ZALE NO ű MI DZY LICZB CEBULEK POWIETRZNYCH W

Hortorum Cultus 2(1) 2003, 13-19
ZALEĩNOĝû MIĉDZY LICZBĄ CEBULEK
POWIETRZNYCH W BALDACHU MACIERZYSTYM
CZOSNKU STRZAŁKUJĄCEGO (Allium sativum L.)
A CECHAMI MORFOLOGICZNYMI I JAKOĝCIĄ
WYROSŁYCH Z NICH ROĝLIN
Jan Dyduch, Agnieszka Najda
Streszczenie. Celem prowadzonych badaĔ było okreĞlenie zaleĪnoĞci miĊdzy liczbą cebulek powietrznych w baldachu macierzystym a plonem i cechami morfologicznymi roĞlin
potomnych czosnku ozimego (strzałkującego). Jako materiału sadzeniowego uĪyto cebulek powietrznych wystĊpujących w róĪnej liczbie w macierzystych baldachach kwiatostanowych (sklasyfikowanych w szeĞciu grupach liczących: 1–5, 6–10, 11–15,
16–20, 21–25 i 26–30 sztuk w baldachu). DoĞwiadczenia załoĪono jesienią 1998 i 1999
roku, badania agrotechniczne prowadzono w latach 1999 i 2000 w Gospodarstwie DoĞwiadczalnym – Felin AR w Lublinie. W wyniku przeprowadzonych badaĔ i uzyskanych
wyników moĪna wnioskowaü, iĪ liczba cebulek powietrznych w baldachu macierzystym
miała istotny wpływ na badane cechy biometryczne wyrosłych z nich roĞlin, tj.: wysokoĞü
roĞlin, liczbĊ liĞci, masĊ roĞlin, masĊ cebul i plon ząbków, a takĪe masĊ baldachów kwiatostanowych i plon cebulek powietrznych.
Słowa kluczowe: Allium sativum L, czosnek, cebulki powietrzne, pomiary biometryczne,
plonowanie
WSTĉP
Czosnek pospolity (Alium sativum L.) jest warzywem uprawianym od wielu wieków,
podobnie teĪ znane są jego właĞciwoĞci lecznicze [Angl-Lee i in. 2001, Morbidoni i in.
2001, Usha i Saroja 2001]. W ostatnich latach poĞwiĊca siĊ mu coraz wiĊcej uwagi,
głównie ze wzglĊdu na wielokierunkowe działanie farmakologiczne [Journal of Herbal
Pharmacotherapy TM 2001, Maidment i in. 2002, Tsao ShyhMing i Yin MeiChin 2001].
Jednak podstawowym problemem jest zawodna uprawa tej roĞliny i stosunkowo drogi
materiał sadzeniowy [Orłowski i Kołota 1984, Dyduch 1993]. Czosnek jest rozmnaĪany
wegetatywnie poprzez ząbki i rzadziej cebulki powietrzne, które stanowią taĔszy i pełnowartoĞciowy materiał mateczny [Dyduch i NurzyĔska-Wierdak 1993, Jenderek 1998,
14
J. Dyduch, A. Najda
Dyduch i Najda 2001]. Dlatego teĪ podjĊto badania nad uprawą czosnku z cebulek
powietrznych. Przeprowadzone badania wykazują, iĪ od dorodnoĞci materiału wysadkowego zaleĪy w sposób istotny wielkoĞü i jakoĞü uzyskanego plonu [Dyduch i Najda
2001]. Celem prowadzonych badaĔ było okreĞlenie zaleĪnoĞci miĊdzy liczbą cebulek
powietrznych w baldachu macierzystym a plonem i cechami morfologicznymi roĞlin
potomnych czosnku ozimego (strzałkującego).
MATERIAŁ I METODA
Badania agrotechniczne przeprowadzono w latach 1998–2000 w Gospodarstwie DoĞwiadczalnym AR w Lublinie na glebie pylastej, charakteryzującej siĊ dobrą zasobnoĞcią w składniki pokarmowe i odczynem zbliĪonym do obojĊtnego. DoĞwiadczenia
załoĪono jesienią (25 paĨdziernika) 1998 i 1999 roku, metodą losowanych podbloków
w piĊciu replikacjach. Powierzchnia poletka doĞwiadczalnego wynosiła 3 m2 (2×1,5 m),
a cebulki powietrzne wysadzono w rozstawie 30×10 cm, na głĊbokoĞü 4–5 cm. Obiekt
badaĔ stanowiły cebulki powietrzne (własnej reprodukcji) podzielone na 6 grup,
w zaleĪnoĞci od ich liczby w baldachu macierzystym (1–5, 6–10, 11–15, 16–20, 21–25
i 26–30 sztuk). Zabiegi agrotechniczne i czynnoĞci pielĊgnacyjne wykonano zgodnie
z zaleceniami dla czosnku. Zbiory roĞlin w obu latach badaĔ przeprowadzono w drugiej
dekadzie lipca.
BezpoĞrednio po zbiorach wykonano pomiary cech biometrycznych na piĊüdziesiĊciu losowo wybranych roĞlinach z kaĪdej kombinacji.
WYNIKI
Kształtowanie siĊ badanych cech morfologicznych i plonowanie roĞlin czosnku ozimego było istotnie uzaleĪnione od liczby cebulek powietrznych w baldachu kwiatostanowym roĞliny matecznej (tab. 1).
W obu latach badaĔ wyĪsze roĞliny wyrosły z cebulek kwiatostanowych pochodzących z baldachów o małej ich liczbie tj.: 1–5, 6–10 sztuk (Ğrednio 91,4 i 82,4 cm). Zdecydowanie najniĪsze roĞliny wyrosły z cebulek pochodzących z baldachów macierzystych o najwiĊkszej ich liczbie (26–30 sztuk, Ğrednio 57,7 cm). NiezaleĪnie od liczby
cebulek w baldachu kwiatostanowym Ğrednio najwyĪsze roĞliny wyrosły w 1999 roku
(Ğrednio – 82,3 cm) w porównaniu do roku 2000 (Ğrednio – 68,7 cm). Podobnie kształtowała siĊ liczba liĞci na roĞlinie, która zaleĪała od liczby cebulek w baldachu roĞliny
macierzystej. Natomiast nie stwierdzono istotnych róĪnic w kształtowaniu siĊ tej cechy
w latach badaĔ.
Masa roĞlin potomnych istotnie zaleĪała od liczby cebulek powietrznych w baldachu
roĞliny macierzystej, a takĪe od warunków pogodowych. Zdecydowanie najwiĊkszą masĊ
roĞlin otrzymano z sadzenia cebulek kwiatostanowych, których było najmniej w baldachu
macierzystym (1999 r. – 83,3 g oraz 2000 r. – 74,6 g), a najmniejszą masĊ z sadzenia
cebulek, których było najwiĊcej, tj. 26–30 sztuk (1999 r. – 35,0 g, zaĞ w 2000 r. – 31,7 g).
Stwierdzono istotny wpływ badanego czynnika na masĊ baldachów kwiatostanowych
oraz masĊ główek u roĞlin potomnych (tab. 2 i 3). ZaleĪnoĞü ta była podobna w odniesieniu do obydwu cech. Gdy w baldachu macierzystym było mało cebulek (od 1–5
_____________________________________________________________________________________________________________________________________________
Acta Sci. Pol.
15
ZaleĪnoĞü miĊdzy liczbą cebulek powietrznych w baldachu macierzystym czosnku...
Tabela 1. Cechy biometryczne roĞlin czosnku ozimego wyrosłych z cebulek powietrznych pochodzących z baldachów o róĪnej ich liczbie
Table 1. The biometrical characteristics of winter garlic plants grown up from air bulbils which
come from flouer umbel with different numbers of bulbils
Liczba cebulek w baldachu
macierzystym
Number of air bulbils in a
maternal umbel
Lata
Years
1–5
1999
2000
ĝrednio – Mean
6–10
1999
2000
ĝrednio – Mean
11–15
1999
2000
ĝrednio – Mean
16–20
1999
2000
ĝrednio – Mean
21–25
1999
2000
ĝrednio – Mean
26–30
1999
2000
ĝrednio – Mean
1999
ĝrednie dla lat
Mean for years
2000
NIR0,05 – LSD0,05
Liczba cebulek – Number of bulbils A
Lata – Years
B
A×B
WysokoĞü roĞlin
cm
Height of plants
cm
94,6
88,3
91,4
90,0
74,8
82,4
81,3
67,7
74,5
79,4
65,8
72,6
80,3
68,0
74,2
67,7
47,6
57,6
82,3
68,7
Liczba liĞci
szt. · roĞlina-1
Number of leaves
No · plant-1
4,2
4,0
4,1
3,4
3,3
3,3
3,1
3,0
3,0
2,6
2,5
2,5
2,7
2,6
2,6
2,1
2,0
2,0
3,0
2,9
Masa roĞliny*
g · roĞlina-1
Weight of plant*
g · plant-1
83,3
74,6
79,0
74,3
68,9
71,6
59,4
56,8
58,1
48,2
43,1
45,6
52,3
66,7
59,5
35,0
31,7
33,3
58,6
57,0
0,03
5,21
3,06
0,53
n. i.
n. i.
4,34
1,67
7,16
*ĞwieĪych – fresh
i 6–10), to z tych cebulek wyrastały roĞliny tworzące istotnie najciĊĪsze baldachy (Ğrednio – 10,0 g). RoĞliny potomne odznaczały siĊ równieĪ istotnie najwiĊkszą masą i Ğrednicą główek (odpowiednio 36,9 g i 35,8 g oraz 4,7 cm i 4,4 cm). Zmienny układ czynników pogodowych w obu latach badaĔ róĪnicował istotnie wiĊkszoĞü omawianych
zaleĪnoĞci.
DYSKUSJA
W przeprowadzonym doĞwiadczeniu okreĞlono zaleĪnoĞü miĊdzy liczbą cebulek
powietrznych w baldachu roĞlin macierzystych a cechami morfologicznymi oraz jakoĞcią wyrosłych z nich roĞlin potomnych. WczeĞniejsze badania autorów pracy wykazały
istotny wpływ Ğrednicy sadzonych cebulek na dynamikĊ wzrostu i plonowanie czosnku
ozimego. RoĞliny wyrosłe z cebulek o wiĊkszej Ğrednicy charakteryzowały siĊ intensywniejszym wzrostem i wiĊkszą liczbą liĞci [Dyduch i Najda 2001]. Odwrotnie proporcjonalnie kształtował siĊ wpływ liczby cebulek w baldachach macierzystych na ba_____________________________________________________________________________________________________________________________________________
Hortorum Cutlus 2(1) 2003
16
J. Dyduch, A. Najda
Tabela 2. Charakterystyka plonu cebulek powietrznych czosnku ozimego roĞlin wyrosłych
z cebulek pochodzących z baldachów kwiatostanowych o róĪnej liczbie cebulek
Table 2. The characteristics of the yeld of winter garlic air bulbils which come from flouer
umbel with different numbers of bulbils
Liczba cebulek
w baldachu
macierzystym
Number of air
bulbils in
a maternal umbel
Masa baldachu
Masa pojedynczej
kwiatostanowego**
cebulki
Lata
g
g
Years
Mass of flower
Weight of air
umbel**
bulbils
g
g
1999
10,1
0,80
1–5
2000
10,0
0,76
ĝrednio – Mean
10,0
0,78
1999
10,0
0,75
6–10
2000
10,0
0,73
ĝrednio – Mean
10,0
0,74
1999
9,7
0,70
11–15
2000
8,2
0,68
ĝrednio – Mean
9,0
0,69
1999
8,0
0,58
16–20
2000
7,4
0,55
ĝrednio – Mean
7,7
0,56
1999
8,5
0,52
21–25
2000
7,9
0,51
ĝrednio – Mean
8,2
0,51
1999
6,4
0,48
26–30
2000
5,8
0,45
ĝrednio – Mean
6,1
0,46
1999
8,8
0,64
ĝrednie dla lat
Mean for years
2000
8,2
0,61
NIR0,05 – LSD0,05
Liczba cebulek
A
0,02
0,02
Number of bulbils
Lata – Years
B
0,03
n.i.
A×B
0,03
0,13
Liczba cebulek
w baldachu
szt. · roĞlina-1
Number of air
bulbils
No · plant-1
13,6
13,1
13,3
13,4
14,2
13,8
12,7
15,2
14,0
12,1
13,7
12,9
12,6
12,7
12,6
11,3
8,7
10,0
12,6
12,9
Plon cebulek
powietrznych
kg · m-2
Yeld of air bulbils
kg · m-2
0,36
0,33
0,34
0,33
0,34
0,33
0,29
0,34
0,31
0,23
0,25
0,24
0,22
0,21
0,21
0,18
0,13
0,15
0,27
0,26
0,27
0,01
0,11
0,56
n.i.
0,01
** po dwóch tygodniach dosuszania – after two weeks of drying
dane cechy. Wykazano w tym doĞwiadczeniu, Īe im mniejsza była liczba cebulek
w baldachach macierzystych, tym wiĊksza jest ich Ğrednica. Zatem liczba cebulek
w analogiczny sposób wpływa na cechy morfologiczne i jakoĞü plonu roĞlin potomnych. W doĞwiadczeniach prowadzonych przez Orłowskiego i wsp. [1994] dowiedziono, Īe wraz z wielkoĞcią sadzonych ząbków wzrastała wielkoĞü i jakoĞü uzyskanego
plonu. Wykazali oni równieĪ, Īe masa roĞlin potomnych jest w duĪym stopniu zaleĪna
od dorodnoĞci materiału sadzeniowego. Stwierdzenie to potwierdziły wyniki przeprowadzonych badaĔ w odniesieniu do cebulek powietrznych jako materiału rozmnoĪeniowego.
_____________________________________________________________________________________________________________________________________________
Acta Sci. Pol.
1999
2000
1999
2000
1999
2000
1999
2000
ĝrednio – Mean
1999
ĝrednie dla lat
Mean for years
2000
NIR0,05 – LSD0,05
Liczba cebulek – Number of bulbils A
Lata – Years
B
AxB
** po dwóch tygodniach dosuszania
** after two weeks of drying
26–30
ĝrednio – Mean
21–25
ĝrednio – Mean
16–20
ĝrednio – Mean
11–15
ĝrednio – Mean
6–10
1999
2000
1999
2000
1–5
ĝrednio – Mean
Lata
Years
Liczba cebulek w baldachu
macierzystym
Number of air bulbils
in maternal umbel
ĝrednica główki
cm
Diameterof head
cm
5,1
4,3
4,7
4,8
4,0
4,4
4,0
3,9
3,9
3,8
3,4
3,6
4,3
3,6
3,9
3,6
3,2
3,4
4,3
3,8
0,13
0,20
0,71
Masa główki**
g
Mass of head**
g
39,8
34,1
36,9
35,4
28,2
31,8
30,8
24,7
27,7
26,1
19,8
22,9
22,3
34,1
28,2
20,8
14,3
17,5
29,2
25,9
2,16
2,89
3,26
0,14
0,31
0,45
Liczba ząbków w główce
szt. · roĞlina-1
Number of cloves in head
No · plant-1
6,0
6,4
6,2
5,6
6,0
5,8
5,4
5,8
5,6
3,8
5,0
4,4
4,8
5,6
5,2
3,6
4,2
3,9
4,9
5,4
0,13
0,14
0,67
Masa jednego ząbka
g
Weight one of clove
g
6,6
5,6
6,1
5,9
5,1
5,5
5,2
5,4
5,3
5,2
4,6
4,9
6,0
4,7
5,4
4,9
3,7
4,3
5,7
4,9
0,06
0,05
0,13
Plon główek
kg · m-2
Yeld of head
kg · m-2
1,32
1,19
1,26
1,10
1,02
1,06
0,94
1,04
0,99
0,66
0,76
0,71
0,96
0,87
0,91
0,58
0,51
0,54
0,93
0,89
Tabela 3. Charakterystyka plonu główek czosnku ozimego roĞlin wyrosłych z cebulek pochodzących z baldachów kwiatostanowych o róĪnej liczbie
cebulek
Table 3. The characteristics of the yield of winter garlic head of plants grown up from the bulbils witch come from flouer umbel with different
number of bulbils
18
J. Dyduch, A. Najda
WNIOSKI
1. Wykazano istotną zaleĪnoĞü miĊdzy liczbą cebulek powietrznych w baldachach
macierzystych czosnku a kształtowaniem siĊ cech morfologicznych wyrosłych z nich
roĞlin.
2. Im wiĊcej było cebulek powietrznych czosnku w baldachu kwiatostanowym roĞlin
macierzystych, tym mniejsze były masa i wielkoĞü roĞlin potomnych oraz liczba liĞci na
roĞlinie i plon cebulek.
3. Gdy w baldachach roĞlin matecznych czosnku było mało cebulek (1–5 i 6–10
sztuk), to wyrosłe z nich roĞliny dawały istotnie wiĊkszy plon główek i baldachów
w porównaniu do pozostałych kombinacji.
4. Liczba cebulek w baldachu roĞlin potomnych jest uzaleĪniona w sposób odwrotnie
proporcjonalny od liczby cebulek w baldachu u roĞliny matecznej. Z cebulek pochodzących z baldachów małolicznych wyrastały roĞliny charakteryzujące siĊ najwiĊkszą liczbą cebulek w baldachu.
PIĝMIENNICTWO
Ang-Lee M., Moss J., Yuan Hunsu., 2001. Herbal medicines and perioperative care. JAMA, J.
Am. Medic. Assoc. 286, 2, 208–216.
Dyduch J., 1993. Cebulki powietrzne czosnku jako materiał rozmnoĪeniowy w Ğwietle doniesieĔ
literaturowych. Mat. Konf. „Biologia i agrotechnika czosnku”. AR Lublin 21 paĨdziernika
1993, 39–57.
Dyduch J., Najda A., 2001. Wpływ dorodnoĞci cebulek powietrznych czosnku strzałkującego
(Allium sativum L.) na cechy morfologiczne i jakoĞü wyrosłych z nich roĞlin. Ann. Univ. Mariae Curie-Skłodowska, sec. EEE, 9, 295–299.
Dyduch J., NurzyĔska-Wierdak R., 1993. Wpływ wielkoĞci cebulek powietrznych i terminu ich
sadzenia na wybrane cechy roĞlin i plon czosnku. Mat.. Konf. „Biologia i agrotechnika czosnku”. AR Lublin 21 paĨdziernika 1993, 99–107.
Jenderek M., 1998. RozmnaĪanie generatywne czosnku (Allium sativum L.). Zesz. Nauk. AR
Kraków, Sesja Naukowa, 1, 57, 141–145.
Journal of Herbal Pharmacotherapy TM: innovations in clinical & applied evidence-based herbal
medicinals. 2001. J. Herb. Pharmacotherapy 1, 1, 99.
Maidment D., Dembny Z., Watts D. 2001. The antibacterial activity of 12 Allium agains Escherichia coli. Nutrition & Food Science 31, 4/5, 238–241.
Morbidoni L., Arterburn J., Young V., Mullins D., Mulrow C., Lawrence V., 2001. Garlic: its
history and adverse effects. J. Herb. Pharmacotherapy 1, 63–83.
Orłowski M., Kołota E., 1984. Wpływ niektórych zabiegów na plon czosnku. Cz. I. Wpływ wielkoĞci ząbków na wysokoĞü i jakoĞü plonu czosnku. Biul. Warzwn. 27, 147–163.
Orłowski M., Rekowska E., Dobromilska R., 1994. The effect on the yield of garlic (Allium sativum L.) of autumn and spring planting using different methods of seedstalk trimming. Fol.
Hort. 6, 2, 79–89.
Tsao ShyhMing, Yin MeiChin. 2001. In-vitro antimicrobial activity of four diallyl sulphides
occurring naturally in garlic and Chinese leek oils. J. Medic. Microbiology 50, 7, 646–649.
Usha K., Saroja S. 2001. Antitubercular potential of selected plant materials. J. Medic. Arom.
Plant Sci. 22/23, 182–184.
_____________________________________________________________________________________________________________________________________________
Acta Sci. Pol.
ZaleĪnoĞü miĊdzy liczbą cebulek powietrznych w baldachu macierzystym czosnku...
19
THE DEPENDENCE ON THE NUMBER OF AIR BULBILS
IN THE MATERNAL UMBEL OF WINTER GARLIC (Allium sativum L.)
AND MORPHOLOGICAL FEATURES AND QUALITY OF GROWN UP
PLANTS
Abstract: The purpose of the study was to present the dependence between the number of
air bulbils in the maternal umbel and the on morphological features and the yield plants
grown of winter garlic. The maternal material were air bulbils of different various numbers in the maternal umbel (classified in six different categories: 1–5, 6–10, 11–15,
16–20, 21–25 and 26–30 numbers of air bulbils in a maternal umbel). The experiment was
set in autumn 1998 and 1999, while agricultural studies were carried in 1999 and 2000 in
Experimental Station Agricultural University in Lublin. In conclusion, the results of the
study show that the number of air bulbils in the maternal umbel had a substantial impact
on the studied biometrical characteristic of the grown up plants i.e.: height of plants,
number of leaves, weight of plants, weight of head, yield of cloves as well as the mass of
flower umbel and the yield of air bulbils.
Key words: garlic, Allium sativum L., winter garlic, air bulbils, biometrical features, yield
Jan Dyduch, Agnieszka Najda, Katedra Warzywnictwa i RoĞlin Leczniczych Akademii Rolniczej
w Lublinie ul. Króla LeszczyĔskiego 58, 20-068 Lublin, e-mail: [email protected]
_____________________________________________________________________________________________________________________________________________
Hortorum Cutlus 2(1) 2003