowe różnice, nie należy karmić psa małej rasy tak, jak psa rasy ol-
2,7% u psów ras olbrzymich
oraz 7% u ras ma∏ych
60 do 200 cm2
70 do 220 milionów
1 700 kubków smakowych
42 zęby
bardzo krótkie
brak
1 do 3 minut
0,5 do 8 l
1 do 2
1,7 do 6 m
0,3 do 1 m
10 000 bakterii/g
12 do 30 godzin
bardzo małe
wzgl´dny mi´so˝erca
brzymiej, czy kota Perskiego tak, jak Syjamskiego. Nie pozwólmy, aby nasze błędne, instynktowne przekonania, szkodliwe dla zdrowia naszych zwierząt, przesłaniały nam ich rzeczywiste
potrzeby. Poniższa tabela wyjaśnia te różnice
2,8 do 3,5 %
20 cm2
60 do 65 milionów
500 kubków smakowych
30 zębów
brak żucia
brak
kilka mniejszych posiłków
0,3 l
1 do 2
1 do 1,7 m
0,3 do 0,4 m
10 000 bakterii/g
12 do 24 godzin
bardzo małe
bezwzgl´dny mi´so˝erca
13
Zrozumieç potrzeby zwierzàt,
aby chroniç ich zdrowie
Koty oraz psy, b´dàc mi´so˝ercami,
sà przystosowane do pokarmów mi´snych.
Po∏ykajà pokarm, bez wczeÊniejszego
„próbowania”.
Pokarm trafia do ˝o∏àdka w formie wi´kszego k´sa.
Proces trawienia jest szybki, dlatego karma
nie przystosowana dla zwierzàt mi´so˝ernych zostaje w znacznej cz´Êci wydalona.
Niewielka ilość
kubków smakowych, słaby zmysł
smaku.
Pies ma 42 zęby
(kot 30).
Bardziej kwaśne pH
żołądka niż u człowieka (trawienie kości
oraz niszczenie szkodliwych bakterii obecnych w karmie).
Krótkie jelita cienkie, słabo przystosowane do trawienia węglowodanów.
Silne szczęki przystosowane do rozrywania a nie do żucia
(u kotów wszystkie
zęby są ostre).
Brak enzymów trawiennych w ślinie
(brak etapu wstępnego trawienia).
Bardziej elastyczny
żołądek (dostosowujący się do wielkości
połykanych kęsów).
14
Mniejsza ilość flory
bakteryjnej w porównaniu do człowieka (który, jako
wszystkożerca, musi trawić znacznie
bardziej urozmaicony pokarm).
W´glowodany
CH2OH
O
OH
OH
OH
O
CH2OH
O
HO
CH2
OH
O
CH2OH
O
HO
Celuloza
CH2OH
OH
Skrobia
Fruktooligosacharydy
˝e
˝d
ro
D
Cukry
W´glowodany
Mannooligosacharydy
CH2OH
CHO
O
CHOH
Glucose
CH2OH
O
O
Mannose
CHOH
CHOH
CHOH
CHO2OH
CH2OH
15
W
¢ G
L
O
W
O
D
A
N
Y
Skrobia
ZDROWIE ORAZ ZAPOBIEGANIE
Aby skrobia zosta∏a strawiona przez psa czy kota, musi byç dobrze ugotowana. W przeciwnym razie
ulegnie fermentacji w jelicie grubym powodujàc kwaÊnà biegunk´. Takie same objawy pojawiajà si´ w
przypadku, gdy iloÊç skrobi przekroczy zdolnoÊci trawienne enzymów przewodu pokarmowego.
Informacje podstawowe
Skrobia należy do węglowodanów. Zbudowana jest z dwóch podjednostek: amylozy
i amylopektyny, połączonych prostymi wiązaniami chemicznymi.
Rola w organizmie
Skrobia stanowi dla zwierząt źródło energii. W jelitach zostaje rozłożona pod wpływem enzymów, a uwolnione cząsteczki glukozy są wchłaniane do krwi.
èród∏a wyst´powania
Skrobia jest najbardziej rozpowszechnionym węglowodanem zapasowym w świecie roślin (odpowiednik tłuszczu u zwierząt), a zwłaszcza w zbożach (ryż, kukurydza, jęczmień), ziemniakach oraz w nasionach niektórych roślin strączkowych.
Woda
Przewód pokarmowy
Nadmiar
Skrobia
Surowa
Gotowana
Biegunka
glukoza
krew
èród∏o energii - Ryzyko biegunki w przypadku nadmiaru lub postaci surowej
16
W
¢ G
L
O
W
O
D
A
N
Y
Celuloza
Inne okreÊlenia:
w∏ókno surowe, w∏ókno ca∏kowite
d˝e
Dro˝
Dzi´ki przeprowadzonym badaniom nad rolà celulozy w diecie, mo˝na znacznie skuteczniej zapobiegaç,
a nawet leczyç takie schorzenia jak oty∏oÊç, cukrzyca, zaparcia czy biegunka stosujàc dodatek
odpowiedniej iloÊci w∏ókna do diety.
Celuloza jest dużą cząsteczką zbudowaną
z reszt glukozy, połączonych znacznie mocniejszymi wiązaniami niż w skrobi. W dietetyce, nazwa „celuloza” obejmuje zarówno
włókno roślinne rozpuszczalne, jak i nierozpuszczalne (celuloza, hemiceluloza, pektyny, lignina, oligosacharydy).
Rola w organizmie
Rola włókna w organizmie zależy od jego
rodzaju. Włókno niestrawne czy nierozpuszczalne (czysta celuloza, lignina) zalegając
w jelitach, wpływa na ich kurczliwość,
Lignina
usprawniając pracę przewodu pokarmowego. Włókno rozpuszczalne (pektyny, FOS)
wywiera z kolei bardzo korzystny wpływ na
samą błonę śluzową jelit (FOS, MOS).
Włókno stanowi główny element budulcowy roślin o charakterze szkieletowym (funkcja podporowa, nadanie kształtu). Wyjaśnia
to, dlaczego pod ogólnym mianem „celuloza”, kryje się liczna grupa związków, które
sztucznie uznano za jedną grupę; wystarczy
natomiast porównać pień drzewa z marchewką czy fasolką.
Hemiceluloza
Pektyny
d˝e
Dro˝
Fruktooligosacharydy
Mannooligosacharydy
Zdrowie oraz prawid∏owe funkcjonowanie przewodu pokarmowego
17
W
¢ G
L
O
W
O
D
A
N
Y
FOS
Inne okreÊlenia:
fruktooligosacharydy, prebiotyki
Dodatek do diety FOS zapobiega biegunkom t∏a infekcyjnego, spowodowanym przerostem patogennych
bakterii w jelitach. Dzieje si´ tak dlatego, i˝ stanowià one materia∏ od˝ywczy wykorzystywany przez
komórki jelit, chroniàc je przed zanikiem, zw∏aszcza w obr´bie jelita grubego. W nadmiarze, FOS mogà
byç przyczynà luênych stolców.
Fruktooligosacharydy lub FOS są szczególnym rodzajem węglowodanów, zakwalifikowanym do grupy włókna rozpuszczalnego. Nie są one trawione, ale natychmiast
ulegają fermentacji pod wpływem bakterii
jelitowych, w wyniku, czego uwalniane są
krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (określane jako lotne kwasy tłuszczowe), które:
- powodują zakwaszenie treści jelitowej;
- stanowią substancję odżywczą wykorzystywaną przez komórki błony śluzowej jelit;
- wyścielają ścianę jelita grubego.
Rola w organizmie
W wyniku fermentacji, FOS stają się bezpośrednim źródłem substancji odżywczych
dla komórek jelita grubego. Ten proces fermentacji sprzyja przede wszystkim rozwojowi specyficznej flory bakteryjnej jelit (Bifidobacteriaceae, Lactobacillus), która wykazuje korzystny wpływ na stan zdrowia
przewodu pokarmowego:
- hamuje rozwój patogennych bakterii;
- usprawnia trawienie oraz absorpcję składników odżywczych.
Naturalnym źródłem FOS są rośliny takie,
jak buraki (pulpa buraczana), soja (całe ziarno), psyllium (uzyskiwane z ziarna zbóż),
cykoria (hydrolizowana). FOS mogą być także stosowane w formie bardziej oczyszczonej.
Bez FOS
Z FOS
Korzystna flora bakteryjna
Patogenne bakterie
FOS
Pasa˝ jelitowy
Zapobieganie biegunkom na tle infekcyjnym - Stan zdrowia jelit
18
W
¢ G
L
O
W
O
D
A
N
Y
W´glowodany
Inne okreÊlenia:
cukrowce
Pomimo, i˝ glukoza, sacharoza, laktoza czy skrobia stanowià jedynie êród∏o energii i pozbawione sà
praktycznie innych funkcji, stopieƒ ich obróbki termicznej czy êród∏o pochodzenia, mogà mieç wp∏yw
na przebieg pewnych reakcji w organizmie. Z kolei nadmiar w´glowodanów w karmie mo˝e wywo∏aç
biegunk´. Dzi´ki licznym badaniom coraz lepiej znana jest ich funkcja w organizmie. Potwierdzeniem
tego jest odkrycie roli fruktooligosacharydów (FOS) oraz mannooligosacharydów (MOS).
Nazwa ta obejmuje liczną grupę związków
organicznych zbudowanych z węgla, tlenu
i wodoru, o pewnych wspólnych cechach
charakterystycznych. Związki te są rozpowszechnione w świecie roślin, podczas gdy
w organizmach zwierzęcych występują
w niewielkich ilościach (glukoza we krwi,
glikogen w mięśniach oraz wątrobie, laktoza w mleku).
Rola w organizmie
Zarówno koty jak i psy mogłyby żyć bez węglowodanów, ponieważ uzyskują one glu-
kozę z aminokwasów. Mimo to należy pamiętać, iż węglowodany pełnią wiele istotnych funkcji w organizmie. Glukoza, sacharoza, laktoza, skrobia, czy celuloza pełnią
bardzo różne funkcje, od dostarczania energii po wpływ na prawidłową pracę przewodu pokarmowego.
Węglowodany występują we wszystkich roślinach, począwszy od buraków cukrowych
do całkowicie niestrawnego włókna kory
drzew.
Sacharoza
Skrobia
W∏ókno
Laktoza
èród∏o energii - Praca przewodu pokarmowego
19
W
¢ G
L
O
W
O
D
A
N
Y
MOS
˝d˝e
Dro
Inne okreÊlenia:
mannooligosacharydy
MOS wp∏ywajà na równowag´ flory bakteryjnej jelit oraz wykazujà bezpoÊredni oraz poÊredni wp∏yw
na stan zdrowia przewodu pokarmowego. Dzi´ki temu bardzo skutecznie zapobiegajà biegunce oraz
innym zaburzeniom trawiennym t∏a infekcyjnego.
Mannooligosacharydy należą do dużej grupy włókna, czyli są to niestrawne węglowodany. Podobnie jak FOS, działają skutecznie
przeciwko szkodliwym bakteriom bytującym w świetle jelit, ale na zupełnie innej
drodze. Zbudowane są z dwóch cukrów:
glukozy oraz mannozy.
korzystnie na przewód pokarmowy, działając w dwojaki sposób:
- zapobiegając rozwojowi patogennych bakterii, nie dopuszczając do ich osadzenia
się na błonie śluzowej jelit;
- stymulując bezpośrednio układ immunologiczny, zwiększając efektywność walki z
czynnikami patogennymi.
Rola w organizmie
Włókno to, pochodzące z drożdży, wpływa
MOS są włóknem występującym w ścianie
drożdży.
Bez MOS
Korzystna flora bakteryjna
Patogenne bakterie
MOS
Pasa˝ jelitowy
Z MOS
Patogenne bakterie nie sà
w stanie osiàgnàç Êciany
jelit
Wzmocnienie miejscowych mechanizmów obronnych
Zapobieganie biegunce - Wzmocnienie uk∏adu immunologicznego
20
W
¢ G
L
O
W
O
D
A
N
Y
Cukry
Inne okreÊlenia: monosacharydy
oraz oligosacharydy (dwu-, trzy-, czterocukry)
Cukry u domowych zwierzàt mi´so˝ernych nie wykazujà ˝adnych funkcji profilaktycznych czy
terapeutycznych. Ich przedawkowanie mo˝e byç natomiast przyczynà biegunki, a podawanie ich w
nadmiarze przes d∏u˝szy czas mo˝e doprowadziç do rozwoju oty∏oÊci czy cukrzycy.
Z reguły mówiąc o cukrach mamy na myśli
takie cukry, jak sacharoza czy fruktoza, które nadają słodki smak. Bez wątpienia, termin ten odnosi się najczęściej do sacharozy
(buraki cukrowe, trzcina cukrowa), ale pod
tym określeniem kryją się także inne cukry,
takie jak glukoza (cukier gronowy), fruktoza (cukier owocowy) czy laktoza (cukier
mleka).
Rola w organizmie
Laktoza stanowi źródło energii dla szczeniąt
i kociąt, które wykorzystują ją, dzięki obecności w ich organizmie enzymu - laktazy. Ak-
Sacharoza
tywność laktazy zanika jednak w momencie,
gdy zwierzę przestaje otrzymywać produkty nabiałowe. Od chwili, gdy psy czy koty
przestają wykorzystywać cukry, jako źródło
energii a glukozę krwi syntetyzują z białek,
cukry nie posiadają już dla nich żadnej wartości odżywczej.
Cukry stanowią prosty materiał zapasowy
dla większości roślin; występują w owocach,
jagodach, korzeniach czy bulwach roślin.
Jedynym cukrem w świecie zwierzęcym,
spełniającym podobne funkcje jest laktoza
mleka.
Fruktoza
Glukoza
Sacharoza
Laktoza
èród∏o energii - Ryzyko biegunki czy oty∏oÊci
21
Lipidy
CH3
R
COOH
COOH
CH3
Kwasy t∏uszczowe
Kwasy t∏uszczowe Omega3
OLEJ
Lipidy
Kwasy t∏uszczowe Omega6
Schéma acides gras omega 6
COOH
CH3
23
L
I
P
I
D
Y
Kwasy t∏uszczowe
TRAN
OLEJ
Wielonienasycone kwasy t∏uszczowe zawarte w pokarmie ulegajà degradacji pod wp∏ywem tlenu oraz
temperatury w procesie je∏czenia, tworzàc niebezpieczne dla organizmu kompleksy (hydroperoksydaza).
Dlatego w∏aÊnie do karm dodawane sà przeciwutleniacze. Krótko∏aƒcuchowe nasycone kwasy
t∏uszczowe (od 6 do 11 atomów w´gla) sà doskona∏ym êród∏em szybko dost´pnej energii zarówno
dla psów aktywnych jak i dla psów cierpiàcych na cukrzyc´.
Kwasy tłuszczowe są stałymi składnikami
wszystkich tłuszczów. Charakteryzuje je liczba atomów węgla w łańcuchu, stąd określenia takie jak kwasy tłuszczowe krótko-, średnio- oraz długołańcuchowe. Mogą one posiadać wiązania nasycone (brak podwójnego
wiązania pomiędzy dwoma atomami węgla)
lub nienasycone (z 1 do 6 wiązań podwójnych). Kwasy nienasycone są bardziej podatne na proces jełczenia, ale zawierają kwasy
tłuszczowe niezbędne dla organizmu, któte
nie mogą być przez niego syntetyzowane.
Rola w organizmie
Nasycone kwasy tłuszczowe stanowią jedynie źródło energii (dlatego określane są także jako „puste” kalorie, ponieważ nie pełnią
żadnej innej funkcji). Wielonienasycone
kwasy tłuszczowe pełnią funkcje strukturalne (w błonach komórkowych oraz w lipoproteinach krwi). Zawierają one kwasy
tłuszczowe z rodziny Omega 3 oraz Omega
6, które są niezbędne dla organizmu i muszą
być dostarczane wraz z dietą.
Takie same jak lipidów.
Krótko∏aƒcuchowe
kwasy t∏uszczowe - energia (sport)
D∏ugo∏aƒcuchowe nienasycone
kwasy t∏uszczowe- energia +
budowa b∏on komórkowych
D∏ugo∏aƒcuchowe nasycone
kwasy t∏uszczowe- energia
Niezb´dne kwasy t∏uszczowe
substancje „hormonalne”
èród∏o energii - èród∏o niezb´dnych kwasów t∏uszczowych
24
L
I
P
I
D
Y
Kwasy t∏uszczowe Omega 3
TRAN
Ze wzgl´du na swoje funkcje biologiczne, kwasy t∏uszczowe Omega 3 sà êród∏em cennych sk∏adników od˝ywczych dla psów aktywnych, dla psów i kotów w podesz∏ym wieku oraz dla zwierzàt cierpiàcych na przewlek∏e schorzenia o pod∏o˝u zapalnym (zwyrodnienie stawów, przewlek∏a niewydolnoÊç nerek, biegunka na tle zapalnym, schorzenia skóry).
dodatek do diety przynosi wiele korzyści:
- są czynnikami o działaniu przeciwzapalKwasy tłuszczowe z rodziny Omega 3 są
nym, hamującymi syntezę pewnych chekwasami egzogennymi, niezbędnymi dla ormicznych mediatorów zapalenia,
ganizmu, które nie są jednak przez niego
- zwiększają wydolność psów aktywnych
syntetyzowane. Rodzina ta wywodzi się
oraz poprawiają natlenowanie mózgu
z kwasu linolenowego, zawierającego 18 ato(zwłaszcza u starszych zwierząt),
mów węgla oraz trzy podwójne wiązania.
- wpływają korzystnie na proces uczenia się
Z kwasu linolenowego pochodzą także dwa
u szczeniąt.
inne niezbędne, długołańcuchowe kwasy
tłuszczowe: EPA (kwas eikozapentaenowy)
oraz DHA (kwas dokozaheksaenowy).
Duże ilości kwasów Omega 3 znajdują się w
rybach (tran); można je także znaleźć w ziaRola w organizmie
rnach soi (olej).
Funkcje, jakie pełnią kwasy tłuszczowe
Omega 3 w organizmie, sprawiają, iż ich
Starzenie si´
(mózg)
Stawy
Jelita
Omega 3
tran
Utlenowanie
komórek
Dzia∏anie
przeciwzapalne
Wysi∏ek (mi´Ênie)
Skóra
Nerki
Niezb´dne kwasy t∏uszczowe - Dzia∏anie przeciwzapalne - Utlenowanie komórek - Intensywny wysi∏ek fizyczny
25
L
I
P
I
D
Y
Kwasy t∏uszczowe Omega 6
OLEJ
BezpoÊredni dodatek do karmy przeznaczonej dla psów czy kotów kwasu gammalinolenowego (olej
z ogórecznika lekarskiego), nie tylko pokrywa zapotrzebowanie na kwas Omega 6, ale jest tak˝e niezb´dny dla zwierzàt w podesz∏ym wieku (zw∏aszcza kotów), dla zwierzàt z cukrzycà, z chorobami wàtroby
czy tarczycy. W takich przypadkach dochodzi do zaburzeƒ w metabolizmie kwasów t∏uszczowych.
Kwasy tłuszczowe z rodziny Omega 6 są
kwasami egzogennymi, niezbędnymi dla organizmu, które nie są jednak przez niego
syntetyzowane. Rodzina ta wywodzi się
z kwasu linolowego, zawierającego 18 atomów węgla oraz dwa podwójne wiązania.
Z kwasu linolowego pochodzą także dwa
inne niezbędne, długołańcuchowe kwasy
tłuszczowe: gammalinolenowy oraz arachidonowy.
Rola w organizmie
Niezbędne w syntezie prostaglandyn (substancji o działaniu hormonalnym), kwasy
tłuszczowe Omega 6 wpływają korzystnie
na stan zdrowia skóry, wygląd włosa oraz
układ rozrodczy zwierząt.
Kwasy tłuszczowe z rodziny Omega 6 występują wyłącznie w roślinach (oleje roślinne). Najlepszym źródłem jest olej otrzymywany z małych, fioletowo-różowych kwiatów ogórecznika lekarskiego, ze względu
na wysoki poziom kwasu gammalinolenowego: starsze zwierzęta, a zwłaszcza koty,
nie posiadają już enzymu niezbędnego do
przekształcenia kwasu linolenowego w gammalinolenowy.
Omega 6
oleje roÊlinne
Narzàdy
rozrodcze
Zdrowa skóra
oraz lÊniàcy w∏os
Niezb´dne kwasy t∏uszczowe - Zdrowa skóra - LÊniàca sierÊç - Narzàdy rozrodcze
26
L
I
P
I
D
Y
Lipidy
OLEJ
Nadmiar lipidów mo˝e doprowadziç do rozwoju oty∏oÊci. Mimo to, sà one niezb´dne dla organizmu,
poniewa˝ stanowià êród∏o energii, niezb´dnych kwasów t∏uszczowych oraz witamin rozpuszczalnych
w t∏uszczach.
Lipidy obejmują liczną grupę związków powszechnie określanych jako tłuszcze. Podstawowym elementem ich budowy są kwasy tłuszczowe oraz glicerol, które razem tworzą trójglicerole. Tłuszcze można podzielić
na trzy grupy: tłuszcze proste (tłuszcze właściwe, woski), tłuszcze złożone (fosfolipidy,
glikolipidy) oraz pochodne tłuszczowców
lub związki im towarzyszące (np. karotenoidy, witaminy rozpuszczalne w tłuszczach).
Rola w organizmie
Tłuszcze są podstawowym źródłem energii
dla psów oraz kotów; w ich organizmach
tłuszcze podlegają utlenianiu (pod wpływem tlenu), dzięki czemu wyzwalana jest
energia. Jeden gram lipidów dostarcza
9 kcal., czyli dwa i pół razy więcej niż 1 g węglowodanów czy białek. Należy też pamiętać, iż niektóre kwasy tłuszczowe, określane jako niezbędne, pełnią funkcje strukturalne oraz są prekursorami do syntezy pewnych hormonów.
Wśród tłuszczowców występują zarówno
tłuszcze pochodzenia zwierzęcego (np. masło, łój, słonina, jaja, tran) jak i roślinnego
(np. nasiona roślin oleistych).
Kwasy t∏uszcowe
Glicerol
Trójglicerydy
Energia dla komórek
Przewód pokarmowy
Krew
Funkcja strukturalna
oraz energetyczna
èród∏o energii - èród∏o niezb´dnych kwasów t∏uszczowych
27
Bia∏ka
R
CH
TRY
Tryptofan
PHE
Fenyloalanina
VAL
Walina
MET
Metionina
LEU
Leucyna
LYS
Lizyna
ARG
Arginina
THR
Tryptofan
COOH
Niezb´dne
aminokwasy
NH2
Aminokwasy
C
OO-
Karnityna
Tauryna
O H
OH
N+
Kazeina
Bia∏ka
Kolagen
HO - S - C - CH2
HN2
O H NH2
29
B
I
A
¸
K
A
Aminokwasy
Pewne bia∏ka majà tak silnà struktur´ chemicznà, i˝ nie zostajà roz∏o˝one w organizmie w procesie trawienia. W zwiàzku z tym, nie sà one wykorzystywane przez organizm, poniewa˝ nie ulegajà rozpadowi
do aminokwasów, które mogà byç wch∏oni´te w jelitach. Takie bia∏ka nie majà dla zwierzćia ˝adnej
wartoÊci od˝ywczej (np. bia∏ko wyst´pujàce w piórach, wytworach rogowych).
pożywienia stanowią element budulcowy
Aminokwasy stanowią element budulcowy białek syntetyzowanych w organizmie, któbiałek. Białka zbudowane są z 20 różnych re są podstawą procesów życiowych.
aminokwasów, przy czym 8 do 10, w zależności od gatunku zwierzęcia, to tzw. amino- èród∏a wyst´powania
kwasy egzogenne, które muszą być dostar- Zarówno białka pochodzenia zwierzęcego
czone w pożywieniu. Pozostałe aminokwa- jak i roślinnego, zbudowane są z aminokwasy mogą być syntetyzowane w organizmie. sów połączonych wiązaniami, które tworzą
w ten sposób cząsteczkę białka.
Rola w organizmie
Aminokwasy dostarczane wraz z białkiem
Po˝ywienie
Alanina
Cystyna
Seryna
Kwas asparaginowy
Kwas glutaminowy
Tyrozyna
Glicyna
Hydroksyprolina
Organizm
Element budulcowy bia∏ek
30
Aminokwasy
syntetyzowane
w organizmie
B
I
A
¸
K
A
Niezb´dne aminokwasy
Arginina, lizyna, leucyna, metionina, tryptofan, tyrozyna, etc.
Brak w diecie któregokolwiek z niezb´dnych aminokwasów nie hamuje zwykle syntezy bia∏ka w
organizmie, ale powoduje powstanie bia∏ka o nieprawid∏owym sk∏adzie aminokwasowym, co mo˝e
powa˝nie zaburzaç przebieg szeregu funkcji ˝yciowych.
Pewne aminokwasy (8 lub 10) nie są syntetyzowane w organizmie. Oznacza to, że
muszą być dostarczone wraz z dietą w odpowiednich ilościach i proporcjach.
Białko o wysokiej wartości biologicznej to
takie białko, które charakteryzuje się wysoką strawnością oraz odpowiednią zawartością niezbędnych aminokwasów: kazeina,
jaja, białko mięsa oraz ryb, izolat sojowy.
Rola w organizmie
Brak niezbędnych aminokwasów w diecie
powoduje, iż organizm nie może syntetyzować prawidłowego białka, spełniającego
określone funkcje w organizmie.
Porównajmy syntez´ bia∏ka do powstawania trzykolorowej flagi:
Tkanina
(AS)
Tkanina
(AS)
Tkanina
(NA)
AS
(aminokwasy
syntetyzowane
w organizmie)
NA
(aminokwasy
niezb´dne)
Strajk lub brak
dostawy tkaniny
fioletowej
˚yciodajne
bia∏ka
Nieprawid∏owe
bia∏ko
Niezb´dne do syntezy ˝yciodajnych bia∏ek
31
B
I
A
¸
K
A
Karnityna
W warunkach fizjologicznych, karnityna pomaga w przekszta∏caniu t∏uszczy na energi´ wykorzystywanà
przez komórki. Dlatego w∏aÊnie, jest to stosunkowo wa˝ny sk∏adnik od˝ywczy zw∏aszcza u zwierzàt aktywnych, nara˝onych na d∏ugotrwa∏y wysi∏ek fizyczny. Ponadto, u niektórych ras psów (boksery, pinczery, dobermany, cocker spaniele, etc.), obserwuje si´ powa˝ne schorzenia serca zwiàzane z niedostatecznà produkcjà karnityny w organizmie. Z kolei, u zwierzàt oty∏ych podczas terapii odchudzajàcej dochodzi do uwalniania t∏uszczy z tkanki t∏uszczowej do krwi. Dodatek karnityny do diety w takiej sytuacji
zapobiega odk∏adaniu si´ tych t∏uszczy w wàtrobie (st∏uszczenie wàtroby).
główną drogą metaboliczną są reakcje utleInformacje podstawowe
Karnityna należy do aminokwasów syntety- niania (tlen pełni rolę utleniacza) tłuszczy
zowanych w organizmie z aminokwasów (rodzaj paliwa dla organizmu) w mitochonniezbędnych: lizyny oraz metioniny. Jej driach (małe struktury wewnątrz komórki
dodatek do diety staje się konieczny jedynie stanowiące centra energetyczne komórki).
w pewnych sytuacjach, gdy organizm z po- Jest to miejsce działania karnityny: przenowodu choroby czy innych zaburzeń fizjolo- si ona kwasy tłuszczowe pomiędzy błonagicznych, nie syntetyzuje karnityny w ilo- mi otaczającymi mitochondria.
ściach pokrywających zapotrzebowanie organizmu. Podobnie jak inne aminokwasy, èród∏a wyst´powania
karnityna może występować w dwóch Pomimo, iż organizm sam syntetyzuje karróżnych formach przestrzennych, określa- nitynę w wątrobie, dieta jest istotną drogą
nych jako forma D i L. W przypadku karni- suplementacji tego aminokwasu. Rośliny zawierają niewielką ilość karnityny, w przecityny formą aktywną jest forma L.
wieństwie do mięsa (zwłaszcza baranina
oraz jagnięcia), w którym znajduje się duża
Rola w organizmie
Organizm uzyskuje potrzebną energię na ilość karnityny.
drodze różnych przemian. U psów i kotów
Mitochondria
Kwasy t∏uszczowe
O2
O2 O
2
B∏ony
Karnityna
O
O2 2
O2
Energia
Wysi∏ek fizyczny - Rozstrzeƒ serca - Oty∏oÊç
32
B
I
A
¸
K
A
Kazeina
Inne okreÊlenia:
kazeinian
Dodatek kazeiny dostarcza organizmowi aminokwasów, które wp∏ywajà na przebieg procesu wzrostu,
na wyglàd sierÊci, napićie mi´Êni, uk∏ad immunologiczny, itd.
Kazein´ w wi´kszych iloÊciach zaleca si´ stosowaç u zwierzàt wra˝liwych lub u zwierzàt wymagajàcych
specjalnej diety (szczeni´ta oraz koci´ta przed i po odsadzeniu, zwierz´ta o wra˝liwym przewodzie
pokarmowym czy w okresie rekonwalescencji). Ze wzgl´du na swój sk∏ad, kazeina pomaga walczyç z
oty∏oÊcià a tak˝e wzmacnia struktur´ koÊci oraz z´bów.
Kazeina jest białkiem uzyskiwanym z mleka - to ona nadaje mleku białą barwę. Izolowana jest na drodze koagulacji mleka, podczas której oddzielana jest od pozostałych
składników mleka (przykładowo od laktozy, czyli głównego cukru mleka), dzięki
czemu zostaje strawiona przez psa czy kota. Stanowi jedno z najbardziej wartościowych źródeł niezbędnych aminokwasów.
Rola w organizmie
Kazeinę charakteryzuje bardzo wysoka strawność (ponad 99%). Dostarcza ona dużą ilość
niezbędnych dla organizmu aminokwasów.
Z tego powodu posiada ona bardzo wysoką
wartość biologiczną i jest białkiem referencyjnym w dietetyce.
Kazeina występuje jedynie w mleku krowim.
Przewód pokarmowy
Kazeina
Sole mineralne
Bia∏ka
˚o∏àdek
Pofragmentowana
kazeina
Blisko 100% niezb´dnych
aminokwasów zostaje
wch∏oni´tych
Krew
Bia∏ko o bardzo wysokiej wartoÊci biologicznej - Wysoka zawartoÊç niezb´dnych aminokwasów
33
B
I
A
¸
K
A
Kolagen
Kolagen poddany obróbce termicznej, stanowi cenne êród∏o bia∏ka. Nie dostarcza jednak organizmowi
wszystkich niezb´dnych aminokwasów, dlatego w∏aÊnie musi byç uzupe∏niane bia∏kami z innych êróde∏ (bia∏e lub czerwone mi´so, ryby). Kolagen zawiera du˝à iloÊç hydroksyproliny (aminokwasu, który mo˝e byç syntetyzowany w organizmie), która jest niezb´dna m.in. do wzmocnienia struktur rogowych w organizmie.
Kolagen występuje głównie w tkance łącznej oraz kostnej: ścięgna, powięzi, torebki
stawowe, chrząstki, substancja międzykomórkowa kości, etc. Surowy kolagen jest bardzo trudno strawny i może być przyczyną
biegunki. Po obróbce termicznej staje się
jednak źródłem wysoko strawnych białek.
Rola w organizmie
W związku z niską zawartością lizyny oraz
tryptofanu, kolagen jest białkiem, które nie
posiada wszystkich niezbędnych aminokwasów, pokrywających zapotrzebowanie psów
i kotów. Jest niekompletnym białkiem, które musi być uzupełnione białkami pochodzącymi z innych źródeł.
Gotowane mięso zawiera dużą ilość kolagenu, w przeciwieństwie do ryb (ryby nie potrzebują tkanki podporowej).
Przewód pokarmowy
Bia∏ko ryb
Kolagen
Krew
KoÊci
Mi´Ênie
Synteza bia∏ka
w organizmie
Cenne êród∏o aminokwasów, które nie mo˝e jednak stanowiç jedynego êród∏a bia∏ka
34
B
I
A
¸
K
A
Bia∏ka
Psy oraz koty, jako zwierz´ta mi´so˝erne, potrzebujà odpowiedniej iloÊci wysoko wartoÊciowego
bia∏ka. Zapotrzebowanie na bia∏ko zmienia si´ w zale˝noÊci od stanu fizjologicznego (okres wzrostu,
cià˝a, laktacja, wysi∏ek fizyczny), a u psów tak˝e w zale˝noÊci od rasy (psy ras ma∏ych, Êrednich, du˝ych
oraz olbrzymich).
Białko jest cząsteczką o budowie łańcuchowej, zbudowaną z aminokwasów połączonych wiązaniami peptydowymi, których
precyzyjna sekwencja determinuje naturę
oraz funkcje każdego białka w organizmie.
Białka mogą być zarówno pochodzenia roślinnego jak i zwierzęcego; mogą wiązać się
także z innymi grupami czy związkami niebiałkowymi tworząc tzw. białka złożone (np.
fosfoproteiny, glikoproteiny).
Rola w organizmie
Aminokwasy uwalniane w wyniku rozkładu
białek w przewodzie pokarmowym, zostają
wchłonięte a następnie wykorzystywane
przez organizm do syntezy białek potrzebnych do budowy i odnowy organizmu, transportujących inne cząsteczki i jony (np. hemoglobina przenosząca tlen), pośredniczących
w kontaktowaniu się pomiędzy różnymi narządami (hormony), tworzących ochronę immunologiczną organizmu (przeciwciała), itd.
Białko występuje zarówno w produktach
pochodzenia zwierzęcego (mięso, ryby, jaja), jak i roślinnego.
Przewód pokarmowy
Budowa
Odnowa
Stopniowe wch∏anianie
aminokwasów
Transport
Wzajemne kontaktowanie si´
OdpornoÊç
Krew
Budowa – Odnowa - Uk∏ad immunologiczny – Hormony - Transport
35
B
I
¸
A
K
A
Tauryna
Tauryna stosowana jest jako Êrodek zapobiegawczy oraz terapeutyczny w przypadku bardzo groênego schorzenia serca, jakim jest kardiomiopatia zastoinowa. Schorzenie to znacznie cz´Êciej wyst´puje
u kotów, dlatego te˝ tauryna stanowi niezb´dny aminokwas dla tego gatunku. Poza tym tauryna chroni
tak˝e organizm przed dzia∏aniem wolnych rodników, walczàc ze skutkami starzenia si´ organizmu.
Taurynę odkryto w 1826 roku w żółci bydlęcej (Bos Taurus), stąd wywodzi się nazwa tego aminokwasu. Jest to aminokwas
zawierający siarkę; występuje w większości tkanek zwierzęcych a gromadzony jest
w mięśniach.
pływ jonów wapnia pomiędzy wnętrzem
a otoczeniem komórki, przez co wpływa na
pracę serca. W końcu, jest także bardzo silnie działającym przeciwutleniaczem.
Głównym źródłem naturalnym tauryny jest
mięso.
Rola w organizmie
Tauryna umożliwia syntezę soli kwasów żółciowych w wątrobie. Reguluje także prze-
Tauryna
Utlenianie
komórek
Serce
Skojarzone
dzia∏anie
Witamina E
C
C
+
Witamina C
Wolne
rodniki
C
C
+
Polifenole
C
==
C
C
+ Tauryna
Wiàzanie lub
zniszczenie wolnych rodników
Zapobieganie oraz terapia schorzeƒ serca - Przeciwutleniacz
36
B
I
¸
A
K
A
Tyrozyna
Formà aktywnà tyrozyny w organizmie jest forma „L”. Umo˝liwia ona funkcjonowanie takich organów,
jak tarczyca czy nadnercza. Bardzo wa˝nà, niedawno poznanà funkcjà, jest tak˝e wp∏yw na intensywnoÊç
barwy w∏osa (zapobieganie tzw. syndromowi czerwonego w∏osa).
Tyrozyna należy do aminokwasów zawierających w rodniku pierścień aromatyczny
(w cząsteczce znajduje się pierścien zbudowany z 6 atomów węgla) i jest aminokwasem niezbędnym dla organizmu. Organizm
ma zdolność syntezy tyrozyny z innego, niezbędnego aminokwasu: fenyloalaniny.
U człowieka opisano schorzenie o podłożu
genetycznym, w którym synteza ta zostaje
zahamowana z powodu braku odpowiedniego enzymu. Prowadzi to automatycznie do
niedoboru tyrozyny, co objawia się zaburzeniami mantalnymi oraz neurologicznymi,
czemu towarzyszy depigmentacja włosa.
Rola w organizmie
Tyrozyna, w aktywnej formie L, odgrywa
bardzo ważną rolę w organizmie uczestnicząc w produkcji: pochodnych zawierających jod produkowanych przez tarczycę,
mediatorów stresu takich, jak adrenalina
czy pigmentu pochodzącego z melaniny,
który wpływa na barwę włosa. Tyrozyna stanowi część składową 3% białek organizmu.
Mleko oraz produkty mleczarskie stanowią
bogate źródło tyrozyny. Dość duża ilość tego
aminokwasu znajduje się także w ryżu.
L-tyrozyna
Feomelanina
Czerwono-˝ó∏te w∏osy
+
Eumelanina
Bràzowo-czarne w∏osy
Barwa w∏osa
(uwarunkowana genetycznie)
Zapobieganie odbarwieniu w∏osa - Funkcjonowanie tarczycy oraz nadnerczy
37
Sk∏adniki mineralne
29
Co
Ca
Fe
Miedê
Kobalt
20
26
Cu
27
53
I
˚elazo
12
Jod
Mg
Wapƒ
Magnez
Cynk
Mangan
30
Zn
Sód
16
S
25
Fosfor
Siarka
11
Na
Selen
34
Se
Potas
19
K
Mn
15
P
39
M
I
N
E
R
A
¸
Y
Wapƒ
Ca
Poziom wapnia dostosowany do wielkoÊci oraz stanu fizjologicznego zwierzćia zapobiega rozwojowi
schorzeƒ spowodowanych niedoborem (krzywica) lub nadmiarem (zwapnienia) tego pierwiastka
w organizmie. Okres wzrostu czy laktacji wymaga dostarczenia du˝ej iloÊci wapnia. Bardzo istotny jest
tak˝e prawid∏owy stosunek wapnia do fosforu.
Wapń jest podstawowym składnikiem mineralnym organizmu. Należy do grupy makroelementów (składników występujących
w organizmie zwierząt w ilości powyżej 250
mg/kg masy ciała).
Rola w organizmie
Wapń pełni dwie zasadnicze funkcje w organizmie: jest podstawowym elementem
Ca
Wapƒ
P
Fosfor
D
Witamina D
budulcowym szkieletu, wpływającym wraz
z fosforem na jego wytrzymałość. Bierze także udział w procesach krzepnięcia krwi oraz
w przewodzeniu impulsów nerwowych.
Wapń występuje w kościach ssaków w formie soli mineralnych, a także jako złoża mineralne, takie jak węglan wapnia (kreda)
czy fosforan wapnia.
Bia∏ka
Struktura koÊci
Struktura koÊci - Wzrost - Przewodnictwo impulsów nerwowych
40
M
I
N
E
R
A
¸
Y
Zwiàzki chelatujàce
Inne okreÊlenia:
chelatowane pierwiastki Êladowe
Dodatek do karmy chelatowanych pierwiastków, zapewnia lepsze pokrycie zpotrzebowania zwierzàt
na okreÊlone pierwiastki Êladowe. Pierwiastki Êladowe w formie chelatowanej ∏atwiej docierajà do celu swojego dzia∏ania, dzi´ki czemu dzia∏ajà bardziej efektywnie. Przyk∏adowo, chelatowany cynk jest lepiej wykorzystywany przez organizm ni˝ cynk w formie wolnej.
Związki chelatujące to cząsteczki pochodzenia naturalnego stosowane w celu związania pierwiastków śladowych, dzięki czemu znacznie poprawia się ich strawność.
Funkcje takie mogą pełnić zarówno węglowodany jak i białka, w zależności od rodzaju pierwiastka śladowego.
Rola w organizmie
Jedyną funkcją tych cząsteczek jest zwiększenie strawności pierwiastków śladowych,
Chelatowane
pierwiastki Êladowe
a zwłaszcza zwiększenie ich wchłaniania
(przeciętnie, stopień ich wchłania wynosi
30%, co oznacza, że 70% wydalane jest wraz
z kałem).
Do wiązania pierwiastków śladowych takich, jak żelazo, miedź, cynk, mangan, jod
czy selen stosowane są zarówno aminokwasy, jak i cukry.
Wolne pierwiastki
Êladowe
Âciana przewodu
pokarmowego
Jelita
Krew
Poprawa wch∏aniania oraz wykorzystania pierwiastków Êladowych
41
M
I
N
E
R
A
¸
Y
Kobalt
Co
Niedobór kobaltu w diecie wystpuje bardzo rzadko.
Kobalt należy do soli mineralnych występujących w organizmie w minimalnych ilościach - określany jest jako mikroelement.
Mimo to jest niezbędny dla organizmu.
związana jest jego rola w organizmie
(wpływ na syntezę krwinek czerwonych).
Podroby, skorupiaki oraz złoża mineralne
stanowią doskonałe źródło tego pierwiastka.
Rola w organizmie
Kobalt stanowi część składową cząsteczki
witaminy B12 (cyjankobalaminy), z czym
Czynnik zapobiegajàcy
efektom starzenia si´
N
Czynnik
przeciwanemiczny
N
Co
B12
N
N
Synteza bia∏ek
Synteza hemoglobiny
42
M
I
N
E
R
A
¸
Y
Miedê
Cu
Miedê, obok kwasu foliowego, witaminy B12 oraz ˝elaza, nale˝y do grupy czynników antyanemicznych.
Magazynowana w wàtrobie, u pewnych ras psów mo˝e mieç dzia∏anie toksyczne. Miedê bierze tak˝e
udzia∏ w tworzeniu pigmentu w∏osa.
Miedź należy do soli mineralnych występujących w organizmie w minimalnych ilościach - określana jest jako mikroelement.
Mimo to jest niezbędna dla organizmu.
Rola w organizmie
W organizmie miedź ściśle współdziała z żelazem. Wpływa na poziom absorpcji i trans-
port żelaza oraz na syntezę hemoglobiny.
Jest także składnikiem wielu systemów enzymatycznych, zwłaszcza tych, które uczestniczą w walce z wolnymi rodnikami.
Miedź występuje głównie w mięsie oraz
w kościach, a także jako złoża mineralne.
CU
Synteza hemoglobiny
Barwa w∏osa
Utlenianie w komórkach
Zapobieganie oraz terapia anemii
43
M
I
N
E
R
A
¸
Y
˚elazo
Fe
˚elazo jest niezb´dnym sk∏adnikiem od˝ywczym zapobiegajàcym anemii.
Żelazo należy do soli mineralnych występujących w organizmie w minimalnych ilościach - określane jest jako mikroelement.
Mimo to jest niezbędne dla organizmu.
w mięśniach). Dlatego właśnie zarówno
krew jak i mięśnie mają barwę czerwoną.
Żelazo jest także niezbędnym elementem
wielu enzymów włączonych w procesy oddychania.
Rola w organizmie
Żelazo jest niezbędnym składnikiem hemoglobiny (białka przenoszącego tlen, występującego w krwinkach czerwonych) oraz
mioglobiny (która pełni podobną rolę, ale
Źródłem żelaza dla zwierząt jest mięso oraz
warzywa zielone. Pierwiastek ten występuje
także w postaci złóż mineralnych.
Fe
Hemoglobina
Mioglobina
O2 tlen
narzàdy wewn´trzne
O2 tlen
w∏ókna mi´Êniowe
Zapobieganie oraz terapia anemii
44
M
I
N
E
R
¸
A
Y
Jod
Sól
a
morsk
I
Brak jodu jest przyczynà zaburzeƒ w funkcjonowaniu tarczycy, co objawia si´ powstaniem wola
(powi´kszona tarczyca), jako skutku zaburzeƒ metabolicznych.
Jod należy do soli mineralnych występujących w organizmie w minimalnych ilościach
- określany jest jako mikroelement. Mimo to
jest niezbędny dla organizmu.
Rola w organizmie
Jod jest pierwiastkiem śladowym niezbędnym do syntezy hormonów tarczycy. Ponad
80% jodu w organizmie znajduje się właśnie
w tarczycy.
Głównym źródłem jodu są ryby oraz sól jodowana.
Przewód
pokarmowy
I
Tarczyca
I
I
Krew
T3
I
T4
I
T3
I
I
I
T4
I
I
Hormony tarczycy
Synteza hormonów tarczycy
45
M
I
N
E
R
A
¸
Y
Magnez
Mg
Mimo, i˝ niedobór magnezu prowadzi do silnych zaburzeƒ ze strony uk∏adu nerwowego, istniejà sytuacje, gdy iloÊç tego pierwiastka w diecie musi byç ograniczona. Przyk∏adowo, w przypadku niektórych rodzajów kamieni moczowych u kotów (tzw. kamienie struwitowe) magnez oraz inne minera∏y,
wytràcajà si´ w pćherzu, co mo˝e doprowadziç do niedro˝noÊci dróg moczowych. Odwrotnie, psy
aktywne potrzebujà zwi´kszonego poziomu magnezu w diecie.
Magnez jest podstawowym składnikiem mineralnym organizmu. Należy do grupy makroelementów (składników występujących
mg/kg masy ciała).
Rola w organizmie
Magnez, podobnie jak wapń oraz fosfor, występuje w kościach, wpływając na ich wytrzymałość, choć w mniejszym stopniu niż
dwa pozostałe minerały. Magnez jest także
niezbędny do prawidłowego funkcjonowa-
nia układu nerwowego oraz uczestniczy
w szeregu reakcji enzymatycznych, zwłaszcza związanych z przemianami energii.
Magnez w postaci soli mineralnych występuje w kościach ssaków oraz w złożach naturalnych (np. tlenek magnezu lub inne sole mineralne).
Mg
Impulsy nerwowe
Struktura koÊci
Struktura koÊci - Funkcjonowanie uk∏adu nerwowego - Energia dla komórek
46
M
I
N
E
R
¸
A
Y
Mangan
Mn
Mangan uczestniczy w formowaniu koÊci oraz chrzàstek, dlatego powinien byç dostarczany w odpowiednich iloÊciach szczeni´tom oraz koci´tom, a tak˝e zwierz´tom starszym czy cierpiàcym z powodu
zwyrodnienia stawów.
Mangan należy do soli mineralnych występujących w organizmie w minimalnych ilościach - określany jest jako mikroelement.
Rola w organizmie
Mangan jest pierwiastkiem aktywnie uczestniczącym w funkcjonowaniu mitochondriów
(struktur stanowiących „centra energetycz-
ne” komórek). Jest także konieczny do prawidłowego formowania szkieletu oraz układu kostno-stawowego.
Mięso zawiera stosunkowo niewiele manganu. Znacznie większe ilości tego pierwiastka znajdują się w zbożach, owocach
czy złożach naturalnych.
Mn
Wytrzyma∏oÊç chrzàstki
AktywnoÊç mitochondriów
Formowanie
Qualité de l’os
chrzàstki
et du cartilage
oraz koÊci
47
M
I
N
E
R
A
¸
Y
Fosfor
P
Odpowiedni poziom fosforu w diecie, dostosowany do stanu fizjologicznego oraz wielkoÊci zwierzćia, a tak˝e prawid∏owy stosunek pomi´dzy wapniem a fosforem, zapewnia harmonijny wzrost oraz
prawid∏owe funkcjonowanie organizmu. U zwierzàt w podesz∏ym wieku, nale˝y ograniczyç poziom fosforu poniewa˝ mo˝e on pogorszyç funkcjonowanie nerek w przypadku ich przewlek∏ej niewydolnoÊci.
Fosfor jest podstawowym składnikiem mineralnym organizmu. Należy do grupy makroelementów (składników występujących
w organizmie zwierząt w ilości powyżej
250 mg/kg masy ciała).
Rola w organizmie
Fosfor pełni wiele bardzo istotnych funkcji: wraz z wapniem wpływa na formowanie
szkieletu, wchodzi w skład błon komórko-
wych oraz związków wysokoenergetycznych (adenozynofosforanów - ADP i ATP).
Fosfor występuje w kościach ssaków w postaci soli mineralnych, a także w złożach
naturalnych w postaci soli takich, jak fosforany.
P
Struktura koÊci
Budowa b∏on komórkowych
ATP
Struktura koÊci - Budowa b∏on komórkowych - Energia dla komórek
48
M
I
N
E
R
A
¸
Y
Potas
K
Niedobór potasu w organizmie wyst´puje stosunkowo rzadko. Do znaczàcych strat tego pierwiastka
dochodzi w przypadku biegunki. Z kolei, przy pewnych schorzeniach serca czy nerek konieczne jest
zmodyfikowanie poziomu tego pierwiastka w diecie.
Potas jest podstawowym składnikiem mineralnym organizmu. Należy do grupy makroelementów (składników występujących
Rola w organizmie
Pierwiastek ten jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania komórek, utrzy-
mując wraz z sodem, równowagę pomiędzy ciśnieniem panującym na zewnątrz
i wewnątrz komórki; uczestniczy także
w przemianach energetycznych komórek.
Występuje powszechnie w postaci soli mineralnych.
Komórka
P
Utrzymanie ciÊnienia
osmotycznego
Utrzymanie ciÊnienia osmotycznego - Przemiany energetyczne
49
M
I
N
E
R
A
¸
Y
Selen
Se
Podobnie jak inne przeciwutleniacze, selen odgrywa uzupe∏niajàcà rol´ w walce ze wszystkimi skutkami
stresu oksydacyjnego w organizmie, zwiàzanego z wiekiem, z intensywnym wysi∏kiem fizycznym,
zanieczyszczeniem Êrodowiska, nowotworami czy schorzeniami na tle zapalnym.
Selen jest podstawowym składnikiem mineralnym organizmu. Należy do grupy makroelementów (składników występujących
mg/kg masy ciała).
Rola w organizmie
Selen jest przeciwutleniaczem, współdziałającym z witaminą E w ochronie błon komórkowych.
Głównym źródłem selenu są złoża naturalne. Niewielkie ilości występują także w mięsie.
Wn´trze komórki:
Dzia∏anie polifenoli
Dzia∏anie
Se
B∏ona komórkowa:
Dzia∏anie witamin C i E
Dzia∏anie
Jàdro komórkowe:
Dzia∏anie polifenoli
Se
Struktura wewn´trzna komórki
Zapobieganie oraz terapia schorzeƒ spowodowanych dzia∏aniem wolnych rodników
50
M
I
N
E
R
A
¸
Y
Sód
Na
Niedobór sodu w organizmie wyst´puje stosunkowo rzadko. W przeciwieƒstwie do ludzi czy koni,
psy nie pocà si´, przez co, nawet u psów aktywnych fizycznie, nie dochodzi do utraty tego pierwiastka
z organizmu.
Sód jest podstawowym składnikiem mineralnym organizmu. Należy do grupy makroelementów (składników występujących
mg/kg masy ciała).
- odgrywa kluczową rolę w przemianach
energetycznych komórek.
Sód wpływa także na regulację gospodarki
wodnej w organizmie: uczucie pragnienia lub
zwiększone wydalanie moczu. Jego działanie
jest blisko związane z działaniem potasu.
Rola w organizmie
Pierwiastek ten jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania komórek:
- utrzymuje równowagę pomiędzy ciśnieniem panującym wewnątrz i na zewnątrz
komórki,
Zapotrzebowanie na sód u zwierząt pokrywa chlorek sodu (sól kuchenna) pochodzenia mineralnego lub ze źródeł morskich.
Komórka
Na
Regulacja gospodarki
wodnej
Utrzymanie ciÊnienia
osmotycznego
Utrzymanie
Équilibre
ciÊnienia
cellulaire
osmotycznego
- Régulation
- Regulacja
de la soif pragnienia
et de la diurèse
oraz diurezy
- Métabolisme
- Przemiany
énergétique
energetyczne
51
M
I
N
E
R
A
¸
Y
Siarka
S
Siarka, a tak˝e aminokwasy siarkowe, odgrywajà wa˝nà rol´ w syntezie keratyny - bia∏ka b´dàcego
podstawowym elementem budulcowym w∏osa, przez co wp∏ywajà na jego wyglàd.
Siarka jest podstawowym składnikiem mineralnym organizmu. Należy do grupy makroelementów (składników występujących
Rola w organizmie
W organizmie siarka występuje głównie
w postaci związanej z aminokwasami (me-
CH3-
S
tionina, cystyna, cysteina), z czym łączy się
ich rola w organizmie.
Siarka występuje pod postacią soli mineralnych, natomiast dla zwierząt niezbędne są
aminokwasy siarkowe występujące w organizmach zwierzęcych.
S
-(CH2)2-CH-COOH
H-(CH2)2-CH-COOH
NH2
NH2
Metionina
Cysteina
JakoÊç w∏osa
Wyglàd i jakoÊç w∏osa
52
M
I
N
E
R
A
¸
Y
Cynk
Zn
Pierwiastek ten obecny jest we wszystkich narzàdach i p∏ynach ustrojowych. Jest niezb´dny do syntezy
kolagenu oraz keratyny, przez co wp∏ywa na procesy regeneracji, gojenia si´ ran oraz na wyglàd sierÊci.
Cynk należy do soli mineralnych występujących w organizmie w minimalnych ilościach - określany jest jako mikroelement.
Rola w organizmie
Cynk jest koenzymem wielu reakcji metabolicznych. Uczestniczy w transporcie wi-
taminy A we krwi, wpływa na funkcje rozrodcze, na stan zdrowia skóry oraz wygląd
włosa.
Cynk występuje w złożach naturalnych, w
zbożach oraz we wszystkich produktach
pochodzenia zwierzęcego.
Zn
Wyglàd skóry
oraz w∏osa
Funkcje rozrodcze
Funkcjonowanie
komórek
Wyglàd i jakoÊç w∏osa - Funkcje rozrodcze
53
Witaminy
NH2
N
COOH
N
N
CH2
N
NH
CO
NH
CH
CH2
CH2
O
COOH
C
O
OH
CH2-OH
HN
NH
N
Riboflavie
CH2-OH
OH
CH3
COOH
CH3
S
CH
CH
CH3
CH2OH
C
CHOH
C
Kwas foliowy Niacyna Pirydoksyna
Ryboflawina
Biotyna
NH
CH2
CH2
COOH
Kwas pantotenowy
CH3
NH
N
CH3
CH3
O
CH3
O
N
N
N
O
CH2-CHOH-CHOH-CHOH-CH2OH
Tiamina
CH3
CH3
N
N
N
NH2
S
CH2-CH2OH
Witamina A
C
Witamina D
R
Witamina B12
NH2
NH
CH3
CO
CO
CH
CH2
CH3
CH2
CH2
CH3
CH
C
H3C
C
C
C
C
C
N
N
HO
P
O
CH
O
HO
CH
NH2
CH2
CH
CO
CH3
H3C
O
O
N
CH2
CH
CH
CH
N
CH
C
C
C
C
CH
CH3
CH3
CH3
CH
Witamina C
Witamina E
CH2OH
Witamina K
CHOH
CH3
O
O
O
HC
CH3
CO
C
HC
CH2
N CN
C
C
CH2
CO
CO
NH2
NH2
C
CH
CH3
OH
CH3
CH3
CH3
CH3
OH
CH3
C
C
C
CH3
CH2
N
OH
O
O
OH
CH2
CO
NH2
CH2
CH2
O
CO
NH2
55
W
I
T
A
M
I
N
Y
Kwas pantotenowy
Inne okreÊlenia:
witamina B5
Niedobór witaminy B5 w diecie zdarza si´ niezwykle rzadko. Brak jest tak˝e charakterystycznych
objawów niedoboru.
Odkrycie przez Lipmana kwasu pantotenowego stanowiącego zasadniczy element koenzymu A (energia komórkowa) zostało uhonorowane nagrodą Nobla w 1953 roku. Obrazuje to, jak istotną rolę pełni ta witamina
w organizmie.
Rola w organizmie
Kwas pantotenowy jest częścią składową ko-
enzymu A, który uczestniczy w niemal
wszystkich procesach metabolicznych (przemiany węglowodanów, lipidów, białek),
w których produkowana jest energia.
Nazwa tego związku pochodzi z greki i oznacza „coś, co można znaleźć wszędzie”.
Najcenniejszym źródłem witaminy B5 jest
mięso, jaja oraz nabiał.
Glukoza
Kwasy t∏uszczowe
Aminokwasy
B5
Koenzym A
„Cykl Krebsa”
Energia
Koenzym A
B5
„¸aƒcuch oddechowy”
Koenzym A - Przemiany energetyczne komórki
56
„Centra
energetyczne”
komórki
W
I
T
A
M
I
N
Y
Biotyna
d˝e
Dro˝
Inne okreÊlenia:
witamina B8, witamina H
Biotyna nale˝y do grupy witamin wp∏ywajàcych na wyglàd w∏osa i stan zdrowia skóry. Zaanga˝owana
jest tak˝e w prawid∏owe funkcjonowanie uk∏adu nerwowego.
jelitowe odpowiedzialne za syntezę biotyny.
Biotyna została odkryta pod koniec ubiegłego stulecia podczas badań nad schorzeniem
związanym ze spożyciem zbyt dużych ilości
surowego białka jaja kurzego. Schorzenie to
objawiało się zmianami skórnymi, wypadaniem włosa oraz zaburzeniami nerwowo- mięśniowymi. Białko jaja zawiera proteinę o nazwie awidyna, która tworzy z biotyną nieaktywny biologicznie kompleks. Proces gotowania unieczynnia jednak awidynę. Zapotrzebowanie na biotynę zwiększa także stosowanie
antybiotyków, ponieważ niszczą one bakterie
Rola w organizmie
Biotyna uczestniczy w reakcjach katabolicznych (reakcje chemicznego rozkładu) glukozy, kwasów tłuszczowych oraz niektórych
aminokwasów. Niezbędna jest także do syntezy pewnych kwasów tłuszczowych.
Biotyna jest witaminą rozpuszczalną w
wodzie, występującą w dużych ilościach
w drożdżach, wątrobie, nerkach oraz gotowanych jajach.
Glukoza
Kwasy t∏uszczowe
Aminokwasy
B8
B8
B8
„Cykl Krebsa”
Skóra oraz sierÊç
„Centra
energetyczne”
komórki
Qualité
Wyglàd
de la peau
skóryetoraz
de lasierÊci
fourrure
- Funkcjonowanie
- Fonctionnement
uk∏adu
du nerwowego
système nerveux
57
W
I
T
A
M
I
N
Y
Kwas foliowy
Inne okreÊlenia:
witamina B9, foliany
d˝e
Dro˝
Foliany zapobiegajà anemii oraz zaburzeniom neurologicznym. Zwi´kszone zapotrzebowanie na witamin´
B9 wyst´puje u zwierzàt starszych, u zwierzàt z zaburzeniami pokarmowymi (biegunka) czy z anemià.
Odkryty w połowie ubiegłego stulecia,
kwas foliowy jest witaminą rozpuszczalną
w wodzie, magazynowaną w wątrobie zwierząt. Od pewnego czasu znany jest pod nazwą witaminy B9. Foliany określano także
jako witaminę M czy Bc lub czynnik L. casei.
Rola w organizmie
Foliany uczestniczą w metabolizmie białek
oraz w syntezie cząsteczek budujących materiał genetyczny organizmu (DNA).
Podobnie jak w przypadku wszystkich witamin z grupy B, najlepszym źródłem kwasu foliowego w diecie są drożdże.
Kwas foliowy
Synteza DNA
B9
Synteza krwinek
czerwonych
Synteza DNA - Zapobieganie anemii
58
W
I
T
A
M
I
N
Y
Niacyna
Inne okreÊlenia:
witamina PP, kwas nikotynowy, witamina B3
Niacyna nazywana jest witaminà przeciw-pelagrycznà. Objawami jej niedoboru jest zahamowanie metabolizmu oraz wzrostu organizmu a tak˝e stany zapalne skóry (pelagra) i Êluzówki przewodu pokarmowego. U psów oraz kotów niacyna wp∏ywa na wyglàd w∏osa oraz stan zdrowia skóry.
Witamina PP zapobiega pelagrze, skąd jej
nazwa. Odkryto ją w 1935 roku. Obecnie
wiadomo, iż organizm zdolny jest do produkcji tej witaminy, wykorzystując do tego
celu egzogenny aminokwas - tryptofan.
w wyniku których uzyskiwana jest energia.
Witaminę PP można znaleźć w większości
pokarmów, przy czym największe ilości występują w mięsie, rybach, zbożach oraz grzybach.
Rola w organizmie
Aktywna postać niacyny zapoczątkowuje
reakcje oksydo-redukcyjne w organizmie,
W´glowodany
Lipidy
Bia∏ka
PP
PP
PP
„Cykl Krebsa”
PP
Energia
„Centra energetyczne”
komórki
Zapobieganie pelagrze - Produkcja energii dla organizmu
59
W
I
T
A
M
I
N
Y
Pirydoksyna
Inne okreÊlenia:
witamina B6
Niedobór pirydoksyny w diecie powoduje anemi´, zmiany skórne, wypadanie w∏osów. U kotów mogà
tak˝e wyst´powaç zmiany w nerkach.
Pirydoksyna została odkryta i wyizolowana w połowie ostatniego stulecia. Stałe prace badawcze dotyczące tej właśnie witaminy pozwalają na coraz lepsze zrozumienie
i poznanie jej roli w organizmie.
Rola w organizmie
Witamina B6 działa, jako koenzym wielu
systemów enzymatycznych, przez co wpływa na przebieg licznych reakcji metabolicznych (zwłaszcza, jeśli chodzi o przemiany
aminokwasów).
Podobnie jak pozostałe witaminy z grupy
B, pirydoksyna należy do witamin rozpuszczalnych w wodzie; występuje w wielu pokarmach: drożdżach, kiełkach pszenicy czy
w mięsie. Produkty mleczarskie oraz zboża zawierają natomiast niewielkie ilości tej
witaminy.
Dojrzewanie krwinek czerwonych
(synteza hemoglobiny)
Przemiany aminokwasów
(synteza, rozk∏ad)
B
6
Przemiany lipidów
(synteza karnityny)
Koenzym o wielu funkcjach - Przemiany aminokwasów
60
Przemiany w´glowodanów
(glikogenu)
W
I
T
A
M
I
N
Y
Ryboflawina
Inne okreÊlenia:
witamina B2
Niedobór ryboflawiny w diecie powoduje schorzenia skóry oraz oczu. Witamina B2 wp∏ywa zatem
na wyglàd i stan zdrowia skóry oraz sierÊci.
Witamina B2, wraz z witaminą B1, została
odkryta w 1937 roku. Dopiero w 1980 roku wykazano natomiast zależność pomiędzy kilkoma schorzeniami przebiegającymi
z charakterystycznymi objawami, a niedoborem witaminy B2. Jest to witamina rozpuszczalna w wodzie.
Rola w organizmie
Ryboflawina pełni rolę koenzymu (substancji niezbędnej do prawidłowego funkcjonowania enzymów) w wielu reakcjach bioche-
micznych: produkcja energii z tłuszczy, przemiany aminokwasów (katabolizm), funkcjonowanie centrów energetycznych komórki.
W naturze witamina B2 występuje w produktach roślinnych, zwłaszcza w drożdżach,
a także w produktach pochodzenia zwierzęcego, w wątrobie, w mleku, produktach
nabiałowych i w jajach. W niewielkich ilościach wytwarzana jest także przez mikroflorę jelitową.
W´glowodany
Lipidy
Bia∏ka
B2
B2
„Cykl Krebsa”
B2
Energia
„Centra energetyczne” komórki
Prévention
Zapobieganie
des maladies
schorzeniom
de peau skóry
- Fonctionnement
- Wytwarzanie
énergétique
energii dladeorganizmu
l’organisme
61
W
I
T
A
M
I
N
Y
Tiamina
Inne okreÊlenia:
witamina B1
Niedobór witaminy B1 u cz∏owieka znany jest jako choroba beri-beri (pora˝enie funkcji uk∏adu nerwowego, os∏abienie mi´Êni, zaburzenia widzenia). Podobne objawy wyst´pujà u zwierzàt. Problemom tym
mo˝na zapobiegaç stosujàc odpowiednià diet´. Witamina B1 odgrywa tak˝e istotnà rol´ w zapobieganiu
schorzeniom uk∏adu nerwowego o charakterze degeneracyjnym oraz niektórym schorzeniom serca.
Choroba beri-beri, znana była już na 2 600
lat p.n.e. w Chinach. Dotykała ona osób żywiących się ryżem. W 1885 roku wykazano
związek tej choroby z niedoborami w diecie, a w 1910 zidentyfikowano substancję
bezpośrednio odpowiedzialną za występowanie charakterystycznych objawów schorzenia. W końcu substancja ta została nazwana witaminą. Tiamina, cząsteczka odpowiedzialna za występowanie choroby beri-beri, była pierwszą substancją zdefiniowaną jako witamina. Rozpuszczalna w wodzie, występuje głównie w sercu, nerkach,
wątrobie oraz w mózgu.
Rola w organizmie
Tiamina uczestniczy w szeregu reakcji biochemicznych dostarczających organizmowi energii. Niezbędna jest do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego;
wpływa na tworzenie acetylocholiny - neuroprzekaźnika warunkującego prawidłowe
funkcjonowanie obwodowego układu nerwowego.
W naturze tiamina występuje głównie
w ziarnach zbóż oraz w drożdżach. Znaleźć
ją można także w mięsie, otrębach oraz
w nasionach roślin strączkowych.
Neurotransmiter
(witamina B1)
B1
B1
B1
Impuls nerwowy
Neurony
(komórki nerwowe)
Impuls nerwowy
Beri-beri - Przewodnictwo nerwowe - Przemiany metaboliczne
62
W
I
T
A
M
I
N
Y
Witamina A
Inne okreÊlenia:
retinol
Niedobór witaminy A powoduje:
- zaburzenia widzenia (s∏abe widzenie nocà, wysychanie rogówki, zapalenie spojówek, owrzodzenie
rogówki);
- zmiany skórne (sucha skóra, zanik gruczo∏ów ∏ojowych);
- zaburzenia funkcji rozrodczych;
- zwi´kszonà wra˝liwoÊç uk∏adu oddechowego na infekcje.
Nadmiar witaminy A jest równie szkodliwy, co jej niedobór (schorzenia stawów, problemy rozrodcze).
Witaminę A wyizolowano w 1913 roku, a dokładną jej budowę poznano w 1931 roku.
Występuje ona w kilku formach różniących
się nieco cechami fizycznymi. Witamina A
należy do witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Z pożywienia zostaje wchłonięta w jelicie cienkim a magazynowana jest w wątrobie. W naturze występuje w postaci prekursorów, takich jak beta-karoten, który w organizmie przekształcany jest w witaminę A.
Rola w organizmie
- Wzrok: widzenie w ciemności.
- Skóra oraz sierść: odnowa komórek.
- Rozród: synteza niektórych hormonów.
- Metabolizm: synteza białek.
Retinol: wątroba, mleko, ryby, żółtka jaj,
mięso.
Beta-karoten: owoce oraz warzywa.
Krew
Neuron
Aktywna
witamina A
A
A
A
A
CiemnoÊç
Opsyna
Nieaktywna
witamina A
S∏abe Êwiat∏o
Wzrok, skóra, rozród - Zapobieganie infekcjom
63
W
I
T
A
M
I
N
Y
Witamina B12
Inne okreÊlenia:
cyjankobalamina
Niedobór witaminy B12 obserwuje si´ u zwierzàt starszych, ze schorzeniami przewodu pokarmowego
czy z chorobami nowotworowymi. W takich przypadkach konieczne jest zastosowanie dodatku
witaminy B12 do diety.
W 1925 roku zaobserwowano wyraźną
poprawę stanu zdrowia u osób z anemią po
spożyciu wątroby (która zawiera duże ilości
witaminy B12). Witamina B12 jest niezbędną
do życia substancją zawierającą kobalt i jednocześnie jedyną witaminą zawierającą ten
pierwiastek śladowy.
Rola w organizmie
Witamina B12 pełni rolę koenzymu wielu re-
akcji biochemicznych, takich jak synteza białek czy produkcja czerwonych krwinek. Witamina B12 współdziała z kwasem foliowym,
a także kwasem pantotenowym i askorbinowym.
Witamina B12 występuje jedynie w produktach zwierzęcych, głównie w wątrobie
i w nerkach. Nie występuje natomiast w paszach roślinnych.
Przeciwdzia∏anie
starzeniu si´
B12
Zapobieganie
anemii
Synteza
bia∏ek
Synteza bia∏ek - Przemiany metaboliczne - Zapobieganie anemii
64
W
I
T
A
M
I
N
Y
Witamina C
Inne okreÊlenia:
kwas askorbinowy
U psów i kotów, w przeciwieƒstwie do cz∏owieka, rzadko wyst´puje niedobór witaminy C, poza sytuacjami, gdy ich organizm nie jest w stanie syntetyzowaç jej w dostatecznej iloÊci. Mimo to, dodatek witaminy
C do diety ma bardzo korzystny wp∏yw na zapobieganie czy terapi´ pewnych schorzeƒ, np. schorzeƒ
zwiàzanych z wiekiem, ze stresem komórkowym wywo∏anym intensywnym wysi∏kiem fizycznym, czy degeneracj´ stawów (arthrosis) itd.
Niedobór witaminy C u człowieka powoduje zespół objawów określany jako szkorbut.
Schorzenie to nie występuje u psów i kotów, ponieważ mają one zdolność syntetyzowania w wątrobie witaminy C z glukozy.
Witamina C jest szeroko rozpowszechniona w naturze; występuje we wszystkich roślinach, a zwłaszcza w owocach cytrusowych (cytryny, pomarańcze), jagodach
(czarna porzeczka), kiwi czy truskawkach.
Rola w organizmie
Kwas askorbinowy pełni szereg niezwykle
ważnych funkcji w organizmie:
- neutralizowanie wolnych rodników (przeciwdziałanie skutkom stresu oksydacyjnego);
- metabolizm żelaza;
- niektóre reakcje układu immunologicznego.
Wolne rodniki
Witamina C
Komórka
Wolne rodniki
Spowolnienie procesu starzenia si´ - Zwyrodnienie stawów
65
W
I
T
A
M
I
N
Y
Witamina E
OLEJ
Inne okreÊlenia:
tokoferol
Organizm toleruje du˝e dawki witaminy E, dlatego praktycznie nie obserwuje si´ toksycznoÊci tej witaminy. Jej dodatek do diety wp∏ywa korzystnie na zapobieganie oraz przebieg terapii licznych schorzeƒ:
- schorzeƒ spowodowanych stresem oksydacyjnym w komórkach (wysi∏ek fizyczny, wp∏yw zanieczyszczenia);
- schorzeƒ zwiàzanych z wiekiem;
- schorzeƒ sercowo-naczyniowych;
- katarakty;
- degeneracyjnych schorzeƒ neurologicznych.
Witaminę E odkryto w 1920 roku, natomiast
wyizolowano ją w 1936 roku. Nazwano ją
witaminą płodnościową. Jednak dopiero
w 1980 roku poznano dokładnie jej funkcje.
Witamina E, jako przeciwutleniacz, chroni
organizm przed szkodliwym działaniem wolnych rodników. Należy do witamin rozpuszczalnych w tłuszczach a w organizmie magazynowana jest w tkance tłuszczowej, wątrobie oraz mięśniach.
Rola w organizmie
Jako biologiczny przeciwutleniacz, witami-
na E chroni komórki przed działaniem wolnych rodników. Pełniąc takie funkcje:
- chroni błony komórkowe;
- przeciwdziała biologicznym skutkom stresu;
- wzmacnia układ immunologiczny.
Głównym źródłem witaminy E są rośliny:
oleje, ziarna roślin oleistych, zarodki nasion
zbóż. Warzywa zielone zawierają niewielkie
ilości witaminy E. Występuje ona także w niektórych produktach pochodzenia zwierzęcego, takich jak wątroba, jaja, masło.
Wolne rodniki
Witamina E
Komórka
Jàdro komórki
Mitochondria
Przeciwutleniacz - Ochrona przeciwko wolnym rodnikom - Walka ze stresem komórkowym
66
W
I
T
A
M
I
N
Y
Witamina K
Inne okreÊlenia:
kumarol, czynnik przeciwkrwotoczny
Niedobór witaminy K powoduje zaburzenia krzepliwoÊci krwi (krwawienia z nosa, wylewy krwi do
mózgu). Przy procesie d∏ugotrwa∏ym, nawet drobne, niewidoczne krwotoki, mogà doprowadziç do
anemii (obni˝ona iloÊç krwinek czerwonych roznoszàcych tlen po organizmie). Dodatek do diety
witaminy K przeciwdzia∏a takim objawom.
Występowanie w diecie czynnika przeciwkrwotocznego udowodniono w 1929 roku
a wyizolowano go i nazwano witaminą
K w 1936 roku. Obecnie termin ten obejmuje grupę składników, pochodnych kwasu chinowego, rozpuszczalnych w tłuszczach, które uczestniczą w mechanizmie
krzepnięcia krwi.
Rola w organizmie
Witamina K jest kofaktorem wielu enzymów, co oznacza, że enzymy te nie mogą
bez niej działać. Jest niezbędna w tworzeniu czynników krzepnięcia krwi w wątrobie. Uczestniczy także w metabolizmie białek pozwalając na wbudowywanie wapnia
w kości.
Głównym źródłem witaminy K w diecie jest
mięso (witamina K1 i K2) oraz warzywa (K1)
takie, jak kapusta, pietruszka oraz szpinak.
Zwierzęta magazynują witaminę K głównie
w wątrobie.
K
Mikroflora
jelit
Jelita
Komórki
jelitowe
K
K
K
K
K
K
Tworzenie
skrzepu
Rana (krwotok)
Coagulation sanguine
- Prévention
Krzepnićie
krwi des hémorragies
67
W
OLEJ
I
T
A
M
I
N
Y
Witamina D
Inne okreÊlenia:
kalcyferol,
witamina D2: ergokalcyferol,
witamina D3: cholekalcyferol
Niedobór witaminy D powoduje:
- krzywic´;
- osteomalacj´ - demineralizacj´ koÊci.
Poniewa˝ nerki oraz wàtroba wp∏ywajà na metabolizm witaminy D, zaburzenia w funkcjonowaniu tych
narzàdów mogà prowadziç do powa˝nych schorzeƒ koÊci.
Z kolei, nadmiar witaminy D jest równie szkodliwy, jak jej niedobór (zwapnienia tkanek mi´kkich).
W połowie XVII wieku, odkryto poważne
schorzenie kości, które nazwano krzywicą.
Występowanie tego schorzenia wiązano
z bliżej nieokreśloną substancję.
W 1782 roku odkryto właściwości przeciwkrzywicze oleju z wątroby ryb; w 1890 roku
- wpływ ochronny promieni słonecznych,
a w 1932 roku - wyizolowano w końcu witaminę D. Należy ona do witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Pod wpływem ultrafioletowego pasma światła słonecznego,
w skórze ssaków dochodzi do syntezy witaminy D z komponentów tłuszczowych.
Witamina D przechodzi serię przemian biochemicznych w nerkach oraz wątrobie, zanim stanie się fizjologicznie aktywna. To
właśnie tłumaczy, dlaczego schorzenia tych
dwóch narządów prowadzą do zaburzeń
w mineralizacji kości.
Rola w organizmie
Witamina D odgrywa istotną rolę w regulacji przemian wapnia i fosforu w organizmie:
- zwiększa absorpcję wapnia oraz fosforu
w jelicie cienkim;
- wpływa na ilość wapnia w kościach;
- reguluje gospodarkę fosforanową w organizmie (wydalanie z moczem).
Odgrywa także istotna rolę w funkcjonowaniu innych narządów: gruczołu mlekowego, łożyska, mięśni, trzustki oraz skóry.
Mięso oraz warzywa praktycznie nie zawierają witaminy D. Naturalne źródła to:
- olej z wątroby ryb;
- tłuste ryby (sardynki, tuńczyk);
- żółtko jaja;
- mleko oraz produkty mleczarskie.
Formowanie szkieletu - Mineralizacja koÊci
68
Witamina D
skóra
Przewód pokarmowy
Wàtroba: aktywacja
witaminy D (etap I)
IloÊç
wapnia
Nerki: aktywacja
witaminy D (etap II)
Krew
Formowanie koÊci
69
Inne sk∏adniki od˝ywcze
CH2OH
COOH
O
O
O3SO
O
O
OH
HNCOCH3
OH
Beta-karoten
Witamina E
Witamina C
Tauryna
H
Chondroityna
O
H
Woda
Przeciwutleniacze
Dyzmutaza
nadtlenkowa
Beta karoten
Polifenole
Glukozamina
Zeolit
Polifenole
Dysmutaza nadtlenkowa
CH2OH
COOH
O
O
OH
O
O OH
OH
HO
OH
O
OH
HNCOCH3
OH
OH
Cu
Zn
OH
HO
O
OH
OH
OH
71
I N N E
S K ¸ A D N I K I
Przeciwutleniacze
Inne okreÊlenia:
antyoksydanty
Poniewa˝ przeciwutleniacze wykazujà bardzo korzystny wp∏yw na organizm, sà sta∏ym êród∏em badaƒ
medycznych: proces starzenia si´, profilaktyka oraz terapia schorzeƒ sercowo- naczyniowych, niektóre
nowotwory, zaburzenia nerwowe, katarakta oraz schorzenia zwiàzane z intensywnym wysi∏kiem
fizycznym.
Przeciwutleniacze są cząsteczkami organicznymi, które pomagają organizmowi
walczyć z wolnymi rodnikami- niebezpiecznymi cząsteczkami powstającymi pod wpływem tlenu i stale produkowanymi w organizmie.
Rola w organizmie
Przeciwutleniacze chronią błony oraz jądro
komórkowe (strukturę zawierającą DNAmateriał genetyczny) przed działaniem wol-
Źródłami przeciwutleniaczy są niektóre
owoce i warzywa (oliwki, cytryny, pomarańcze, melony, pomidory, winogrona), ziarna zbóż, liście zielonej herbaty czy czerwone wino. Najpopularniejszymi przeciwutleniaczami są witamina E, witamina C, beta-karoten, tauryna oraz polifenole.
Wolne rodniki
Promienie
ultrafioletowe
Zanieczyszczenia
nych rodników, które atakują komórkę zarówno od wewnątrz, jak i od zewnątrz.
O2
Ochrona przeciwko
wolnym rodnikom
Stres
Uszkodzona
komórka
Komórka
prawid∏owa
Dieta niedoborowa
Profilaktyka oraz terapia schorzeƒ wywo∏anych dzia∏aniem wolnych rodników
72
I N N E
S K ¸ A D N I K I
Beta-karoten
Inne okreÊlenia:
prowitamina A
Podobnie jak inne przeciwutleniacze, beta- karoten pomaga walczyç ze wszystkimi skutkami stresu
oksydacyjnego w organizmie: infekcje, nowotwory, schorzenia oczu, zaburzenia neurologiczne.
Beta-karoten oraz karotenoidy są prekursorami witaminy A. Nadają one charakterystyczną pomarańczową barwę roślinom.
Poza tym, beta-karoten pełni w organizmie
rolę przeciwutleniacza, dlatego jest tak ważnym składnikiem diety.
Rola w organizmie
Beta- karoten jest bardzo silnym przeciwutleniaczem, wiążącym wolne rodniki, przez
co chroni błony komórkowe przed ewentualnym zniszczeniem. To działanie ochronne wzmacniane jest dodatkowo działaniem
witaminy E i C oraz polifenoli.
Głównym źródłem beta- karotenu są owoce
oraz warzywa: melon, morele, marchewka,
mango.
Wn´trze komórki:
dzia∏anie beta-karotenu
B∏ona komórkowa:
dzia∏anie witaminy C i E
Jàdro:
dzia∏anie polifenoli
Przekrój przez wn´trze komórki
Przeciwutleniacze - Przeciwdzia∏anie skutkom stresu oksydacyjnego
73
I N N E
S K ¸ A D N I K I
Chondroityna
Inne okreÊlenia:
siarczan chondroityny
Chondroityna wykazuje dzia∏anie ochronne w stosunku do stawów, co jest szczególnie istotne u psów
ras olbrzymich, u psów aktywnych oraz u psów i kotów w podesz∏ym wieku. Im wczeÊniej dodawana
jest do diety, tym wi´ksze szanse uniknićia degeneracji chrzàstki stawowej.
Siarczan chondroityny pod względem chemicznym należy do węglowodanów. Wchodzi w skład proteoglikanów, które stanowią
podstawowy element struktury chrząstki
stawowej.
Rola w organizmie
Chondroityna stanowi zasadniczy element
zapewniający gładką powierzchnię chrząstki oraz jej elastyczność.
Hamuje także działanie enzymów uszkadzających chrząstkę. Ściśle współdziała z glukozaminą, która wpływa z kolei na syntezę nowej chrząstki.
Chondroityna występuje w chrząstkach
większości gatunków zwierząt.
Uszkodzenie chrzàstki
zwiàzane z wiekiem
Chondroityna spowalnia
enzymatycznà degeneracj´
chrzàstki
Zapobieganie oraz terapia zwyrodnienia stawów
74
I N N E
S K ¸ A D N I K I
Woda
Czysta woda pita w du˝ych iloÊciach zapobiega skutkom odwodnienia organizmu (sucha, pofa∏dowana
skóra, s∏abe wype∏nienie naczyƒ krwionoÊnych, przyspieszona akcja serca, podniesiona temperatura, etc.).
Odwodnienie rz´du 10% mo˝e spowodowaç szybkà Êmierç.
Woda (H2O) to najbardziej rozpowszechniony związek chemiczny. Jest to podstawowy składnik każdego żywego organizmu,
niezbędny do życia. U młodych organizmów
stanowi 75% ciała, u dorosłych 60%. Woda
uczestniczy we wszystkich przemianach zachodzących w organizmie. Tkanka tłuszczowa zawiera 15% wody, szkielet 50%, mięśnie
75%, a krew 83%.
Rola w organizmie
Woda odgrywa szereg istotnych funkcji
w organizmie:
- stanowi idealne środowisko przenoszące
składniki odżywcze oraz rozcieńczające
substancje szkodliwe;
- stanowi optymalne środowisko dla wielu
reakcji biochemicznych;
Woda
wydychana
- wpływa na temperaturę wewnętrzną ciała;
- zapewnia odpowiednie nawilżenie w stawach, w oczach, w uchu wewnętrznym
(przenoszenie dzwięku), etc.
Istnieją trzy główne źródła wody dla psów
i kotów:
- picie, które stanowi podstawowe źródło,
- pożywienie, w którym znajduje się od 10%
wody (sucha karma) do 85% (karmy
wilgotne),
- reakcje metaboliczne organizmu, którym
towarzyszy produkcja wody (reakcje utleniania składników odżywczych), które są
jednocześnie źródłem energii (1g utlenianych tłuszczy dostarcza 1.07 g wody).
Woda wydalana
wraz z ka∏em
Pragnienie: regulacja
Brak pocenia si´
Woda metaboliczna
Woda do picia
oraz woda w po˝ywieniu
Woda wydalana
wraz z moczem
Podstawowy sk∏adnik od˝ywczy niezb´dny do ˝ycia
75
I N N E
S K ¸ A D N I K I
Glukozamina
Glukozamina jest sk∏adnikiem stosowanym w celach zapobiegawczych oraz terapeutycznych w przypadku problemów ze stawami u psów ras olbrzymich, u psów aktywnych oraz u psów i kotów w
podesz∏ym wieku. Im wczeÊniej dodawana jest do diety, tym wi´ksze szanse uniknićia degeneracji
chrzàstki stawowej.
Glukozamina pod względem chemicznym
należy do węglowodanów. Wchodzi w skład
proteoglikanów, które stanowią podstawowy element struktury chrząstki stawowej.
Rola w organizmie
Glukozamina stanowi zasadniczy element
zapewniający gładką powierzchnię chrząstki oraz jej elastyczność.
Głównym efektem jej działania jest stymulowanie tworzenia nowej chrząstki. Ściśle
współpracuje z chondroityną, która hamuje destrukcję chrząstki.
Glukozamina występuje w chrząstkach
większości gatunków zwierząt.
Uszkodzenie chrzàstki
zwiàzane z wiekiem
Glukozamina stymuluje
regeneracj´ komórek
chrzàstki
Zapobieganie oraz terapia zwyrodnienia stawów
76
I N N E
S K ¸ A D N I K I
Polifenole
Polifenole odgrywajà bardzo istotnà rol´ w walce ze starzeniem si´ komórek, z nowotworami, schorzeniami sercowo-naczyniowymi oraz schorzeniami t∏a infekcyjnego.
Polifenole należą do grupy substancji występujących w świecie roślin. Od kilku lat
stanowią one przedmiot intensywnych badań ze względu na bardzo silne działanie
przeciwutleniające w organizmie.
Rola w organizmie
Walcząc z wolnymi rodnikami, a zwłaszcza
chroniąc DNA przed potencjalną destruk-
cją czy mutacjami, polifenole działają bardzo
skutecznie w obrębie wnętrza komórki.
Występują powszechnie w roślinach, zarówno w korzeniach, jak i w liściach oraz owocach. Polifenole o najsilniejszym działaniu
występują w zielonej herbacie, winogronach, niektórych wodorostach oraz w oliwkach.
Wn´trze komórki:
B∏ona komórkowa:
Jàdro:
Lutte contre
Starzenie
le vieillissement
si´ - Zapobieganie
- Prévention
nowotworom
anticancéreuse
77
I N N E
S K ¸ A D N I K I
Zeolit
Dodatek zeolitu do karmy pomaga w zapobieganiu oraz w terapii biegunki. Nie tylko dlatego, ˝e ma
zdolnoÊç wch∏aniania nadmiaru wody w przewodzie pokarmowym, ale tak˝e ze wzgl´du na to, ˝e ma
zdolnoÊç wiàzania toksyn odpowiedzialnych za zwi´kszone wydzielanie wody przez Êcian´ jelit.
Zeolit jest glinką - naturalnym minerałem
tworzącym mikroskopijną warstwę glinokrzemianu. Od kilku lat stosowany jest w terapii biegunek, podobnie jak inne glinokrzemiany (np. bentonit, kaoliny). Zeolit jest nierozpuszczalny w wodzie i w porównaniu
do innych glinek:
- jest bardziej porowaty, dzięki czemu może pochłaniać objętość stanowiącą 50%
swojej własnej objętości;
- posiada bardzo dużą powierzchnię wymiany (ponad 100 m2 na gram!).
Rola w organizmie
Zeolit działa w obrębie przewodu pokarmowego na trzy sposoby:
- tworzy warstwę ochronną na powierzchni błony śluzowej jelit;
- wchłania nadmiar wody;
- wchłania substancje toksyczne.
W żaden sposób nie wpływa jednak na
wchłanianie składników odżywczych przez
przewód pokarmowy. Wpływa natomiast
na strukturę kości, sprzyjając wchłanianiu
wapnia.
Zeolit, podobnie jak inne glinki, występuje
w naturze w postaci oczyszczonej.
Zapobieganie oraz terapia biegunki
78
Zeolit
Warstwa ochronna
stopniowo pokrywajàca
b∏on´ Êluzowà jelit
Jelita
Pasa˝ jelitowy
Warstwa ochronna
zeolitu
Pasa˝
nie zmienionych
sk∏adników
od˝ywczych
Wch∏anianie
toksyn
Wch∏anianie
wody
Âciana
jelit
79
I N N E
S K ¸ A D N I K I
SOD
Inne okreÊlenia:
dysmutaza nadtlenkowa
Podobnie jak inne przeciwutleniacze, dysmutaza nadtlenkowa bierze udzia∏ w walce ze wszystkimi
skutkami stresu oksydacyjnego w organizmie, takimi jak: wiek, intensywny wysi∏ek fizyczny, zanieczyszczenia, nowotwory, schorzenia na tle zapalnym, czy zaburzenia neurologiczne.
Dysmutaza nadtlenkowa jest enzymem
obecnym praktycznie w każdej komórce.
Działa jako przeciwutleniacz wobec struktur wewnętrznych komórki. Przez to zaliczana jest do grupy składników żywieniowych chroniących organizm przed działaniem wolnych rodników.
Rola w organizmie
Dysmutaza nadtlenkowa jest enzymem występującym wewnątrz komórki (w mitochondriach), gdzie walczy z wolnymi rodnikami, przez co chroni organizm przed
skutkami stresu oksydacyjnego.
Mimo, iż dysmutaza nadtlenkowa występuje w różnych roślinach, dopiero od niedawna zaczęto ją dodawać do diet dla psów i kotów. Ponieważ jest to białko, ulega rozpadowi w żołądku, co prowadzi do uwolnienia
aminokwasów. Odkryto natomiast, iż w melonie znajduje się szczególna forma dysmutazy, która jest odporna na działanie soków
żołądkowych, dzięki czemu może być stosowana jako dodatek do diety.
Wn´trze komórki:
dzia∏anie dysmutazy
nadtlenkowej
B∏ona komórkowa:
Jàdro:
dzia∏anie dysmutazy
nadtlenkowej
Starzenie si´ - Zapobieganie nowotworom
80
SK¸AD
KARMY
Elementy wchodzące w skład karmy
(surowce). Mogą być one źródłem kilku składników odżywczych. Dodatkowo ich wartość zwiększa się dzięki
usunięciu z nich elementów nie posiadających żadnej wartości odżywczej.
SK¸ADNIKI
OD˝YWCZE
Składniki mineralne oraz cząsteczki organiczne wchodzące w skład karmy,
które są niezbędne do prawidłowego
funkcjonowania organizmu. Prawidłowo zbilansowana dieta stanowi rodzaj
układanki, w której każda część posiada
odmienne zadanie. Wśród składników
odżywczych można wyróżnić kilka
grup: białka, tłuszcze, węglowodany, sole mineralne, witaminy, nie zapominając o najważniejszym składniku, jakim
jest woda. Składniki odżywcze są pierwszoplanowym elementem, który brany
jest pod uwagę przy opracowywaniu
prawidłowo zbilansowanej diety.
W´GLOWODANY
Związki organiczne stanowiące główne źródło energii dla organizmu. Są
także prekursorami w syntezie białek,
tłuszczów oraz innych substancji. Węglowodany podzielone są na:
- monosacharydy (cukry proste), np.
glukoza, fruktoza, galaktoza, mannoza, występujące w owocach, miodzie,
mleku a także w organizmie zwierząt
(np. we krwi)
- oligosacharydy, np. sacharoza, maltoza, laktoza
- polisacharydy (wielocukry), rozpusz-
czalne (np. skrobia, glikogen) oraz
nierozpuszczalne (np. celuloza)
w wodzie.
WITAMINY
Mikroskładniki organiczne niezbędne
dla organizmu, z których część w niewielkim stopniu może być syntetyzowana w organizmie. Pełnią one funkcję bioregulacyjną i są niezbędne do
prawidłowego funkcjonowania ustroju, dlatego muszą być dostarczane
w odpowiedniej ilości wraz z dietą.
W¸ÓKNO
POKARMOWE
Związki występujące w roślinach,
w tym celuloza, hemiceluloza oraz
pektyny, które nie są przyswajane
przez organizm. Pomimo, iż włókno
pokarmowe nie posiada bezpośredniej wartości odżywczej, jest niezbędne dla organizmu: włókno nierozpuszczalne uspraw-nia pasaż jelitowy, natomiast włókno rozpuszczalne pomaga
chronić ścianę jelit oraz zapobiega rozwojowi bakterii, które mogą być przyczyną biegunki.
ZAPOTRZEBOWANIE ENERGETYCZNE
Ilość energii, jaka musi być dostarczona, aby pokryć codzienne straty energii. Ilość ta zależy od wieku, stanu fizjologicznego (okres wzrostu, ciąża,
laktacja, etc.), aktywności fizycznej,
wielkości zwierzęcia (dotyczy psów)
a także od tego czy zwierzę jest wysterylizowane czy nie.
DOMINIQUE GRANDJEAN jest dyrektorem
na jednym z wydzia∏ów medycyny w National School of Veterinary Science w Alfort (Francja), gdzie jest
tak˝e wyk∏adowcà oraz prowadzi intensywne badania
dotyczàce ˝ywienia zwierzàt. W ksià˝ce tej przedstawi∏
on najnowsze dane z zakresu stale rozwijajàcej si´ dziedziny, jakà jest ˝ywienie psów i kotów.
W rzeczywistoÊci, ˝ywienie jest jednà z najbardziej dynamicznie rozwijajàcych si´ dziedzin naukowych. Obecnie wiemy, i˝ sk∏adniki od˝ywcze (elementy zawarte w po˝ywieniu, które sà niezb´dne dla
organizmu) nie tylko majà zaspokoiç g∏ód. Stanowià tak˝e elementy
strukturalne, które budujà poszczególne narzàdy i tkanki oraz zapewniajà prawid∏owe funkcjonowanie organizmu.
Ksià˝ka ta przedstawia znaczenie tych sk∏adników od˝ywczych, które
powinny znajdowaç si´ w karmach wysokiej jakoÊci.
Obrazowe przedstawienie poruszanych zagadnieƒ oraz encyklopedyczna forma podawanych informacji, u∏atwià zrozumienie znaczenia poszczególnych sk∏adników diety, takich jak witaminy, bia∏ka, lipidy czy
w´glowodany.
• Podstawowe wiadomoÊci o sk¬adnikach od˝wczych - KOTY I PSY
P
(ciàg dalszy)
ROFESOR
Prof. Dominique Grandjean
S∏owniczek
Profesor Dominique Grandjean
Podstawowe wiadomoÊci
o
sk∏adnikach od˝ywczych,
niezb´dnych do prawid∏owego funkcjonowania organizmu
PSÓW i KOTÓW
S∏owniczek
ANTY˝YWIENIOWE
SUBSTANCJE
Składniki obecne w pożywieniu, które
ograniczają lub zmieniają absorpcję
pojedynczych lub kilku składników
odżywczych w jelitach. Czynniki antyżywieniowe zazwyczaj unieczynniane
są podczas procesu obróbki termicznej (np. gotowanie).
ENERGIA
Aby organizm zwierzęcia mógł funkcjonować, musi mieć dostarczoną
wraz z karmą odpowiednią ilość energii (źródłem energii są zarówno pokarmy pochodzenia zwierzęcego jak i roślinnego).
ENZYMY
Cząsteczki mające zdolność przyspieszania lub zapoczątkowywania reakcji
biochemicznych zachodzących w organizmie.
HORMONY
K
K
K
K
K
K
Substancje, bez których poszczególne
narządy organizmu nie mogłyby wzajemnie współpracować. Wydzielane
przez gruczoły wydzielania wewnętrznego (tarczyca, trzustka, nadnercza,
etc.), przenoszone są wraz z prądem
krwi. Działanie narządów docelowych
oraz komórek zależy od aktywności
hormonów, które pobudzają lub hamują ich funkcje.
K
KILOKALORIE
Jednostka wykorzystywana do określania zapotrzebowania energetycznego
zwierzęcia oraz wartości energetycz-
nej karmy. 1 kilokaloria = 1000 kalorii
= 4.18 kilodżuli.
LIPIDY
Składniki komórek oraz tkanek organizmów żywych, pełniące zarówno funkcje energetyczne, jak i strukturalne. Są
źródłem witamin rozpuszczalnych
w tłuszczach (witaminy A, D, E, K)
oraz niezbędnych, nienasyconych kwasów tłuszczowych.
METABOLIZM
Szereg przemian biochemicznych
przebiegających w żywych organizmach. Część z tych reakcji ma charakter reakcji syntezy (anabolizm), pozostała część to reakcje degeneracji czy
degradacji (katabolizm).
MIKROSK¸ADNIKI
Składniki występujące w pożywieniu
w minimalnych ilościach (witaminy,
pierwiastki śladowe).
OD˝YWIANIE
Proces, podczas którego organizm
wchłania oraz wykorzystuje składniki
karmy, niezbędne do wzrostu oraz
przeżycia organizmu. Odpowiednio
zbilansowana dieta zapewnia:
- odpowiednią ilość energii niezbędnej
dla organizmu,
- składniki niezbędne do budowy oraz
odnowy tkanek czy organów
- substancje niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu, zapewniające prawidłowy przebieg wszystkich reakcji w komórkach organizmu.
Ciàg dalszy na 3 str. ok∏adki
Ka˝dy rodzaj karmy, jako êród∏o sk∏adników od˝ywczych, ma zapewniç
prawid∏owe funkcjonowanie wszystkich narzàdów organizmu
Ka˝dy rodzaj karmy, jako êród∏o sk∏adników od˝ywczych, ma zapewniç
prawid∏owe funkcjonowanie wszystkich narzàdów organizmu
Mózg
oraz uk∏ad nerwowy
Wzrok
Mózg
oraz uk∏ad nerwowy
Tarczyca
Przewód pokarmowy
Wzrok
Przewód pokarmowy
Skóra
Tarczyca
Skóra
Mi´Ênie
KoÊci
Mi´Ênie
Narzàdy
rozrodcze
Narzàdy rozrodcze
Krew
KoÊci
Wàtroba
Wàtroba
Stawy
Krew
Stawy
˚o∏àdek
˚o∏àdek

PSÓW i KOTÓW - Domowe Tygrysy

Transkrypt

Podobne dokumenty

Bli˝ej oka cyklonu

Marzec 2012 - IV Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Staszica

Światowa Agencja Antydopingowa

repertuar PDF

słoneczna witamina - Naturopatia Sanatum